bibliolog w przepowiadaniu słowa boego w liturgii i poza

ROCZNIKI TEOLOGICZNE
Tom LXII, zeszyt 12 – 2015
DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rt.2015.62.12-8
WŁADYSŁAW CHAIM CSsR
BIBLIOLOG
W PRZEPOWIADANIU SŁOWA BOĩEGO
W LITURGII I POZA LITURGIĄ
BIBLIOLOG AS PREACHING FORM
IN THE LITURGY AND BEYOND
A b s t r a c t. Bibliolog produced by P. and S. Pitzele in the USA, developed for pastoral purposes
by U. Pohl-Patalong and widespread in countries of German language is a form of role playing
or improvisational theatre using Bible stories. Bibliolog explores the unspoken in the lives of
the characters, the “back story” or “subtext” in the written narrative, even the spaces between the
words, to bring the Bible alive. In this article you can learn relation between bibliolog and sermon. You can then acquaint with the bibliolog structure, the key stages of preparation the event
of bibliolog, and its use in the preaching. The main goal of the paper is to present the method of
bibliolog in context of the current needs of preaching.
Key words: Sermon inspired by the bibliolog, preaching with community, preaching with
bibliolog.
Podstawowym zadaniem homiletyki i kaznodziejstwa jest docieranie ze
słowem BoĪym do słuchaczy w procesie komunikacji. Wypełnianiu tego zadania słuĪą takĪe nowsze formy przepowiadania, w wiĊkszym stopniu
uwzglĊdniające podmiotowoĞü i aktywnoĞü słuchaczy. Przepowiadanie słowa BoĪego dzisiaj wymaga uwzglĊdniania faktu powiĊkszania siĊ liczby ludzi, którzy nie mają podstawowej wiedzy katechizmowej i doĞwiadczenia
Īywego kontaktu z Biblią1. Kolejnym wyzwaniem jest podchodzenie do odbiorcy wypowiedzi jako do partnera w efektywnej interpretacji i płynący
Dr WŁADYSŁAW CHAIM CSsR – doktor psychologii religii, zajmuje siĊ psychologią komunikacji interpersonalnej, psychologią religii i psychologią pastoralną; obecnie pracuje w ZamoĞciu
jako misjonarz i rekolekcjonista; adres do korespondencji: e-mail: [email protected]
1
Por. U. P OHL-P ATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule. Bd. 1:
Grundformen. Stuttgart: Kohlhammer 2011 s. 32 n.
146
WŁADYSŁAW CHAIM CSsR
z tego pluralizm interpretacji oraz dawanie pierwszeĔstwa komunikacji interakcyjnej – poprzez współdziałanie i współtworzenie. Nową sytuacjĊ przepowiadania wyznacza takĪe zmiana krajobrazu społecznego, kształtowanego
przez wielokulturowoĞü, indywidualizm akcentujący własną niezaleĪnoĞü
i odrĊbnoĞü oraz subiektywizacjĊ, czyli własną niezaleĪnoĞü i odrĊbnoĞü.
JednoczeĞnie stwierdza siĊ teĪ tendencje do poszukiwania i respektowania
form i struktur tradycji, zwłaszcza religijnej. To zainteresowanie tradycją polega generalnie na specyficznej interakcji opisywanej jako gotowoĞü do pluralizmu (plurality-ready) lub zreflektowane, wybiórcze korzystanie z tradycji (post-traditional). W tym kontekĞcie, po czasach, kiedy dominował stosunek krytyczny do tekstów biblijnych, obecnie teksty te uzyskują nowe rozumienie, respekt i atrakcyjnoĞü. W takiej właĞnie sytuacji pojawiło siĊ zainteresowanie Īydowskimi metodami odniesienia do biblijnych tekstów i Īydowskiej hermeneutyki2.
Odkrywcą połączenia tradycyjnej formy midraszu z psychodramą jest Peter Pitzele3. Pracując w dziedzinie psychodramy, znalazł on nowy sposób interpretacji Tory, który nazwał bibliodramą. Jednak pod wpływem spotkaĔ
w Europie, gdzie bibliodramą okreĞlano inną metodĊ interaktywnego kontaktu z Biblią, Pitzele swojej metodzie „współczesnego midraszu” nadał nazwĊ
„bibliolog”. Koncepcje bibliodramy i bibliologu są ze sobą spokrewnione,
lecz jednoczeĞnie są to koncepcje odrĊbne. Wykazują podobieĔstwa i róĪnice, z którymi związane są pewne moĪliwoĞci i pewne ograniczenia. Wspólne
cechy mieszczą siĊ zarówno na płaszczyĨnie hermeneutycznej, jak i metodycznej. Obydwie metody łączy rozumienie tekstu biblijnego jako przestrzeni, która zaprasza do odkrywania sensu.
Fundamentalnym elementem bibliologu jest rozróĪnienie pomiĊdzy tekstem a jego niezapełnionymi przestrzeniami. Bibliolog respektuje brzmienie
tekstu Biblii jako kanoniczne i niezmienne, jednakĪe zwraca uwagĊ, Īe czasami aspekty tekstu pozornie drugoplanowe lub problematyczne mogą okazaü siĊ kluczowe dla jego zrozumienia. Teksty Biblii w bibliologu są interpretowane za pomocą kreatywnego wypełniania istniejących w nich luk.
Hermeneutyka rabiniczna rozróĪnia bowiem miĊdzy dosłowną zawartoĞcią
tekstu biblijnego nazywaną „czarnym ogniem”, i przestrzenią miĊdzy sło2
U. POHL-PATALONG. Bibliologue. An introduction in theory and practise. http://www.theol.
uni-kiel.de/de/professuren/pt-pohl-patalong/team/patalong/dateien-vortraege/bibliolog.pdf (dostĊp: 19.03.2016)
3
P. P ITZELE. Scripture Windows: Towards a Practice of Bibliodrama. Los Angeles: Alef
Design Group 1997.
BIBLIOLOG W PRZEPOWIADANIU SŁOWA BOĩEGO
147
wami („miĊdzy liniami”), czyli „białym ogniem”. Rozniecanie „białego
ognia” otwiera moĪliwoĞü łączenia własnych doĞwiadczeĔ Īyciowych z tekstem biblijnym i odkrywania sensu tekstu w nowy, ĞwieĪy sposób4.
Bibliolog ma na celu doprowadzenie do rozpalenia białego ognia tak, aby
uzyskaü Īywy, osobisty dostĊp do czarnego ognia. Bibliolog nie tylko przyjmuje, Īe rozumienie tekstów biblijnych jest z natury kształtowane przez odbiorcĊ, lecz w rzeczywistoĞci uĪywa jej jako Ĩródła poznania i osobistego
dostĊpu do tekstu. Spontanicznie, bez potrzeby Ğwiadomego ujmowania i refleksji, ludzie mogą wypełniü role biblijne w sposób, który koresponduje
z ich doĞwiadczeniem Īycia i Ğwiatopoglądem5.
