S³owniczek

Aneks 2
5
S³owniczek
Barkhor: zespó³ uliczek, które otaczaj¹ œwi¹tyniê D¿okhang w Lhasie. Pielgrzymi chodz¹ t¹ drog¹ zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara, modl¹c siê.
Bodhisattwa: istota, której umys³ ma naturê przebudzon¹1.
Bön: religia uznawana za pierwotn¹ religiê Tybetañczyków, obecna
w ich ¿yciu przed pojawieniem siê buddyzmu.
Czorten: budowla sakralna, bardzo czêsto zawieraj¹ca relikwie.
Czerwony lama: tak nazywano lamów wspó³pracuj¹cych z komunistami.
Dakini: termin sanskrycki, który odpowiada tybetañskiemu s³owu
khandro, dos³ownie znaczy „ta, która przemieszcza siê w przestrzeni”. S³owo to czasami wi¹zane (niekoniecznie s³usznie) jest
z chrzeœcijañskim pojêciem anio³a, lub w innych przypadkach
z pojêciem œredniowiecznej wró¿ki. W buddyzmie tantrycznym
1
Natura umys³u wszystkich istot jest przebudzona, chocia¿ nie wszystkie istoty to
rozpozna³y. Dlatego œciœlejsza definicja by³aby nastêpuj¹ca: Bodhisattwa to istota, która
w du¿ym stopniu rozpozna³a wzglêdnoœæ zjawisk i rozwinê³a wspó³czucie oraz d¹¿y do
pe³nego oœwiecenia dla dobra wszystkich istot – przyp. red.
437
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
6
Biografia Dalajlamy
wyró¿nia siê ³agodne i gniewne manifestacje dakiñ. Chocia¿ czasami wygl¹daj¹ jak przera¿aj¹ce demony, w rzeczywistoœci reprezentuj¹ oœwiecone w³aœciwoœci umys³u. Traktowane s¹ tak¿e jako
jidamy, czyli medytacyjne formy buddów u¿ywane w zaawansowanych praktykach tantrycznych. Wcielenia dakiñ pe³ni¹ tak¿e
rolê opiekunek i ¿eñskich bodhisattwów, które wype³niaj¹ dobroczynne dzia³ania dla wszystkich istot.
Dharma: s³owo sanskryckie maj¹ce wiele znaczeñ, tutaj u¿ywane
jest na okreœlenie Nauk Buddy.
Hinajana: zbiór nauk zawartych w tzw. Ma³ym PojeŸdzie, które szczególnie odnosz¹ siê do dyscypliny duchowej i indywidualnego
wyzwolenia z cierpienia. Poniewa¿ termin „Ma³y Pojazd” („Ma³a
Droga”) posiada pewien pejoratywny wydŸwiêk, wspó³czeœni
buddyœci staraj¹ siê raczej u¿ywaæ terminu „Podstawowa Droga”
lub „Droga Indywidualnego Wyzwolenia”.
Kalaczakra: forma buddy w tantrze buddyjskiej. Termin ten odnosi
siê tak¿e do Tantry Kalaczakry, zbioru nauk zwi¹zanych z t¹
form¹.
Kamienie mani: kamienie z wyryt¹ mantr¹ Om Mani Padme Hum
(Om Mani Peme Hung). Mo¿na je spotkaæ wszêdzie w Tybecie,
zw³aszcza w miejscach œwiêtych.
Karma: niezwykle wa¿ne pojêcie w buddyzmie. To sanskryckie s³owo oznacza „czyn” („dzia³anie”). Prawo karmy jest prawem przyczyny i skutku, które odnosi siê do czynów zarówno fizycznych,
jak i moralnych.
Khatak: bia³a szarfa, najczêœciej jedwabna, bêd¹ca w Tybecie podarunkiem, podobnie jak w Europie kwiaty.
Lama: tybetañski mistrz buddyjski.
Laogai: chiñska nazwa reedukacyjnych obozów pracy. W 1994 roku
Pekin zmienia nazwê obozów na giayu, bo brzmi lepiej w uszach
tych, którzy zajmuj¹ siê przestrzeganiem praw cz³owieka w Chinach.
Losar: tybetañski Nowy Rok. Ceremonie œwi¹teczne Nowego Roku
rozpoczynaj¹ siê dwudziestego dziewi¹tego dnia dwunastego
miesi¹ca poprzedniego roku. W tym dniu oczyszcza siê wszyst-
438
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
S³owniczek
5
kie negatywne rzeczy zwi¹zane z mijaj¹cym rokiem. Nowy Rok
tybetañski datuje siê od 127 r. p.n.e.
