subwencja oświatowa

Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na interpelację pani Jagny
Kingi Marczułajtis-Walczak, posła na Sejm RP, nr SPS-023-13778/13, w
sprawie zmiany przepisów przyznających subwencję oświatową gminie na
uczniów niepełnosprawnych, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.
Zgodnie z art. 166 ust. 1 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.
U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.) zadania publiczne służące zaspakajaniu
potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę
samorządu terytorialnego jako zadania własne. Do obowiązujących zadań
własnych, wykonywanych przez jednostkę samorządu terytorialnego,
należą sprawy związane m.in. z edukacją publiczną. Natomiast o zakresie,
sposobie i źródle finansowania zadań oświatowych przesądzają przepisy
art. 5a ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z
2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.), w myśl których środki niezbędne
na realizację zadań oświatowych zagwarantowane są w dochodach
jednostek samorządu terytorialnego.
Zgodnie z art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach
jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526, z
późn. zm.) kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla
wszystkich jednostek samorządu terytorialnego na dany rok budżetowy
ustala się w wysokości łącznej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej,
nie mniejszej niż przyjęta w ustawie budżetowej w roku bazowym,
skorygowanej o kwotę innych wydatków z tytułu zmiany realizowanych
zadań oświatowych.
Część oświatowa subwencji ogólnej jest jednym z dochodów jednostek
samorządu terytorialnego i jest przekazywana do poszczególnych gmin,
powiatów i województw samorządowych z budżetu państwa przez ministra
właściwego do spraw finansów publicznych. Sposób podziału subwencji
oświatowej pomiędzy samorządy terytorialne określa algorytm stanowiący
załącznik do rozporządzenia ministra właściwego do spraw oświaty
i wychowania w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji
ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w danym roku.
Ze
względu
realizowanych
na
przez
rozbudowaną
jednostki
strukturę
samorządu
zadań
edukacyjnych
terytorialnego
formuła
algorytmicznego podziału subwencji oświatowej uwzględnia szereg
czynników
i
parametrów
obrazujących
specyfikę
kształtowania
składowych elementów subwencji w odniesieniu zarówno do zadań
szkolnych, jak i do zadań pozaszkolnych. Algorytm podziału subwencji
oświatowej uzależnia wysokość przyznawanych środków od skali
i struktury
realizowanych
zadań
mierzonych
liczbą
uczniów
i
wychowanków z uwzględnieniem stopni awansu zawodowego nauczycieli.
Konstrukcja algorytmu opiera się na podstawowym założeniu, iż środki
subwencyjne dzielone są według kryteriów jednolitych i powszechnych, a
zatem identycznych dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego.
W algorytmie podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla
jednostek samorządu terytorialnego w roku 2013 (załącznik do
rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 20 grudnia 2012 r. w
sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla
jednostek samorządu terytorialnego w roku 2013 (Dz. U. z 2012 r. poz.
1541) uwzględniono 44 wagi, w tym 5 wag obejmujących uczniów
niepełnosprawnych. Jeżeli dany uczeń kwalifikuje się do kilku wag – jest
on w każdej uwzględniony.
Należy jednocześnie podkreślić, że algorytm przedstawia jedynie
metodę podziału środków subwencyjnych pomiędzy jednostki samorządu
2
terytorialnego. Niezależnie jednak od sposobu podziału części oświatowej
subwencji ogólnej naliczona dla danego samorządu subwencja oświatowa
stanowi jedną kwotę, o wydatkowaniu której – zgodnie z art. 7 ust. 3
ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego – decyduje organ
stanowiący tej jednostki samorządu terytorialnego.
Obecnie środki naliczane jednostkom samorządu terytorialnego w
ramach podziału części oświatowej subwencji ogólnej, uwzględniającego
w szczególności liczbę dzieci niepełnosprawnych w przedszkolach i
szkołach, kalkulowane są w oparciu o jednolite w skali kraju wskaźniki
(wagi). Odzwierciedlają one uśrednione koszty kształcenia dla różnych
rodzajów niepełnosprawności. Faktyczne koszty kształcenia dzieci
niepełnosprawnych, nawet w przypadku tej samej niepełnosprawności, są
zróżnicowane i w części jednostek samorządu terytorialnego mogą być
wyższe od naliczonych kwot w subwencji na dziecko, a w innych niższe od
tych kwot.