Homiletyka zorientowana na słuchacza powołuje siĊ na argumenty pochodzące z teorii komunikacji, aby ukazaü, Īe indywidualny proces recepcji
kazania jest z natury rzeczy „faktycznie dwuznaczny”. W homiletyce kwestiĊ pluralizmu w interpretacji odbieranego przekazu podnosi estetyka recepcji. Teoria estetyki recepcji, która zwraca uwagĊ, Īe odbiór dzieł literatury
i sztuki zaleĪy od właĞciwoĞci przedmiotu, ale jeszcze bardziej od procesu
jego recepcji, oraz badania empiryczne wykazują, Īe tzw. mowa monologowa nie jest jedynie monologiem, poniewaĪ kaĪdy słuchacz słyszy swoje
„własne kazanie”, za które jest współodpowiedzialny6. Stąd ostatnie dekady
przynoszą refleksjĊ nad moĪliwoĞcią praktycznego wykorzystania wspólnej
interpretacji Pisma ĝwiĊtego takĪe w liturgii, w przepowiadaniu. Znaczącą
próbą w tym kierunku jest właĞnie bibliolog.
1. STRUKTURA BIBLIOLOGU
Prolog otwiera przestrzeĔ spotkania z tekstem biblijnym, wprowadzając
uczestników zewnĊtrznie i wewnĊtrznie w aktywne uczestnictwo. Prowadzący zachĊca do aktywnego uczestniczenia. Przekazuje uczestnikom, co ich
oczekuje i czego siĊ od nich oczekuje. Podaje „zasady gry”, czyli: wszyscy
mogą wziąü aktywny udział, ale nikt nie musi siĊ wypowiadaü oraz Īe nie
4
U. P OHL-P ATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule; U. POHLP ATALONG. Predigt bibliologisch gestalten. W: Homiletik. Aktuelle Konzepte und ihre Umsetzung. Red. L. CHARBONNIER, K. MERZYN, P. MEYER. Göttingen: Vandenhoeck i Ruprecht 2012
s. 166-181.
5
U. POHL-P ATALONG. Bibliologue s. 2.
6
Por. G.M. MARTIN. Predigt als ‘offenes Kunstwerk?’. Zum Dialog zwischen Homiletik und
Rezeptionsästhetik. „Evangelische Theologie” 44: 1984 s. 46-58.
148
WŁADYSŁAW CHAIM CSsR
ma wypowiedzi właĞciwych i niewłaĞciwych. Konkretne artykułowanie prologu zaleĪy od rodzaju wspólnoty, wieku grupy oraz sytuacji i ram organizacyjnych. Na zakoĔczenie prowadzący zarysowuje przebieg bibliologu, łącznie z techniką parafrazowania wypowiedzi uczestników, a w razie potrzeby
moĪliwoĞcią pytania z jego strony. WyraĨnie naleĪy takĪe zapowiedzieü, Īe
uczestnicy wypowiadają siĊ głoĞno w kolejnoĞci zgłoszenia7.
Wprowadzenie (‘warm up’) – w sensie zachĊty i podprowadzenia do konkretnego tekstu, wczeĞniej wybranego i odpowiednio przygotowanego – jest
podstawą bibliologu. Z reguły najpierw okreĞla siĊ miejsce, w którym rozgrywa siĊ scena tekstu. NastĊpnie opowiada siĊ konkretnie i obrazowo zdarzenia poprzedzające i szkicuje sytuacjĊ, w której zaczyna siĊ bibliolog. Na
przykład w opowiadaniu na temat błogosławienia dzieci (Mk 10, 13-16)
winno siĊ opowiedzieü, gdzie ta scena siĊ rozgrywa, Īe Jezus czĊsto wystĊpował publicznie itp. Celem podprowadzenia jest ułatwienie słuchaczom
wejĞcia w opowiadanie przez oĪywienie go, aby łatwiej mogli uruchomiü
wyobraĨniĊ i podjąü siĊ wejĞcia w pierwszą rolĊ. NastĊpnie prowadzący odczytuje tekst do pierwszego wybranego miejsca, w którym pali siĊ „biały
ogieĔ”, i zwraca siĊ z pierwszym pytaniem. W zdarzeniu błogosławienia
dzieci, po pierwszym zdaniu „A oni przynosili dzieci do Niego, aby połoĪył
na nich rĊce” (Mk 10, 13a), moĪna zapytaü: „Kim dokładnie są «oni», i co
sobie obiecują po przyprowadzeniu swoich dzieci do Jezusa?’
WejĞcie w rolĊ (‘enroling’). Te otwarte pytania są teraz przekazywane
uczestnikom, dziĊki czemu są oni wprowadzani w rolĊ jednej z wystĊpujących postaci. „Wszyscy jesteĞcie jedną z tych osób, które przyprowadzają
dzieci do Jezusa. Powiedz mi, dlaczego jesteĞ tutaj?” Decydujące jest, aby
do zgłaszających siĊ zwracaü siĊ w drugiej osobie i wyraĨnie przypisaü rolĊ,
aby uczestnicy mogli podjąü udział w „grze”, bez przechodzenia na spekulacjĊ w trzeciej osobie. Prowadzący, odczytując kolejne fragmenty Biblii i zatrzymując siĊ w okreĞlonym miejscu, za kaĪdym razem proponuje uczestnikom wejĞcie w podawaną kolejno rolĊ, aby przyjmując ją, mogli z tej roli
odpowiedzieü, w pierwszej osobie. Role mogą byü wymienione w odczytywanym tekĞcie, moĪna je takĪe wyprowadziü z „białego ognia”, takĪe role
nie ludzkie (np. wąĪ w raju, albo drzewo poznania w KsiĊdze Rodzaju). Odradza siĊ jednak proponowanie roli Boga8.
7
8
U. POHL-P ATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule s. 72 n.
TamĪe s. 61-64.
BIBLIOLOG W PRZEPOWIADANIU SŁOWA BOĩEGO
149
Parafrazowanie (‘echoing’), czyli „powtórzenie” wypowiedzi uczestnika,
oraz dopytywanie (‘interviewing’) są specyficznymi technikami bibliologu.
Prowadzący odbiera wypowiedzi uczestników i wzmacnia je w podwójnym
znaczeniu: po pierwsze – słownie, poprzez głoĞne odtworzenie wypowiedzi
poszczególnej osoby słyszalne dla wszystkich, oraz – po drugie – przez zamianĊ krótkich stwierdzeĔ w mocniejsze wypowiedzi. Zasadniczo takĪe
w pierwszej osobie, z tej samej roli, co uczestnicy. „Nie w pełni siĊ z tym
zgadzam”, mogłaby brzmieü odpowiedĨ na to pytanie, dlaczego ktoĞ przyprowadził swoje dziecko. Ta odpowiedĨ poprzez parafrazĊ mogłaby zostaü
wzmocniona np. nastĊpująco: „Ja sam nie jestem jeszcze całkiem pewny,
dlaczego właĞciwie tutaj jestem”.
