Niezrywalne depozyty terminowe w Ğwietle Bazylei III... i polskich

ANNALES
U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A
LU B LI N – P OL ONIA
VOL. XLVI, 4
SECTIO H
2012
Politechnika GdaĔska, Zakáad Finansów
BàAĩEJ KOCHAēSKI
Niezrywalne depozyty terminowe w Ğwietle Bazylei III..
i polskich uregulowaĔ prawnych
Non-callable term deposits in the light of Basel III and Polish legal regulations
Sáowa kluczowe: bankowoĞü, depozyty terminowe, ryzyko páynnoĞci, ryzyko systemowe
Key words: banking, time deposits, liquidity risk, systemic risk
WstĊp
W pasywach polskiego systemu bankowego roĞnie udziaá depozytów bieĪących,
a spada – terminowych. Na przykáad terminowe depozyty stanowiáy w 2001 r. 83,2%
wszystkich záotowych depozytów osób prywatnych, na koniec 2011 r. udziaá ten wynosiá
juĪ tylko 54,0%. JeĪeli wziąü pod uwagĊ áączne depozyty gospodarstw domowych
i przedsiĊbiorstw we wszystkich walutach, to terminowe depozyty stanowiáy w 2001 r.
75,4%, zaĞ dziesiĊü lat póĨniej 53,1%1. Osoby zarządzające ryzykiem páynnoĞci
w bankach oraz pracownicy nadzoru sektora bankowego czĊsto uwaĪają depozyty
terminowe za bezpieczniejsze od bieĪących, zaĞ wĞród depozytów terminowych za
pewniejsze z punktu widzenia ryzyka páynnoĞci uznaje siĊ te, których termin jest
dáuĪszy. Jednak po bliĪszym wnikniĊciu w zapisy umów lub regulaminów pojawia siĊ
wątpliwoĞü, czy depozyty okreĞlane jako terminowe mogą byü rzeczywiĞcie uznane
za terminowe pod kaĪdym wzglĊdem.
1
Obliczenia wáasne na podstawie danych NBP zamieszczonych na stronie http://www.nbp.pl/home.
aspx?f=/statystyka/pieniezna_i_bankowa/nal_zobow.html (2.05.2012).
378
BàAĩEJ KOCHAēSKI
Zapoznawszy siĊ z dowolnymi warunkami umów lokat terminowych oferowanych
przez dziaáające w Polsce banki, moĪna stwierdziü, Īe depozyt nazwany terminowym nie musi byü utrzymywany do koĔca okresu, na który jest záoĪony. Wedáug
typowej umowy lokaty klient ma prawo do wycofania Ğrodków z lokaty terminowej
w dowolnym momencie. Od momentu podjĊcia takiej decyzji do otrzymania Ğrodków mija zwykle najwyĪej kilka dni. Jest to czas potrzebny, aby przyjąü dyspozycjĊ
i przygotowaü odpowiednią kwotĊ w gotówce, a w przypadku przelewu na rachunek
w innym banku naleĪy równieĪ doliczyü czas potrzebny na zmianĊ w systemie informatycznym banku nadawcy, w systemie wymiany zleceĔ páatniczych oraz w systemie
banku odbiorcy. WczeĞniejsza wypáata Ğrodków z lokaty jest traktowana jako naruszenie deklarowanego wczeĞniej terminu, w związku z tym banki zastrzegają sobie
swoistą karĊ w postaci obniĪenia oprocentowania. Jednak „kara” taka sprowadza siĊ
najczĊĞciej do utraty czĊĞci naliczonych odsetek i nie przekracza caákowitej kwoty
odsetek naliczonych wedáug umownej stopy procentowej za okres od zaáoĪenia lokaty
do jej wczeĞniejszego zerwania.
