Wybory w zakresie zachowań zdrowotnych dokonywane przez
Transkrypt
Wybory w zakresie zachowań zdrowotnych dokonywane przez
488 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 488-490 Wybory w zakresie zachowań zdrowotnych dokonywane przez pacjentów po przebytym zawale mięśnia sercowego Health behavior-related choices made by patients after myocardial infarction Monika Zysnarska 1/, Lidia Jarmuż 2/, Izabella Kara 1/, Renata Adamek 1/, Małgorzata GromadeckaSutkiewicz 3/, Jan Kłos 3/, Wiesław Kalupa 1/, Tomasz Maksymiuk 1/, Jerzy T. Marcinkowski 4/ Zakład Zdrowia Publicznego, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu Szpital Powiatowy w Jarocinie 3/ Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu 4/ Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu 1/ 2/ Wprowadzenie. Wśród osób, które znalazły się w sytuacji zagrożenia zdrowia i życia, modyfikacji ulegają pewne zachowania związane ze stylem życia, które mogłyby wpłynąć w sposób niekorzystny na dalszy postęp choroby oraz rokowanie. Background. In individuals who have experienced a threat to their health or life, there are observed modifications of certain lifestyle behaviours which could potentially exacerbate the course of disease and worsen the prognosis. Cel badań. Rozpoznanie kierunku zmian dotyczących dokonywanych wyborów przez pacjentów po przebytym zawale mięśnia sercowego – w zakresie wybranych zachowań zdrowotnych wpływających na ich jakość życia. Aim. To identify tendencies in choices made by patients after experiencing myocardial infarct (MI) – concerning preferred health-related behavioural patterns, influencing quality of their lives. Materiał i metoda. Badania prowadzone były w wielkopolskim szpitalu na oddziale kardiologicznym w okresie od lipca 2012 roku do kwietnia 2013 roku, wśród 100 losowo wybranych pacjentów u których rozpoznano przebyty zawał serca. Wykorzystaną metodą był sondaż diagnostyczny, a zastosowaną techniką ankieta. W celu dokonania analizy statystycznej wykorzystano test zgodności chi – kwadrat Pearsona. Wyniki. Większość osób to mężczyźni. Respondenci najczęściej deklarowali wykształcenie zawodowe i wiek między 40 a 79 rokiem życia. Po raz pierwszy zawał serca rozpoznano u 90% osób. Dla większości z nich – 85%, była to sytuacja bardzo stresująca, która wpłynęła na decyzje dotyczące dalszego stylu życia. Wnioski. 1. Choroba wpływa na modyfikację zachowań związanych ze stylem życia. 2. Większość osób w sytuacji zagrożenia życia staje się bardziej odpowiedzialna za podejmowane decyzje. 3) Modyfikacja stylu życia wpływa korzystnie na ocenę jego jakości. Material & Methods. The study was conducted at the cardiology department of a hospital in West-Central Poland, between July, 2012 and April, 2013, on a randomly-selected group of 100 patients with past MI. A diagnostic survey was employed, collected through a questionnaire. For the statistical analysis the Pearson’s chi-squared test was used. Results. The studied group consisted mostly of males. The respondents most frequently had vocational education, and age between 40 and 79 years. Ninety percent had survived their first MI. For the majority of the subjects this was an extremely stressful experience, which influenced the decisions concerning their future lifestyles. Conclusions. 1. The disease influences modifications of lifestyle behaviours. 