4 r.ż. - PROTOTO

ZABURZENIA PROCESU
LATERALIZACJI.
DZIECKO LEWORĘCZNE.
Opracowała: Monika Haligowska
LATERALIZACJA
• stronność półkulowa mózgu;
• lateralizację czynności nazywa się też „ asymetrią
funkcjonalną mózgu”: specjalizacja półkul mózgu,
które ze sobą współdziałają;
• każda z półkul spełnia dominującą rolę dla określonych
czynności;
• jest postępującym procesem, kształtującym się
stopniowo wraz z wiekiem i ogólnym rozwojem
ruchowym dziecka, w wyniku którego zaznacza się
przewaga jednej strony ciała nad drugą;
• dziecko rodzi się z określoną predyspozycją do danego
modelu lateralizacji
(Bogdanowicz, 1992, 1993)
MODELE LATERALIZACJI
a) lateralizacja jednorodna – narządy ruchu i zmysłu
dominują po jednej stronie osi ciała.
Występuje najczęściej u osób dorosłych.
Przyjmuje się ją za model „idealny”.
Wyróżnia się w niej:
• lateralizację prawostronną: praworęczność,
prawooczność, prawonożność,
• lateralizację lewostronną: leworęczność,
lewooczność, lewonożność,
MODELE LATERALIZACJI
b) lateralizacja niejednorodna:
• lateralizacja skrzyżowana: występuje przewaga czynnościowa
narządów, ale nie po tej samej stronie ciała, ale po obu
(np. praworęczność, lewooczność, prawonożność)
• lateralizacja nieustalona / słaba:
- brak dominacji narządów (np. oburęczność, obuoczność,
obunożność) lub jednego z narządów (np. oburęczność,
lewooczność, prawonożność);
- obustronność: nie ma większego napięcia mięśniowego
po jednej stronie ciała;
- świadczy o niewykształceniu się dominacji półkul mózgowych;
może to być wyrazem opóźnionego dojrzewania i zwolnionego
procesu rozwoju lateralizacji (oburęczność pierwotna) albo
wyrazem treningu / przestawiania dziecka (oburęczność wtórna).
ROZWÓJ LATERALIZACJI
Nie ma dokładnie określonych granic wieku,
w których ostatecznie ustalają się dominacje półkul.
• Okres noworodkowy: kora mózgowa nie jest dojrzała
do lateralizacji, nie występują więc jej objawy.
Wszystkie asymetryczne ruchy dziecka do 3 m-ca życia to
aktywność podkory i nie wskazują na dominację ośrodków.
Noworodki lepiej odbierają lewym uchem muzykę, prawym
mowę. W 3 m-cu wyciągają dwie ręce i nogi.
• Ok. 5-6 m-c (koniec II kwartału): dziecko chwyta całą dłonią
(chwyt dłoniowy/nakładkowy/„małpi”), ale do chwytania
wyciąga obie ręce.
•Przełom II i III kwartału: częstsze sięganie jedną ręką,
druga bierna w przykurczu
• 7-8 m - c (III kwartał): początek lateralizacji czynności
ruchowych.
Widać różnicę między dziećmi preferującymi prawą
(tych więcej) a lewą rękę. Pojawia się chwyt nożycowy
(przeciwstawienie kciuka reszcie palców).
• 9 m - c: pojawia się chwyt pęsetkowy (chwytanie
dwoma palcami: kciukiem i wskazującym), intensywna
manipulacja przedmiotami.
Pojawia się wyraźna preferencja jednej z rąk (jeśli
pojawi się ok. 7 m -ca, to mówimy o wczesnej
lateralizacji).
• Przełom 1 i 2 r.ż.: zaniknięcie objawów lateralizacji,
zmniejsza się preferencja jednej ręki – wpływa na to rozwój
chodu, który jest czynnością symetryczną i angażuje nogi
w równym stopniu. Objawy wracają wraz z automatyzacją
chodzenia, na przełomie 2 i 3 r.ż.
• Od 2 do 4 r.ż.: częsta jest oburęczność, która zanika
u wielu dzieci z wiekiem. Praworęczność ustala się szybciej
(2-3 r.ż.) niż leworęczność (3-4 r.ż.).
• 4 r.ż.: ustalenie dominacji jednej z rąk (dominacja
chwiejna). Więcej jest dzieci praworęcznych: 1) część
oburęcznych dojrzała do jednoręczności, 2) część
z tendencjami preferowania lewej ręki „przestawiła się”
na prawą wskutek oddziaływania środowiska). Początek
ustalania ośrodków mowy w jednej z półkul (zwykle lewa).
• 6-7 r.ż.: ugruntowanie dominacji jednej z rąk poprzez naukę
pisania (początek wieku wczesnoszkolnego).
