Integracja sensoryczna a ruch

Integracja sensoryczna a ruch
Ruch jest drzwiami do uczenia się
,,Paul E. Dennison”
Integracja sensoryczna to proces w którym następuje organizacja dostarczanych do
naszego mózgu wrażeń sensorycznych tak, aby mogły być wykorzystane w celowym
działaniu, czyli w reakcjach adaptacyjnych, służących do wykonania określonej czynności,
przyjęcia odpowiedniej pozycji ciała itp. Jeśli występują zaburzenia w odbiorze i integrowaniu
bodźców zmysłowych to będą pojawiać się dysfunkcje w rozwoju poznawczym,
motorycznym oraz zachowaniu dziecka. Dlatego celem terapii SI (od angielskiego sensory
integration) jest poprawa jakości przesyłania i organizacji informacji sensorycznej, tj. tego co
jest odbierane przez różne zmysły naszego organizmu. Głównym zadaniem jest
dostarczenie
kontrolowanej
ilości
bodźców
sensorycznych:
przedsionkowych,
proprioceptywnych i dotykowych w taki sposób aby dziecko odpowiadało reakcją
poprawiającą integrację tych bodźców.
Twórcą metody Integracji Sensorycznej jest dr A. Jean Ayres pracownik naukowy
Uniwersytetu Południowo-Kalifornijskiego w Los Angeles. Do Polski metoda SI trafiła w 1993
r. a jej rozpowszechnieniem zajęła się jedna z pierwszych współpracownic dr A. Jean Ayres Violet F. Maas. Cała teoria integracji sensorycznej mówi, że do właściwego funkcjonowania
wszystkich zmysłów, od których mózg otrzymując informacje, interpretując, integrując ze
sobą odpowiada adekwatną reakcją. Proces integracji sensorycznej zaczyna się od
pierwszych tygodni życia płodowego i najintensywniej przebiega do końca wieku
przedszkolnego. Z rozwojem integracji sensorycznej wiąże się całokształt funkcjonowania
człowieka. Podstawowe znaczenie dla rozwoju integracji zmysłowej ma funkcjonowanie
trzech układów odbierających i analizujących informacje związane z ciałem, są to - układ
przedsionkowy, układ proprioceptywny, układ dotykowy.
Układ przedsionkowo-proprioceptywny
Układ przedsionkowy i układ proprioceptywny to najwcześniej rozwijające się i dojrzewające
systemy zmysłowe. Receptory układu przedsionkowego znajdują się w uchu wewnętrznym i
mają ścisły związek
anatomiczny z systemem słuchowym. Receptory układu
proprioceptywnego (czucia głębokiego)zaś rozmieszczone są w mięśniach, ścięgnach i
stawach. Układ przedsionkowo-proprioceptywny umożliwia odbieranie doznań związanych z
ruchem i zmianami w ruchu. Wpływa na utrzymanie równowagi, świadomość przestrzeni
,właściwe napięcie mięśniowe, koordynację i płynność ruchu. Od jego prawidłowego
działania zależy kształtowanie się i rozwój funkcji ruchowych, czuciowych i poznawczych.
Właściwie dobrane ćwiczenia stymulujące układ przedsionkowy normalizują działanie
systemu nerwowego. Wpływają również na rozwój funkcji słuchowo- językowych oraz na
odbiór wrażeń przez inne systemy zmysłowe. System propriocepcji, który blisko
współpracuje z układem przedsionkowym i odbiera informacje z mięśni, ścięgien i stawów
wpływa na sprawne poruszanie się i wykonywanie czynności ruchowych bez kontroli
wzrokowej. Pomaga budować schemat ciała i poczucie, gdzie znajdują się nasze części
ciała i jak się poruszają .
