Dr Anna Kanios

Dr Anna Kanios,
Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej,
Lublin
ASPIRACJE EDUKACYJNE MŁODZIEŻY POLSKIEJ ZAANGAŻOWANEJ W
DZIAŁANIA MIĘDZYNARODOWE
Streszczenie
Polski system edukacyjny często staje się czynnikiem przyczyniającym się do wykluczenia
społecznego. Istnieje wiele czynników utrudniających w dostęp do edukacji, chociażby czynnik
finansowy rozumiany jako koszty związane z zakupem podręczników, dojazdem do szkoły,
zakwaterowaniem. Drugim czynnikiem jest brak aspiracji edukacyjnych, zwłaszcza u mieszkańców wsi,
osób z niskim wykształceniem, którzy nie dostrzegają wartości wykształcenia. Aspiracje edukacyjne
młodzieży odgrywają istotną rolę w ich życiu, pozwalają planować przyszłą drogę edukacyjną, a potem
zawodową. Obejmując młodzież różnorodnymi działaniami edukacyjnymi można przyczyniać się do
wzrostu ich aspiracji w zakresie edukacji.
Wstęp
Obecnie w Polsce zwiększa się liczba rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym. Wykluczenie
społeczne w Polsce zagraża zwłaszcza osobom mieszkającym na wsi. Ponad połowa dzieci wiejskich żyje
w warunkach niesprzyjających rozwojowi. Polski system edukacji często nie wyrównuje szans, a wręcz
przeciwnie – staje się narzędziem wykluczenia. Bariery edukacyjne utrudniają rozwój dzieci z terenów
wiejskich, powodują gorsze osiągnięcia szkolne, ograniczają plany i aspiracje edukacyjno-zawodowe, a
także zaniżają samoocenę [5].
Do głównych barier edukacji dzieci i młodzieży z rodzin wiejskich, często zagrożonych ubóstwem
należą ograniczenia kulturowe i społeczne, na przykład wyniesione z domu niskie aspiracje edukacyjne
lub ich brak, środowiskowe wzory drogi zawodowej, w której nie uwzględnia się miejsca na naukę,
wzory wczesnej samodzielności. Są to także bariery psychologiczne, na przykład brak pewności i wiary
w siebie, niska samoocena. Najważniejsze są tu jednak bariery ekonomiczne, takie jak: brak pieniędzy na
pomoce szkolne, na dojazdy, narażanie się na wstyd i upokorzenia, których źródłem są różne braki,
niezrozumienie ze strony rówieśników i nauczycieli. Wszystko to zniechęca do szkoły i w konsekwencji
powoduje wczesne kończenie edukacji, rezygnację z nauki, a także wypadanie z systemu szkolnego [13:
57-62]
Aspiracje edukacyjne młodzieży odgrywają istotną rolę w ich życiu, pozwalają planować przyszłą
drogę edukacyjną, dają wyobrażenie o zamiarach dotyczących kształcenia.
Wiedza na temat aspiracji jest ważna również dla pedagogów, nauczycieli, rodziców, osób
zajmujących się organizowaniem oświaty i wychowania pozwala bowiem na ich ewentualną
modyfikację, a także jest przydatna do określenia środków, jakie trzeba zaplanować i zgromadzić, aby
zrealizować zamierzone cele [6: 9].
Aspiracje są najczęściej definiowane jako dążenia, pragnienia, zamierzenia jednostki. Zdaniem W.
Kopalińskiego to „dążenie (do osiągnięcia czegoś), pragnienie (dopięcia celu, dobicia się czego),
ambicja” [2: 47].
Słowa kluczowe: aspiracje edukacyjne, młodzież, współpraca międzynarodowa, wykluczenie
społeczne
Kto się zajmował
Dokonując przeglądu badań z zakresu aspiracji edukacyjnych młodzieży należy zauważyć, iż w
Polsce istnieje wiele publikacji poświęconych tej problematyce. W literaturze naukowej ważne miejsce
zajmuje pozycja A. Janowskiego [1], który badał aspiracje edukacyjne młodzieży szkół średnich,
skupiając swoją uwagę na uwarunkowaniach tychże aspiracji. Na uwagę zasługują również prace Z.