Celem niniejszego artykuáu jest analiza ryzyka depozytów terminowych, w szczególnoĞci depozytów niezrywalnych, z punktu widzenia dokumentów Komitetu
Bazylejskiego, który ustala standardy w zakresie ryzyka bankowego (sekcja 1), oraz
ocena moĪliwoĞci wprowadzenia depozytów niezrywalnych na gruncie polskiego
prawa (sekcja 2). Dodatkowym celem jest wskazanie ewentualnych dalszych badaĔ,
które mogáyby stanowiü rozwiniĊcie zapoczątkowanej analizy oraz dziaáaĔ nadzorców
i prawodawców w tym zakresie (sekcja 3 oraz zakoĔczenie).
1. Depozyty terminowe a ryzyko páynnoĞci – zapisy Bazylei III
W ramach systemu zarządzania ryzykiem páynnoĞci banki okreĞlają miĊdzy
innymi swoją politykĊ w obszarze przyjmowania depozytów klientów. Ustalają wiĊc,
jak powinna wyglądaü struktura przyjĊtych depozytów, aby z jednej strony zapewniü
odpowiednie finansowanie dziaáalnoĞci kredytowej i inwestycyjnej, z drugiej zaĞ
ograniczaü w miarĊ moĪliwoĞci ryzyko páynnoĞci. Zarówno banki, jak i instytucje
nadzorcze powinny przyjąü stanowisko dotyczące róĪnych rodzajów oferowanych
depozytów bieĪących i terminowych, w tym okreĞliü, które z nich charakteryzują
siĊ wiĊkszą stabilnoĞcią (niĪszym ryzykiem páynnoĞci), a które mniejszą (wyĪszym
ryzykiem).
Usystematyzowane i co do zasady spójne podejĞcie do kwantyfikacji ryzyka páynnoĞci zostaáo zaproponowane przez Komitet Bazylejski w dokumencie zatytuáowanym
Basel III: International framework for liquidity risk measurement, standards and
monitoring2. Wprowadza on dwie miary páynnoĞci, z których jedna – wspóáczynnik
2
Basel III: International framework for liquidity risk measurement, standards and monitoring, Basel
Committee on Banking Supervision, BIS, Basel 2010.
NIEZRYWALNE DEPOZYTY TERMINOWE W ĝWIETLE BAZYLEI III...
379
pokrycia páynnoĞci (Liquidity Coverage Ratio, LCR) – ma horyzont 30-dniowy, zaĞ
druga – wspóáczynnik finansowania stabilnego netto (Net Stable Funding Ratio,
NSFR) – 12-miesiĊczny.
W przypadku miary LCR sprawdza siĊ, czy posiadane przez bank aktywa páynne
wysokiej jakoĞci pokrywają caákowite wypáywy netto, które wystąpiáyby w przypadku
napiĊü páynnoĞciowych w okresie 30 dni od daty sprawozdawczej. W przeciwieĔstwie
do norm páynnoĞci zaproponowanych przez polski nadzór bankowy w 2008 r.3 Komitet Bazylejski nie wymaga od banków, Īeby – w celu wyliczenia miary – stosowaáy
wewnĊtrznie oszacowane wypáywy, lecz podaje wspóáczynniki wypáywu (run-off ),
które powinny byü zastosowane do róĪnych klas pasywów, w tym do depozytów. I tak
dla depozytów od osób fizycznych i maáych przedsiĊbiorstw z terminem krótszym
niĪ 30 dni Komitet Bazylejski proponuje wspóáczynnik run-off na poziomie 5% lub
10%4, w zaleĪnoĞci od tego, czy wkáad jest pokryty ubezpieczeniem depozytów i czy
klient utrzymuje inne relacje z bankiem, które sprawiają, Īe wycofanie depozytu jest
mniej prawdopodobne. Dla depozytów przedsiĊbiorstw z terminem krótszym niĪ 30
dni proponowany wskaĨnik wypáywu to 75%, chyba Īe przedsiĊbiorstwo áączą z bankiem szczególne operacyjne wiĊzi (np. operacje clearingowe, powiernicze) – w takiej
sytuacji, pod dodatkowymi obostrzeniami, wskaĨnik wynosi 25%.