Mahajana: „Wielki Pojazd” („Wielka Droga”), tradycja buddyjska opieraj¹ca siê na naukach, których fundamentem jest altruizm.
Mala: ró¿aniec s³u¿¹cy do recytacji mantr, pomaga w medytacyjnym
skupieniu.
Mantra: rytualna formu³a praktykowana przez hinduistów i buddystów jako narzêdzie pomocne w medytacji. Mantra Om Mani
Padme Hum jest w Tybecie najpowszechniejsz¹ z nich. Jest to
mantra Czenreziga, bodhisattwy Wspó³czucia, uwa¿anego za
opiekuna kraju.
Mönlam Czienmo: dos³ownie „Wielka Modlitwa”. To wprowadzone
przez Tsongkhapê œwiêto religijne celebrowane jest przez pierwsze piêtnaœcie dni tybetañskiego Nowego Roku. W przesz³oœci podczas Mönlam Czienmo gromadzi³o siê w Lhasie do 50 tysiêcy osób.
Naga: potê¿ne istoty zwi¹zane z ¿ywio³em wody; wiara w nie jest
spadkiem po religii bön, poprzedniczki buddyzmu w Tybecie.
Neczung (wyrocznia z): w tradycji tybetañskiej s³owo wyrocznia oznacza umys³, który „wchodzi” w osobê, aby pozwoliæ jej dzia³aæ
jako medium miêdzy œwiatem natury a œwiatem ducha. Tybetañczycy nazywaj¹ tê osobê Kutenla, co dos³ownie oznacza „pow³oka fizyczna”. Partyku³a la dorzucana przy koñcu imienia lub nazwiska okreœla szacunek, jakim osoba ta siê cieszy. Umys³ Neczung
po raz pierwszy „wszed³” w ludzkie cia³o w 1544 roku.
Nirwana: dos³ownie stan „poza cierpieniem” – przebudzenie, cel
buddyjskiej praktyki.
Pud¿a: ceremonie religijne lub modlitewne, którym towarzysz¹
œpiewy.
Regent (gjaltsab): kieruje krajem w czasie nieobecnoœci Dalajlamy
lub podczas jego niepe³noletnoœci. Instytucja ta zosta³a powo³ana
do funkcjonowania w XVII wieku przez V Dalajlamê.
Rinpocze: dos³ownie „drogocenny”; pe³ne szacunku s³owo, którym
okreœla siê urzeczywistnionego i wykwalifikowanego duchowego mistrza.
Samaja: g³êboki, duchowy zwi¹zek ³¹cz¹cy ucznia z mistrzem.
439
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
6
Biografia Dalajlamy
Samsara: dla hinduistów i buddystów cykl egzystencji, w którym
istoty uwiêzione s¹ w kolejnych wcieleniach, doœwiadczaj¹c cierpienia. Zdaniem buddystów, aby siê z niego wyzwoliæ, mo¿liwa
jest tylko jedna droga – jest to droga przebudzenia, nauczana
przez Buddê.
Stupa: buddyjska budowla sakralna czêsto zawieraj¹ca relikwie.
Sutry: teksty zawieraj¹ce oryginalne nauczanie Buddy. Czêsto jest to
zapis dialogu miêdzy Budd¹ a uczniami wokó³ jakiegoœ szczególnego tematu.
Tantry: Nauczanie i teksty, które s¹ fundamentem buddyzmu Wad¿rajany.
Czuba: tybetañski strój noszony zarówno przez kobiety, jak i mê¿czyzn.
Thanka: w Tybecie malowid³a opieraj¹ce siê na religijnej sztuce
indyjskiej z epoki dynastii Pala.
Tsampa: pra¿ona m¹ka jêczmienna, podstawowa forma po¿ywienia
w Tybecie.
Tulku: inkarnowany lama.
Wad¿rajana: „Diamentowy Pojazd” („Diamentowa Droga”), buddyjska tradycja ezoteryczna wywodz¹ca siê z buddyzmu indyjskiego, która przekazywana jest w czterech szko³ach buddyzmu tybetañskiego (Njingma, Kagju, Sakja, Gelug) a tak¿e w japoñskiej
szkole Szingon.
440
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○