Skornego [10]. Autor prowadził rozważania na temat poziomu aspiracji dzieci i młodzieży oraz ich
głównych uwarunkowań: pedagogicznych, osobowościowych i środowiskowych. Warto wspomnieć
również o badaniach J. Szefer-Timoszenko [12], T. Lewowickiego [4], Z. Kwiecińskiego [3] czy W.
Sikorskiego [11].
Według Z. Skornego [10: 11] aspiracje można zdefiniować jako ”dążenia, zamierzenia, pragnienia,
życzenia dotyczące wyników własnego działania lub osiągnięcia za jego pośrednictwem pożądanych
stanów satysfakcjonujących danego osobnika lub spełniających dlań funkcje nagrody”.
Zdaniem A. Janowskiego [1: 32] aspiracje to ”w miarę trwałe i względnie silne życzenia jednostki
dotyczące właściwości lub stanów, jakimi ma się charakteryzować jej życie w przyszłości oraz obiektów
jakie w tym życiu będzie chciała uzyskać”. T. Lewowicki [4: 132] z kolei określa aspiracje jako
„oczekiwania ludzi w zakresie własnych osiągnięć”.
W literaturze funkcjonuje również pojęcie
„poziom aspiracji”. Określa go jako ”przewidywany przez podmiot rezultat jego działań skierowanych
na osiągnięcie nakreślonego sobie celu” [7: 63].
Ze względu na przedmiot niniejszych badań warto zdefiniować pojecie aspiracje edukacyjne. Według
W. Sikorskiego [11: 22] są to aspiracje dotyczące przyszłej nauki, odnoszące się do poziomu
wykształcenia, jaki dana jednostka pragnie lub zamierza w przyszłości zdobyć.
W literaturze przedmiotu niewiele jest badań tzw. powtarzalnych (wersja podłużna)1 dotyczących
aspektu aspiracji. Niniejszy artykuł poświecony został aspiracjom edukacyjnym młodzieży
zaangażowanej we współpracę polsko - duńską. Współpraca realizowana była na Lubelszczyźnie.
Partnerami jej byli Polski Czerwony Krzyż, Duński Czerwony Krzyż, władze lokalne województwa
lubelskiego, przedstawiciele szkół i instytucji kulturalnych.
Głównym celem współpracy było poszerzenie perspektyw życiowych i zwiększenie możliwości
edukacyjnych dzieci i młodzieży z regionu Lubelszczyzny. Cel ten został osiągnięty poprzez stworzenie
lepszych warunków do dalszej edukacji dla dzieci i młodzieży oraz zwiększenie poziomu ich
zaangażowania w życie społeczności lokalnych.
W programie realizowano różnorodne działania, do najważniejszych należało utworzenie, we
współpracy z lokalnymi władzami, radami i dyrektorami szkół, dwudziestu pięciu świetlic
środowiskowych Polskiego Czerwonego Krzyża. Prowadzono zajęcia mające na celu wyrównywanie
deficytów rozwojowych dzieci i młodzieży, ukierunkowane na rozwój zainteresowań i twórczości,
mające na celu profilaktykę zdrowotną, jak również działania w zakresie organizowania wypoczynku
dzieciom i młodzieży. Dzieci i młodzież miały zapienioną pomoc w odrabianiu lekcji. W placówkach
prowadzone były lekcje języka angielskiego. Młodzież miała zapewnione posiłki. Należy wspomnieć
również o regularnych spotkaniach dla rodziców, których celem było wspomaganie dzieci i młodzieży w
procesie opiekuńczo-wychowawczym oraz w ich rozwoju psychofizycznym [9].
Cel artykułu
Celem głównym artykułu jest diagnoza wybranych przejawów aspiracji edukacyjnych młodzieży oraz
określenie ich poziomów. Ważnym celem badań jest również diagnoza i ukazanie różnic dotyczących
aspiracji edukacyjnych młodzieży w badanym okresie. Należy podkreślić, że badania prowadzone były w
terminie październik – grudzień 2010 roku (I tura) i powtórzone w okresie październik-grudzień 2011
roku (II tura). Obejmowały te same osoby.