JeĪeli termin przekracza 30 dni, wskaĨnik wypáywu wynosi 0%. Aby dobrze zakwalifikowaü depozyty do poszczególnych klas, kluczowe jest wáaĞciwe zrozumienie,
co dla Komitetu Bazylejskiego oznacza termin 30 dni. Jak siĊ okazuje, nie chodzi
tutaj ani o termin pierwotny umowy lokaty, ani o termin rezydualny, pozostaáy do
wymagalnoĞci. Dokument bazylejski wyraĨnie wskazuje na fakt, Īe naleĪy w tym
przypadku uwzglĊdniü termin najwczeĞniejszej moĪliwej wypáaty depozytu. JeĪeli
wiĊc depozyt jest 12-miesiĊczny i minĊáo dopiero 5 miesiĊcy od jego zaáoĪenia,
jednak klient zachowuje prawo do wczeĞniejszej wypáaty Ğrodków w ciągu jednego
dnia, termin przyjĊty do wyznaczenia wspóáczynnika nie wynosi ani 12 miesiĊcy,
ani 7 miesiĊcy, lecz jeden dzieĔ5. Dodatkową opcją áagodzącą nieco tĊ reguáĊ jest
zasada, wedáug której depozyty osób fizycznych i maáych przedsiĊbiorstw mogą
byü zaliczone do grupy ze wskaĨnikiem 0%, jeĪeli termin rezydualny przekracza
3
Uchwaáa nr 386/2008 KNF z dnia 17 grudnia 2008 r. – w sprawie ustalenia wiąĪących banki norm
páynnoĞci (Dziennik UrzĊdowy KNF nr 8 z dnia 31 grudnia 2008 r., poz. 40).
4
PoniewaĪ te wskaĨniki mają odzwierciedlaü odpáywy depozytów w warunkach szokowych, powstaje
pytanie, czy nie są one ustalone na zbyt niskim poziomie – szczególnie w kontekĞcie doniesieĔ prasowych
z kulminacyjnych momentów kryzysu finansowego dotyczących m.in. problemów páynnoĞciowych banków
islandzkich, irlandzkich, Northern Rock czy Washington Mutual. Warto zauwaĪyü, Īe we wstĊpnych wersjach
dokumentów bazylejskich wskaĨniki te wynosiáy 7,5% i 15%. Tym samym opisywana w kolejnych akapitach
róĪnica w wagach dla depozytów zrywalnych i niezrywalnych (0%) byáa jeszcze wiĊksza.
5
Warto na tĊ kwestiĊ zwróciü uwagĊ przy prowadzeniu projektów mających na celu zbadanie wpáywu
Bazylei III na system bankowy. W miĊdzybankowych i nadzorczych projektach znanych autorowi niekoniecznie wyjaĞniono róĪnicĊ pomiĊdzy terminem rezydualnym a terminem najwczeĞniejszej moĪliwej wypáaty,
co mogáo wpáynąü w sposób istotny na dane przekazane do wyliczeĔ wspóáczynników, a tym samym na
uzyskane rezultaty.
BàAĩEJ KOCHAēSKI
380
30 dni, zaĞ wczeĞniejsza spáata wprawdzie jest moĪliwa, lecz związana z „karą”
istotnie przekraczającą wartoĞü naliczonych odsetek6; zasada ta nie obejmuje innych
grup klientów banku.
