upowszechnianie informacji o systemie egzaminów

UPOWSZECHNIANIE INFORMACJI
O SYSTEMIE EGZAMINÓW
POTWIERDZAJĄCYCH KWALIFIKACJE
ZAWODOWE
POZNAŃ*KWIECIEŃ *2004
2
Autorzy:
Opracowanie: Adela Łabuzińska
Redakcja: Zofia Hryhorowicz
Konsultacja: Stefan Jaskulski
Korekta: Agnieszka Banaś
3
I. Wstęp
Uczniowie dwuletnich szkół zawodowych po raz pierwszy zdawać będą egzamin
potwierdzający kwalifikacje zawodowe sesji wiosennej 2004 roku e. Egzamin ten stanowi
integralną część systemu oceniania zewnętrznego budowanego w naszym kraju od 1993 roku.
Uczniowie tych szkół byli pierwszym rocznikiem, który przystąpił do egzaminu
gimnazjalnego,
stąd
naturalną
konsekwencją
uwieńczenia
edukacji
w
szkole
ponadgimnazjalnej będzie dla nich również zewnętrzny, choć już nieobowiązkowy egzamin
zawodowy.
Wybór problematyki badań oscylujący wokół systemu upowszechniania informacji
o egzaminie zawodowym został uszczegółowiony poprzez jego funkcjonalny opis, a dalej
poprzez jego oddziaływanie na wybrany, celowo obszar pracy szkoły - proces dydaktyczny.
Sprawdzaliśmy co uczniowie i nauczyciele wiedzą o egzaminie zawodowym, jakie podjęto
działania dydaktyczne, po analizie standardów wymagań egzaminacyjnych, w jaki sposób
szkoły przygotowują uczniów do egzaminu. Pośrednio interesowały nas również dodatkowe
uwarunkowania (opisane w kontekście badań) oraz atmosfera wokół egzaminów, obawy
i oczekiwania nauczycieli i uczniów.
Podczas naszego pobytu w wybranych placówkach przeprowadzono wywiady
z dyrektorami szkół. W przypadku, gdy dostępność uczniów i nauczycieli była ograniczona
z powodu odbywania przez nich praktyk, zajęć lekcyjnych, w kilku szkołach badanie
ankietowe uczniów i nauczycieli przeprowadzono w terminie późniejszym, a kwestionariusze
odesłano do OKE w Poznaniu, za co szczególnie dziękujemy. Rozmowy, dzięki życzliwej
postawie Państwa Dyrektorów, przebiegały w rzeczowej i miłej atmosferze.
4
II. Projekt ewaluacji
Cele/zadania:
I.
Opis funkcjonowania sposobu upowszechniania informacji o systemie egzaminów
zawodowych przez OKE w Poznaniu
II.
Sposób przygotowywania uczniów i szkół do egzaminów zawodowych
III.
Badanie potrzeb i oczekiwań respondentów
Zadanie
Pytanie kluczowe
upowszechnienia
informacji przyjęty
przez Komisję był
efektywny?
•
•
•
•
skuteczność
dostępność
celowość
znajomość
Wskaźniki
•
-
-
o systemie zewnętrznego oceniania
I. Opis sposobu funkcjonowania upowszechniania informacji
1. Czy system
Kryteria
Metoda/próba
istnieje system
•
upowszechniania
informacji w OKE •
w Poznaniu:
informacje
skierowane są
do różnych grup
•
odbiorców
informacje
przekazywane są
w różnych
formach:
ulotki, broszury,
szkolenia, internet
•
w szkole istnieje
miejsce, gdzie
umieszczono
podstawowe
informacje
o egzaminie
zawodowym
•
uczniowie
i nauczyciele
znają podstawowe
informacje
o egzaminie
zawodowym
•
uczniowie
i nauczyciele
korzystają
z informatorów
Analiza
porównawcza
Wywiady
z dyrektorami
szkół
zawodowych
Kwestionariusz
ankiety
dla uczniów
i nauczycieli
szkół
zawodowych
Próba
20 szkół
zawodowych
na terenie trzech
województw;
po 20 uczniów;
po10 nauczycieli
z każdej szkoły
5
II. Sposób przygotowywania uczniów i szkół do egzaminów zawodowych
1. W jaki sposób kadra •
pedagogiczna
•
przygotowuje
uczniów
do egzaminów
•
zawodowych?
2. W jaki sposób
szkoły jako
instytucje
przygotowują się
do przeprowadzenia
egzaminów
zawodowych?
a. etapu pisemnego
b. etapu praktycznego
•
znajomość
pozytywne zmiany
w procesie
dydaktycznym
odpowiedzialność
za efekty
egzaminacyjne
uczniów
aktywność
•
Uczniowie
i nauczyciele
znają
standardy
wymagań
egzaminacyjnych
•
•
TERMIN BADAŃ
nauczyciele
kształcą
Luty 2004
umiejętności
zbieżne
z wymaganiami
egzaminacyjnymi
•
uczniowie
zadeklarowali
zdawanie
zewnętrznego
egzaminu
potwierdzającego
kwalifikacje
zawodowe
•
szkoła uzyskała
upoważnienie
na ośrodek
egzaminacyjny
Analiza
dokumentów:
protokołów
upoważnień
III. Metodologia, dobór próby
Badania przeprowadzono w lutym 2004 roku na terenie województw: lubuskiego,
wielkopolskiego i zachodniopomorskiego, objęto nimi 21 dwuletnich szkół zawodowych.
Dobór próby zakładał reprezentację uczniów i nauczycieli z różnych środowisk. Były to więc
szkoły w zespołach szkół ogólnokształcących, zawodowych, w ośrodkach doskonalenia
zawodowego oraz w ośrodkach szkolno - wychowawczych. Badania przeprowadzono
w szkołach zawodowych w Gorzowie Wlkp., Zielonej Górze, Kaliszu, Koninie, Lesznie,
Koszalinie i Szczecinie, w każdym z wymienionych miast wytypowano po trzy szkoły.
Wywiady przeprowadzono z wszystkimi dyrektorami szkół, czasami w rozmowie brali
udział również nauczyciele. Badaniem ankietowym objęto 416 uczniów oraz 123 nauczycieli.
Dane uzyskane za pomocą ankiet analizowano stosując analizę ilościową, obliczano
procent odpowiedzi pozytywnych na poszczególne pytania, czasami obliczano procent
odpowiedzi poprawnych. Szczegółowy rozkład procentowy odpowiedzi na pytania przez
uczniów i nauczycieli zamieszczono w tabelach 1 - 15 str. 24 - 28. W przypadku uczniów
6
został on zróżnicowany ze względu na województwo oraz prezentowany zawód. Utworzono
dwie grupy zawodowe ze względu na najszerszą reprezentację: kucharzy małej gastronomii
(w tekście posługiwano się czasami skrótem „kucharze”) sprzedawców, pozostałe zawody
przedstawiono łącznie ze względu na ich małą liczebność.
Różnice procentowe w odpowiedziach na poszczególne pytania pomiędzy uczniami
różnych województw oraz zawodów są w niektórych przypadkach dość duże, stąd
w interpretowaniu wyników oprócz kategorii ogólnej, posługiwano się czasami kategoriami
szczegółowymi. Populację nauczycieli ze względu na ich niewielką łączną liczbę (123) nie
różnicowano na poszczególne kategorie. Odpowiedzi na pytania otwarte zastosowane
w kwestionariuszu oraz wypowiedzi z wywiadów skategoryzowano oraz poddano analizie
porównawczej. Wyniki analizy ilościowej i jakościowej zastosowano do interpretacji badań
według wyznaczonych wskaźników (patrz projekt ewaluacji).