W badaniach uczestniczyło łącznie 517 osób (w pierwszym i drugim badaniu). W I turze badań (w
początkowej fazie uczestnictwa w programie edukacyjnym) wzięło udział 257 osób, zaś w II turze badań
(w końcowej fazie uczestnictwa w programie edukacyjnym) – 260 osób.
W badaniach uczestniczyło 171 dziewcząt (66,54%) i 86 chłopców (33,46%) w I turze badań oraz 163
dziewcząt (62,93%) i 96 chłopców (37,07%) w II turze badań 2.W badaniach uczestniczyła młodzież
pomiędzy 12 a 18 rokiem życia, zamieszkująca głównie na wsiach województwa lubelskiego.
Wyniki badań własnych
Jak wykazały analizy badana młodzież pochodząca ze środowisk wiejskich w początkowej fazie
uczestnictwa w programie edukacyjnym najcześciej planowała zakończenie edukacji na średnim
poziomie kształcenia: na poziomie technikum (63 osoby – 24,9%). Co piąty badany planował ukończenie
studiów wyższych magisterskich (58 osób - 22,9%). Co dziesiąty młody cżłowiek zamierzał w
przyszłości uzyskać dyplom studiów licencjackich (26 osób-10,2%). Warto podkreślić, że również co
dziesiąty badany (25 osób-9,8%) zamierzał zakończyć edukację na poziomie szkoły zasadniczej
zawodowej.
Badania prowadzone w w końcowej fazie uczestnictwa w programie edukacyjnym wykazały
prezentowanie przez młodzież wyższych aspiracji edukacyjnych w zakresie planowanego poziomu
1
Zdaniem T. Pilcha i T. Bauman (2001, s.39) badania powtarzalne to „szczególny rodzaj badań opartych
na pewnych teoretycznych założeniach i dość żmudnych zabiegach organizacyjnych. Służą badaniom
zmian jakiejś cechy pod wpływem celowo wprowadzanego czynnika lub pod wpływem naturalnego
upływu czasu i naturalnych okoliczności”.
2
Różnica w rozkładzie liczbowym i procentowym badanych wynika z pewnej rotacji osób objętych
działaniami edukacyjnymi w trakcie badań.
wykształcenia. Różnica w tym zakresie okazała się istotna statystycznie na poziomie p=0,000. Jak
wykazały analizy zwiększył się odsetek osób planujących ukończyć w przyszłości studia wyższe
magisterskie (58 osób – 22,92% - I tura; 114 osób – 44,02% (II tura)). Natomiast zmniejszył się odsetek
osób planujących zakończyć ścieżkę edukacyjną na szkole pomaturalnej. W pierwszym badaniu
planowało ukończyć ją 32 osoby (12,65%), a w drugim badaniu tylko 4 osoby (1,54%). Szczegółowe
dane zawiera tabela nr 1.
Tab.1. Rodzaj szkoły jaką badana młodzież chciałaby ukończyć w przyszłości
Początkowa faza
Końcowa faza
realizacji międzynarodowego
realizacji międzynarodowego
Rodzaj szkoły
programu edukacyjnego
programu edukacyjnego
N
%
N
%
Gimnazjum
5
1,98
1
0,39
Zasadniczą szkołę zawodową
Liceum ogólnokształcące
Liceum profilowane
Technikum
Szkołę policealną
Szkołę pomaturalną
Studia licencjackie
Studia magisterskie
Studia podyplomowe
χ2=71,1081, df=9, p=0,000
25
23
8
63
11
32
26
58
2
9,88
9,08
3,16
24,9
4,35
12,65
10,28
22,92
0,79
3
31
8
79
4
4
15
114
0
1,16
11,97
3,09
30,5
1,54
1,54
5,79
44,02
0,0
Kolejnym aspektem aspiracji edukacyjnych były opinie badanej młodzieży na temat zamiaru
zdawania w przyszłości egzaminu maturalnego. W pierwszym etapie badań ponad połowa (151 osób60,16%) badanej grupy młodzieży odpowiedziała pozytywnie, aż 1/3 badanych (81 osób-32,27%) była
niezdecydowana, nieliczni zaś wyrazili opinię negatywną na ten temat.