Miara NSFR porównuje „dostĊpne finansowanie stabilne” z „wymaganym finansowaniem stabilnym”. „DostĊpne finansowanie stabilne” pochodzące z depozytów wyznacza siĊ, odnosząc mnoĪniki dostĊpnego finansowania (ASF factors) do
poszczególnych klas depozytów. Analogicznie do miary krótkoterminowej depozyty
z terminem poniĪej jednego roku są uznawane za mniej stabilne. Otrzymują one
mnoĪniki poniĪej 100%, na przykáad depozyty osób fizycznych oraz maáych i Ğrednich
przedsiĊbiorstw otrzymują wskaĨnik 80% lub 90%, zaĞ depozyty przedsiĊbiorstw –
50%. Depozyty o terminie powyĪej jednego roku otrzymują wagĊ 100%, przy czym
analogicznie do miary LCR termin nie oznacza tu terminu rezydualnego, lecz termin
najwczeĞniejszej moĪliwej wypáaty. Opcja záagodzona stosowana dla depozytów
detalicznych przy mierze LCR („kara” wiĊksza niĪ odsetki) nie ma w przypadku
miary NSFR zastosowania.
W ocenie Komitetu Bazylejskiego fakt, czy depozyty są bieĪące czy teĪ terminowe z opcją zerwania, nie ma istotnego znaczenia dla ryzyka páynnoĞci. Dopiero gdy
lokata terminowa nie moĪe zostaü zerwana, moĪna ją traktowaü (ceteris paribus) jako
bardziej stabilną. Wydaje siĊ, Īe takie podejĞcie naleĪy interpretowaü w nastĊpujący
sposób: byü moĪe w przypadku braku zaburzeĔ páynnoĞciowych „osad” z depozytów
terminowych jest wyĪszy od „osadu” z depozytów bieĪących, jednak w scenariuszu
szokowym naleĪy braü pod uwagĊ datĊ najwczeĞniejszej moĪliwej wypáaty – typ
depozytu (bieĪący/terminowy) oraz ewentualna utrata korzyĞci (np. odsetek) przestają mieü istotne znaczenie. W związku z tym normy nadzorcze mające na celu
ograniczenie systemowego ryzyka páynnoĞci powinny promowaü nie tyle depozyty
terminowe, co niezrywalne depozyty terminowe, które byü moĪe naleĪaáoby nazwaü
„prawdziwymi depozytami terminowymi”7.
2. „Prawdziwe depozyty terminowe” na gruncie polskiego prawa
Jak zostaáo wykazane w sekcji 1, propozycje Komitetu Bazylejskiego, które
prawdopodobnie zostaną wprowadzone do systemu prawnego Unii Europejskiej, promują niezrywalne depozyty terminowe – jako zapewniające wiĊksze zabezpieczenie
przed ryzykiem utraty páynnoĞci. Powstaje pytanie, czy w miarĊ rozpowszechniania
siĊ w bankach wiedzy o bazylejskich miarach ryzyka páynnoĞci w Polsce wzroĞnie
popularnoĞü tego typu depozytów.
6
Por. np. Basel Committee..., pkt 62.
Takie okreĞlenie stosuje np. de Soto (J.H. de Soto, Pieniądz, kredyt bankowy i cykle koniunkturalne,
Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa 2009).
7
NIEZRYWALNE DEPOZYTY TERMINOWE W ĝWIETLE BAZYLEI III...
381
Jak siĊ okazuje, na przeszkodzie stoją tutaj obowiązujące przepisy prawne oraz ich
interpretacje – praktycznie uniemoĪliwiają one oferowanie przez banki tego typu depozytów. Opisywaną kwestiĊ regulują przepisy ustawy Kodeks cywilny i ustawy Prawo
bankowe. Lokata terminowa, podobnie jak rachunek oszczĊdnoĞciowo-rozliczeniowy,
jest wedáug zapisów Kodeksu cywilnego i prawa bankowego rachunkiem bankowym.
Artykuá 726 Kodeksu cywilnego stanowi, Īe bank moĪe „obracaü czasowo wolne
Ğrodki zgromadzone na rachunku pieniĊĪnym z obowiązkiem ich zwrotu w caáoĞci
lub w czĊĞci na kaĪde Īądanie, chyba Īe umowa uzaleĪnia obowiązek zwrotu od
wypowiedzenia”8. Zgodnie z dyspozycją art. 50 ust. 1 Prawa bankowego posiadacz
rachunku bankowego dysponuje swobodnie Ğrodkami pieniĊĪnymi zgromadzonymi
na rachunku, przy czym w umowie z bankiem mogą byü zawarte postanowienia
ograniczające swobodĊ dysponowania tymi Ğrodkami9.