Technika parafrazowania stanowi istotĊ bibliologu i uwyraĨnia, Īe w odróĪnieniu od bibliodramy jest on podporządkowany prowadzącemu. Poprzez
nadzór przechodzą wszystkie wypowiedzi. Ten proces „powtórzenia” wymaga nie tylko wysokiego stopnia uwagi ze strony osoby prowadzącej, ale takĪe duĪo üwiczenia, poniewaĪ waĪne jest, aby dokładnie odtworzyü wypowiedĨ partnera dialogu i – mimo czĊsto bardzo skąpej wypowiedzi – stworzyü całe zdania. Wypowiadająca siĊ osoba moĪe w ten sposób uzyskaü
poczucie, Īe wyraziła siĊ zrozumiale. A poza tym moĪe doĞwiadczyü przyjemnoĞci, Īe ktoĞ inny tĊ samą rolĊ, którą ona co dopiero odkryła i zagrała,
kontynuuje i rozbudowuje. Echo pozwala mówiącemu na usłyszenie odbioru
swojej wypowiedzi, nagłoĞnienie i dotarcie z nią do wszystkich zgromadzonych.
Przy „powtórzeniu” waĪne jest, aby prowadzący zbliĪał siĊ do uczestników takĪe dosłownie, tzn. podchodząc do osoby, dał jej do zrozumienia, Īe
w tym momencie potrzebna jest jej odpowiedĨ. Zwłaszcza u osób, które nie
lubią mówiü głoĞno, są mniej elokwentne, konieczne jest bycie w pobliĪu.
W ten sposób powstaje równieĪ moĪliwoĞü dokładnego zaobserwowania reakcji na wzmocnioną wypowiedĨ, aby móc ją w razie potrzeby skorygowaü,
jeĞli osoba nie czuje siĊ właĞciwie zrozumiana. Echo spowalnia i pogłĊbia
spotkanie z tekstem biblijnym.
Po wypowiedzi i nastĊpującym po niej „powtórzeniu” mogą zabieraü głos
nastĊpne osoby. W ten sposób powstaje wieloĞü wypowiedzi. W podanym
przykładzie grupa tworzy tłum ludzi, którzy przynoszą dzieci do Jezusa. Do
głosu dochodzą róĪne sprawy i problemy. Scena jest zapełniona. OczywiĞcie
jest teĪ moĪliwe wciągniĊcie całej grupy w rolĊ jednej tylko osoby. Odmienne wypowiedzi są wówczas rozumiane – podobnie jak w bibliodramie – jako
róĪne cząstki tej samej osoby. Dokładnie w tym przypadku uwyraĨnia siĊ
150
WŁADYSŁAW CHAIM CSsR
wartoĞü dodana w stosunku do kazania, gdzie przed zadaniem interpretacji
tekstu staje tylko jedna osoba9.
Rozmowa (‘interviewing’). Niektóre wypowiedzi uczestników są bardzo
skąpe lub kaĪą przypuszczaü, Īe uczestnicząca osoba chciałaby powiedzieü
wiĊcej niĪ w pierwszej wypowiedzi, bowiem coĞ istotnego nie zostało wyraĪone. Wówczas warto ją dopytaü, czyli przez konkretne pytania zachĊcaü do
powiedzenia wiĊcej. Po wypowiedzi w rodzaju „jestem ciekaw” moĪna
wyjĞü np. z pytaniem: „jestem ciekaw, poniewaĪ…” Po odpowiedzi, nastĊpuje ponownie echoing. Celem zapytania jest doprecyzowanie wzglĊdnie
pogłĊbienie wypowiedzi uczestników. RównieĪ wtedy jest ono konieczne,
gdy prowadzący bibliolog nie dosłyszał wypowiedzi lub jej nie zrozumiał.
RozmowĊ moĪna prowadziü w dwóch róĪnych formach. W pierwszej
prowadzący, zmieniając rolĊ, przechodzi z formy w pierwszej osobie do
formy w drugiej osobie, jak w normalnej rozmowie, stając nie obok, ale naprzeciwko uczestnika. Po zapytaniu powraca on do postawy echoingu i parafrazuje głoĞno uzupełniającą wypowiedĨ rozmówcy. W drugiej formie prowadzący pozostaje w swojej roli, czyli w pierwszej osobie echoingu i zachĊca osobĊ wypowiadającą siĊ przez niedokoĔczenie zdania i pytające zawieszenie głosu10.
PrzejĞcie miĊdzy scenami (shift). Po wybrzmieniu róĪnych odpowiedzi na
jedno pytanie prowadzący powraca do tekstu i przechodzi do nastĊpnego
miejsca, w którym jest do odkrycia „biały ogieĔ”. W opowiadaniu o błogosławieniu dzieci kolejnym zdaniem moĪe byü nastĊpujące: „Uczniowie jednak je odpĊdzali” (Mk 10, 13b). W tym miejscu nastĊpuje zmiana ról dla
wszystkich uczestników. Centrum uwagi przenosi siĊ teraz na uczniów: „JesteĞcie uczennicami, uczniami Jezusa. Uczennico, dlaczego odtrącasz tych
ludzi, którzy przychodzą ze swoimi dzieümi do Jezusa? Uczniu, dlaczego to
robisz?” ChociaĪ to pytanie zaczyna siĊ od „dlaczego”, to jednak widoczne
jest, Īe jego celem nie jest wyjaĞnienie tekstu w takim znaczeniu, jak robiłby
to egzegeta. Nie stawia siĊ pytania o to, dlaczego tekst brzmi tak a nie inaczej, lecz o motywy i uczucia działających osób.
Po nastĊpnym przejĞciu na temat wersetów 14-16 uwagĊ przenosi siĊ na
pobłogosławione dzieci z pytaniem: „Co dzieje siĊ w tobie, gdy słyszysz, Īe
Jezus skarcił uczniów, a potem ciĊ objął ramieniem?” Finalizując, moĪna
9
F. MUCHLINSKY. Bibel im Dialog – sogar zwischen Kanzel und Gemeinde. Die Methode des
‘Bibliologs’. W: Bibliodrama. Theorie – Praxis – Reflexion. Red. E. NAURATH, U. P OHL-P ATALONG. Stuttgart: Kohlhammer 2002 s. 124-131.