Część oświatowa subwencji ogólnej nie jest dotacją celową, dlatego też
podział kwoty subwencji oświatowej w jednostce samorządu terytorialnego
na poszczególne szkoły i placówki, w tym na konkretne zadania, powinien
być dokonywany według zasad wypracowanych przez tę jednostkę
z uwzględnieniem faktycznych kosztów funkcjonowania szkół i placówek
realizujących zadania edukacyjne wynikające z przepisów prawa
oświatowego.
W świetle powyższego nie planuje się obecnie podjęcia prac, których
celem byłoby zapewnienie w przepisach prawnych regulacji, na mocy
których jednostki samorządu terytorialnego byłyby zobowiązane do
3
wydatkowania
środków
finansowych
na
potrzeby
uczniów
niepełnosprawnych w kwocie odpowiadającej środkom naliczonym na
ucznia w subwencji oświatowej. Cechą charakterystyczną subwencji – w
odróżnieniu
od
dotacji
celowej
–
jest
brak ściśle
określonego
przeznaczenia. Przyjęcie proponowanych rozwiązań skutkować musiałoby
zastąpieniem subwencji dotacją celową, ograniczeniem samodzielności
samorządów terytorialnych i centralizacją sposobów finansowania.
Natomiast kontynuowane będą prace dotyczące doskonalenia zasad
podziału części oświatowej subwencji ogólnej, w szczególności w
odniesieniu do uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, tak aby
środki naliczane poszczególnym samorządom terytorialnym w ramach
subwencji oświatowej były jeszcze lepiej skorelowane z kosztami
realizowanych zadań oświatowych.
Ponadto uprzejmie informuję, że system edukacji umożliwia pobieranie
nauki przez dzieci i młodzież z niepełnosprawnościami we wszystkich
typach i rodzajach przedszkoli i szkół (przedszkola ogólnodostępne,
integracyjne
i specjalne
oraz
szkoły:
podstawowe,
gimnazja
i
ponadgimnazjalne; ogólnodostępne, integracyjne i specjalne), zgodnie z
indywidualnymi
potrzebami
rozwojowymi
i edukacyjnymi
oraz
predyspozycjami. Decyzja dotycząca wyboru szkoły i formy kształcenia
należy do rodziców (opiekunów prawnych) dziecka. Dyrektor obwodowej
szkoły podstawowej i obwodowego gimnazjum nie może odmówić
przyjęcia dziecka zamieszkałego w obwodzie danej szkoły. W przypadku
szkoły ponadgimnazjalnej, jeśli uczeń spełnia wymagane kryteria, odmowa
również nie powinna mieć miejsca. Jednocześnie w stosunku do uczniów
4
posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego dyrektor
szkoły zobowiązany jest do zapewnienia mu specjalnej organizacji nauki i
metod pracy.
Przepisy wydane na podstawie art. 71b ust. 7 pkt 2 i 3 ustawy o
systemie
oświaty1
nakładają
na
przedszkola,
szkoły
i
oddziały
ogólnodostępne, przedszkola, szkoły i oddziały integracyjne oraz
przedszkola, szkoły i oddziały specjalne oraz ośrodki obowiązek
zapewnienia dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym:
⎯ realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu wydanym przez publiczną
poradnię psychologiczno-pedagogiczną;
⎯ odpowiednich, ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe
i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, warunków do
nauki, sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych;
⎯ zajęć specjalistycznych, o których mowa w przepisach w sprawie
zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej
w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach;
⎯ innych zajęć odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby
rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów,
w szczególności zajęć rewalidacyjnych;
⎯ integracji uczniów ze środowiskiem rówieśniczym;
⎯ przygotowania uczniów do samodzielności w życiu dorosłym.