W doktrynie przyjmuje siĊ, Īe relacja pomiĊdzy wyĪej wymienionymi przepisami
nie jest jednoznaczna. Wedáug P. Szmitkowskiego z jednej strony moĪna sądziü, Īe
„ogólny w swym brzmieniu przepis prawa bankowego naleĪy interpretowaü zgodnie
z art. 726 k.c.”, z drugiej zaĞ moĪna twierdziü, iĪ art. 50 prawa bankowego „jako
lex posterior deroguje art. 726 k.c., zezwalając na dowolne umowne ograniczanie
swobody dysponowania Ğrodkami na rachunku przez posiadacza”10.
JeĪeli przyjąü to pierwsze stanowisko, okazaáoby siĊ, Īe jedynym „ograniczeniem swobody” umoĪliwiającym wydáuĪenie – waĪnego z punktu widzenia ryzyka
páynnoĞci i dokumentów bazylejskich – terminu najwczeĞniejszej moĪliwej wypáaty
byáoby wprowadzenie zgodnego z art. 726 k.c. okresu wypowiedzenia. To pierwsze
stanowisko zdają siĊ potwierdzaü przykáady z orzecznictwa11.
NaleĪy jednak zauwaĪyü, Īe zbyt dáugi okres wypowiedzenia równieĪ wiązaáby
siĊ z ryzykiem prawnym dla banku, który w ten sposób chciaáby ograniczyü ryzyko
páynnoĞci. Jak twierdzi W. Pyzioá, swoboda stron nie jest w tym wzglĊdzie nieograniczona, gdyĪ „za wadliwą naleĪaáoby równieĪ uznaü klauzulĊ wypowiedzenia
wkáadu, jeĞli in concreto byáaby ona dla posiadacza rachunku szczególnie uciąĪliwa,
np. gdy zastrzeĪono raĪąco dáugi termin wypowiedzenia”12. Z wyĪej wymienionych
powodów banki nie decydują siĊ na wprowadzenie w przypadku lokat terminowych
znaczących okresów wypowiedzenia. Tak wiĊc zapisy ustawowe, ich interpretacja
8
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93 z póĨn. zm.).
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r., nr 72, poz. 665 z póĨn. zm.).
10
P. Szmitkowski, Lokata terminowa. Komentarz praktyczny, Lex nr 70352.
11
Przywoáuje siĊ w tym kontekĞcie wyrok Sądu NajwyĪszego: „Bank, który w umowie rachunku
bankowego nie uzaleĪniá moĪliwoĞci Īądania zwrotu zdeponowanej kwoty od wypowiedzenia, musi liczyü
siĊ z obowiązkiem jej zwrotu na kaĪde Īądanie posiadacza rachunku” (wyrok SN z dnia 21 czerwca 2006 r.,
I CSK 87/06, cyt. za Lex nr 238984). E. Niezbecka twierdzi, Īe „w peáni naleĪy zgodziü siĊ z obecną linią
orzecznictwa” w tym wzglĊdzie, E. Niezbecka, Komentarz do art. 726 Kodeksu cywilnego, [w:] Kodeks
cywilny. Komentarz, t. 3: Zobowiązania – czĊĞü szczególna, A. Kidyba (red.), Wolters Kluwer, Warszawa
2010, cyt. za Lex.
12
W. Pyzioá, Umowa rachunku bankowego a zasada swobody kontraktowania (zagadnienia wybrane),
„Prawo Bankowe” 1996, nr 1.