10
U. POHL-P ATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule s. 69 n.
BIBLIOLOG W PRZEPOWIADANIU SŁOWA BOĩEGO
151
jeszcze raz skierowaü słowo do ludzi, którzy przyprowadzili dzieci do Jezusa. Mogą zostaü zapytani, jak przeĪyli spotkanie z Jezusem i jego uczniami.
Epilog w lustrzany sposób w stosunku do prologu słuĪy opuszczeniu bibliologu, a potem tekstu, pierwszemu przepracowaniu przeĪyü i – zaleĪnie
od kontekstu – prowadzi do zakoĔczenia lub kontynuowania spotkania. Po
zachĊcie do wyjĞcia z ról nastĊpuje odczytanie tekstu całej perykopy11.
WyjĞcie z roli (deroling) jest etapem konstytutywnym bibliologu12. Po
kilku sekwencjach uczestnicy zostają zwolnieni ze swoich ról. WaĪne jest
sprowadzenie uczestników „na ziemiĊ”, do teraĨniejszoĞci. W bibliologu jest
ono wzglĊdnie łatwe, dziĊki przejĞciom i związanym z nimi zmianom ról.
NajczĊĞciej wystarczy jedno zdanie, które uczestniczących zwalnia z ich ról.
To właĞnie pozwala takĪe na pracĊ z duĪą grupą, poniewaĪ ryzyko zbyt głĊbokiego utoĪsamienia z rolą jest niewielkie. Stąd „wyprowadzenie z roli”
w bibliologu jest mniej trudne niĪ techniki „parafrazowania” i „dopytywania”. Pierwszym krokiem jest podziĊkowanie uczestnikom za zaangaĪowanie
w interpretacjĊ tekstu. NastĊpnie postacie biblijne proszone są o powrót do
Biblii, najlepiej z towarzyszącym gestem w rodzaju zamkniĊcia Biblii: „ProszĊ, aby wszystkie osoby, które przyszły z dzieümi, dzieci, które były u Jezusa, wszyscy uczniowie, powrócili do Biblii, a wy od teraz jesteĞcie z powrotem tymi, którymi byliĞcie, czyli N.N.” W grupie dzieci czy bierzmowanej młodzieĪy moĪna wprost powiedzieü: „JesteĞ teraz Anną, Tomkiem…”.
PoniewaĪ role oddziałują na postawĊ ciała, oddech itd., sensowne wiĊc jest
wyjĞcie z roli takĪe na płaszczyĨnie ciała, np. przez zaproponowanie głĊbokiego oddechu, zmiany miejsca.
KoĔcowe odczytanie całego tekstu powinno mieü zawsze miejsce, aby
ostatnie słowo naleĪało do „czarnego ognia”, dla wyraĪenia czci słowu Pisma, oraz zaznaczenia róĪnicy miĊdzy tekstem a jego interpretacją. JeĞli odczytanie tekstu jest połączone z „opuszczeniem roli”, wówczas powstaje
pomost miĊdzy przeĪyciem z bibliologu a własną refleksją, pomocny do dalszej pracy w grupie. „Teraz bĊdąc juĪ sobą, posłuchajcie całej historii jeszcze raz i jeĞli chcecie, zwróücie uwagĊ na to, czy po bibliologu jakiĞ aspekt
opowiadania, jakieĞ konkretne zdanie, na nowo stało siĊ dla was waĪne”13.
Epilog moĪe zostaü wykorzystany (fakultatywnie) do sproblematyzowania doĞwiadczeĔ uczestników. JeĞli siĊ podejmie taką decyzjĊ, to sensowne
11
F. MUCHLINSKY. Bibel im Dialog – sogar zwischen Kanzel und Gemeinde.
P. P ITZELE. Scripture Windows s. 203.
13
Por. F. MUCHLINSKY. Bibel im Dialog. U. P OHL-P ATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule s. 77 n.
12
152
WŁADYSŁAW CHAIM CSsR
jest ograniczenie siĊ do formalnej strony wypowiedzi. MoĪna jednak w razie
potrzeby zaproponowaü podzielenie siĊ zrozumieniem tekstu biblijnego,
swoim stosunkiem do roli, do tekstu.
W wielu grupach, np. formacji dorosłych, młodzieĪy bierzmowanej, katechetycznych, w krĊgach biblijnych itd., uzyskane doĞwiadczenia moĪna wykorzystaü duszpastersko, zaleĪnie od charakteru formacji.
W ramach naboĪeĔstwa po bibliologu moĪna posłuchaü muzyki medytacyjnej z propozycją wypowiedzi na temat tego, co poszczególne osoby „wyniosą” z tekstu czy z bibliologu. Po takim muzycznym utworze moĪna dodaü
homiliĊ. Takie „kazanie” moĪe zawieraü spostrzeĪenia, tak jak epilog w bibliologu, jednakĪe bez umniejszania kompetencji interpretacyjnych uczestników, aby nie powstało wraĪenie, Īe bibliolog był jedynie wstĊpem do
„prawdziwej interpretacji” w wykonaniu homilisty. JeĞli koĔcząca bibliolog
krótka homilia wchodzi w treĞü bibliologu, to uczestnicy mogą czuü siĊ
zmieszani tym, Īe dla nich waĪne były zupełnie inne aspekty tekstu. JeĞli
istnieje potrzeba wygłoszenia klasycznego kazania, to sensowniej byłoby
powiedzieü kilka słów do „lekcji” lub do fragmentu Pisma, który nastĊpuje
po tekĞcie rozwaĪanym w bibliologu. Niekiedy wierni oczekują takiego klasycznego kazania, chociaĪ wraz nabywaniem doĞwiadczenia wspólnoty z bibliologiem zwykle wzrasta poczucie, Īe „kazania z całą wspólnotą” właĞciwie objaĞniają tekst biblijny oraz potrafią temu zadaniu sprostaü14.
Stosowanie metody bibliologu do przepowiadania słowa BoĪego zostało
zapoczątkowane w homiletyce protestanckiej, stąd w znaczącej mierze jest
ono naznaczone ewangelickim rozumieniem „naboĪeĔstwa” i „głoszenia ze
wspólnotą”. MoĪna siĊ spodziewaü, Īe wraz ze wzrostem zainteresowania tą
metodą bĊdzie moĪna teologicznie i hermeneutycznie dopracowaü bibliolog
w kontekĞcie liturgii katolickiej. Zadaniem homilii „jest poĞredniczenie
miĊdzy proklamowanym słowem BoĪym, liturgią i Īyciem wiernych. Homilia sprawia, Īe w „dzisiaj” Īycia uczestników liturgii rozbrzmiewa zbawcze
kairos”15. Proklamowane słowo BoĪe dziĊki homilii staje siĊ wydarzeniem
zbawienia. Wydarzeniem, „podjĊciem juĪ podjĊtego dialogu Pana ze swoim
14
U. P OHL-P ATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule s. 79 n.
MoĪna w Internecie zapoznaü siĊ z praktyką prowadzenia bibliologu: https://www.youtube.