IV. Kontekst badań
Badania odbyły się w terminie, w którym dyrektorzy szkół odbyli już dwukrotnie
szkolenie organizowane przez Komisję oraz po pięciu miesiącach funkcjonowania
informatorów. Przyjęto, że taki termin pozwoli szkołom na ustosunkowanie się do wielu
podanych informacji.
Podczas badań wyraźnie zarysował się podział szkół na takie, w których lepiej
lub gorzej funkcjonowała wiedza o egzaminie zawodowym. Czynnikami, które mogły mieć
wpływ na sposób funkcjonowania informacji o systemie egzaminów zawodowych
oraz podejmowanie działań dydaktycznych były:
1. typ organizacji szkoły
2. środowisko młodzieży (określone w niniejszym opracowaniu poprzez opinie kadry
pedagogicznej)
3. regulacje prawne
Ad.1 Największe zainteresowanie egzaminami odnotowano w zespołach szkół
zawodowych określonego rodzaju np. gastronomicznych, ekonomicznych itp., w skład
których - oprócz szkoły zawodowej wchodziło również technikum, liceum profilowane,
czasami liceum ogólnokształcące, łączyły one naukę przedmiotów ogólnokształcących
i zawodowych. Działalność tych szkół nastawiona jest na integralne przygotowywanie
uczniów do egzaminu zawodowego, podjęcie przez nich pracy w kształconym zawodzie
oraz odpowiedzialność za wyniki edukacji zawodowej.
7
Inaczej funkcjonuje informacja w ośrodkach dokształcania zawodowego. Funkcjonują
w nich klasy wielozawodowe zarówno o dwuletnim jak i trzyletnim trybie kształcenia
oraz uczniowie odbywający tam, raz w roku, czterotygodniowy kurs z zakresu przedmiotów
zawodowych. Stąd kadra pedagogiczna nie ma możliwości integrowania wielu działań
dydaktycznych oraz systematycznego przygotowywania uczniów do sytuacji egzaminacyjnej.
Pozostałe szkoły to zespoły szkół ponadgimnazjalnych lub ogólnokształcących
kształcących uczniów tylko w zakresie przedmiotów ogólnokształcących. W niektórych
z nich nie orientowano się dokładnie w strukturze egzaminu zawodowego, jeden z nauczycieli
zdziwił się nawet, że w bibliotece jego szkoły znajdują się informatory. W tych szkołach
można było odnieść wrażenie, że egzamin zawodowy ich nie dotyczy.
Ad.2 Charakteryzując system upowszechniania informacji warto zwrócić również
uwagę na opinie kadry pedagogicznej o środowisku uczniowskim szkół zawodowych.
W części szkół dyrektorzy i nauczyciele oceniają bardzo nisko możliwości poznawcze
i społeczne uczniów, choć należy podkreślić, że stanowią oni przedmiot pracy wielu
dyrektorów. Kadra pedagogiczna podkreślała, że uczniowie ich szkół podczas egzaminu
gimnazjalnego osiągnęli bardzo słabe wyniki, często mieszczącym się w granicach kilkunastu
punktów, posiadają wiele braków w podstawowych wiadomościach i umiejętnościach.
Możliwości intelektualne tej grupy młodzieży są bardzo słabe, często są to uczniowie
z różnego typu orzeczeniami, z opiniami dotyczącymi obniżonych wymagań edukacyjnych.
W jednej ze szkół średnia ocen śródrocznych tych uczniów wynosiła 2,1. Podkreślano, że
uczniowie są bardzo dobrze przygotowani do wykonywania prac manualnych związanych
z konkretnym zawodem, zapewniano, że „będą bardzo dobrymi robotnikami, jednak nie
potrafią odnaleźć się w zagadnieniach teoretycznych”. Według kadry pedagogicznej na słabe
możliwości intelektualne uczniów nakłada się ich specyficzna sytuacja społeczna. Jest to
młodzież o niskim statusie społecznym, często pochodząca z rodzin zagrożonych patologią
społeczną (alkoholizm, dysfunkcja rodziny). Nierzadko sprawiająca kłopoty wychowawcze
(alkoholizm, alarmująca absencja na zajęciach, agresja lub wręcz przeciwnie niedawanie
sobie rady w środowisku rówieśniczym), wymagająca od szkoły wielu działań opiekuńczych.
Często jest to młodzież ze środowisk bardzo biednych, dla których nawet opłata za dojazd
do szkoły jest problemem, czasami renta czy alimenty dla dziecka są jedynymi środkami
utrzymania rodziny, stąd motywacje uczniów i rodziców dotyczące ukończenia nauki są
w wielu przypadkach odbiegające od przyjętych norm i standardów. Podkreślano również,
że jest to młodzież o bardzo niskich aspiracjach zawodowych, słabej motywacji
8
i samodyscyplinie, nie mająca wyobraźni dotyczącej ich przyszłej pracy zawodowej. W opinii
tej części kadry pedagogicznej egzamin zawodowy będzie dla tych uczniów za trudny.
W kilku dużych zespołach szkół zawodowych ocena możliwości intelektualnych
młodzieży była zdecydowanie lepsza pomimo, że również byli to uczniowie pochodzący
z rodzin o bardzo niskim dochodzie i statusie, o złożonej sytuacji rodzinnej, dojeżdżający
z okolicznych wsi. Nie narzekano na kłopoty wychowawcze, uczniów określano jako osoby
chłonne, ciekawe świata, chcące zaistnieć w środowisku szkolnym, o dużym potencjale
intelektualnym. Dyrektorzy zapewniali, że część uczniów z pewnością będzie kontynuować
naukę w technikach uzupełniających. Nie przewidywali specjalnych trudności w zdawaniu
przez nich egzaminu.
Odrębna, specyficzna grupa uczniów, którzy mogą przystąpić do egzaminu
zawodowego
to
wychowankowie
ośrodka
szkolno-wychowawczego
oraz
zakładu
poprawczego. Jest to młodzież skierowana do ww. placówek w wyniku poważnych kolizji z
prawem, na podstawie wyroku sądowego. Przygotowanie zawodowe jest tu znaczącym
elementem procesu resocjalizacji, oddziaływaniu której poddawana jest młodzież, często
okaleczona intelektualnie, emocjonalnie i społecznie (wychowankowie tych ośrodków po
odbyciu wyroku nierzadko zasilą szeregi bezdomnych, ponieważ nie mają gdzie wrócić).
Praca z wychowankami w takich ośrodkach wymaga wiele nakładu pracy i zaangażowania
od nauczycieli. Wpływanie na procesy motywacyjne uczniów jest podstawowym zadaniem
kadry pedagogicznej, dla nich najważniejsze jest by „zmotywować ich do podjęcia trudu
do zdawania egzaminu, co on może im dać, reszta czyli przygotowanie do egzaminu jest wtedy
zdecydowanie łatwiejsza”. Młodzież ta prawidłowo funkcjonuje na terenie placówek
wychowawczych, ma natomiast problemy w przystosowywaniu do środowiska zewnętrznego,
stąd obawy wychowawców o bezpieczeństwo i efekty egzaminacyjne uczniów, którzy znajdą
się podczas egzaminu praktycznego w zupełnie obcym otoczeniu, ponieważ jeden z takich
ośrodków nie wystąpił o przyznanie upoważnienia.
