Problemy z koncentracją uwagi – jak wspierać dziecko?

Problemy z koncentracją uwagi – jak wspierać dziecko?
Obecnie żyjemy w ciągłym napięciu, wynikającym z presji czasowej i zbyt dużej liczby
zajęć. Mamy coraz więcej obowiązków, a doba wydaje się często być zbyt krótka. Żyjemy
bardzo intensywnie, nie mając za wiele czasu dla siebie. Również od dzieci wymagamy
coraz więcej. Oferta zajęć dodatkowych jest tak bogata, że często, bez głębszej analizy,
zapisujemy dzieci do kolejnych grup (bo tak robią inni rodzice), wypełniając tygodniowy grafik
swoich pociech „po brzegi”. Uczestniczymy w „wyścigu szczurów” i podejmujemy nie zawsze trafne
decyzje, z konsekwencjami których przyjdzie nam lub naszym dzieciom zmierzyć się w przyszłości.
Dzieci w natłoku obowiązków nie mają czasu na swobodną zabawę z rówieśnikami, wyjście na
dwór, spokojne spędzenie czasu z rodzicami i rodzeństwem, czy zwykłą nudę. Są zmęczone,
rozdrażnione i często zagonione…
Coraz częściej dostrzegamy, że nasze dzieci mają trudność ze skoncentrowaniem się na wykonaniu
powierzonego zadania. Nie potrafią w skupieniu wykonać określonej czynności. Zaczynają jedno
zadanie, następnie nie kończąc go przechodzą do kolejnego. Szybko nudzą się rozpoczętą zabawą…
Wielu psychologów twierdzi, że trudności z koncentracją u dzieci to niestety znak naszych czasów.
Warto więc dbać o rozwijanie umiejętności koncentracji już od najwcześniejszych momentów życia
dziecka.
Jakie czynniki mają wpływ na różnice w zdolnościach koncentracji uwagi?
Każde dziecko jest inne, wyjątkowe. Umiejętność koncentracji uwagi jest związana z osobowością
dziecka, jego temperamentem, wrodzonymi predyspozycjami, mechanizmami sterującymi
zachowaniem czy uwarunkowaniami genetycznymi. Nie bez znaczenia jest również środowisko, w
jakim dziecko się rozwija (zarówno domowe jak i przedszkolne i szkolne). Na różnice w
zdolnościach uwagi mają też wpływ doświadczenia dziecka, styl wychowawczy rodziców, wiek
dziecka i jego możliwości (aktualny etap rozwoju).
Gdzie może tkwić przyczyna problemów z koncentracją u najmłodszych?
Przyczyny mogą być różne. Najczęściej do zaburzeń koncentracji przyczyniają się:
czynniki biologiczne - spowodowane niedojrzałością układu nerwowego, jednak również nie bez
znaczenia są urazy, powikłania okołoporodowe, predyspozycje genetyczne, choroby, czy
zaburzenia funkcji percepcyjno - motorycznych.
czynniki środowiskowe - wśród nich wymienić można chociażby niewłaściwą dietę, przemęczenie
(w tym brak odpowiedniej ilości snu, za wiele obowiązków), silne przeżycia emocjonalne, niską
motywację, niekorzystną sytuację rodzinną, zbyt małą liczbę ćwiczeń ogólnorozwojowych lub
nadmiar bodźców w stosunku do możliwości poznawczych i percepcyjnych dziecka.
Jak rozpoznać, że dziecko ma problem z koncentracją uwagi i kiedy należy zacząć
działać?
Nie trudno jest rozpoznać dziecko, mające trudność z koncentracją. Warto jednak przeanalizować
czy problem jest chwilowy i sami damy radę, by pomóc swojemu dziecku, czy na tyle istotny, że
wymaga pomocy ze strony psychologa lub terapeuty, ponieważ przyczyny tkwią głęboko i trudno je
będzie nam samodzielnie wyeliminować.