com/watch?v=bu4LdhXQvZo; https://www.youtube.com/watch?v=RVA9Zjk2Gh4; https://www.
youtube.com/watch?v=T_X2cl-D6mc; https://www.youtube.com/watch?v=P_4-5L2NRzQ
15
S. DYK. Hermeneutyka słowa BoĪego w liturgii. „Studia Pastoralne” 2011 nr 7 s. 151.
BIBLIOLOG W PRZEPOWIADANIU SŁOWA BOĩEGO
153
ludem, poprzedzającym sakramentalną komuniĊ”16. Współbrzmi to ze stosowaniem bibliologu w przepowiadaniu. Jak jednak miałby byü stosowany
bibliolog, aby homilia nie była rozumiana jako element przygotowawczy do
liturgii, ale jako liturgiczny akt słowa BoĪego, jako liturgia? Czy dotychczasowy sposób stosowania bibliologu takĪe w liturgii KoĞcioła katolickiego
spełnia wymogi stawiane homilii?
2. PRZYGOTOWANIE BIBLIOLOGU
Przygotowanie bibliologu jest zadaniem dosyü złoĪonym i z reguły zajmuje nie mniej czasu niĪ wypracowanie kazania. OczywiĞcie do procesu
przygotowania – jak przy kaĪdej innej formie przepowiadania – naleĪy takĪe
modlitwa. Przygotowanie to przebiega według nastĊpujących kroków17:
1) Wielokrotne odczytywanie tekstu, głoĞno i powoli, moĪliwie w róĪnych miejscach pomieszczenia i w róĪnych pozycjach, z akcentem na percepcjĊ „czarnego ognia”, a wiĊc z rozpoznaniem, co ten tekst mówi – a czego nie mówi.
2) Ponowne, wielokrotne odczytywanie w spowolniony sposób, z akcentem na „biały ogieĔ”. Tekst jest rozpatrywany jako kolejnoĞü nastĊpujących
po sobie scen, których „puste miejsca” zostaną wykryte i zapełnione. Zwraca
siĊ uwagĊ na otwarte pytania tekstu, w rodzaju: gdzie rozgrywa siĊ ta scena?
Jaka panuje w niej atmosfera? Co odczuwają wystĊpujące w niej osoby? Jakimi motywami siĊ kierują? W jakim nastroju i z jakich motywów wypowiadają one słowa przekazane nam w tekĞcie?
3) Tekst – do tego momentu rozpoznawany subiektywnie – zostaje kolejno dopracowany egzegetycznie, uzupełniony i skorygowany. Uwaga kierowana jest na inne miejsca tekstu, a punkty ciĊĪkoĞci mogą ulec zmianie; mogą bowiem pojawiü siĊ nowe odpowiedzi, nowe pytania. Teksty nienarracyjne, a wiĊc teksty bez sekwencji działania, takie jak listy, psalmy, mowy bądĨ
teksty prawnicze, wymagają wnikliwej refleksji i przygotowania oraz dalszych kompetencji wychodzących poza pracĊ z tekstami narracyjnymi. Stąd
po kursie podstawowym bibliologu winno siĊ pracowaü najpierw z tekstami
narracyjnymi18. Uzyskanie istotnych informacji z zakresu egzegezy słuĪy
16
P APIEĩ FRANCISZEK. Adhortacja apostolska „Evangelii gaudium”. Kraków: Wydawnictwo
„M” s. 74.
17
U. POHL-P ATALONG. Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule s. 54-61.
18
TamĪe.
154
WŁADYSŁAW CHAIM CSsR
właĞciwemu rozumieniu tekstu i kontekstów, mających wpływ zwłaszcza na
„wprowadzenie” i na przejĞcia miĊdzy rolami (shift).
4) Przy nadawaniu kształtu bibliologowi ustala siĊ sceny w kontekĞcie
wydarzeĔ, w których perykopa jest umieszczona, i podejmuje siĊ decyzjĊ na
temat ról przewidzianych do identyfikacji. Wymaga to ponownie dokładnego
przeĞledzenia tekstu, by na podstawie jego duktu podjąü okreĞlone decyzje,
a mianowicie: jaka osoba zostanie wymieniona w jakim miejscu tekstu?;
w związku z czym zostanie ona wprowadzona?; gdzie znajdują siĊ puste
miejsca do rozpoznania, które czytelnika skłonią do wypełnienia w nich luk?
JednoczeĞnie musi siĊ uwzglĊdniü, jakie identyfikacje są bliskie uczestnikom
i jak łatwo przyjdzie im z nimi siĊ utoĪsamiü.
5) Wybranym rolom zostają nastĊpnie przyporządkowane pytania. Formułowanie pytaĔ stanowi punkt zaczepienia bibliologu, gdyĪ mają one wpływ
na percepcjĊ tekstu przez wspólnotĊ. Winny one byü dopasowane dokładnie
do sytuacji, a wiĊc nie mogą wyprzedzaü ani teĪ pozostawaü w tyle za przedstawianym zdarzeniem. OczywiĞcie nie moĪna stawiaü Īadnych pytaĔ, na
które w tekĞcie nie ma odpowiedzi, to bowiem sugerowałoby swobodĊ, której tekst nie dopuszcza. JednoczeĞnie muszą one w ramach „białego ognia”
otwieraü wielorakie sensowne moĪliwoĞci odpowiedzi. Pytania winny byü
adresowane do róĪnych płaszczyzn funkcjonowania; poznawczych i emocjonalnych. Winny byü bliskie tekstowi i prowadziü głĊbiej w tekst, a wiĊc nie
zachĊcaü do spekulacji, które nie słuĪą zrozumieniu tekstu. Przy formułowaniu pytaĔ zdecydowanie uwidacznia siĊ wpływ prowadzącego na zdarzenie
bibliologu.
6) W koĔcu dobierane są przejĞcia miĊdzy rolami, formułowany jest prolog i wprowadzenie. Planuje siĊ deroling oraz decyduje siĊ, w którym miejscu tekst bĊdzie ponownie odczytany. Tam, gdzie potrzeba, przygotowuje siĊ
epilog.
Stosowanie bibliologu w przepowiadaniu ma swoje miejsce w podrĊcznikach homiletyki, üwiczeniach z homiletyki niemieckiej, takĪe ze wzglĊdu na
jego szeroką stosowalnoĞü na wielu polach pracy duszpasterskiej: katecheza
szkolna, formacja dorosłych, posługa w koĞciele, rodzina, zaawansowani
w wierze i zdystansowani, dzieci, młodzieĪ, seniorzy. Klarowna struktura
i krótkie ramy czasowe pozwalają na stosowanie tej metody takĪe w liturgii
BIBLIOLOG W PRZEPOWIADANIU SŁOWA BOĩEGO
155
i przepowiadaniu (m.in. w ramach rekolekcji, celebracji niektórych sakramentów)19.