Jedna półkula zaczyna dominować w percepcji słuchowej
i wzrokowej, stabilizują się w niej ośrodki mowy.
Jeśli do tego czasu nie wytworzy się preferencja jednej z rąk, oznacza to,
że rozwój lateralizacji jest opóźniony; wówczas należy zdecydować się
na którąś z rąk.
• 12-14 r.ż.: ostateczne wykształcenie się jednostronnej
lateralizacji czynności ruchowych (przełom młodszego
i starszego wieku szkolnego).
Jeśli jest opóźnione, zwykle występują trudności w nauce.
• Ok. 20 r.ż.: pełna dojrzałość anatomiczna i fizjologiczna
układu nerwowego.
(Bogdanowicz, 1992)
LATERALIZACJA POWIĄZANA JEST Z:
• motoryką wielką (ruchową)
• motoryką małą (manulaną)
• orientacją przestrzenną
• koordynacją wzrokowo – ruchową
• percepcją wzrokową
• myśleniem czasowo – przestrzennym opartym na pojęciach:
wczoraj, wcześniej, następnie, kolejny, ostatni, itp.
Lateralizacja jest powiązana z rozwojem kinestetyczno –
ruchowym.
Powiązane się ze sobą: wrażenia, spostrzeżenia wzrokowo –
słuchowe z motoryką – ruchem.
Na tej podstawie powstają związki ruchowo – wzrokowo –
słuchowe.
Istnieje podejrzenie o zaburzenie lateralizacji
u dzieci, u których obserwuje się następujące objawy:
• dziecko posługuje się sprawniej lewą ręką, czasami
posługuje się na równi obiema;
• ma słabą sprawność manualną, której może
towarzyszyć ogólna niezręczność ciała;
• przejawia trudności w przyswajaniu pojęć
określających kierunki przestrzenne;
• wykazuje trudność w orientacji w stronach swojego
ciała.
SKUTKI EDUKACYJNE I ROZWOJOWE ZABURZEŃ
LATERALIZACJI:
• trudności w określeniu osi i schematu ciała (nie wie,
gdzie jest prawa, a gdzie lewa strona),
• obniżone tempo pracy,
• mała dynamika ruchu (mała aktywność),
• mała precyzja ruchu,
• niezręczność,
• brak płynności ruchu,
• obniżony poziom sprawności manualnej,
• obniżony poziom graficzny,
• słaba koordynacja ruchów rąk,
• brak swobody ruchu,
• nadmierne napięcie mięśni rąk,
• brak automatyzacji ruchów,
• wzmożona męczliwość rąk,
• słaba koncentracja uwagi na ruchu,
• słaba pamięć ruchu,
• nadwrażliwość emocjonalna,
• słaba orientacja przestrzenna,
• trudności w rozumieniu i posługiwaniu się pojęciami
czasowo – przestrzennymi,
• trudności w pisaniu,
a) inwersja dynamiczna: przestawianie kolejności liter
i cyfr, np. kot - tok, sok – kos, 15 – 51,
inwersja statyczna: mylenie liter i cyfr o podobnym
kształcie, a innym ułożeniu w przestrzeni: b-d, b-p,
d-g, n-u, 9-6 itp., odwracanie kształtów liter i cyfr;
b) opuszczanie linijek,
c) zniekształcona strona graficzna zapisu (błędy
konstrukcyjne, w nachyleniu, w proporcjonalności),
d) niski poziom estetyczny zeszytu,
e) złe proporcje w zapisach,
f) złe rozmieszczenie na stronie i w liniaturze,
g) złe odległości między wyrazami i literami,
h) niemieszczenie się w liniaturze,
i) złe połączenia między literami
j) zaburzona czytelność tekstu
•
trudności w czytaniu: m.in. mylenie liter, wyrazów
podobnych graficznie, opuszczanie wersów,
czytanie wspak.
LEWORĘCZNOŚĆ JAKO PRZEJAW ZABURZONEJ LATERALIZACJI
• częstość występowania: 7 – 10 % osób leworęcznych;
ETIOLOGIA:
a) genetycznie uwarunkowany wzorzec lateralizacji;
b)leworęczność patologiczna: doszło do uszkodzenia
lewej półkuli; dysponuje półkulą prawą,
która zaczyna lepiej kompensacyjnie rozwijać się;
do 4 r.ż. (okresowe trudności z mową) może
wykształcić się ośrodek mowy w prawej półkuli;
c) nadprodukcja testosteronu spowodowała
zahamowanie rozwoju lewej półkuli, przez co doszło
do intensywnego rozwoju prawej półkuli;
d) trening lewej ręki, np. z powodu utraty prawej
kończyny.