2. Most persons having faced a threat to their lives become more responsible in decisions they make. 3. Modification of lifestyle favourably influences the assessment of its quality. Key words: disease, health behaviours, lifestyle, myocardial infarction Słowa kluczowe: choroba, zachowania zdrowotne, styl życia, zawał serca © Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 488-490 www.phie.pl Nadesłano: 19.03.2014 Zakwalifikowano do druku: 20.04.2014 Wstęp Podejmowanie decyzji jest integralnie związane z życiem człowieka. Szczególnie istotne są te, które rzutują na jego zdrowie i życie. Racjonalnym wyda‑ wałoby się takie postępowanie, które ukierunkowane jest na ochronę tych dwóch najważniejszych wartości. Adres do korespondencji / Address for correspondence dr Monika Zysnarska Zakład Zdrowia Publicznego, Katedra Medycyny Społecznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego ul. Dąbrowskiego 79, 61-701 Poznań tel. +48 61 854 68 17, GSM 607 811 167, e-mail: [email protected] Sytuacja jednak często kształtuje się odmiennie. Szu‑ kając wytłumaczenia tego zjawiska, należy odnieść się do teorii dysonansu poznawczego [1]. Tłumaczy ona w prosty sposób nierzadką irracjonalność ludzkich decyzji. U podstaw jej leży teza dotycząca występują‑ cej u człowieka potrzeby uruchamiania ryzykownych Zysnarska M i wsp. Wybory w zakresie zachowań zdrowotnych dokonywane przez pacjentów po przebytym zawale ... zachowań mimo, iż w doniesieniach naukowych często akcentowany jest ich negatywny wpływ na zdrowie człowieka i jakość jego życia [2]. Styl życia kształtuje się przez cały okres życia człowieka. Termin ma wiele znaczeń. Jako pojęcie funkcjonował obok takich kategorii jak sposób życia, wzory zachowań, wzory kultury, wartości i postaw. Odnosi się do grupy społecznej i jednostki. Styl życia grupy społecznej obejmuje wiele zdeterminowanych społecznie wzorów zachowań i interpretacji sytuacji społecznych, jakie dana grupa wspólnie wypracowała i wykorzystuje, aby radzić sobie w życiu. Może on ulegać zmianom pod wpływem różnych czynników i ewolucji społecznych w rozmaitych punktach cza‑ su i przestrzeni. Na styl życia jednostki składają się standardowe reakcje i wzory zachowań (działania, czynności, praktyki) ukształtowane w procesie so‑ cjalizacji (interakcji z rodzicami, innymi członkami rodziny, rówieśnikami, pod wpływem nauki w szkole, mediów). Wybór określonego wzoru, zależy od cech poznawczych i emocjonalnych jednostki oraz czynni‑ ków w otaczającym środowisku społecznym [3]. Szczególnego zaakcentowania zdaniem autorów pracy wymaga jednak sytuacja, w której podejmowaniu decyzji towarzyszy choroba. Można bowiem założyć, iż wymusza ona pewne świadome zachowania, które ukierunkowane są na ograniczenie konsekwencji związanych z jej pojawieniem. Cel badań Rozpoznanie kierunku zmian dotyczących dokony‑ wanych wyborów przez pacjentów po przebytym zawale mięśnia sercowego – w zakresie wybranych zachowań zdrowotnych wpływających na ich jakość życia. Materiał i metoda Badania prowadzone były w wielkopolskim szpi‑ talu na oddziale kardiologicznym w okresie od lipca 2012 roku do kwietnia 2013 roku, wśród 100 losowo wybranych pacjentów u których rozpoznano przebyty zawał serca. Wykorzystaną metodą był sondaż diag‑ nostyczny, a zastosowaną techniką ankieta. W celu dokonania analizy statystycznej wykorzystano test zgodności χ2 Pearsona. Wyniki Dane demograficzno-społeczne Wśród badanych 60% stanowili mężczyźni. Respondenci znajdowali się w przedziale wiekowym 30‑90 lat (najczęściej 40-79 lat); przeważająca ich liczba posiadała wykształcenie zawodowe. Najmniej‑ szą grupę stanowili badani z wykształceniem podsta‑ wowym (5%) i wyższym licencjackim (5%). 