Zaburzenia koncentracji, wymagające pomocy, mogą przybierać różną formę. Niektóre dzieci są
powolne i zamyślone. Potrzebują dużo czasu, zanim zabiorą się do czegokolwiek i jeszcze więcej na
wykonanie pracy. Nie koncentrują się dostatecznie na treści zadań i często odbiegają daleko
myślami. Pracują za wolno, popełniają wiele błędów, szybko się męczą i zniechęcają, nie potrafią
zapamiętać poleceń, gubią swoje rzeczy.
Inne natomiast mają skłonność do stałego rozproszenia uwagi. Pracują szybko, bez wystarczającej
staranności, popełniając wiele błędów i nie sprawdzając poprawności wykonanego zadania. Łatwo
się zniechęcają, gdy im coś nie wychodzi. Ich uwaga szybko ulega rozproszeniu, często
przeszkadzają podczas zajęć zorganizowanych. Zaczynają robić wiele rzeczy na raz, niczego nie
doprowadzając do końca.
Niepokoić się i szukać pomocy powinniśmy, gdy dziecko:
pracuje szybko, ale pobieżnie,
popełnia dużo błędów, mimo że jego możliwości są większe,
nieuważnie czyta polecenia, nie wykonuje zadania w całości,
pracuje bardzo powoli,
często przerywa pracę,
bardzo szybko się męczy i zniechęca,
zamyśla się, „śni na jawie”,
jest rozkojarzone, łatwo odrywa się od wykonywanego zadania,
osiąga słabe wyniki w nauce (poniżej możliwości),
ma trudności z odrobieniem zadań.
Jakie kroki należy podjąć gdy widzimy, że dziecko ma trudności z koncentracją?
Umiejętność koncentracji można ćwiczyć, trzeba mieć jednak świadomość, że przede wszystkim
należy wyeliminować przyczyny zaburzeń. A może ich być wiele. Jeśli tkwią one w dziecku i mają
podłoże biologiczne, wówczas potrzebne będzie wsparcie specjalisty. Jeżeli przyczyny są o
charakterze środowiskowym, wówczas warto na początku spróbować zniwelować czynniki
zakłócające proces koncentracji.
Jakie są więc czynniki zakłócające koncentrację?
Do czynników zakłócających koncentrację należą przede wszystkim:
stres,
zmęczenie,
brak snu,
nadmiar obowiązków,
uciekające myśli, brak umiejętności zorganizowania pracy,
rozpraszające bodźce (hałasy zza okna, szczekający pies, jeżdżące samochody, rodzice
rozmawiający przez telefon, krzyczące czy płaczące młodsze rodzeństwo, włączone radio albo
telewizor).
Jak pomóc dziecku, które ma zaburzoną umiejętność koncentracji uwagi? Jakie należy
wprowadzić zasady podczas pracy i ćwiczeń z dziećmi?
Jako rodzice możemy wiele zdziałać, by skutecznie pomóc naszym dzieciom w poprawie ich
koncentracji.
Na początku przede wszystkim powinno się ustalić aktualny poziom dziecka w zakresie czasu
koncentracji jego uwagi oraz pojemności pamięci. Warto sprawdzić czy nasze dziecko
adekwatnie do swojego wieku potrafi wykonać powierzone mu zadanie. Pamiętać należy jednak,
że każde dziecko jest wyjątkowe i ten czas skupienia również będzie indywidualnie zależał od
osobowości, możliwości i temperamentu naszego dziecka. W sytuacji kiedy ta uwaga
rzeczywiście będzie rozpraszała się bardzo szybko i nasze dziecko znacząco się będzie różnić od
swoich rówieśników w tej kwestii, wówczas będzie to dla nas sygnał, by rozpocząć pracę.
Znając już możliwości percepcyjne dziecka możemy dostosować dla niego adekwatny materiał
do pracy, odpowiednie ćwiczenia i zadania.
Należy zabawy bardziej atrakcyjne i łatwiejsze dla dziecka stosować naprzemiennie z
trudniejszymi. Stopniujmy trudność zadań i podążajmy za dzieckiem.