Układ
dotykowy
Jest największym i najbardziej pierwotnym systemem zmysłowym . pomaga różnicować to
czego dotykamy i gdzie jesteśmy dotykani. Ostrzega przed nieoczekiwanymi lub
niebezpiecznymi wrażeniami dotykowymi. Ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa,
równowagę emocjonalną, koncentracje uwagi i funkcje ruchowe. Odbieranie wrażeń
dotykowych odbywa się za pomocą czucia powierzchownego i różnicującego. Czucie
powierzchowne pozwala nam lokalizować miejsce dotyku bez udziału wzroku, odróżniać
faktury materiału, powierzchnie i kształty. Czucie różnicujące to odbieranie wrażeń
związanych z bólem, temperaturą i ciśnieniem.
Procesy integracji sensorycznej rozwijają się do 7.-8. roku życia, a na jej ostateczny poziom
ma wpływ wiele czynników. U wielu dzieci pierwotną przyczyną zaburzenia procesu uczenia
się są zaburzenia rozwoju ruchowego. Dziecko uczy się całym ciałem oraz wszystkimi
układami zmysłów. Zaburzenia mogą wystąpić u wcześniaków ( ich układ nerwowy jest
jeszcze nie do końca ukształtowany ), u dzieci, których matki musiały w ciąży leżeć (więc
dzieci jeszcze w życiu płodowym miały mniej doświadczeń). Inne "czynniki ryzyka" to
uwarunkowania genetyczne, niedotlenienie w czasie porodu ,uszkodzenia okołoporodowe .
Dodatkowym czynnikiem który może wpływać na zaburzone procesy integracji sensorycznej
to mniej ruchu, więcej czasu spędzanego przez dzieci przed telewizorem, komputerem,
wyręczanie dziecka w wykonywaniu czynności samoobsługowych(wiązanie butów, ubieranie,
karmienie) przez co dziecko ma problemy z koordynacją ruchów, utrzymywaniem równowagi,
sprawnością motoryczną, odczuwaniem i schematem ciała , co później może się przełożyć
na trudności w przedszkolu, (np. łapanie piłki, wycinanie) lub w szkole (czytanie, pisanie).
W rozwoju dziecka ruch, odbiór i przetwarzanie bodźców zmysłowych są ze sobą zawsze
powiązane i wzajemnie na siebie wpływają.
Tylko przez własne aktywne i różnorodne działania dziecko uczy się rozumieć otoczenie. Dla
większości rodziców zaskakujące są informacje, że umiejętności wyższego rzędu, jak
czytanie i pisanie, nie mogą się rozwinąć, jeśli u ich dziecka nie współpracują ze sobą
zmysły dotyku, równowagi i koordynacji ruchów. Zaburzenia integracji sensorycznej mogą
być pierwotną przyczyną opóźnienia w rozwoju mowy czy problemów z samoobsługą.
Co powinien umieć:
dwulatek
Chodzi i biega pewnie, samodzielnie potrafi wspiąć się na krzesło, umie celowo ustawiać
klocki (np. buduje dom), łączy dwa słowa w zdanie (np.: "Mama, daj"), pewnie trafia łyżeczką
do ust.
czterolatek
Zwiększa się jego sprawność ruchowa - bardzo lubi skakać oraz biegać. Jeździ na rowerku
dwukołowym, a także na łyżwach i nartach. Zaczyna posługiwać się ołówkiem i nożyczkami.
Samodzielnie się ubiera i myje ręce. Zadaje wiele pytań, chętnie przyswaja nowe słowa.
sześciolatek
Osiąga pełną dojrzałość szkolną, czyli jest samodzielny, zaradny, chce nawiązywać kontakt z
nauczycielem i rówieśnikami, umie podporządkować się niezbędnym wymaganiom i
dyscyplinie. Potrafi pracować w grupie i wykonuje polecenia. Ma dobrą orientację w
najbliższym środowisku.
ZABURZENIA PRZETWARZANIA SENSORYCZNEGO (zmysły nieokiełzane)
zwane również Zaburzeniami Integracji Sensorycznej to złożona dysfunkcja układu
nerwowego, zaburzająca rozwój dzieci i dorosłych. Osoby z Zaburzeniami Przetwarzania
Sensorycznego nieprawidłowo interpretują odbierane codziennie informacje sensoryczne,
takie jak dotyk, dźwięk, czy ruch. Jedni mogą czuć się nadmiernie bombardowani ilością
bodźców, inni poszukiwać intensywnych doznań sensorycznych, a jeszcze inni mogą
prezentować odmienne symptomy.