489 Badanie mężczyzn i kobiet wykazało, że 60% respondentów jest aktywnych zawodowo, 30% prze‑ bywa na emeryturze, a najmniejsza grupa (10%) jest bezrobotna. Reakcja na chorobę Po raz pierwszy zawał serca rozpoznano u 90% osób. Największą grupę wśród tych pacjentów stano‑ wiły osoby w przedziale wiekowym od 34 do 81 lat, a średnia wieku wynosiła 45 lat Dla większości z nich (85%) była to sytuacja bardzo stresująca. Badaniu poddano reakcje towarzyszące respon‑ dentom po zawale serca. Dominujące okazały się objawy stresu – rozpoznano je w 80% przypadków. Zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn, pojawiły się również odpowiedzi podkreślające występowanie cią‑ głego odczuwania lęku związanego z przewidywanymi niepożądanymi następstwami choroby, które mogą pojawić się w przyszłości, bezradność i depresję. Choroba okazała się na tyle traumatycznym wy‑ darzeniem w życiu respondentów, iż tylko 10% z nich przyznało się do zaakceptowania tej nowej dla nich sytuacji. Wpływ choroby na styl i jakość życia Fakt znalezienia się w sytuacji trudnej, zagraża‑ jącej życiu, wymusił na osobach, które wzięły udział w badaniu, modyfikację pewnych zachowań związa‑ nych ze stylem życia. Aż 95% badanych zadeklarowało po zakończonej rehabilitacji większą dbałość o własne zdrowie, 85% wdrożyło pierwsze innowacje w zakresie stylu życia, a 25% całkowicie zrezygnowało z dotych‑ czasowych nałogów. Wpływ działań edukacyjnych uruchamianych podczas pobytu pacjenta w szpitalu na zmianę prezentowanych przez niego zachowań potwier‑ dzono w sposób statystyczny (test χ2 Pearsona iloraz wiarygodności 1,64211E-38; p=0,000), podobnie jak modyfikację stylu życia na lepszą jego jakość (test χ2 Pearsona iloraz wiarygodności 2,65977E-69; p=0,006). Po wdrożonych zmianach w zakresie stylu życia, aż 90% badanych zakcentowało bowiem poprawę jakości swojego życia. U większości z nich nie wystąpowały do‑ legliwości bólowe związane z doznanym zawałem serca. Podkreślali również dobre samopoczucie. Obniżony nastrój utrzymywał się nadal u 10% respondentów. Dla 80% badanych zdrowie oznaczało największą wartość w życiu, a dla 20% kobiet i mężczyzn było cennym zasobem umożliwiającym wykonywanie pracy zawodowej. Większość respondentów uznała je jako wa‑ runek szczęścia i zaspokojenia odczuwanych potrzeb. Doświadczenia związane z chorobą spowodowały, iż: –75% badanych odczuwało zwiększoną odpowie‑ dzialność za własne zdrowie; 490 –30% respondentów zaczęło stosować zbilansowaną dietę; –20% badanych starał się dbać o odpowiednią ak‑ tywność fizyczną, częściej wykonywać badania pro‑ filaktyczne, przestrzegać postanowienia zerwania z nałogiem palenia papierosów; –15% osób postanowiło cieszyć się każdym prze‑ żytym dniem i optymistycznie patrzeć w przy‑ szłość; –10% ograniczyło spożywanie alkoholu. Niestety, mimo pobytu w szpitalu, uczestniczeniu w rehabilitacji kardiologicznej i podkreślaniu faktu, iż peronel medyczny realizuje w sposób optymalny zadania z zakresu edukacji zdrowotnej, aż 80% ba‑ danych oceniło swoją wiedzę z zakresu profilaktyki antyzawałowej na bardzo niskim poziomie (tylko 2% pacjentów uważa, że wiedza ich jest bardzo dobra), podkreślając ciągły jej deficyt i deklarując chęć od‑ bierania wszystkich informacji dotyczących choroby – sposobów zapobiegania powikłaniom i nowoczes‑ nych standardów leczenia. Omówienie Zachowania zdrowotne to działania podejmo‑ wane przez człowieka, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na jego stan zdrowia. Dzięki rozpowszechnieniu we współczesnym świecie tego za‑ łożenia, tak intensywnie rozwijają się obecnie wszelkie inicjatywy związane promocją zdrowia. Stała się ona bowiem obecnie dziedziną, która osiągnęła znaczny stopień popularności i rozwoju w skali globalnej [4]. W jej konstytucji – Karcie Ottawskiej – zostały zaak‑ centowane informacje dotyczące zdrowia człowieka pojmowanego jako potencjał, który człowiek może rozwijać lub pomniejszać – poprzez swoje zachowa‑ nia [5]. Wpływ na takie zachowania mają między innymi postawy jednostek, system edukacji, personel medyczny. Szczególnie ważnym założeniem jest jed‑ nak rozwijanie indywidualnych umiejętności na rzecz zdrowia oraz reorientacja opieki zdrowotnej [6]. Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 488-490 W doniesieniach naukowych pojawiają się wytycz‑ ne co do kierunku działań, które powinny stanowić płaszczyznę poprawy stanu zdrowia społeczeństwa. Wyróżnia się zatem modele edukacji zdrowotnej, które m.in. skłaniają jednostkę do: inicjowania po‑ żądanych zachowań pod wpływem odpowiedniego instruktażu (model zapobiegawczy); uczestniczenia w badaniach profilaktycznych (model zorientowany na chorobę); eliminację czynników ryzyka (model zorientowany na eliminację czynników ryzyka) oraz racjonalnego myślenia dotyczącego zdrowia (model przekonań zdrowotnych) [7]. Rozważania powyższe nabierają odpowiedniej rangi, szczególnie w kontekście wzrostu zaintere‑ sowań problematyką jakości życia [8-11]. Wpływ pozytywnych zachowań na zdrowie każdego pacjenta jest bowiem jej fundamentem. Jednym z najistotniejszych elementów warunku‑ jących dobrą jakość życia u pacjentów po przebytym zawale serca jest dążenie do utrzymania zdrowia po‑ przez konsekwentne przestrzeganie prozdrowotnego stylu życia. Teza ta znalazła swoje praktyczne odzwier‑ ciedlenie w postawach respondentów. Pozytywnym zjawiskiem jest również kompleksowe edukowanie pa‑ cjenta podczas hospitalizacji przez personel medyczny. Ranga tego zjawiska akcentowana jest również przez innych badaczy. Edukacja zdrowotna i konsekwentne przestrzeganie jej zasad w codziennym życiu przez pacjenta po przebytym zawale serca jest bowiem prio‑ rytetowym standardem warunkującym utrzymanie do‑ brej jakości życia. Pozwala na niezależność i osiąganie przez chorego wyznaczonych celów [12]. Wnioski 1. Choroba wpływa na modyfikację zachowań zwią‑ zanych ze stylem życia. 2. Większość osób w sytuacji zagrożenia życia staje się bardziej odpowiedzialna za podejmowane decyzje. 3. Modyfikacja stylu życia wpływa korzystnie na ocenę jego jakości. Piśmiennictwo / References 1. Festinger L. Teoria dysonansu poznawczego. PWN, Warszawa 2007. 2. Pietryka-Michałowska E, Wdowiak L, Dreher P. Zachowania zdrowotne studentów akademii medycznej. Analiza spożycia alkoholu, palenia papierosów, zażywania narkotyków, picia kawy. Zdr Publ 2004, 114(4): 532-6. 3. Ponczek D, Olszowy I. Styl życia młodzieży i jego wpływ na zdrowie. Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 260-268. 4. Karski JB. Promocja zdrowia dziś i perspektywy jej rozwoju w Europie. CeDeWu, Warszawa 2009. 5. Bonucka-Sitkiewicz K. Promocja zdrowia i edukacja zdrowotna. Impuls, Kraków 2006. 6. Karski JB. Promocja zdrowia. Ignis, Warszawa 1999. 7. Andruszkiewicz A, Banaszkiewicz M. Promocja zdrowia. PZWL, Warszawa 2010. 8. Daszykowska J. Jakość życia w perspektywie pedagogicznej. Impuls, Kraków 2010. 9. Dziurowicz-Kozłowska A. Wokół pojęcia jakości życia. Psychol Jakości Życia 2002, 1: 77-99. 10. Levine S. Time for creative integration in medical sociology. J Health Soc Behav 1995, Spec No: 1-5. 11. Wrześniewski K. Pomiar jakości życia pacjentów kardiologicznych w Polsce. Pol Prz Kardiol 2010, 12: 121‑125. 12. Kaszuba D, Nowicka A. Pielęgniarstwo kardiologiczne. Podręcznik dla studiów medycznych. PZWL, Warszawa 2011.