Kształcenie ucznia niepełnosprawnego niezależnie od typu i rodzaju
szkoły, do jakiej uczęszcza, odbywa się w oparciu o indywidualny program
edukacyjno-terapeutyczny. Każda szkoła jest także zobowiązana do
5
zorganizowania dla ucznia niepełnosprawnego zajęć rewalidacyjnych,
których obowiązkowy wymiar w zależności od typu i rodzaju szkoły został
określony w przepisach rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia
7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach
publicznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 204). Zgodnie z ww. przepisami liczba
godzin zajęć rewalidacyjnych w szkolnym planie nauczania powinna
wynosić w szkole ogólnodostępnej lub integracyjnej co najmniej 2 godziny
zajęć w tygodniu dla każdego ucznia niepełnosprawnego, natomiast w
szkole specjalnej – 10 godzin tygodniowo na oddział.
Zgodnie z art. 71b ust. 5, 5a i 5b ustawy o systemie oświaty za
zapewnienie
kształcenia
specjalnego
ucznia
niepełnosprawnego
odpowiedzialna jest właściwa jednostka samorządu terytorialnego, do
której zadań należy prowadzenie odpowiednio przedszkoli lub szkół
danego typu i rodzaju. Zgodnie z przepisami art. 5 ust. 7 ww. ustawy organ
prowadzący szkołę odpowiada za jej działalność i do jego zadań należy w
szczególności:
⎯ zapewnienie warunków działania szkoły lub placówki, w tym
bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki;
⎯
wykonywanie
remontów
obiektów
szkolnych
oraz
zadań
inwestycyjnych w tym zakresie;
⎯ zapewnienie obsługi administracyjnej, finansowej, w tym w zakresie
wykonywania czynności, o których mowa w art. 4 ust. 3 pkt 2–6 ustawy
z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, i organizacyjnej szkoły lub
placówki;
6
⎯ wyposażenie szkoły lub placówki w pomoce dydaktyczne i sprzęt
niezbędny do pełnej realizacji programów nauczania, programów
wychowawczych, przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów oraz
wykonywania innych zadań statutowych.
Biorąc pod uwagę obowiązki szkoły w zakresie organizacji kształcenia
specjalnego uczniów niepełnosprawnych, jej dyrektor, zgodnie z art. 39
ustawy o systemie oświaty, odpowiada za ich realizację i w porozumieniu
z organem prowadzącym podejmuje decyzje m.in. dotyczące zatrudnienia
nauczycieli i specjalistów wykonujących zadania z zakresu pomocy
psychologiczno-pedagogicznej, w szczególności psychologów, pedagogów,
logopedów i doradców zawodowych, pozwalające na zaspokojenie
rozpoznanych wcześniej potrzeb w tym zakresie. W myśl art. 42 ust. 7 pkt
3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr
97, poz. 674, z późn. zm.) organ prowadzący szkołę lub placówkę określa
tygodniowy
obowiązkowy
wymiar
godzin
m.in.
dla
pedagogów,
psychologów, logopedów, doradców zawodowych prowadzących zajęcia
związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu w celu wspomagania
uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych, o których
mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 11 ustawy o
systemie
oświaty.
Powyższa
regulacja
obejmująca
nauczycieli
realizujących zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej
pozwala na dostosowanie ich pensum do potrzeb dzieci i młodzieży
uczących się w danej szkole.
Kwestie
dodatkowego
zatrudniania
nauczycieli
posiadających
kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej unormowane zostały
7
przepisami rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 17 listopada
2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i
opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych
społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub
integracyjnych, zgodnie z którymi dyrektor odpowiednio przedszkola,
szkoły lub placówki obligatoryjnie dodatkowo zatrudnia ww. nauczycieli w
przedszkolu, szkole podstawowej i gimnazjum integracyjnych oraz w
przedszkolu, szkole podstawowej i gimnazjum ogólnodostępnych z
oddziałami integracyjnymi. W przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych
natomiast istnieje możliwość dodatkowego zatrudnienia nauczycieli
posiadających kwalifikacje w zakresie pedagogiki specjalnej w celu
współorganizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych za zgodą
organu prowadzącego – § 6 ust. 2 ww. rozporządzenia. Do kompetencji
dyrektora
przedszkola
lub
szkoły
należy,
po
uwzględnieniu
indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości
psychofizycznych
uczniów,
wskazanie
nauczycielom
dodatkowo
zatrudnionym zakresu zadań, zajęć przez nich prowadzonych oraz zajęć,
w których nauczyciele ci uczestniczą.