9
BàAĩEJ KOCHAēSKI
382
w piĞmiennictwie oraz dąĪenie do ograniczania ryzyka prawnego przez instytucje
finansowe powodują, Īe banki nie oferują prawdziwych depozytów terminowych,
które mogáyby – jako znacznie bezpieczniejsze z punktu widzenia ryzyka páynnoĞci –
uzyskiwaü najkorzystniejsze wagi nadzorcze przewidziane przez Komitet Bazylejski.
Jedynym powszechnie stosowanym „ograniczeniem swobody” w przypadku lokat
terminowych jest obniĪenie oprocentowania wkáadów, jeĪeli Ğrodki zostaną z nich
wycofane przed terminem umownym13. Jednak i w tym przypadku komentatorzy
uznają, Īe swoboda stron powinna byü ograniczona. Wedáug M. Olczyk14 „kara”
w postaci caákowitego pozbawienia klienta odsetek mogáaby zostaü uznana za raĪące
naruszenie interesów konsumenta i byáaby klauzulą abuzywną. Za uzasadnione autorka
uznaje obniĪenie oprocentowania zrywanych wkáadów do poziomu oprocentowania
rachunków a’vista. Jak widaü, nawet opcja záagodzona, umoĪliwiająca stosowanie
wagi 0% dla depozytów detalicznych przy mierze LCR, w przypadku gdy „kara”
jest wiĊksza niĪ odsetki, równieĪ nie spotkaáaby siĊ z aprobatą komentatorów prawa
bankowego i byáaby obarczona istotnym ryzykiem prawnym.
W praktyce wiĊc uregulowania prawne i ich interpretacja sprawiają, Īe niedozwolone, a przynajmniej obarczone istotnym ryzykiem prawnym, byáyby zarówno
niezrywalne depozyty terminowe, jak i depozyty terminowe z dáuĪszym okresem
wypowiedzenia oraz depozyty, w przypadku których klient wypáacający Ğrodki
przedterminowo ponosiáby koszty przekraczające naliczone odsetki. Jak siĊ wydaje,
takie uwarunkowania systemu prawnego sprawiają, Īe polski system bankowy jest
naraĪony niepotrzebnie na nadmierne systemowe ryzyko páynnoĞci.
3. Propozycje dalszych badaĔ
Jak pokazano wyĪej, niezrywalne depozyty są z jednej strony najbezpieczniejsze
z punktu widzenia ryzyka páynnoĞci, z drugiej zaĞ – praktycznie niemoĪliwe do
wprowadzenia w Polsce (na gruncie obowiązujących przepisów prawnych).
MoĪliwym kierunkiem dalszych badaĔ byáaby analiza systemów prawnych
i bankowych innych paĔstw. NaleĪaáoby odpowiedzieü na pytanie, czy podobne
ograniczenia, uniemoĪliwiające zakáadanie prawdziwych depozytów terminowych,
istnieją równieĪ w innych paĔstwach (w Unii Europejskiej lub poza nią). JeĪeli te
ograniczenia nie istnieją, moĪna sprawdziü, jaka czĊĞü zobowiązaĔ banków wobec
klientów indywidualnych i przedsiĊbiorstw ma charakter niezrywalnych depozytów
terminowych, jaki odsetek stanowią depozyty terminowe, dla których „kara” za
zerwanie istotnie przewyĪsza odsetki, a jaka czĊĞü to zrywalne depozyty terminowe, w których przypadku ewentualna „kara” nie przewyĪsza istotnie odsetek. Jak
13
P. Szmitkowski, op. cit.
M. Olczyk, Utrata odsetek przez posiadacza wkáadów oszczĊdnoĞciowych w sytuacji zakoĔczenia
umowy depozytu zawartej z bankiem. Komentarz praktyczny, Lex nr 70091.
14
NIEZRYWALNE DEPOZYTY TERMINOWE W ĝWIETLE BAZYLEI III...