Ad.3. Na funkcjonowanie informacji o zewnętrznym egzaminie zawodowym miały
również wpływ regulacje prawne nakładające na niektórych uczniów obowiązek zdawania
egzaminu zawodowego w cechu rzemieślniczym, o ile pracodawca (u którego uczeń
zatrudniony był jako młodociany pracownik) był jego członkiem. Możliwość wyboru przez
tych uczniów rodzaju egzaminu była ograniczona. Stąd część uczniów biorących udział
w badaniu nie była zainteresowana informacjami o innej formie egzaminacyjnej. Warto też
dodać, iż w opinii części uczniów i nauczycieli egzamin czeladniczy (dla zawodów
rzemieślniczych) jest „lepszy, bo uznawany za granicą”.
9
We wszystkich badanych szkołach w opiniach kadry pedagogicznej realizowane
programy nauczania są zbieżne z wymaganiami egzaminacyjnymi, egzamin potwierdzający
kwalifikacje zawodowe wzbudza jednak obawy. Nauczyciele utrzymują, „że uczniowie boją
się egzaminu”.
V. Interpretacja wyników
I. Opis sposobu funkcjonowania upowszechniania informacji o systemie zewnętrznego
oceniania
Formy upowszechniania informacji o egzaminie zawodowym stosowane przez OKE
w Poznaniu
Informacje o systemie egzaminów zewnętrznych, w tym o egzaminie potwierdzającym
kwalifikacje zawodowe były systematycznie przekazywane podczas szkoleń organizowanych
przez OKE w Poznaniu dla wizytatorów, doradców metodycznych oraz dyrektorów szkół
zawodowych na terenie trzech województw. Dodatkowo, na prośbę szkół organizowano
spotkania z radami pedagogicznymi oraz młodzieżą.
Pierwsza ich edycja prowadzona była w lutym i marcu 2003 roku. Następna, po
ukazaniu się informatorów z poszczególnych zawodów, w październiku i listopadzie 2003
roku i dotyczyła ich wykorzystywania. W lutym 2004 na spotkaniach z dyrektorami
omówiono procedury przeprowadzenia egzaminów zawodowych w części pisemnej
i praktycznej.
Podstawowe informacje o egzaminie zawodowym oraz zawiadomienia o wszystkich
planowanych szkoleniach zamieszczano na stronie internetowej OKE w Poznaniu.
Na stronach internetowych opublikowano również informatory dla poszczególnych zawodów
objętych dwuletnim systemem nauczania.
Dodatkowym
sposobem
upowszechniania
informacji
były
osobiste
kontakty
pracowników OKE w Poznaniu z dyrektorami szkół i kierownikami szkolenia
praktycznego podczas procedury nadawania szkołom upoważnienie do zdawania w ich
szkołach/placówkach części pisemnej lub praktycznej egzaminu zawodowego. Na łączną
liczbę 211 dwuletnich szkół zawodowych, których uczniowie mogą przystąpić do egzaminu
zawodowego pracownicy Komisji odwiedzili 149 szkół na terenie trzech województw (tyle
szkół złożyło wnioski o upoważnienie przeprowadzenia części praktycznej). Oznacza to,
że ponad 70% szkół była objęta prawie indywidualnym sposobem uzyskiwania informacji
o egzaminie zawodowym.
10
Dodatkową możliwością uszczegółowienia i poszerzenia wiedzy o egzaminie
praktycznym były szkolenia dla egzaminatorów organizowane przez OKE w grudniu
2003 roku i styczniu 2004.
Ulotki oraz bezpośrednio udzielane informacje dotyczące egzaminu zawodowego
upowszechniano podczas targów edukacyjnych.
Zakres informacji
Szczegółowo omawiano formę i strukturę egzaminu zawodowego, standardy wymagań
egzaminacyjnych, zadania egzaminacyjne, warunki dotyczące wymagań w pomieszczeniach egzaminacyjnych
oraz
ich
wyposażenie,
niezbędne
do
przeprowadzenia
egzaminu
praktycznego
z poszczególnych zawodów.
Odbiorcy
Głównymi adresatami informacji przekazanych podczas szkoleń byli dyrektorzy
oraz nauczyciele szkół zawodowych, przyjęto bowiem założenie, że za ich pośrednictwem
niezbędne wiadomości dotrą do uczniów oraz ich rodziców. Informacje publikowane
na stronie internetowej, w ulotkach oraz w informatorach przeznaczone są zarówno dla kadry
pedagogicznej, jak i uczniów i ich rodziców.
1. Czy system upowszechnienia informacji przyjęty przez Komisję był efektywny?
Skąd czerpano informacje źródłowe?
Większość dyrektorów szkół (lub ich zastępców lub kierowników szkolenia
praktycznego), w których przeprowadzano badania brała udział w ww. szkoleniach.
Oceniono je pozytywnie jako potrzebne i „systematyczne wprowadzające nas w tematykę,
czujemy się dobrze zorientowani”, choć czasami podkreślano, że „były za mało konkretne
w odniesieniu do poszczególnych zawodów; nie na wszystkie pytania udzielono odpowiedzi”
i nie zawsze w pełni zrozumiałe „nadal nie za bardzo rozumiem kto i gdzie ma zdawać
egzamin”. Zdarzały się nawet pojedyncze głosy, że szkolenia były „wielkim zastraszaniem”
zwłaszcza w odniesieniu do progów zaliczeniowych poszczególnych części egzaminu.
Dyrektorzy podkreślali, że „trzeba przejść chociaż raz przez cały egzamin, by stwierdzić czy
wszystko zrozumiało się prawidłowo”.
Część nauczycieli brała udział w szkoleniach na egzaminatora części praktycznej
egzaminu z poszczególnych zawodów. Deklarowano, że treści zajęć przybliżyły im
„pragmatykę egzaminu”.
Wszyscy dyrektorzy zapewniali, że korzystają ze strony internetowej Komisji, choć
niektórzy z nich uznawali „za zbyt uciążliwe wyszukiwanie informacji, nie jestem w stanie
11
docierać do każdej informacji”. Korzystanie z niej deklaruje również ponad połowa badanych
nauczycieli (56%) oraz około 11 % badanych uczniów (tabele 1. i 9.).
Jednym z ważniejszych materiałów źródłowych okazały się informatory, poszukiwało
w nich informacji przeszło 70% badanych nauczycieli i prawie co czwarty uczeń (wyjątkiem
byli uczniowie województwa zachodniopomorskiego, których tylko 12,7% korzystało
samodzielnie z informatora). Część nauczycieli dodatkowo korzystała ze „szkoleń
w ośrodkach kształcenia nauczycieli oraz z dokumentów oświatowych: rozporządzenia
MENiS, procedur i
instrukcji przeprowadzania egzaminu zawodowego, programów
nauczania”.
Należy jednak zaznaczyć, prawie 30% badanych nauczycieli nie korzystało
z żadnych informacji źródłowych tzn. z informatorów, strony internetowej, szkoleń
i spotkań organizowanych przez OKE czy z ulotek i broszur.
Informacje zawarte w materiałach źródłowych 62% nauczycieli (tabela 9.) oceniło jako
wystarczające. Pozostali nauczyciele wysuwali sugestie aby, uzupełnić je o: „zasady
przystępowania
do
egzaminów
dla nauczycieli
przedmiotów
do konkretnych
zawodów;
poprawkowych,
zawodowych;
testy
i
zestaw
wymagań
uszczegółowienie
przykładowe
zadania;
egzaminacyjnych
standardów
szczegółowy
wymagań
informator
dla nauczycieli; informacje dotyczące etapu praktycznego - bazy technicznej w określonej
branży; sposób przeprowadzania egzaminu praktycznego dla uczniów ze specjalnych
ośrodków szkolno-wychowawczych; opis poziomu wymagań dostosowany do programu
i czasu
nauczania”.