3. BIBLIOLOG W HOMILETYCE I KAZNODZIEJSTWIE
Bibliolog, który pierwotnie był przede wszystkim metodą grupowej interpretacji Biblii, po zadomowieniu siĊ w Europie został dopracowany takĪe
teoretycznie. DuĪy wkład w tĊ dziedzinĊ wnoszą U. Pohl-Patalong i F. Muchlinsky. Wykazywane jest nie tylko jego szerokie zastosowanie pastoralne,
ale równieĪ jego duĪy potencjał homiletyczny20. Efektem tego są propozycje
stosowania bibliologu na dwa sposoby: kazania jako bibliologu i kazania
bibliologicznego.
Kazanie bibliologowe (jako bibliolog). Komponowanie kazania jako bibliologu jest rodzajem dystansowania siĊ do „klasycznego”, monologowego
modelu kazania i przechodzeniem do dialogowego zdarzenia miĊdzy wspólnotą i słowem BoĪym. W ten sposób homiletycznie nastĊpuje zmiana ról polegająca na tym, Īe podmiotem interpretacji staje siĊ bezpoĞrednio wspólnota, a rola interpretującego kaznodziei (homilisty) zamienia siĊ w rolĊ facylitatora, czyli ogranicza siĊ do funkcji majeutycznej21. MoĪna to takĪe rozumieü jako pewien sposób wprowadzania w Īycie powszechnego kapłaĔstwa
wierzących. Bibliolog w trakcie liturgii wymaga od uczestników gotowoĞci
do włączenia siĊ w tĊ – na początku nietypową – formĊ słuchania słowa BoĪego, polegającą na aktywnym konfrontowaniu siĊ z tekstem biblijnym zamiast jedynie biernego słuchania. Nie wszyscy od razu siĊ odwaĪają. KaĪdy
jednak moĪe w jego trakcie decydowaü, w jakim stopniu zechce byü aktywnym, a wiĊc takĪe słuchaü jak zwykle. Od osoby przepowiadającej wymaga
to gotowoĞci do przyjĊcia niezwyczajnej roli i ryzyka nieprzewidzianych in-
19
Por. U. P OHL-P ATALONG, F. MUCHLINSKY. Predigen im Plural. Homiletische Aspekte.
Hamburg: EB-Verlag 2001; U. P OHL-P ATALONG, M.E. AIGNER, Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule. Bd. 2: Aufbauformen. Stuttgart: Kohlhammer 2013.
20
Por. U. P OHL-P ATALONG. Bibliolog. Eine neue Predigtform in der homiletischen Diskussion. „Praktische Theologie” 90: 2001 s. 272-284; U. P OHL-PATALONG. Predigt als Bibliolog.
Homiletische Anstöße einer neuen Predigtform. W: Predigen im Plural s. 258-268; U. POHLP ATALONG. Predigt bibliologisch gestalten.
21
Facylitator (moderator) jest ekspertem od przygotowania i stosowania procesu pasującego
do celów spotkania i problemów, nad jakimi pracuje grupa.
156
WŁADYSŁAW CHAIM CSsR
terpretacji tekstu biblijnego. OczywiĞcie do prowadzenia bibliologu wymagane jest specjalne przygotowanie metodyczne22.
Metodą bibliologu moĪna prowadziü rekolekcje, zwłaszcza w małych
grupach. Tematy są realizowane na podstawie tekstów biblijnych. W rekolekcjach zamkniĊtych na temat. „Z Chrystusem w drodze”, prowadzonych
metodą bibliologu przez Hansa Hüttera CSsR w Puchheim, towarzyszyliĞmy
Jezusowi i Jego uczniom w ich drodze z Galilei do Jerozolimy w towarzystwie Jego Matki Maryi, starając siĊ odnajdywaü, jak Jego sposób myĞlenia
i Īycia dają nowe impulsy dla naszego własnego stylu Īycia. W niektórych
punktach program był uzupełniamy przez medytacjĊ ikony, rozmowĊ biblijną i symbole wizualizujące.
Kazanie bibliologiczne (inspirowane bibliologiem)23. Kazanie (homilia)
inspirowane bibliologiem stosuje hermeneutyczną i metodyczną procedurĊ
bibliologu w kontakcie z tekstem biblijnym do przygotowania kazania w jego formie klasycznej. W przeciwieĔstwie do bibliologu jako takiego jest to
podejĞcie uĪyteczne dla kaĪdego przepowiadającego słowo BoĪe, bez potrzeby opowiadania siĊ za bibliologiem jako metodą przepowiadania.
Kazanie inspirowane bibliologiem, pozostając w schemacie monologowym, siĊga do bibliologu w celu zapoznania siĊ z tekstem od jego strony
wewnĊtrznej („od podszewki”). UwaĪnie przygląda siĊ „czarnemu ogniowi”
w jego nienaruszalnym brzmieniu i jednoczeĞnie podsyca „biały ogieĔ” pustych miejsc miĊdzy słowami, czyniąc je płodnymi homilijnie. Kazanie takie
oferuje moĪliwoĞci identyfikacji z rolami biblijnymi, rozwaĪa treĞü tekstu
z ich perspektywy, starając siĊ poznaü ich przeĪycia oraz motywy ich postĊpowania.
Zachowując schemat monologowy kazania, kaznodzieja w sposób zastĊpczy rozwaĪa moĪliwe realizacje ról biblijnych i oferuje je jako potencjalne
wyjaĞnienie tekstu. Takie kazanie ukazuje, Īe tekst otwiera moĪliwą do wyróĪnienia wieloĞü sposobów jego odczytywania. ChociaĪ słuchacze nie mają
moĪliwoĞci sformułowania własnej interpretacji tekstu oraz wyraĪenia jej, to
jednak są pobudzani do konfrontacji z tekstem przez otwarcie wielorakich
moĪliwoĞci interpretacji. W kazaniu inspirowanym bibliologiem chodzi
o umoĪliwienie spotkania miĊdzy członkami wspólnoty i tekstem. W ideal-
22
Por. U. POHL-P ATALONG. Predigt als Bibliolog; U. P OHL-P ATALONG. Predigt bibliologisch
gestalten.
23
Por. U. P OHL-P ATALONG. Predigt bibliologisch gestalten.
BIBLIOLOG W PRZEPOWIADANIU SŁOWA BOĩEGO
157
nym przypadku tekst uzyskuje „odczuwalną” aktualnoĞü i uĪytecznoĞü dla
bardzo wielu słuchaczy24.