383
siĊ wydaje, takie badania leĪaáyby w obszarze zainteresowaĔ banków centralnych,
instytucji nadzorczych, ubezpieczycieli depozytów oraz innych instytucji zainteresowanych stabilnoĞcią systemu finansowego.
Analiza miĊdzynarodowa mogáaby wspomóc lokalną analizĊ nadzorczą i prawną
skoncentrowaną na pytaniu, w jaki sposób najlepiej doprecyzowaü przepisy w celu
eliminacji ryzyka prawnego dla instytucji finansowych chcących wprowadziü depozyty uzyskujące najkorzystniejsze wagi nadzorcze w dokumentach Bazylei III;
jak wspieraü bezpieczniejsze depozyty; w jaki sposób wzmacniaü istniejące miary
nadzorcze, aby uwzglĊdniaáy ten aspekt systemowego ryzyka páynnoĞci.
Interesujące badania mogą towarzyszyü projektom mającym na celu oszacowanie
wpáywu nowych miar páynnoĞciowych Bazylei III. W ramach tych projektów, które
mogą byü prowadzone w poszczególnych bankach, we wspóápracy miĊdzybankowej
lub przez nadzorców, naleĪy przede wszystkim zapewniü prawidáową klasyfikacjĊ
depozytów: osoby przygotowujące wsad do obliczeĔ powinny zapewniü, aby podziaá
depozytów powyĪej/poniĪej 1 roku i 30 dni nie wynikaá z okresu umownego ani
rezydualnego, ale odnosiá siĊ do okresu do najwczeĞniejszej moĪliwej realizacji opcji
zerwania. JeĪeli bĊdą zapewnione poprawne dane, warto zbadaü skalĊ zjawiska (czy
są depozyty lub inne instrumenty otrzymujące najkorzystniejsze wagi nadzorcze)
oraz oszacowaü, jak zmieniáyby siĊ poziomy miar, gdyby na przykáad poáowa depozytów terminowych byáa niezrywalna albo gdyby przyjĊto bardziej surowe (bardziej
realistyczne?) parametry run-off.
PoniewaĪ obecnie praktycznie jedyną róĪnicą pomiĊdzy depozytami bieĪącymi
a lokatami terminowymi jest „kara” za przedterminową wypáatĊ, warto przeprowadziü badanie zróĪnicowania tej dolegliwoĞci – zarówno pomiĊdzy bankami, jak
i w czasie. Jak siĊ wydaje, kilkanaĞcie lat temu, gdy stopy oprocentowania depozytów
byáy istotnie wyĪsze, „kara” za przedterminową wypáatĊ byáa dla klienta bardziej
dotkliwa. W miarĊ spadku stóp konsekwencje zmieniáy siĊ na tyle, Īe praktycznie
przestaáy peániü swoją funkcjĊ stabilizującą.
ZakoĔczenie
Sytuacja, w której (najbezpieczniejsze z punktu widzenia ryzyka systemowego)
prawdziwe depozyty terminowe są, ze wzglĊdu na przepisy, wykluczone z oferty
banków w Polsce, nie jest wáaĞciwa i niepotrzebnie stwarza dodatkowe ryzyko systemowe. Stąd teĪ konieczne wydaje siĊ:
1) wprowadzenie odpowiednich zmian w prawie (doprecyzowanie przepisów),
tak aby moĪliwe byáo oferowanie przez banki prawdziwych depozytów terminowych oraz
2) promowanie depozytów niezrywalnych (lub zrywalnych pod warunkiem
poniesienia przez klienta kosztów istotnie wiĊkszych niĪ utrata odsetek), na
przykáad poprzez zwolnienia podatkowe lub korzystniejsze ich traktowanie
BàAĩEJ KOCHAēSKI
384
przez nadzorcze miary páynnoĞci podobne lub toĪsame z zaproponowanymi
przez Komitet Bazylejski.