Zgodnie z przepisami rozporządzenia ministra edukacji narodowej z
dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy
psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach
i placówkach (Dz. U. Nr 228, poz. 1487) dyrektor przedszkola, szkoły i
placówki, organizując pomoc psychologiczno-pedagogiczną, uwzględnia
godziny do dyspozycji dyrektora szkoły, o których mowa w art. 42 ust. 2
pkt 2 ustawy Karta Nauczyciela. Podjęcie decyzji w kwestii, jakie zajęcia
8
będą realizowane w szkole w ramach godzin, o których mowa w art. 42 ust.
2 pkt 2 lit. a i b ww. ustawy, należy zatem do kompetencji dyrektora
szkoły. Godzin tych nie można jednakże przeznaczyć na zajęcia
obowiązkowe, opiekę nad uczniami podczas ich dowozu do szkoły,
doraźne zastępstwa oraz indywidualne nauczanie.
Dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i
znacznym, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z autyzmem, w
tym z zespołem Aspergera, oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi
w przedszkolu specjalnym, w szkołach podstawowych specjalnych i w
szkołach podstawowych ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi
w klasach I–IV zatrudnia się pomoc nauczyciela. W klasach V i VI szkół
podstawowych specjalnych i w szkołach podstawowych ogólnodostępnych
z oddziałami specjalnymi oraz w gimnazjach specjalnych i w gimnazjach
ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi w uzasadnionych przypadkach
również dopuszcza się zatrudnienie pomocy nauczyciela – przepisy
rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w
sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych
szkół (Dz. U. Nr 61 poz. 624, z późn. zm.).
Z powyższego wynika, że obowiązujące przepisy umożliwiają
dyrektorowi szkoły zatrudnianie dodatkowych osób (nauczycieli lub
pracowników niepedagogicznych) i przydzielanie im zadań w zakresie
pracy z dzieckiem niepełnosprawnym.
Nauczyciele i specjaliści zatrudnieni w przedszkolach, szkołach lub
placówkach rozpoznają potrzeby dziecka, a następnie określają dla niego
takie formy wsparcia, które rzeczywiście przyniosą zamierzone efekty.
9
Każde dziecko, które wymaga wsparcia ze względu na rozpoznane
indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne powinno mieć zapewnioną
pomoc psychologiczno-pedagogiczną zgodną także z jego możliwościami
psychofizycznymi, rozpoznanymi przez nauczyciela lub specjalistę,
prowadzącego z nim zajęcia. Rozpoznanie indywidualnych potrzeb i
możliwości ucznia może dotyczyć zarówno trudności w uczeniu się, jak i
szczególnych uzdolnień.
W przypadku braku bądź niewłaściwej realizacji zadań oświatowych
przez poszczególne podmioty odpowiedzialne za organizację kształcenia
dla uczniów niepełnosprawnych organami nadrzędnymi są:
⎯ dla szkoły, w zakresie nadzoru pedagogicznego – kurator oświaty –
w zakresie finansowym – jednostka samorządu terytorialnego;
⎯ dla jednostki samorządu terytorialnego – wojewoda, regionalna izba
obrachunkowa;
⎯ dla kurator oświaty – minister edukacji narodowej.
Ponadto należy podkreślić, iż organ sprawujący nadzór pedagogiczny
przeprowadza w szkole lub placówce kontrole w celu oceny stanu
przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej,
wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i
placówek. Tematyka kontroli planowych, realizowanych przez kuratorów
oświaty w danym roku szkolnym, jest zgodna z ustalonymi przez ministra
właściwego do spraw oświaty i wychowania podstawowymi kierunkami
realizacji polityki oświatowej państwa. W przypadku zaistnienia potrzeby
10
przeprowadzenia kontroli w innych zakresach kurator oświaty może
skorzystać z możliwości prowadzenia kontroli doraźnych.
Z poważaniem
1
Rozporządzenie ministra edukacji narodowej z dnia 17 listopada 2010
r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki
dla
dzieci
i młodzieży
niepełnosprawnych
oraz
niedostosowanych
społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub
integracyjnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 228, poz. 1490, z późn. zm.) oraz
rozporządzenie ministra edukacji narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w
sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla
dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie
w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz.
U. Nr 228, poz. 1489, z późn. zm.).
11