23 stycznia_tygodnik kadry i płace

C4
Dziennik Gazeta Prawna, 23 stycznia 2014 nr 15 (3656)
gazetaprawna.pl
ŚWIADCZENIA
Upadłość spółki za granicą nie gwarantuje świadczeń z FGŚP
Pracownik otrzyma wynagrodzenie z funduszu, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nastąpi w ciągu 4 miesięcy
po tym, jak firma stała się niewypłacalna. Problem pojawia się wtedy, gdy o upadłości orzeka sąd innego państwa
Piotr
Zimmerman
radca prawny,
Kancelaria
Zimmerman
i Wspólnicy sp.k.
Trudna sytuacja ekonomiczna w wielu krajach Europy doprowadziła na skraj przepaści
już niejednego przedsiębiorcę. Kłopoty finansowe macierzystych jednostek boleśnie odczuwają nawet dobrze
prosperujące polskie oddziały
czy wchodzące w skład międzynarodowych holdingów
spółki córki. Jak pokazuje
praktyka, w razie ziszczenia
się najczarniejszego ze scenariuszy zatrudnieni w polskich oddziałach zagranicznych przedsiębiorców lub
spółkach córkach na terenie
naszego kraju powinni wykazać się czujnością. Nie do końca zsynchronizowane uregulowania na poziomie krajowym
i europejskim mogą być przyczyną wielu problemów.
Różne formy działania
Przede wszystkim pamiętać
należy, że przedsiębiorcy zagraniczni mogą działać na polskim rynku w różny sposób. Po
pierwsze, mogą oni tworzyć
oddziały, które są wyodrębnioną organizacyjnie i majątkowo częścią większej całości.
W związku z powyższym na
gruncie polskiego prawa nie
są one przedsiębiorstwami,
ale korzystają jedynie z cudzej podmiotowości prawnej
(art. 5 ustawy z 2 lipca 2004 r.
o swobodzie działalności gospodarczej; t.j. Dz.U. z 2013 r.
poz. 672 z późn. zm.).
Po drugie, zagraniczne spółki mogą też tworzyć spółki zależne (spółki córki) działające
co prawda jako odrębne podmioty, jednak kontrolowane w całości lub części przez
spółki dominujące. Ten ostatni
model jest zdecydowanie bar-
dziej popularny, jednak tworzenie oddziałów jest w dalszym ciągu powszechne np.
w branży lotniczej, dysponującej pokaźnym majątkiem
i zatrudniającej dużą liczbę
pracowników.
Nie oznacza to jednak, że
przed polskim sądem nie
może się toczyć postępowanie o ogłoszenie upadłości
oddziału czy nawet całego
przedsiębiorcy (nawet mającego siedzibę za granicą).
W zależności od tego, czy element transgraniczny występuje w stosunku z państwami
należącymi do Unii Europejskiej (za wyjątkiem Danii), czy
też spoza Unii, zastosowanie będą miały odpowiednio
uregulowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000
z 29 maja 2000 r. w sprawie
postępowania upadłościowego (Dz.Urz. UE. L nr 160,
poz. 1; dalej: rozporządzenie) lub ustawa z 28 lutego
2003 r. Prawo upadłościowe
i naprawcze (dalej u.p.u.n.)
– w części międzynarodowej.
Ośrodek działalności
W pierwszym przypadku, jeżeli przedsiębiorca posiada na
terytorium Polski tylko główny ośrodek podstawowej działalności (COMI – ang. centre
of main interests), o jego upadłości rozstrzygnie polski sąd.
Postępowanie w tym zakresie
będzie miało charakter postępowania głównego, i to niezależnie, czy siedziba przedsiębiorcy będzie znajdowała
się w kraju czy za granicą. Co
prawda istnieje domniemanie, zgodnie z którym głównym ośrodkiem podstawowej
działalności jest odpowiednio
miejsce siedziby lub zamieszkania, jednak jest to domniemanie wzruszalne – w przypadku przeprowadzenia
dowodu przeciwnego. Na tej
samej zasadzie sądy zagraniczne mogą orzec o upadłości
OPINIA EKSPERTA
MATEUSZ MEDYŃSKI
radca prawny, Kancelaria Zimmerman i Wspólnicy sp. k.
stycznia 2014 r. Komisja Ustawodawcza oraz komisja
rodziny i polityki społecznej Senatu wniosły o przyjęcie
przez Senat tekstu jednolitego projektu ustawy
o zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy.