Po rocznym uczestnictwie w różnorodnych działaniach edukacyjnych prawie wszystkie badane osoby
(239 osób-91,92%) deklarowały, iż zamierzają zdawać maturę. Zmniejszył się także odsetek osób
niezdecydowanych (19 osób-7,57%- I tura; 7 osób-2,69%- II tura).
Tab.2.Zamiar zdawania matury
Zamiar zdawania matury
Tak
Nie
Nie wiem
Razem
χ2 = 72,5115, df=2, p=0,00
Początkowa faza realizacji
międzynarodowego programu
edukacyjnego
N
%
151
60,16
19
81
251
7,57
32,27
100,0
Końcowa faza realizacji
międzynarodowego
programu edukacyjnego
N
%
239
91,92
7
14
260
2,69
5,38
100,0
Zdaniem młodzieży do najważniejszych zalet wynikających z ich uczestnictwa w programie
edukacyjnym należą:

Możliwość uczestnictwa w ciekawych zajęciach (ranga 13)

Możliwość wyjazdu na wypoczynek letni i/lub zimowy (ranga 2)

Możliwość odrobienia lekcji przy pomocy wychowawcy lub wolontariusza (ranga 3)

Możliwość spędzenia czasu z wolontariuszami, zawarcia nowych kontaktów (ranga 4)

Możliwość nauki języka angielskiego (ranga 5)

Możliwość spędzenia czasu w ciszy i spokoju (ranga 6).
3
Rangowania dokonano na podstawie największej liczby wyborów, im więcej osób wybrało tę
odpowiedź, tym wyższą rangę jej przypisano.
Nie zaobserwowano istotnych różnic statystycznych w rozkładzie liczbowym i procentowym
pomiędzy badaniami.
Profity wynikające z
uczestnictwa w programie
edukacyjnym
Możliwość odrobienia lekcji przy
pomocy wychowawcy lub
wolontariusza
Możliwość uczestnictwa w
ciekawych zajęciach
Wyjazdy wakacyjne i zimowe
Możliwość spędzenia czasu z
wolontariuszami, zawarcia nowych
kontaktów
Możliwość nauki języka
angielskiego
Możliwość spędzenia czasu w
ciszy i spokoju
Początkowa faza
realizacji
międzynarodowego
programu edukacyjnego
N
%
117
45,70
Końcowa faza realizacji
międzynarodowego
programu
edukacyjnego
N
%
121
48,21
Ranga
3
183
71,48
174
69,32
1
160
99
62,50
38,67
151
88
60,16
35,06
2
4
92
35,94
88
35,06
5
46
17,97
40
15,94
6
Różnice istotne statystycznie (p=0,00) można natomiast odnotować w zakresie samooceny młodzieży
dotyczącej własnego poziomu aspiracji edukacyjnych. W pierwszej turze badań co trzeci badany (86 osób
– 33, 59%) ocenił własny poziom aspiracji w zakresie edukacji na niskim poziomie, zaś w drugiej turze
badań niespełna co dziesiąty (24 osoby- 9,3%).
Tab.3. Samoocena własnego poziomu aspiracji edukacyjnych
Samoocena poziomu aspiracji
Początkowa faza realizacji
edukacyjnych
międzynarodowego programu
edukacyjnego
N
%
Bardzo wysoki
27
10,55
Wysoki
Przeciętny
Niski
Bardzo niski
Razem
χ2 = 57,2174 df=4, p=0,000
23
117
86
3
256
8,98
45,7
33,59
1,17
100,0
Końcowa faza realizacji
międzynarodowego programu
edukacyjnego
N
%
33
12,79
66
132
24
3
258
25,58
51,16
9,3
1,16
100,0
Ostatnim analizowanym komponentem było ustalenie poziomów aspiracji edukacyjnych badanej
młodzieży wiejskiej oraz zaobserwowanie różnic w tym zakresie w badanym okresie. Jak prezentuje
tabela nr 4 badana młodzież przed przystąpieniem do programu międzynarodowego w większości (183
osoby-71,20%) prezentowała przeciętny poziom aspiracji edukacyjnych. Niespełna 1/3 badanych (69
osób-26, 85%) posiadała niski poziom aspiracji w obszarze edukacji, a jedynie 5 osób (1,95%) poziom
wysoki.