Nauczyciele
zainteresowani
byliby
udziałem
w
spotkaniach
organizowanych przez OKE intencjonalnie dla nich oraz uzyskaniem materiałów
szkoleniowych.
Nieliczni
nauczyciele
uważali,
że
skoro
uczą
przedmiotów
ogólnokształcących to informacje o egzaminie zawodowym i wymaganiach egzaminacyjnych
ich nie dotyczą.
W jaki sposób przekazywano i upowszechniano informacje na terenie szkół?
W większości szkół są miejsca, w których można zapoznać się z materiałami
dotyczącymi egzaminu zawodowego (deklaracje 85% uczniów i 95% nauczycieli - tabela 2.
i 10.). Najczęściej wykorzystywane są do tego celu biblioteki (37% uczniów i 70%
nauczycieli - tabela 2. i 10.) „przekazano uczniom, że informatory znajdują się w bibliotece”.
Sale lekcyjne wskazywane przez prawie 37% uczniów, rozumiano jako miejsce, w którym
omawiano egzamin zawodowy niż gromadzono materiały źródłowe. W części szkół potrzebne
informacje (około 30% uczniów i 30% nauczycieli - tabele 2. i 10.) znajdują się
w sekretariatach, 25% uczniów i 40% nauczycieli korzysta z informacji wywieszonych
12
w gablotach i na tablicach. Nauczyciele mogli odnaleźć materiały informacyjne również
u dyrektora (wicedyrektora) szkoły (57% badanych nauczycieli - tabela 10.), bądź
u kierownika szkolenia praktycznego (49% - tabela 10.). Bardzo rzadko materiały
informacyjne znajdowały się w pokoju nauczycielskim lub pracowniach przedmiotów
zawodowych.
W wymienionych miejscach gromadzono na ogół informatory, co potwierdza 79%
uczniów (tabela 3.), rzadziej były to gazetki szkolne, ulotki OKE czy artykuły prasowe.
66% nauczycieli (tabela 9.) deklarowało, że omawiało z dyrektorem egzamin
zawodowy podczas posiedzeń rad pedagogicznych lub komisji przedmiotów zawodowych
„dokładnie analizowano cały egzamin w zespole uczącym; przedstawiłem ogólne założenia
egzaminu zawodowego”. Dodatkowo dyrektorzy trzech szkół deklarowali, że „każdy
nauczyciel zawodu oraz wychowawcy otrzymali skserowane informatory” Większość
dyrektorów zapewniała, że „bardzo dokładnie analizowano informatory ze względu
na standardy i zadania egzaminacyjne”.
Uczniowie byli zapoznawani z informacjami na ogół przez wychowawców i innych
nauczycieli podczas lekcji wychowawczych i zajęć z przedmiotów zawodowych, co znalazło
potwierdzenie w deklaracjach 80% uczniów i 80% badanych nauczycieli (tabele 1. i 11.).
W proces bezpośredniego informowania uczniów włączała się część dyrektorów szkół (47%
deklaracji uczniów - tabela 1.). Dodatkowo organizowano prelekcje, pogadanki, wykłady,
spotkania z pracodawcami. W dwóch szkołach każdy uczeń otrzymał „kserowane wytyczne
dotyczące części pisemnej i praktycznej”. Kadra pedagogiczna omawiała z uczniami „zasady
i strukturę egzaminu; etapy egzaminu zawodowego ”, część nauczycieli zapoznawała
młodzież ze „standardami wymagań egzaminacyjnych, z zadaniami egzaminacyjnymi”,
i posługiwała się w tym celu informatorami. Część uczniów zapewniała, że „nauczyciele
bardzo dużo z nami rozmawiają”.
W proces upowszechniania informacji o egzaminie zawodowym zostali włączeni
również pracodawcy, którym jak zapewniała część dyrektorów „kserowano i przesłano
informatory, zadania egzaminacyjne”. Organizowano również spotkania, podczas których
„omawiano zasady egzaminu, sugerowano konkretne umiejętności, które należy kształcić”.
W pięciu szkołach kierownicy praktyk kontrolują, w jaki sposób „realizowany jest przez
pracodawców program nauczania i standardy wymagań egzaminacyjnych”. W pozostałych
szkołach dyrektorzy wyrażali obawy, czy pracodawcy rzetelnie przygotowują uczniów
do egzaminu zawodowego, sugerowano, że „niezdanie egzaminu przez uczniów może
wykazać, którzy pracodawcy źle przygotowują”.
13
Rodziców z nową formułą egzaminu zapoznawał głównie wychowawca (około 46%
deklaracji nauczycieli - tabela 11.) podczas zebrań i wywiadówek. Większość dyrektorów
podkreślała, że „rodzice nie są specjalne zainteresowani nowym egzaminem”, zapewniano,
że „rodzice mają zaufanie do szkoły i kwestie egzaminu pozostawiają w gestii szkoły”.
W jednej z badanych szkół dyrektor zorganizował zebranie dla rodziców dotyczące nowego
egzaminu, „zainteresowanie było bardzo duże, omówiliśmy wszystkie zagadnienia,
przeprowadziliśmy ankietę dla rodziców”.
Czy uczniowie i nauczyciele znali podstawowe informacje o egzaminie potwierdzającym
kwalifikacje zawodowe?
W projekcie ewaluacji założono, że efektywność zarysowanego powyżej systemu
upowszechniania informacji powinna mieć swoje odzwierciedlenie w konkretnej wiedzy
o egzaminie, prezentowanej przez nauczycieli i uczniów. Sprawdzono tylko kilka elementów,
których znajomość uznano za istotną i ważną w procesie przygotowywania się do egzaminu
(tabele 4. i 13.)
Uczniowie (77%) wiedzieli, że egzamin składa się z etapu pisemnego i praktycznego.
Jednak co drugi badany uczeń i co drugi badany nauczyciel nie orientowali się jaką formę
będą miały zastosowane w części pisemnej zadania egzaminacyjne.
Próg zaliczeniowy etapu pisemnego znało 68% badanych nauczycieli i 58% uczniów
(najmniej uczniów z województwa zachodniopomorskiego).
Tylko 22% młodzieży (najmniej uczniów z województwa zachodniopomorskiego)
i 53% kadry pedagogicznej znało podstawowe umiejętności sprawdzane podczas etapu
praktycznego. Młodzież na ogół podawała umiejętności szczegółowe, stanowiące przedmiot
kształcenia praktycznego np. „obsługa kasy fiskalnej, oferowanie towaru, obsługa klienta,
wypełnianie dokumentów, faktur, sprawdzenie czy uczeń jest gotowy do samodzielnej pracy
w swoim zawodzie; umiejętność gotowania, czy potrawa została sporządzona zgodnie
z przepisem, estetyka podania, dekoracja potraw; malowanie, tapetowanie, tynkowanie,
szpachlowanie, czego się nauczyłem z zawodzie, co potrafię zrobić i czy potrafię nazwać
narzędzia do zawodu”. Nauczyciele nie znający podstawowych umiejętności egzaminu
praktycznego podawali ogólnikowo „wiadomości merytoryczne, przygotowanie do zawodu,
przygotowanie, kwalifikacje i umiejętności swojego zawodu”. Wśród nauczycieli zdarzały się
przypadki wykazywania braku zainteresowania tymi umiejętnościami „nie dotyczy mojego
przedmiotu, nie uczę przedmiotów zawodowych”.