?Przetwarzanie sensoryczne? (integracja sensoryczna) to skomplikowany proces, w którym
układ nerwowy odbiera informacje ze wszystkich zmysłów (dotyk; układ przedsionkowy
odbierający ruch; czucie ciała, czyli propriocepcja, węch, smak, wzrok i słuch), następnie
organizuje je i interpretuje tak, aby mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym
działaniu.
U większości osób proces ten przebiega automatycznie. Słysząc rozmowę lub śpiew ptaka
nasz mózg interpretuje te dźwięki jako mowę lub odgłosy zwierząt. W efekcie reagujemy na
nie w odpowiedni sposób.
U osób, które mają Zaburzenia Przetwarzania Sensorycznego proces ten przebiega inaczej.
SPD (Sensory Processing Disorders)zaburza sposób, w jaki mózg tych osób interpretuje
odbierane informacje, jak również ich reakcje na nie; emocjonalne, ruchowe, koncentrację i
inne.
Wyróżnia się kilka rodzajów Zaburzeń Przetwarzania Sensorycznego. Każdy z nich może
powodować różnorodne, złożone zachowania. Poniżej w ogólny sposób przedstawiono
najczęściej występujące wzorce zachowań.
DZIECI UNIKAJĄCE WRAŻEŃ SENSORYCZNYCH
Niektóre dzieci/osoby z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego nadmiernie reagują na
stymulację. Ich układ nerwowy odczuwa zwykłe doznania sensoryczne jako bardzo
intensywne, w efekcie czego czują się stale bombardowane przez odbierane bodźce.
Stan taki nazywa się ?obronnością sensoryczną?. Najczęstszą wówczas reakcją na bodźce
jest reakcja ?walki lub ucieczki? mająca na celu uniknięcie lub znaczne ograniczenie ilości
bodźców. W efekcie ?przeciążenia? układu nerwowego dzieci mogą również reagować
agresją. Zaburzenie to może występować w obrębie każdego ze zmysłów.
Dzieci takie mogą:
•Reagować na dotyk agresją lub wycofaniem się
•Bać się wysokości i ruchu, lub odczuwać mdłości w wyniku niewielkiego ruchu bądź
wysokości
•Niechętnie ryzykować oraz próbować nowych rzeczy
•Czuć duży dyskomfort w zatłoczonych miejscach
•Jeść mało zróżnicowane jedzenie i/lub mieć dużą wrażliwość na zapachy
•Być nadmiernie pobudzone i aktywne
Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną nadwrażliwość sensoryczną.
DZIECI POSZUKUJĄCE WRAŻEŃ SENSORYCZNYCH
Niektóre dzieci mają obniżoną reaktywność na bodźce. Ich układ nerwowy nie zawsze
rejestruje lub rozpoznaje informację sensoryczną do niego docierającą. W efekcie wydawać
się może, że dzieci te mają ?nienasycony apetyt? na stymulację sensoryczną, co może
przejawiać się nieodpartą chęcią ruchu lub ciągłym poszukiwaniem innych, intensywnych
doznań sensorycznych.
Dzieci te mogą:
•Prezentować nadmierną aktywnością ruchową będącej efektem jak i źródłem wrażeń
sensorycznych ?odżywiających mózg?
•Nie reagować na ból i nie zauważać innych bodźców dotykowych; często i zbyt mocno
dotykać inne osoby (co może wyglądać jak zachowanie agresywne)
•Uczestniczyć w niebezpiecznych zabawach np. zbyt wysokie wspinanie się
•Preferować intensywne, długo trwające zabawy typu huśtanie, kręcenie, często bez
objawów dyskomfortu
•Lubić bardzo głośne dźwięki np. głośno grająca muzyka, telewizor
•Mieć opóźnioną mowę
Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną podwrażliwość/niedowrażliwość sensoryczną.