Proponowane uzupełnienie definicji niewypłacalności
(od której to powstania liczy się termin do złożenia wniosku
do FGŚP) o dzień wydania postanowienia o wszczęciu wtórnego postępowania upadłościowego jest z pewnością z korzyścią
dla pracowników i naprawia wadliwy stan regulacji. Proponowana poprawka jest zatem słuszna i zasługuje na uwzględnienie.
Senatorowie proponują także, by nową regulacją objąć roszczenia powstałe od 1 stycznia 2013 r. z przywróceniem dla
tych roszczeń uprawnienia do zgłoszenia do FGŚP przez
syndyka we wtórnym postępowaniu upadłościowym. Zabieg
taki może być problematyczny. Ustawodawcy wprost chodzi
o ochronę ponad 900 pracowników Christianapol. Choć cel
ten jest absolutnie słuszny, to w praktyce może rodzić pytanie,
czy regulacja ustawowa zaprojektowana dla ściśle określonej
grupy osób nie stanowi naruszenia zasady równego traktowania podmiotów prawa.
Niemniej nawet uwzględniając to ryzyko, należy projekt
senacki uznać za krok w dobrym kierunku. Szkoda, że dopiero
osobisty dramat znacznej grupy osób skłonił ustawodawcę do
naprawy ustawy wadliwej już od 2006 r.
8
polskiego przedsiębiorcy, np.
spółki zależnej kontrolowanej
przez dominującą spółkę zagraniczną.
W pozostałych przypadkach, tj. w przypadku państw
nienależących do Unii, polskie sądy będą właściwe dla
prowadzenia głównego postępowania upadłościowego, jeżeli dłużnik będzie miał
na terytorium Polski główny
ośrodek działalności gospodarczej. Decyzja w tym zakresie pozostawiana jest sądom
polskim, które stosować będą
polskie prawo. Zatem właściwe będzie ustalenie położenia głównego zakładu przedsiębiorstwa dłużnika (art. 19
u.p.u.n.).
Nawet jeżeli zostanie ogłoszona upadłość przedsiębiorcy
przez sąd zagraniczny, w sytuacji, w której polski oddział
jest tylko jednym z wielu, i to
w dodatku wcale nie tym najważniejszym, to polscy wierzyciele nie są pozbawieni
ochrony. W takim przypadku postępowanie toczące się
za granicą będzie postępowaniem głównym, z kolei wobec
mienia upadłego położonego w Polsce będzie można
wszcząć szczególnego rodzaju
postępowanie upadłościowe.
Wypłata nie jest oczywista
Pracownicy upadających oddziałów lub spółek córek powinni pamiętać, że polskie
prawo zapewnia ich roszczeniom ochronę szczególną.
Niezależnie, czy niewypłacalność pracodawcy wystąpi
na podstawie postanowienia wydanego przez sąd polski, czy też sąd zagraniczny
(art. 3 ust. 1–2 i art. 6 ust. 1
pkt 1 ustawy z 13 lipca 2006 r.
o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy; dalej: ustawa
o ochronie roszczeń pracowniczych), pracownik zostaje objęty ochroną Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych (dalej: FGŚP).
Jeżeli więc sąd zagraniczny
wyda orzeczenie o wszczęciu
wobec przedsiębiorcy postępowania upadłościowego, pracownikom tego niewypłacalnego pracodawcy należą się
wszystkie świadczenia podlegające wypłacie z FGŚP, zgodnie z przewidzianym w ustawie katalogiem (art. 12 ustawy
o ochronie roszczeń pracowniczych). W praktyce jednak wypłata wszystkich przysługujących pracownikom świadczeń
nie jest tak oczywista.
Powodem całego zamieszania jest niefortunna nowelizacja ustawy o ochronie roszczeń
pracowników z 2011 r. Mowa
o ustawie z 19 sierpnia 2011 r.
o zmianie ustawy o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. nr 197, poz. 1170),
a konkretnie jej art. 6, wiążącym początek biegu terminów koniecznych dla wypłaty
określonych świadczeń z datą
wydania orzeczenia przez sąd
zagraniczny państwa członkowskiego Unii Europejskiej
(z wyłączeniem Danii).