Prawidłowo określiło próg zaliczeniowy etapu praktycznego 51% uczniów i około
60% nauczycieli.
14
Uczniowie wiedzieli kto będzie oceniał etap pisemny (81%), kto etap praktyczny
(78%), gdzie odbędzie się egzamin pisemny (71%). Mieli jednak trudności w określaniu
miejsca zdawania egzaminu praktycznego, tylko około 27% badanej młodzieży wiedziało że
egzamin ten odbędzie się w uprawnionym ośrodku zdawania, którym może okazać się szkoła
macierzysta.
Warto
zwrócić
również
uwagę,
że
najmniejszy
odsetek
uczniów
reprezentujących zawody inne niż kucharz i sprzedawca znał podstawowe informacje
o egzaminie.
W momencie przeprowadzania badań (6-19 luty 2004 roku) 81% młodzieży
deklarowała w ankiecie, że chce przystąpić do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje
zawodowe, ale tylko około
43% wiedziało, że w tym celu należy złożyć deklarację
u dyrektora szkoły (tabela 7.).
PODSUMOWANIE:
Na podstawie przedstawionej analizy można wnioskować, że przyjęta przez Komisję
strategia informowania o nowej formule egzaminu zawodowego okazała się skuteczna.
Skuteczna w znaczeniu, że informacje poprzez właściwie dobrane formy (szkolenia, strona
internetowa, informatory) dotarły do szkół. Dalszy proces upowszechniania informacji
uzależniony był od strategii, jaką przyjęły poszczególne szkoły. Na ogół szkoły informowały
wszystkich zainteresowanych (nauczycieli, uczniów, pracodawców i rodziców) o koncepcji
egzaminu, posługiwano się materiałami źródłowymi, wyznaczano miejsca, w których można
się było z nimi zapoznawać. Niepokojące może wydawać się, że niektórzy nauczyciele szkół
zawodowych nie byli zainteresowani właśnie egzaminem zawodowym. To tak, jakby
nauczyciele uczący w szkołach kończących się maturą nie byliby zobowiązani do kształcenia
umiejętności. Szkoła kształci tego samego rodzaju umiejętności na różnych przedmiotach,
stąd wiedza o koncepcji poszczególnych egzaminów związana jest integralnie z procesem
nauczania.
Jaka jest skuteczność przyjętego przez szkoły systemu? Należy może przypomnieć,
że uczniowie biorący udział w badaniu zdawali egzamin gimnazjalny, tematyka
egzaminacyjna nie jest im obca, stąd na część pytań odpowiadali kierując się
doświadczeniami z tego właśnie egzaminu. W pytaniu dotyczącym formy zadań
egzaminacyjnych uczniowie najczęściej odpowiadali, że będą one miały formę otwartą
i zamkniętą, podobną do zadań egzaminu gimnazjalnego. Można przypuścić, że zakłócenia w
posiadanych przez nich informacji mogą wynikać z tego, że nauczyciele nie omawiali ich
szczegółowo (często sami ich nie znali), nie stosowali takich zadań na swoich zajęciach.
15
Zakłócenia występują również w znajomości progów zaliczeniowych zarówno części
pisemnej, jak i praktycznej. Braki te mogą spowodować wiele negatywnych reakcji,
uczniowie, którzy uzyskają pozytywne końcoworoczne oceny z poszczególnych przedmiotów
(zawodowych i ogólnokształcących) ze zdziwieniem, żalem i niezrozumieniem przyjmą
negatywny wynik egzaminu. Równie niepokojąca jest nikła znajomość podstawowych
umiejętności sprawdzanych podczas egzaminu praktycznego czyli planowanie czynności
związanych z wykonaniem zadania, organizowanie stanowiska pracy, wykonanie zadania
z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, prezentowania efektu wykonanego
zadania. Brak świadomości uczniów (a często również nauczycieli) o tym, czego będzie się
od nich oczekiwało podczas egzaminu praktycznego może przyczynić się do większej liczby
negatywnych wyników egzaminacyjnych, a w konsekwencji negatywnej oceny pracy szkoły.
Wydaje się również, że uczniowie uczący się takich zawodów jak betoniarz-zbrojarz,
lakiernik,
malarz-tapeciarz,
posadzkarz,
w
niektórych
szkołach
są
informacyjnie
zaniedbywani. Można więc wnioskować, że wiele podstawowych informacji jest nie dość
wyraźnie (lub wcale) przedstawianych i wiele z nich ulega zakłóceniom.
Uznając za nadrzędny cel, jakim jest przygotowanie do egzaminu potwierdzającego
kwalifikacje
zawodowe
nauczyciele
powinni
docierać
bezpośrednio
do
uczniów
przedstawiając właściwy zakres informacji oraz oferować efektywny system kształcenia
w zakresie przygotowania ogólnokształcącego i zawodowego.
II. Sposób przygotowywania uczniów i szkół do egzaminów zawodowych
Organizacja procesu dydaktycznego
Najważniejszą działalnością szkół oprócz działalności stricte informacyjnej jest
prowadzenie procesu dydaktycznego. OKE w Poznaniu była zainteresowana w jakim zakresie
koncepcja i filozofia nowej formuły egzaminu zawodowego wpłynęła na proces dydaktyczny.
Kadra pedagogiczna w badanych szkołach deklarowała, że wprowadziła zmiany
w procesie dydaktycznym (77% nauczycieli - tabela 12.) i w wymaganiach edukacyjnych
(69% nauczycieli - tabela 12.) pod wpływem dyskusji nad standardami wymagań
egzaminacyjnych. Głównie dotyczyły one:
1. zmiany w realizacji oraz doborze treści nauczania - „nauczyciele ułożyli własny
program nauczania; wprowadziłam na zajęciach z praktycznej nauki zawodu elementy
planowania i prezentacji; w szkole zawodowej nie ma tyle treści (matematycznych) mogę
dobierać zadania dostosowane do specyfiki zawodu - zamiast obliczać pole prostokąta
można obliczyć ile potrzebuję farby by pomalować sufit; ćwiczymy
różne branże
16
(sprzedawcy), nie tylko tą w której uczeń odbywa praktykę; dostosowanie programów
nauczania do zakresu wiadomości i umiejętności właściwych dla kwalifikacji w zawodzie;
dostosowuję treści zajęć do wymagań egzaminacyjnych; wprowadzam elementy opisowe
wykonania zadania; dostosowuję treści zadań do specyfiki zawodu; więcej uwagi
zwracam na wypełnianie przez uczniów dokumentów”
2. integrowania procesu dydaktycznego z zakresu różnych przedmiotów - „matematycy
zorientowali się na standardy - np. obliczamy VAT; zawsze się o tym mówi, by poloniści
i historycy zwracali uwagę na czytanie ze zrozumieniem, a matematycy by uwzględniali
specyfikę zawodu; konsolidacja pomiędzy matematykiem, informatykiem i nauczycielem
zawodu; na języku polskim czytamy instrukcje; poloniści wspierają nas w kształceniu
czytania ze zrozumieniem to niby tan sam materiał, ale inaczej je kiedyś realizowano,
były to tematy typowo polonistyczne czy matematyczne teraz realizowane są w sposób
związany z danym zawodem; wszyscy nauczyciele włączeni są w całe kształcenie;
poloniści symulują różne sytuacje zawodowe z użyciem odpowiedniego słownictwa;
korelujemy podstawę programową z programem nauczania i standardami wymagań
egzaminacyjnych; stosowanie integracji międzyprzedmiotowej”