W kazaniu inspirowanym bibliologiem jako pierwszy krok zalecane jest
uwaĪne zbadanie „czarnego ognia” tekstu, zwłaszcza przy tekstach znanych
i juĪ wielokrotnie interpretowanych, czemu słuĪyü moĪe wielokrotne spowolnione jego czytanie. W nastĊpnym kroku podsycany jest „biały ogieĔ”
przez zwrócenie uwagi na pytania stawiane przez tekst, na które nie daje on
odpowiedzi. Pomóc w tym moĪe sceniczne analizowanie tekstu, sceniczne
wyobraĪenie sobie wydarzenia. Identyfikacja z postawami, ujĊciami, ułatwia
myĞlowe i emocjonalne wejĞcie w tekst i zauwaĪenie z „wewnĊtrznej” perspektywy byü moĪe nieoczekiwanych aspektów. Pozornie rozstrzygniĊte relacje, sytuacje motywacyjne, wyjaĞnienia sensu mogą zostaü w ten sposób
zakwestionowane i odkryte nowe moĪliwoĞci interpretacyjne. Przedwczesne
skupianie siĊ na intencji kazania moĪe utrudniü zauwaĪenie nowych moĪliwoĞci interpretacyjnych. DoĞwiadczenie bogactwa procesu odkrywczego
prowadzi do kazania Īywotnego i atrakcyjnego, pobudzającego słuchaczy do
własnych procesów recepcji. NastĊpnie pracuje siĊ nad egzegezą tekstu, która poszerza subiektywne widzenie tekstu, przez skierowanie wzroku na powiązania historyczne i kontekstualne tło tekstu. W nastĊpnym kroku systematyzuje siĊ dokonane ustalenia i odkrycia z myĞlą o kazaniu. Forma porządkowania zaleĪy od warsztatu kaznodziei; moĪe przebiegaü za pomocą
haseł, mapy umysłu, graficznie bądĨ „w głowie”, na spacerze. Na pierwszym
miejscu winny wystąpiü odniesienia tekstu biblijnego do dzisiejszych pytaĔ
i tematów, z których zwyczajnie krystalizuje siĊ koncepcja kazania. Tekst
perykopy dostarcza nie tylko haseł i pomysłów, lecz takĪe dynamiki do jego
rozwoju. Linia narracyjna tekstu zyskuje znaczenie dla kazania. Na szczególną uwagĊ zasługują rzucające siĊ w oczy puste miejsca w tekĞcie, domagające siĊ wypełnienia. UwzglĊdniü naleĪy takĪe słowa i wyraĪenia akcentowane przez tekst perykopy. Powtórnie naleĪy przeanalizowaü zakoĔczenie
w aspekcie efektu homiletycznego. WaĪne jest podąĪanie za tekstem perykopy, chociaĪ powiązania miĊdzy kazaniem i tekstem mogą siĊ wyraĪaü takĪe w kwestionowaniu, przeciwstawianiu siĊ itd.25
Hermeneutyczne konsekwencje stosowania bibliologu dla teologii praktycznej, w tym homiletyki. Zarówno bibliolog stosowany w kazaniu, jak i kazanie inspirowane bibliologiem jest ukierunkowane na spotkanie miĊdzy
24
25
TamĪe s. 169.
TamĪe s. 173.
158
WŁADYSŁAW CHAIM CSsR
tekstem biblijnym i współczesnym człowiekiem. Rola kaznodziei zostaje
„przeprofilowana” z roli urzĊdowego interpretatora na rolĊ inicjatora i moderatora w tym spotkaniu. „Etatowy” głosiciel słowa nie tylko pozostawia
rolĊ tego, który przekazuje innym swoje wiadomoĞci, lecz wykorzystuje
swój proces poznania do wspomagania procesu poznania słowa BoĪego u innych. Podmiotem interpretacji i działania jest wspólnota w łącznoĞci z „kaznodzieją”.
Wydaje siĊ, Īe rola kaznodziei urzĊdowego nie jest przez to mniej waĪna,
ale inaczej okreĞlana. Kaznodzieja jest odpowiedzialny za inicjowanie spotkaĔ miĊdzy tekstem biblijnym i człowiekiem, kształtowanie tego spotkania,
towarzyszenie mu. To kształtowanie odbywa siĊ nie tylko przez wybór scen,
ról i pytaĔ albo – jak w przypadku kazania inspirowanego bibliologiem –
przez dobór i prezentowane treĞci oraz jak zwykle przez stawianie akcentów
oraz ich rozpracowanie. Jego permanentnie reflektowanym zadaniem jest
troska, by kształt wydarzenia oddawanego w posłudze spotkania był teologicznie i duszpastersko przemyĞlany, zawsze zgodny w z tekstem biblijnym.
Uzasadniony „biały ogieĔ” tekstów jest ograniczony przez uwaĪne spostrzeganie i metodycznie zreflektowaną inscenizacjĊ „czarnego ognia”. Hermeneutycznie – pisze U. Pohl-Patalong – kazanie bibliologiem i kazanie inspirowane bibliologiem wychodzą od szerokiej interpretacji tekstu, ale nie
niczym nieograniczonej. Takie rozumienie prawdy łączy otwartoĞü ze ĞwiadomoĞcią ograniczenia własnej perspektywy i pozycji26.
MiĊdzy bibliologiem i homilią (kazaniem) istnieją zarówno podobieĔstwa, jak i róĪnice. Bibliolog oprócz elementu przedstawienia (gry) ma na
celu oddziaływanie egzegetyczne. Zarówno w kazaniu, jak w bibliologu interpretacja tekstu zmierza do stworzenia pomostu miĊdzy Biblią a Ğrodowiskiem Īycia człowieka i nurtującymi go pytaniami. W obydwu metodach
posługiwania siĊ tekstem biblijnym potrzebna jest osoba „eksperta” oprowadzającego po tekĞcie.
Z drugiej strony miĊdzy kazaniem i bibliologiem wystĊpują wielorakie
i znaczące róĪnice. Kaznodzieja rozszerza swoją rolĊ eksperta na pełnomocnictwo w interpretacji, natomiast prowadząc bibliolog, to pełnomocnictwo
deleguje grupie. W bibliologu interpretacja dokonuje siĊ w trakcie jego procesu, a nie podczas przygotowania, jak w kazaniu. JeĞli dziĊki zróĪnicowaniu uczestników bibliologu tekst uzyskuje wieloĞü interpretacji, których homilista nie jest w stanie dostrzegaü w tekĞcie, to wydobywa on z tekstu jedną
26
TamĪe s. 179 n.; U. POHL-P ATALONG. Bibliologue s. 4 n.
BIBLIOLOG W PRZEPOWIADANIU SŁOWA BOĩEGO
159
wersjĊ, proponując ją do przyswojenia wszystkim słuchaczom. Bibliolog
umoĪliwia wypowiedzenie siĊ kaĪdemu uczestnikowi i łatwiej prowadzi do
spotkania miĊdzy słuchaczem i historią biblijną27.