Zaspokojeniu ze środków
FGŚP podlegają m.in. należ-
ności główne z tytułu odprawy
pieniężnej przysługującej na
podstawie przepisów szczególnych, tj. odprawy przyznane
na podstawie art. 8 ustawy
z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. 2006
nr 158, poz. 1121 z późn. zm.)
oraz odszkodowania za skrócenie okresu wypowiedzenia
w przypadku upadłości pracodawcy (art. 361 par. 1 kodeksu
pracy) – jeżeli ustanie stosunku pracy nastąpiło w okresie
nie dłuższym niż 9 miesięcy
poprzedzających datę niewypłacalności pracodawcy lub
w okresie nie dłuższym niż
4 miesiące następujące po tej
dacie.
Podstawowym warunkiem
wypłaty świadczeń ze środków FGŚP jest w każdym przypadku wystąpienie niewypłacalności pracodawcy, która ma
miejsce również w przypadku
wszczęcia postępowania upadłościowego przez sąd innego
państwa członkowskiego UE.
Wobec powyższego podstawą
wypłaty świadczeń z funduszu często są decyzje sądów
innych niż polskie. Od daty
tych decyzji rozpoczynają bieg
wskazane wyżej terminy, co
w praktyce powoduje wiele
problemów.
Zbyt krótki termin
W sytuacji gdy ogłoszenie upadłości przez sąd polski lub zagraniczny następuje na wniosek przedsiębiorcy, często od
decyzji syndyka sprawującego zarząd nad jego majątkiem
zależy, kiedy ustaną stosunki pracy, a więc czy należne
jego pracownikom odprawy
i odszkodowania będą objęte
ochroną FGŚP na wypadek niewypłacalności.
Co prawda przepisy prawa
pracy w przypadku ogłoszenia
upadłości umożliwiają pracodawcy wypowiedzenie wszystkim pracownikom umów
o pracę z miesięcznym okresem wypowiedzenia, a więc
warunek ustania stosunku
pracy w terminie 4 miesięcy
od daty niewypłacalności jest
teoretycznie możliwy do spełnienia. Jednak z oczywistych
względów biorąc pod uwagę
to, że syndyk jest ustanawiany
przez polski sąd (który jedynie potwierdza niewypłacalność pracodawcy), dodatkowo
uwzględniając okres, jaki upływa do chwili podjęcia przez
syndyka pierwszych czynności, ochrona roszczeń pracowników może się stać jedynie
wirtualna.
Boleśnie przekonali się
o tym niedawno pracownicy
Fabryki Mebli Tapicerowanych „Christianapol” z Łowynia sp. z o.o. Z uwagi na to, iż
28 stycznia 2013 r. Sąd Handlowy w Meaux we Francji
wydał orzeczenie o wszczęciu
wobec Christianapol postępowania „redressement judiciare”, (zgodnie z art. L.631-1
francuskiego kodeksu handlowego, będącego postępowaniem upadłościowym
w rozumieniu rozporządzenia
Rady (WE) nr 1346/2000), pracodawca ten stał się niewy-
Zaspokojenie roszczeń
w postępowaniu upadłościowym
n Należności ze stosunku pracy nie wymagają zgłoszenia
sędziemu komisarzowi, gdyż umieszczane są na liście
wierzytelności z urzędu.
n Przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości na-
leżności ze stosunku pracy umieszczane są w uprzywilejowanej drugiej kategorii zaspokojenia.
n W razie gdyby pracownik uznał, że na liście wierzytelności nie umieszczono jego należności lub umieszczono
je w nieodpowiedniej wysokości, ma on prawo w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia w Monitorze
Sądowym i Gospodarczym o przekazaniu listy wierzytelności sędziemu komisarzowi złożyć do sędziego komisarza sprzeciw.
n Na rozstrzygające sprzeciw postanowienie sędziego komisarza służy zażalenie do sądu upadłościowego.
płacalny właśnie w tym dniu.
Polski sąd wydał postanowienie o wszczęciu wtórnego postępowania upadłościowego
i ustanowił syndyka w maju
2013 r. Gdy jednak syndyk
zwrócił się o wypłatę świadczeń z funduszu dla kilkuset
pracowników spółki, okazało
się, że przewidziany termin
już upłynął, a fundusz odmówił wypłaty świadczeń.