Wśród dzieci leworęcznych mogą znaleźć się dzieci
z leworęcznością patologiczną.
Hipotezy diagnostyczne, które mogą wskazywać
na leworęczność patologiczną:
• w rodzinie dziecka nigdy nie było osób leworęcznych;
• u dziecka obserwuje się istotne opóźnienia w rozwoju
mowy;
• występują u niego minimalne zmiany neurologiczne;
• z wywiadu wiadomo, że doszło do zaniku tętna płodu,
przez co przyspieszono akcję porodu / doszło
do zamartwicy po porodzie.
Nie wolno podejmować prób przestawiania dziecka
z patologiczną leworęcznością na prawą rękę.
KIEDY NIE WOLNO PRZESTAWIAĆ DZIECKA NA PRAWĄ RĘKĘ:
• dziecko jest upośledzone umysłowo,
• dziecko jest leworęcznie zlateralizowane,
• w rodzinie jest leworęczność,
• występuje leworęczność patologiczna,
• wczesna siła dominacji lewej ręki,
• mała sprawność prawej ręki,
• dziecko „jest” lewooczne: dąży się do l. jednorodnej,
• lateralizacja oka i ręki,
• dziecko tego nie chce; akceptuje swoją leworęczność,
• dziecko się jąka.
Można przyjąć taką zasadę: im mniejsza jest różnica
pomiędzy wydolnością obu rąk, im bardziej prawa ręka
u dziecka leworęcznego jest sprawna, tym większa szansa
na to, aby dziecko „przestawić”.
PRACA Z DZIEĆMI
O OKREŚLONYCH PROBLEMACH
LATERALIZACYJNYCH :
a) oburęczni:
- w sposób taktowny i bez nacisku uświadomić dziecku,
że może ale nie musi wykonać daną czynność prawą
ręką (szczególnie, gdy jest prawooczne);
- stosować ćwiczenia usprawniające tę rękę, po której
jest większa stronność innych narządów ( oka, nogi);
b) leworęczne
- wspierać aktywność lewej ręki i usprawniać ją
motorycznie;
- dbać, aby dziecko przyswoiło sobie prawidłowe
nawyki ruchowe: właściwy sposób trzymania
długopisu, właściwy kierunek rysowania i pisania
(zeszyt na lewo od osi ciała, górny lewy róg zeszytu
w górę, czubek długopisu pomiędzy łokciem
a ramieniem, światło z góry po prawej stronie,
po lewej stronie nie może siedzieć drugie dziecko);
- należy usprawniać precyzję i szybkość ruchów;
- należy kształcić zdolność kontrolowania napięcia
mięśni i ich rozluźniania, eliminacji zbędnych ruchów;
- traktować daną cechę jako cechę indywidualna;
b) leworęczne – cd.
- ochrona dziecka przed wtórnymi zaburzeniami
emocjonalnymi, wskutek niewłaściwego
postępowania otoczenia,
- nie podkreślać „inności” dziecka publicznie, aby nie
stało się centrum uwagi innych;
- dbanie o prawidłową postawę ciała przy wykonywaniu
zadań;
- stosowanie technik relaksacyjnych – szczególnie dot.
kończyn górnych;
- stosowanie ćwiczeń z serii „Dennisonowskie
Równoważenie Lateralne”: masowanie punktów
na myślenie, ćwiczenie ruchów naprzemiennych,
ćwiczenie pozycji Cooka, pisanie leniwych ósemek,
b) leworęczne –cd.
ćwiczenie pozycji „słonia”, ćwiczenia „kapturka
myśliciela”, energetyczne ziewanie, pompowanie
piętą, ćwiczenie pozycji „akumulator” ,
- proponowanie atrakcyjnych zajęć graficznych
i plastyczno - technicznych, aby zachęcać dziecko
do odważnego i coraz sprawniejszego posługiwania
się ręką;
- tolerowanie wolniejszego tempa pracy dziecka;
- zachęcanie do staranniejszego wykonywania prac,
w celu podniesienia poziomu graficznego wytworów;
- nie krytykować za niestaranność.
(Spionek, 1975; Bogdanowicz, 1992, 1993 ;Carla Hannaford, 1995)
LITERATURA:
M. Bogdanowicz (1992). Leworęczność u dzieci. Warszawa
WSiP.
M. Bogdanowicz (1993). Profilaktyka i terapia w pracy
z leworęcznym uczniem -wskazówki metodyczne w:
(red.) J.Włodek-Chronowska. Terapia pedagogiczna. Kraków
Wyd. UJ.
C. Hannaford (1998). Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł.
Warszawa Polskie Towarzystwo Kinezjologów :"Medyk”.
H. Spionek (1975). Dziecko leworęczne. Warszawa Nasza
Księgarnia.