DZIECI MAJĄCE OBNIŻONE UMIEJĘTNOŚCI RUCHOWE
Niektóre dzieci z Zaburzeniami Przetwarzania Sensorycznego w efekcie tych zaburzeń mogą
mieć trudności z planowaniem i wykonywaniem nowych ruchów i aktywności ruchowych.
Często dzieci te są niezdarne, nieskoordynowane, przewracają się, mają problem z
nauczeniem się wielu zabaw ruchowych.
Dzieci te mogą:
•Mieć trudności z aktywnościami manualnymi, pisaniem, zapinaniem guzików itp.
•Mieć słabe umiejętności z zakresu dużej motoryki np. kopanie, łapanie, rzucanie piłki
•Mieć trudności z naśladowaniem ruchów np. w zabawie ?Ojciec Wergiliusz?
•Mieć trudności z utrzymaniem równowagi, wykonaniem sekwencji ruchów lub obustronną
koordynacją
•Preferować znane aktywności i zabawy
•Preferować aktywności statyczne, siedzące np. oglądanie telewizji, czytanie książki
•Mieć trudności z wymową
Dzieci te łatwo ulegają frustracji i mogą próbować manipulować i kontrolować otoczenie.
Niektóre z tych dzieci mogą uciekać w świat fantazji. Mogą również próbować ukrywać swoje
problemy planowania ruchowego pajacując i popisując się przed innymi lub unikając nowych
aktywności wykonywanych w grupie.
Dzieci te mogą mieć zdiagnozowaną dyspraksję opartą na zaburzeniach sensorycznych,
czyli zaburzenie planowania ruchu.
Ogólnie rzecz ujmując efektem Zaburzeń Przetwarzania Sensorycznego (zaburzeń SI) może
być:
•Podwyższony poziom pobudzenia i aktywności
•Obniżony poziom aktywności, ociężałość
•Trudności z koncentracją
•Opóźniony rozwój ruchowy
•Trudności z utrzymaniem równowagi
•Trudności z koordynacją wzrokowo-ruchową
•Trudności z percepcją słuchową
•Opóźniony rozwój mowy
•Trudności z nauką: czytaniem, pisaniem, matematyką
•Niskie poczucie wartości
•Zaburzone relacje społeczne
•Problemy emocjonalne
Już w okresie niemowlęcym można zauważyć pierwsze objawy zaburzeń integracji
sensorycznej. Uwagę rodziców powinno zwrócić, jeśli dziecko w momencie podnoszenia lub
obracania płacze, napina ciało, wygina się i jest niespokojne. Powodem niepokoju
niemowlaka, jest brak rozumienia położenia i ruchu jego ciała w przestrzeni. Dziecko nie wie,
jakie ruchy wykonuje jego głowa i co się dzieje z jego ciałem, ponieważ bodźce płynące z
mięśni, stawów i układu nerwowego nie są przetwarzane precyzyjnie.
Rodzice powinni również zwrócić uwagę, kiedy dziecko nie toleruje przytulania lub nie lubi
delikatnego dotyku, jak na przykład głaskania, jest zbyt wrażliwie na dźwięki lub światło,
częściej niż inne dzieci w jego wieku płacze i jest bardzo drażliwe. Niemowlęta z
zaburzeniami integracji sensorycznej mogą mieć również niespokojny sen, w nocy często się
budzić, spać krótko, zasypiać lub budzić się z płaczem.
U dzieci w okresie poniemowlęcym, zazwyczaj na pierwszy plan wysuwają się kłopoty z
regulacją zachowania. Często wpadają w złość, mają kłopot ze zmianą aktywności, a
jednocześnie mogą nieustannie wykonywać jakieś ruchy swoim ciałem. Ponieważ
przetwarzanie bodźców stanowi dla nich problem, mogą reagować rozdrażnieniem i
niepokojem w miejscach, gdzie jest ich dużo, takich jak markety, zatłoczone autobusy i inne
środki komunikacji miejskiej. Niektóre dzieci mają również potrzebę specyficznej stymulacji:
uwielbiają obracać się na karuzeli, kręcą się wokół własnej osi lub wspinają się i biegają
więcej niż ich rówieśnicy. Dysfunkcja w SI może dotyczyć również jamy ustnej, niektóre
dzieci jedzą tylko jeden lub dwa określona rodzaje pokarmu, np. potrawy mączne, papki, a
nie tolerują bardziej zróżnicowanej struktury pokarmu.