3. modyfikacji planów wynikowych - „dostosowałam mój plan wynikowy do standardów
wymagań; dostosowuję swoje wymagania do standardów; kładę większy nacisk na analizę
danych i ich przetwarzanie; powtarzam obliczenia procentowe; ćwiczę redagowanie
tabel, przedstawianie różnych zależności na wykresach; częściej ćwiczę posługiwanie się
słownictwem zawodowym; więcej uwagi poświęcam organizowaniu stanowiska pracy,
planowania, negocjacjom”
4. metod nauczania - „zwiększono liczbę ćwiczeń, intensywniej ćwiczę czytanie
ze zrozumieniem - dzielę tekst na drobne części a uczniowie zdają z nich relację; ćwiczę
rozumienie poleceń i instrukcji; Podstawy przedsiębiorczości kształcone są metodą
projektu - uczniowie zakładają firmy, sklepy, organizują reklamę, zatrudniają
pracowników itp.; stosuję więcej ćwiczeń praktycznych; częściej ćwiczymy prezentację;
musimy przemyśleć, jak organizować zajęcia, by usprawnić poprzez ćwiczenia
analizowanie sytuacji; kładę większy nacisk na pracę indywidualną ucznia; wymagam
więcej samodzielności od uczniów; przeznaczam więcej godzin na ćwiczenia; stosuję
więcej ćwiczeń praktycznych na podstawie rzeczywistych danych; więcej metod
aktywizujących; obsługujemy imprezy, uczniowie prowadzą kawiarenkę, sklepik,
prowadzą dokumentację”
17
5. organizacji zajęć pozalekcyjnych - „zorganizowałam zajęcia Komputer w Sklepie;
bierzemy udział w konkursach ogólnozawodowych np. „Młody, sprawny sprzedawca”;
kółko - Obsługa Kasy Fiskalnej; przygotowuję film poglądowy, z rozpisanymi dialogami
i uczniowie odgrywają role różnych klientów”
6. modyfikacji przedmiotowych systemów oceniania - „należy podnieść wymagania
z przedmiotów do poziomu pozwalającego absolwentowi na zdanie egzaminu”
7. metod sprawdzania wiadomości i umiejętności - „stosujemy wewnętrzne sprawdziany
takie jak w informatorze; zachęcamy do układania takich testów; może zorganizujemy
próbę egzaminu praktycznego; przeprowadzono próbę pracy oceniając uczniów według
szczegółowych kryteriów; sami uczymy się kryterialnego oceniania; przeprowadziliśmy
własne testy; podczas ćwiczeń z praktycznej nauki zawodu oceniamy uczniów w podobny
sposób jak w informatorze; opracowanie i przeprowadzenie testów z zakresu przedmiotów
zawodowych”
8. prowadzenia dokumentacji - „zadania i ćwiczenia z zajęć praktycznych realizowane
u pracodawców zapisywane są w dzienniczkach zajęć”
Powyższe deklarowane zmiany według nauczycieli i dyrektorów mają swoje
odzwierciedlenie w protokołach rad pedagogicznych, komisji przedmiotów zawodowych,
nauczycielskich planach dydaktycznych (wynikowych, rozkładach materiału), dziennikach
lekcyjnych, zarządzeniach dyrektora szkoły.
A jak jest naprawdę?
Deklaracje kadry pedagogicznej zestawiono z deklaracjami uczniów dotyczącymi
znajomości
wymagań
egzaminacyjnych
obu
etapów
egzaminu
oraz
opanowanie
przykładowych umiejętności określonych przez standardy wymagań - przetwarzania danych
liczbowych i operacyjnych, dobierania środków ochrony indywidualnej stosowanych
do pracy oraz znajomości podstawowych pojęć z zakresu przedsiębiorczości.
Jak uczniowie oceniają swoje wiadomości i umiejętności? Prawie 71% uczniów (tabela
5.) deklaruje, że zna wymagania egzaminacyjne etapu pisemnego (najmniej uczniów
z zawodów innych niż kucharze małej gastronomii i sprzedawcy).
Zarówno uczniowie jak i nauczyciele przyznają, że ćwiczą przetwarzanie danych
liczbowych i operacyjnych na lekcjach „matematyki, rachunkowości, informatyce,
technologii, podstawach przedsiębiorczości rzadziej na fizyce, zarysie wiedzy o gospodarce”.
W jaki sposób? - poprzez „rozwiązywanie zadań praktycznych, wypełnianie dokumentów,
przekształcanie wzorów, praktyczne rozwiązywanie problemów, analizowanie tabel i danych
18
statystycznych”. Tylko połowa badanych uczniów jest pewna, że ma opanowaną tą
umiejętność (tabela 5.).
Wymagania egzaminacyjne etapu praktycznego zna prawie 74% badanej młodzieży
(tabela 5.). Umiejętność dobierania środków ochrony indywidualnej, jak podkreślają
uczniowie i nauczyciele, ćwiczona jest na „zajęciach praktycznych, BHP, przysposobieniu
obronnym, podczas każdego przedmiotu zawodowego”. W jaki sposób? „poznając przepisy
prawne, analizując tabele stanowisk, przy omawianiu konkretnych zadań, kształcąc
odpowiednie nawyki podczas każdych zajęć praktycznych, samodzielnie dobierając
odpowiednie środki do danego stanowiska pracy, zakładanie ubrań ochronnych na zajęciach
szkolnych i poza nią”. Czy uczniowie mają opanowaną tą umiejętność - prawie 60% z nich
przyznaje, że tak (tabela 5.).
Na podstawach przedsiębiorczości, zarysie wiedzy o gospodarce czasami na organizacji
sprzedaży uczniowie w sposób praktyczny zapoznawani są z podstawowymi pojęciami
z zakresu ekonomii i gospodarki. W kilku szkołach dyrektorzy zapewniali, że „uczniowie
bardzo lubią ten przedmiot, byłam na hospitacji i byłam zaskoczona jak dobrze uczniowie
zorientowani są w kodeksie pracy, lekcje prowadzone są w sposób praktyczny, ciekawy;
zaplanowaliśmy dodatkowe godziny aby pracować zgodnie z informatorem; ten przedmiot
cieszy się dużym zainteresowaniem uczniów”. Na realizację programu przeznacza się
1 godzinę przez 1 rok nauki. Zdecydowana większość uczniów (odsetek uczniów od 94%
do 66% - tabela 7.) deklaruje znajomość takich podstawowych pojęć jak: popyt i podaż,
wynagrodzenie za pracę, podatek dochodowy, polecenie przelewu, uprawnienia klienta,
umowa o pracę, podatek VAT, faktura, urlop. Trudniejsze dla części z nich okazały się
inflacja, zasady pobierania zasiłku oraz deklaracja podatkowa (tabela 7.).
Przygotowanie bazy szkolnej do przeprowadzenia egzaminu potwierdzającego
kwalifikacje zawodowe
Pisemny etap egzaminu zawodowego przeprowadzają szkoły lub placówki macierzyste
i na ogół badane szkoły posiadały warunki bazowe odpowiadające wymogom proceduralnym
(sale lekcyjne).
Etap praktyczny mogą przeprowadzać szkoły, które spełnią określone przepisami
warunki dotyczące pomieszczeń i ich wyposażenia. Na 21 badanych szkół osiem wystąpiło
i otrzymało upoważnienie do przeprowadzania praktycznej części egzaminu. Szkoły, które
stały się ośrodkami motywowały to na ogół uzyskaniem większego prestiżu w środowisku
lokalnym oraz dbałością o swoich uczniów. Pozostałe nie były zainteresowane uzyskaniem
takiego upoważnienia w tym roku szkolnym, tłumacząc się trudnościami finansowymi
19
lub chęcią uzyskania podobnego upoważnienia w celu przeprowadzania egzaminu
praktycznego dla zawodów trzyletnich.