Badania prowadzone w końcowej fazie realizacji programu międzynarodowego wykazały istotne
statystycznie różnice (p=0,00) w obszarze analizowanych poziomów aspiracji. Wzrósł odsetek osób
posiadających przeciętny oraz wysoki poziom aspiracji edukacyjnych, a także obniżył się odsetek osób
mających niski poziom aspiracji.
Tab.4.Poziom aspiracji edukacyjnych badanej młodzieży
Początkowa faza realizacji
międzynarodowego programu
Poziom aspiracji
edukacyjnego
edukacyjnych
N
%
69
26,85
Poziom niski
183
71,20
Poziom przeciętny
5
1,95
Poziom wysoki
257
100,0
Razem
χ2=46,7638; df=2; p=0,000
Końcowa faza realizacji
międzynarodowego programu
edukacyjnego
N
%
21
8,08
207
79,61
32
12,31
260
100,0
Wnioski i perspektywy badań
Podsumowując prowadzone analizy należy skonstatować, iż w wyniku uczestnictwa młodzieży
w różnorodnych działaniach edukacyjnych nastąpił istotny wzrost ich aspiracji. Istotne zmiany
zauważono również w zakresie planowanego rodzaju szkoły, planów dotyczących przystąpienia do
egzaminu maturalnego oraz w zakresie samooceny własnych aspiracji edukacyjnych.
Warto podkreślić, iż młodzież chętnie brała udział w programie, dostrzegała wiele korzyści płynących
z udziału w nim, co może być potwierdzeniem słuszności idei organizacji i prowadzenia w tych
środowiskach lokalnych takich działań edukacyjnych.
Mając na uwadze powyższe wyniki badań należy zachęcać różne podmioty odpowiedzialne za
organizację edukacji, nauczycieli, wychowawców, rodziców, aby podejmowali trud stwarzania młodym
ludziom odpowiednich warunków do rozwoju. Kształtowanie się aspiracji edukacyjnych uczniów ma
bowiem wielki wpływ na wybór ich przyszłej drogi zawodowej i życiowej.
Bibliografia:
1. Janowski A., (1977) Aspiracje młodzieży szkół średnich, Warszawa: Wyd. PWN, s.290.
2. Kopaliński W., (1989) Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wyd. Wiedza
Powszechna, s.576.
3. Kwieciński Z., (2002) Wykluczanie, Toruń: Wyd. UMK, s.184.
4. Lewowicki T., (1987) Aspiracje dzieci i młodzieży, Warszawa: Wyd. PWN, s.242.
5. Matyjas B. (2008), Polityka społeczna i praca socjalna wobec rodziców i ich dzieci zagrożonych
wykluczeniem (na przykładzie środowiska wiejskiego). W: K. Marzec-Holka, A. Rutkowska, M.
Joachimowska (red.), Praca socjalna i polityka społeczna. Obszary współdziałania wobec wykluczenia
społecznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s.394.(s.145-155).
6. Musialska K., (2010) Aspiracje życiowe młodzieży stojącej u progu dorosłości, Kraków: Wyd.
Impuls, s.128.
7. Okoń W., (1996) Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa: Wyd. Żak, s.336.
8. Pilch T., Bauman T., (2001) Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe,
Warszawa: Wyd. Żak, s.372.
9. Project Document Window of Opportunities - Social Project for Children and Youths in Eastern
Poland, VKR Foundation, 2009.
10. Skorny Z., (1980) Aspiracje młodzieży oraz kierujące nimi prawidłowości, Wrocław: Wyd.
Osolineum, s.237.
11. Sikorski W., (2005) Aspiracje. Studium psychologiczne i socjopedagogiczne, Nysa: Wyd.
Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie, s.156.
12. Szefer-Timoszenko J., (1981) Aspiracje w życiu człowieka, Katowice; Wyd. Uniwersytet Śląski,
s.109.
13. Tarkowska E. (2010), Ubóstwo dzieci w Polsce. W: Polski raport Social Watch. Ubóstwo i
wykluczenie społeczne w Polsce, Kampania przeciw Homofobii, Warszawa, s.223.(s.57-62)