U starszych dzieci można zauważyć, przede wszystkim, trudności w czynnościach
samoobsługowych, czyli w ubieraniu się, wiązaniu butów, posługiwaniu się sztućcami.
Sygnałami, jakie mogą docierać ze szkoły są problemy z pisaniem i rysowaniem, szybkie
męczenie się, szczególnie przy wykonywaniu precyzyjnych zadań, długim siedzeniu w ławce.
Kiedy pojawiają się złożone gry i zabawy, dzieci z dysfunkcjami SI unikają, ich ze względu na
to, że nie rozumieją ich zasad, mają kłopoty z planowaniem złożonych czynności.
Dzieciom z zaburzeniami integracji sensorycznej często trudno przystosować się do nowych
sytuacji. Bywa również tak, że część z nich ma kłopoty z koncentracją jest nadruchliwa i
sprawia wiele kłopotów w domu i szkole. Niektóre, ze względu na nieprawidłowy rozwój
ruchowy oczu, mogą mieć problemy w nauce czytania, przepisywaniu z tablicy. Dzieci te
gubią linię, w której czytały, przepisywane literki lub wyrazy. Konsekwencją tego są objawy
dysleksji lub dysgrafii.
Skutkiem psychologicznym zaburzeń integracji sensorycznej jest wycofywanie się, agresja,
frustracja, mała odporność na ponoszone porażki, a w rezultacie bardzo niskie poczucie
własnej wartości.
Gdzie i jakiej pomocy szukać? Uważni rodzice szybko zauważą, że z ich dzieckiem dzieje się
coś dziwnego, że zachowuje się inaczej niż rówieśnicy. Jeśli rozpoznają u dziecka, kilka z
wymienionych objawów, powinni się zgłosić do gabinetu integracji sensorycznej. Terapeuta,
na podstawie wywiadu z rodzicami, obserwacji i badania dziecka, zdiagnozuje czy procesy
integracji sensorycznej są zaburzone i w jakich obszarach one występują. Dzięki temu,
będzie mógł ustalić dla dziecka indywidualny program terapii.
Jeżeli efekty terapii są pozytywne, dziecko jest w stanie w sposób bardziej efektywny
automatycznie przetwarzać i wykorzystywać skomplikowane informacje sensoryczne. Ma to
odbicie w życiu codziennym, samopoczuciu malucha i funkcjonowaniu całej rodziny.
„To jest dla dzieci, które są inne;
Dzieci, które nie zawsze dostają „szóstki”.
Dzieci, które mają uszy
Dwa razy większe niż ich rówieśnicy
Lub nosy siąkające całymi dniami.
To jest dla dzieci, które są inne;
Dzieci, które po prostu nie dotrzymują kroku,
Dzieci, które ze wszystkimi się droczą,
Które mają pokaleczone kolana,
Których buty są ciągle mokre.
To jest dla dzieci, które są inne;
Dzieci ze skłonnością do psot,
Bo kiedy są już dorosłe,
Jak pokazała historia,
Te właśnie różnice czynią je
Niepowtarzalnymi.”
Digby Wolfe
Bibliografia:
1. ,,Uczenie się przez zmysły Wprowadzenie do teorii Integracji Sensorycznej dla
rodziców i specjalistów” Violet F. Maas
2. ,,Terapia Integracji Sensorycznej Ćwiczenia usprawniające bazowe układy zmysłowe i
korygujące zaburzenia planowania motorycznego” Bożenna Odowska Szlachcic
3. ,,Metoda Integracji Sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z
uszkodzeniami OUN” Bożenna Odowska Szlachcic
4. ,,Terapia Integracji Sensorycznej strategie terapeutyczne i ćwiczenia stymulujące
układy: słuchowy, wzrokowy i smaku oraz terapia światłem i kolorami” Bożenna
Odowska Szlachcic