Postawy kadry pedagogicznej wobec egzaminu
Tylko 41% nauczycieli oceniło egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe
za korzystny (tabela 14.). Na taką ocenę złożyły się m.in. postawy kadry pedagogicznej
wobec
egzaminu.
Przyjęto,
że
elementami
tych
postaw
mogą
być:
poczucie
odpowiedzialności za wyniki egzaminacyjne swoich uczniów, akceptacja zmian w systemie
egzaminacyjnym oraz aktywność dydaktyczna. W skrócie można określić je jako:
1. aktywną wobec zewnętrznego systemu oceniania
2. sceptyczną wobec zewnętrznego systemu oceniania
3. roszczeniową wobec zewnętrznego systemu oceniania
Każda
z
nich
jest
kombinacją
ww.
elementów,
a
nie
tylko
prostym
współwystępowaniem określonych cech.
Ad.1. To nauczyciele, którzy czują się w pełni odpowiedzialni za wyniki edukacyjne
i egzaminacyjne swoich uczniów, doceniają i wykorzystują ich możliwości, uważają,
że egzamin zawodowy jest nowoczesny i korzystny, wprowadzają zmiany w procesie
dydaktycznym „ od I klasy pracowaliśmy dokładnie analizując standardy; nasi uczniowie
dadzą sobie radę; robimy testy o 50 zadaniach by uczniowie nauczyli mieścić się w czasie;
nasi uczniowie doskonale wiedzą o tym co to za egzamin, sądzimy, że dadzą sobie radę;
na zajęciach pozalekcyjnych często pomagamy uczniom na zasadzie wolontariatu; nie
przewidujemy trudności; z przeliczeniami dadzą sobie radę - tyle z nimi ćwiczymy;
zachęcamy do zdawania tego egzaminu, bo wtedy wzrasta prestiż szkoły; nie boimy się;
to fajni uczniowie, nauczyciele lubią uczyć w tej klasie; zagadnienia egzaminacyjne to kwestia przypomnienia sobie materiału; raz w tygodniu mamy próbę pracy- uczniowie
bardzo dobrze znają bhp, dobrze organizują stanowisko pracy, ale musimy popracować nad
analizą całej sytuacji zadania oraz prezentacją bo bardzo się tremują; mam bardzo
zaangażowanych nauczycieli; nie obawiamy się części praktycznej, bo na ćwiczeniach
oceniamy w podobny sposób; należy docenić obiektywizm komisji nie związanej ze szkołą,
uczniem, rodzicem ani z pracodawcą; dobrze, że jest wysoki poziom, nie każdy musi zdać,
w świecie nie jest tak, by każdy zdawał; to korzystny egzamin, bo uczeń wie co będzie
od niego wymagane; 75% uczniów zda egzamin i to nie na najniższych ocenach; egzamin
zwiększy ich szanse na rynku pracy; będzie można porównać wyniki w skali kraju; egzamin
łączy wiedzę teoretyczną z praktyką; egzamin jest mobilizacją do pracy dla nauczycieli
i uczniów; test jest standaryzowany; pozytywny jest jednolity system oceniania; to lepsze
20
przygotowanie do egzaminu; egzamin zapewni faktyczną porównywalność dyplomów bez
względu na miejsce ich wystawienia ”
Ad.2. To nauczyciele doceniający zmiany w systemie egzaminacyjnym, ale
odpowiedzialność za wyniki egzaminacyjne przerzucają na uczniów, nie w pełni są świadomi
jakości swojego procesu dydaktycznego „za wysoko ustawiony jest próg zaliczenia
egzaminu, a to są bardzo słabi uczniowie; do szkół trafiają coraz słabsi uczniowie; szkolny
system oceniania nie jest zbieżny z progiem zaliczeniowym egzaminu; większą wagę
powinno się odnieść do umiejętności praktycznych, a nie do teoretycznych; za krótki jest cykl
nauczania; uczniowie zakładają, że nie potrafią napisać części teoretycznej; treści są znane,
ale przetwarzanie tych treści mają bardzo słabo opanowane; uczymy tylko praktycznie,
bo inne zadania są niezrozumiałe; egzamin jest za trudny - to bardzo słabi uczniowie; mają
trudności z pojęciami teoretycznymi; co nowe zawsze budzi obawy; jaki będzie efekt trudno
powiedzieć; młodzież ma bardzo duże zaległości z gimnazjum; to porównywalny egzamin;
daje kwalifikacje w zawodzie; może dać większą gwarancję na otrzymanie pracy w tym
zawodzie”
Ad.3.
To nauczyciele nie akceptujący zmian w systemie egzaminacyjnym,
przerzucający na uczniów odpowiedzialność za wyniki, czekający na gotowe wzorce
nauczania „nie jesteśmy w stanie nauczyć w dwa lata; system nauczania nie jest spójny
z systemem egzaminacyjnym; kto ma zakupić niezbędne wyposażenie?; informator za mało
wskazuje jak ja mam pracować na zajęciach; standardy sformułowane są za ogólnie; im się
(uczniom) wydaje, że to takie proste, ale mogą nie zdać; praca nauczycieli przedmiotów
ogólnokształcących to ukłon w stronę uczniów ze szkoły zawodowej, bo przecież ci
nauczyciele
mają swój program; niektóre pytania są za trudne, a oni (uczniowie) są
właściwie od mieszania w garnku; przeładowane są programy nauczania - po co takim
uczniom fizyka; trudno powiedzieć jakie są przyczyny niepowodzeń uczniów; zadania
egzaminacyjne
są
niepotrzebnie
zintegrowane
-
dajmy
np.
czystą
matematykę
z poszczególnych działów; uczniowie są mało dojrzali, nie wyobrażają sobie jeszcze pracy;
nie mamy wpływu na część praktyczną, bo uczymy tylko teoretycznie; system uczenia nie
jest adekwatny do standardów wymagań egzaminacyjnych; w zakładach uczą ich (uczniów)
źle; to przewymiarowany egzamin - za dużo teorii - to jest prosty człowiek do pracy; mamy
słabo zorganizowane warsztaty szkolne; uczniowie mają za mała wiedzę na temat tych
egzaminów; ilość godzin z przedmiotów zawodowych ciągle maleje; nie ma opracowań, które
ujednolicałyby kryteria oceniania z przedmiotów zawodowych; zbyt duża biurokracja
związana jest z egzaminem; zbyt drobiazgowe wymagania; to dodatkowy stres dla uczniów,
21
sytuacja (egzaminacyjna) jest sztucznie kreowana; niewłaściwa jest procedura egzaminu
praktycznego”
PODSUMOWANIE:
Egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe wprowadził w wielu badanych
szkołach (a mamy nadzieję, że nie tylko w nich) pozytywne zmiany zmierzające
do podniesienia jakości kształcenia. Należy docenić wiele działań służących unowocześnianiu
procesu dydaktycznego, a polegających m.in. na świadomym dobieraniu treści nauczania
praktycznie związanych z kształconym zawodem, szerszym stosowaniu metod praktycznego
działania, a czasami rozwiązywaniu problemów, integrowaniu kształcenia na różnych
przedmiotach. Problemem, pomimo deklaracji stosowania testowych metod sprawdzania
wiadomości i umiejętności mogą okazać się zadania dotyczące przetwarzania danych
liczbowych i operacyjnych, ponieważ stosunkowo wielu uczniów nie czuje się pewnych
opanowania tej umiejętności. W żadnej ze szkół nie dostosowano wymagań edukacyjnych
do progu zaliczeniowego wymaganego na egzaminie, co oczywiście nie jest niezbędne, może
jednak przyczynić się do realnej oceny szans egzaminacyjnych uczniów.