Wiele wskazuje na to, Īe dziĞ w systemie bankowym ewentualne kryzysy páynnoĞciowe mogą siĊ rozwijaü i rozprzestrzeniaü „przez zaraĪanie” szybciej niĪ kilkanaĞcie lat temu. Warto przytoczyü chociaĪby fakt, iĪ roĞnie udziaá klientów banków
mających dostĊp do bankowoĞci internetowej lub mobilnej, zwiĊksza siĊ wykorzystanie
kart páatniczych, powstają nowe projekty dotyczące páatnoĞci natychmiastowych,
polski system bankowy jest bardziej powiązany z zagranicą, a duĪa iloĞü kredytów
walutowych, z których czĊĞü jest finansowana z zastosowaniem instrumentów pozabilansowych, moĪe stanowiü dodatkowy katalizator problemów páynnoĞciowych.
Te i inne czynniki powodują, Īe tzw. okres przeĪycia – czyli czas, jaki dany bank
lub caáy system bankowy moĪe wytrzymaü w sytuacji napiĊü páynnoĞciowych bez
podjĊcia nadzwyczajnych Ğrodków i wsparcia banku centralnego, moĪe byü coraz
krótszy. RównieĪ w tym kontekĞcie warto siĊ zastanowiü, czy nie naleĪy przynamniej
czĊĞciowo neutralizowaü tych trendów, chociaĪby poprzez umoĪliwienie wprowadzenia niezrywalnych depozytów i promowanie ich za pomocą odpowiednich narzĊdzi
w ramach siatki bezpieczeĔstwa systemu finansowego (safety net).
Bibliografia
1. Basel III: International framework for liquidity risk measurement, standards and monitoring, Basel
Committee on Banking Supervision, BIS, Basel 2010.
2. Matz L., Neu P., Liquidity Risk Measurement And Management. A Practitioner’s Guide to Global
Best Practices, Wiley & Sons, New York 2007.
3. Niezbecka E., Komentarz do art. 726 Kodeksu cywilnego, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3:
Zobowiązania – czĊĞü szczególna, A. Kidyba (red.), Wolters Kluwer, Warszawa 2010.
4. Olczyk M., Utrata odsetek przez posiadacza wkáadów oszczĊdnoĞciowych w sytuacji zakoĔczenia
umowy depozytu zawartej z bankiem. Komentarz praktyczny, Lex nr 70091.
5. Pyzioá W., Umowa rachunku bankowego a zasada swobody kontraktowania (zagadnienia wybrane),
„Prawo bankowe” 1996, nr 1.
6. de Soto J.H., Pieniądz, kredyt bankowy i cykle koniunkturalne, Instytut Ludwiga von Misesa,
Warszawa 2009.
7. Szmitkowski P., Lokata terminowa. Komentarz praktyczny, Lex nr 70352.
8. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93 z póĨn. zm.).
9. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r., nr 72, poz. 665
z póĨn. zm.).
10. Uchwaáa nr 386/2008 KNF z dnia 17 grudnia 2008 r. – w sprawie ustalenia wiąĪących banki norm
páynnoĞci (Dziennik UrzĊdowy KNF nr 8 z dnia 31 grudnia 2008 r., poz. 40).
Non-callable term deposits in the light of Basel III and Polish legal regulations
Basel Committee proposal of liquidity measures (LCR&NSFR) contain quantification of risk of various deposit classes. According to Basel 3, there is no significant difference in stability between demand
NIEZRYWALNE DEPOZYTY TERMINOWE W ĝWIETLE BAZYLEI III...
385
deposits and term deposits with early withdrawal option. Only deposits where there is no withdrawal
option (or, for retail, if withdrawal penalty is higher than interest) receive better regulatory weights.
Such deposits, most stable in terms of systemic risk, cannot be introduced in Poland, because civil
code and banking law regulations, their interpretations and related court rulings make them practically
impossible.
It is proposed that the regulations be adequately amended and the most stable class of deposits be
supported by regulatory tools similar or identical to Basel 3 constructs.