Posługiwanie siĊ bibliologiem w przepowiadaniu podejmuje tendencjĊ do
ujmowania kazania nie tylko jako interpretacji tekstu, lecz jego wystawiania28. KoncepcjĊ homiletyki dramaturgicznej z modelem kazania jako wydarzenia (event) przedstawił Martin Nicol. Według niego, kazanie nie informuje na temat wydarzeĔ wiary, lecz samo jest wydarzeniem, w którym Bóg
przez Swoje słowo wprowadza w swoją zbawczą rzeczywistoĞü29. Zapoznanie siĊ z bibliologiem uzupełnia zarówno myĞlenie homiletyczne, jak i praktykĊ przepowiadania słowa BoĪego o potrzebną perspektywĊ i metodĊ do
stosowania w okreĞlonym kontekĞcie jako komplementarną do innych form,
jako odpowiedĨ na bieĪące wyzwania i okolicznoĞci, aby kaĪdy mógł siĊ
zbliĪyü i otrzymaü tyle, ile jest zdolny przyjąü30, zgodnie ze słowami Ğw.
Grzegorza Wielkiego: „Biblia jest niczym rzeka, która jest tak płytka, Īe baranek moĪe z niej piü, i tak głĊboka, Īe słoĔ moĪe siĊ w niej kąpaü”.
BIBLIOGRAFIA
AIGNER M.E.: (Wort)reiche Entdeckungen – Bibliolog als gemeinschaftliche Form der Verkündigung. W: Wie heute predigen? Red. M. E. AIGNER, J. P OCK, H. WUSTMANS: Würzburg:
Echter Verlag GmbH 2014 s. 93-108.
CHAIM W͗͘ Dramaturgiczna koncepcja homilii i homiletyki. „Przegląd Homiletyczny” 17: 2013
s. 7-27.
LUTHER H.: Predigt als inszenierter Text. Überlegungen zur Kunst der Predigt. „Theologia Practica” 18: 1983 s. 89-100.
MARTIN G.M.: Predigt als ‘offenes Kunstwerk?’ Zum Dialog zwischen Homiletik und Rezeptionsaesthetik. „Evangelische Theologie” 44: 1984 s. 46-58.
27
F. MUCHLINSKY. Bibel im Dialog.
H. LUTHER. Predigt als inszenierter Text. Überlegungen zur Kunst der Predigt. „Theologia
Practica” 18: 1983 s. 89-100.
29
Zob. W͘ CHAIM͘ Dramaturgiczna koncepcja homilii i homiletyki. „Przegląd Homiletyczny”
17: 2013 s. 7-27.
30
Por. J͘ SCHIRMER. Verständlich predigen in der Postmoderne: Wie kann eine Predigt
das Leben verschiedener Menschen verändern? Hamburg: Diplomica Verlag GmbH 2013;
M.E. AIGNER. (Wort)reiche Entdeckungen – Bibliolog als gemeinschaftliche Form der Verkündigung. W: Wie heute predigen? Red. M.E. AIGNER, J. P OCK, H. WUSTMANS: Würzburg: Echter
Verlag GmbH 2014 s. 93-108.
28
160
WŁADYSŁAW CHAIM CSsR
MUCHLINSKY F.: Bibel im Dialog – sogar zwischen Kanzel und Gemeinde. Die Methode des
‘Bibliologs’. W: Bibliodrama. Theorie – Praxis – Reflexion. Red. E. NAURATH, U. P OHLP ATALONG. Stuttgart: Kohlhammer 2002 s. 124-131.
P ITZELE P.: Scripture Windows: Towards a Practice of Bibliodrama. Los Angeles: Alef Design
Group 1997.
P OHL-P ATALONG U.: Bibliolog. Eine neue Predigtform in der homiletischen Diskussion. „Praktische Theologie” 90: 2001 s. 272-284.
P OHL-P ATALONG U.: Bibliolog. Impulse füer Gottedienst, Gemeinde und Schule. Band 1: Grundformen. Stuttgart: Kohlhammer 2011.
P OHL-P ATALONG U.: Bibliologue. An introduction in theory and practise. http://www.theol.unikiel.de/de/professuren/pt-pohl-patalong/team/patalong/dateien-vortraege/bibliolog.pdf
P OHL-P ATALONG U.: Predigt als Bibliolog. Homiletische Anstöße einer neuen Predigtform. W:
Predigen im Plural. Homiletische Aspekte. Red. U. POHL-P ATALONG, F. MUCHLINSKY. Hamburg: EB-Verlag 2001 s. 258-268.
P OHL-P ATALONG U.: Predigt bibliologisch gestalten. W: Homiletik. Aktuelle Konzepte und ihre
Umsetzung. Red. L. CHARBONNIER, K. MERZYN, P. MEYER. Göttingen: Vandenhoeck i Ruprecht 2012 s. 166-181.
P OHL-P ATALONG U., AIGNER M.E.: Bibliolog. Impulse für Gottedienst, Gemeinde und Schule.
Band 2: Aufbauformen. Stuttgart: Kohlhammer 2013.
P OHL-P ATALONG U., MUCHLINSKY F.: Predigen im Plural: Homiletische Perspektiven. Hamburg:
EB-Verlag 2001.
SCHIRMER J͘: Verständlich predigen in der Postmoderne: Wie kann eine Predigt das Leben verschiedener Menschen verändern? Hamburg: Diplomica Verlag GmbH 2013.
BIBLIOLOG W PRZEPOWIADANIU SŁOWA BOĩEGO
W LITURGII I POZA LITURGIĄ
Streszczenie
Celem artykułu jest przedstawienie metody bibliologu w kontekĞcie nowych wyzwaĔ stojących
przed homiletyką i kaznodziejstwem. Bibliolog wypracowany w Stanach Zjednoczonych przez
S. i P. Pitzele jako forma „współczesnego midraszu”, rozwiniĊty przez U. Pohl-Patalong, spopularyzowany zwłaszcza w krajach jĊzyka niemieckiego, jest formą oĪywiania tekstów biblijnych
poprzez kreatywne „wchodzenie” w doĞwiadczenia biblijnych postaci i sytuacji. W bibliologu
eksplorowane jest to, co nie zostało bezpoĞrednio wyraĪone w tekĞcie („czarny ogieĔ”), a jest do
odkrycia w osobistym odniesieniu we wspólnocie („biały ogieĔ”). Kolejno przedstawione
zostały: struktura bibliologu, proces jego przygotowania oraz problematyka zastosowaĔ bibliologu w kaznodziejstwie.
Słowa kluczowe: bibliolog w przepowiadaniu, interaktywne aktualizowanie Biblii, kazanie
bibliologowe.