Postulowane zmiany
Powstaje zatem pytanie
o spełnianie przez fundusz
swojego podstawowego celu,
jakim jest socjalna ochrona pracowników. Jak wynika z samego uzasadnienia
projektu ustawy nowelizującej – powodem jej zmiany
miało być właśnie umożliwienie wypłaty przez FGŚP
świadczeń w przypadku ogłoszenia upadłości podmiotu
polskiego znajdującego się
na terytorium Polski przez
sąd państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Nowelizacja ta była odpowiedzią
na wyrok Sądu Najwyższego z 4 sierpnia 2009 r. (sygn.
akt I PK 64/09, OSNP 2011/56/79), w którym, wskazując
na konieczność zapewnienia
ochrony pracownikom niewypłacalnego przedsiębiorcy, w sytuacji gdy formalnie stan niewypłacalności
powstał wskutek wszczęcia głównego postępowania
upadłościowego przez sąd
innego państwa członkowskiego, w konsekwencji SN
stwierdził niezgodność art.
6 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych
(w brzmieniu sprzed nowelizacji) z dyrektywą 2002/74/
WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 września
2002 r. zmieniająca dyrektywę Rady 80/987/EWG w sprawie zbliżania ustawodawstw
państw członkowskich dotyczących ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy. Przy
okazji tej nowelizacji w ustawie wprost wskazano, że niewypłacalność pracodawcy zachodzi również w przypadku
wszczęcia postępowania upadłościowego przez sąd innego
państwa członkowskiego UE.
Niefortunnie jednak początek terminów wygaśnięcia
stosunku pracy, których zachowanie warunkuje wypłatę
poszczególnych świadczeń,
powiązano nie z wydaniem
postanowienia o wszczę-
ciu postępowania wtórnego
przez polski sąd, lecz właśnie
z chwilą niewypłacalności
– czyli decyzją sądu zagranicznego.
Chociaż sytuacja pracowników Fabryki Mebli Tapicerowanych „Christianapol” z Łowynia sp. z o.o. jest
poważna, pamiętać należy,
że ostateczną decyzję w tej
sprawie podejmie sąd. Spory powstałe w związku z odmową wypłaty świadczenia
ze środków FGŚP rozstrzyga sąd właściwy w sprawach
z zakresu prawa pracy, który
nie będzie miał łatwego zadania. Z jednej strony zarówno
linia orzecznicza SN, jak i kierunek zmian legislacyjnych
wskazują na konieczność zapewnienia pracownikom jak
najszerszej ochrony socjalnej, z drugiej jednak literalna wykładnia przepisów nie
daje podstaw do ich wypłaty.
Jednym z rozwiązań może
być zastosowanie klauzuli
porządku publicznego przewidzianej w rozporządzeniu, zgodnie z którą państwo
członkowskie może odmówić
uznania postępowania upadłościowego wszczętego w innym
państwie członkowskim albo
wykonania wydanego w jego
toku orzeczenia, o ile uznanie
to prowadziłyby do rezultatu,
który pozostaje w oczywistej
sprzeczności z jego porządkiem publicznym, w szczególności z jego podstawowymi
zasadami lub konstytucyjnie
zagwarantowanymi prawami i wolnościami jednostki
(art. 261 rozporządzenia). Pozwalałoby to uznać, że postępowanie przed polskim sądem
nie jest wtórne, a kontrowersyjne terminy rozpoczęły bieg
odpowiednio później.
Warto pamiętać, że roszczenia pracowników wynikające ze stosunku pracy, o ile nie
będą zaspokojone ze środków
FGŚP, to mają szansę zaspokojenia w postępowaniu upadłościowym (art. 256–259 u.p.u.n.),
uzależnione to będzie jednak
od wysokości środków uzyskanych w toku likwidacji majątku upadłego. [ramka]
Podstawa prawna
Art. 19, art. 237, art. 256 ust. 1, art. 259
ust. 2, art. 342 ust. 1 pkt 2 ustawy
z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2012 r.
poz. 1112 z późn. zm.).
Art. 2, art. 3 ust. 1 i ust. 2, art. 12 ust. 5
w zw. z art. 12 ust. 2 pkt 2 lit, d i f
ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy (Dz.U.
nr 158, poz. 1121 z późn. zm.).