Również istotny jest czas pracy. Wybierajmy chwile, kiedy dziecko jest wypoczęte, zadowolone,
odpowiednio dostosowujmy zadania do czasu skupienia uwagi dziecka, z którym pracujemy,
zwracajmy uwagę na porę dnia i wcześniejsze aktywności dziecka.
Dbajmy o sprzyjającą atmosferę pracy i zabawy i o to, by dziecko czuło się dobrze. Wyciszeniu
sprzyjać będą przede wszystkim skoncentrowani i spokojni rodzice.
Ważne jest, by ograniczyć wpływ bodźców, które dekoncentrują. Wyeliminujmy możliwie jak
najwięcej bodźców zakłócających. Warto odpowiednio przygotować kącik do nauki i zabawy.
Mnogość zabawek, porozrzucanych rzeczy, obrazków na ścianach rozpraszają uwagę. Bałagan
dookoła = chaos w głowie. Na czas nauki lepiej też wyłączyć telewizor czy głośno grającą
muzykę.
Trzeba pamiętać o tym, by dostarczać organizmowi odpowiednią ilość odpoczynku i snu
(podczas wzmożonego wysiłku należy też pamiętać o systematycznych przerwach).
W myśl twierdzenia „Myślisz tym, co zjadłeś” należy dbać o zdrową, prawidłowo zbilansowaną
dietę, bogatą w witaminy, mikroelementy, węglowodany złożone, nienasycone kwasy
tłuszczowe, a także pamiętać o regularnym piciu wody.
Nie można zapomnieć, że ruch to zdrowie, więc każdego dnia należy zadbać o odpowiednią
porcję ruchu i aktywności fizycznej naszego dziecka, a jeśli możemy uprawiać sport na dworze
to przy okazji będzie to doskonała okazja do dotlenienia organizmu.
Warto rozsądnie wybierać zabawki dla naszych dzieci. Należy pamiętać, że wiele gotowych
zabawek, zwłaszcza bogatych w silne bodźce dźwiękowe czy świetlne często pozbawiają
umiejętności kreatywnego i twórczego myślenia i wpływają negatywnie na pracę umysłu małego
dziecka. Lepiej zachęcać dzieci do tworzenia własnych zabawek , konstruować z nimi i tworzyć
„coś z niczego”, a telewizor, tablet czy inne urządzenia multimedialne zamienić na gry
planszowe, puzzle lub książki.
Należy często chwalić i nagradzać (słowami, gestem) gdy dziecku uda się osiągnąć choćby
najmniejszy sukces, doceniać jego wysiłek i wkład pracy. Każdą zabawę kończmy pochwałą i
nazwaniem tego, co dziecku dobrze wyszło, by zwiększyć jego motywację do dalszej pracy.
Dbaj o to, by spędzać czas całą rodziną – chwile spędzane z najbliższymi sprzyjają
prawidłowemu rozwojowi emocjonalnemu, społecznemu i intelektualnemu, a to pozytywnie
wpływa na gotowość do wysiłku umysłowego i lepszą motywację.
Systematyczne ćwiczenia umysłowe również będą sprzyjać rozwojowi koncentracji uwagi.
Jak można zwiększyć zdolność koncentracji dziecka?
Aby zwiększyć zdolność koncentracji dziecka należy zaplanować konkretne działania. Można
wyznaczać sobie małe cele i dążyć do ich realizacji. Liczy się systematyczność i regularna praca! My
dorośli musimy wykazać się cierpliwością, wyrozumiałością i konsekwencją w przestrzeganiu
ustalonych reguł. By ułatwić dziecku wykonanie zadania, sprawiającego mu trudność, można
skracać czas jego wzmożonej aktywności (przerwy, chwile relaksu) i urozmaicać zadania. W dużej
mierze to od nas zależy czy dziecku uda się odnieść sukces!
Polecana literatura:
Markowa D., Powell A., Twoje dziecko jest inteligentne. Jak poznać i rozwijać jego umysł,
Buzan, T., Potęga umysłu,
Rose C., Nicholl M.J., Ucz się szybciej, na miarę XXI wieku,
Cykl Porady lekarza rodzinnego pozycje: Trening Umysłu, Zdolne Dziecko rozwój inteligencji.