Wydaje się,
że większość uczniów poradzi sobie z pojęciami dotyczącymi przedsiębiorczości oraz będzie
potrafiła w praktyce stosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Spośród 211 szkół, których uczniowie przystępować będą do egzaminu zawodowego
w sesji wiosennej 2004 roku, 155 będzie organizować etap pisemny, a 96 stało się ośrodkami
zdawania etapu praktycznego. 92 szkoły będą organizować zarówno etap pisemny, jak
i praktyczny, co stanowi 44% szkół. Czy to dużo czy mało? Biorąc pod uwagę wskaźniki
niniejszej ewaluacji mniej niż połowa szkół wykazała aktywność w przygotowywaniu bazy
szkoły do egzaminu zawodowego. Oczywiście taka ocena może wydawać się zbyt
jednostronna, ponieważ nie do końca znamy uwarunkowania finansowe w jakich działają
poszczególne szkoły.
Z pewnością warunkiem koniecznym powodzenia uczniów podczas egzaminu jest
postawa kadry pedagogicznej. To ona generuje określone zachowania nauczycieli związane
ściśle z projektowaniem i prowadzeniem procesu dydaktycznego. Pobudza do aktywności
i odpowiedzialności lub wręcz przeciwnie powoduje przypisywanie uczniom własnych lęków,
usprawiedliwia własne niedociągnięcia. Z pewnością, w każdej radzie pedagogicznej znajdą
się reprezentanci różnych postaw, jednak zadaniem kadry kierowniczej będzie wykreowanie
takich, które służyłyby podnoszeniu jakości kształcenia.
22
Zgłaszane pod adresem Komisji potrzeby, oczekiwania, problemy:
Dyrektorzy i nauczyciele zgłaszali uwagi dotyczące problemów:
1. typowo egzaminacyjnych:
a. „sprzeczności w prawie oświatowym - termin wiosennej sesji egzaminacyjnej koliduje
z 24 -miesięczną praktyczną nauką zawodu,
b. uczeń, który odbywa praktykę u pracodawcy zrzeszonego w cechu nie ma prawa wyboru
rodzaju egzaminu,
c. uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim nie mogą samodzielnie wykonywać
pracy; przedłużenie czasu egzaminu jest bezcelowe, ponieważ większość uczniów ma
problemy z koncentracją uwagi”,
d. wychowankowie ośrodków specjalnych podczas egzaminu praktycznego wymagają
specjalnego nadzoru ze strony przygotowanej kadry pedagogicznej
2. pozaegzaminacyjnych wynikających z organizacji systemu szkolnictwa zawodowego:
a. „praktyka odbywana przez uczniów tylko w jednym miejscu pracy bardzo często
ogranicza nabywanie przez nich różnych umiejętności (np. uczeń odbywa praktykę tylko
w sklepie obuwniczym, tylko w kuchni w przedszkolu),
b. w klasach wielozawodowych jednocześnie kształcą się uczniowie o dwuletnim
i trzyletnim trybie nauczania,
c. brak
nowych
programów
nauczania,
przystosowanych
do
aktualnej
podstawy
programowej”.
Uczniowie na ogół prosili o:
1. „więcej źródłowych materiałów informacyjnych (poza informatorami) dostępnych
dla każdego ucznia - ulotki, broszury, plakaty, publikacje z przykładami pytań
egzaminacyjnych, próbne ćwiczenia testowe z prawidłowymi odpowiedziami, opis
postępowania podczas egzaminu”,
2. wcześniejszego podawania miejsca egzaminu praktycznego,
3. dokładnego sprawdzania testów,
4. życzliwą postawę egzaminatorów”.
Z oczywistych względów możemy ustosunkować się do problemów związanych tylko
i wyłącznie do tematyki egzaminacyjnej, pozostałe przekażemy organom oświatowym
uprawnionym do ich rozstrzygnięcia.
Ad 1 a, b. Problemy wynikające z ustawy o systemie oświaty oraz rzemiosła wykraczają
poza statutową działalność OKE w Poznaniu.
23
Ad 1c. Uczniowie upośledzeni w stopniu lekkim zostali dopuszczeni do praktycznej
nauki zawodu na podstawie zaświadczenia wydanego przez lekarza medycyny pracy, to samo
zaświadczenie uprawnia więc do samodzielnego wykonywania zadania podczas egzaminu
praktycznego.
Ad 1d. Wychowanków ośrodków specjalnych obowiązują ustalenia wynikające
z przepisów prawa karnego, stąd sprawowanie nad nimi nadzoru przez wyspecjalizowaną
kadrę będzie niezbędne również podczas egzaminu.
Uczniom możemy obiecać, że planujemy większą promocję systemu egzaminów
zawodowych, część materiałów będzie na pewno dostępna na naszych stronach
internetowych, w ten sposób szkoły będą mogły je łatwiej dystrybuować. Pewni jesteśmy
życzliwości naszych egzaminatorów i dokładnego sprawdzania testów, o miejscu zdawania
egzaminu pisemnego i praktycznego dyrektorzy szkół zostaną poinformowani - zgodnie
z prawem do 22 maja 2004 roku.
PODSUMOWANIE KOŃCOWE:
Sytuacja egzaminacyjna to wypadkowa wielu czynników, z których w niniejszym
opracowaniu opisano tylko kilka: strategię informacyjną, zmiany w procesie dydaktycznym
oraz postawy kadry pedagogicznej. Oczywiście każdą analizę można uzupełnić o dodatkowe
czynniki na przykład o organizację szkolnictwa zawodowego czy potrzeby rynku pracy, czy
sposób kształcenia uczniów u pracodawcy. Z punktu widzenia Komisji zasadny wydawał się
wybór takich elementów, na który możemy mieć wpływ. Zarówno OKE w Poznaniu, jak
i szkoły mogą poprawić swoją strategię informacyjną, szkoły mogą
poprawić jakość
kształcenia oraz wpływać na postawy swoich nauczycieli.
Po przeprowadzonej analizie wydaje się, że większym problemem dla szkół
zawodowych jest taka organizacja zajęć szkolnych i praktycznych oraz taki sposób
prowadzenia procesu dydaktycznego, aby zagwarantować sukces egzaminacyjny uczniów niż
właściwa strategia informacyjna (choć i tu można poprawić swoje działania).
Niedoinformowanie uczniów o niektórych przepisach formalnych egzaminu można
w każdej chwili uzupełnić, zdecydowanie trudniej będzie uzupełnić braki w wiadomościach
i umiejętnościach. Wymagają one bowiem prowadzenia długotrwałego, systematycznego
i zintegrowanego procesu dydaktycznego. Z pewnością standardy egzaminacyjne porządkują
cele kształcenia, które należy osiągnąć w całym cyklu nauczania, jednak nigdy nie będą
wskazówką w jaki sposób je osiągnąć.
24
W wielu szkołach stosuję się szeroką akcję informacyjną, poszukuje się efektywnego
sposobu kształcenia, przystającego do nowego sposobu egzaminowania. Są jednak takie
szkoły i tacy nauczyciele, którym aktywne przystosowanie się do zmian sprawia trudność.
Z doświadczenia możemy powiedzieć, że wyniki egzaminacyjne będą miarą, choć nie
jedyną, jakości kształcenia w szkołach.
25