Wuslědki naprašowanja předleža

MEDIJE
Š T WÓ R T K , 1 0 . D E C E M B R A 2 0 1 5
S E R B S KE N O W I N Y
5
Wuslědki naprašowanja předleža
Abonenća a dalši zajimcy wo wudźěłkach Ludoweho nakładnistwa Domowina zdźěla kontrowersnje diskutowali
W nadawku Ludoweho nakładnistwa Domowina je Mannheimski
institut DIMA-wične slědźenje wot septembra do nowembra 2015
naprašowanje mjez čitarjemi přewjedł. Mjez druhim chcyše wědźeć,
što so jim na hornjo- a delnjoserbskich knihach, nowinach a nowych
medijach lubi, z čim njejsu spokojom a što sej za přichod přeja.
Wuslědki nětko předleža. Chcemy tuž zjawnosć wo nich informować.
Institut DIMA je naprašowanje w dwěmaj schodźenkomaj přewjedł. Prěni běchu diskusijne koła w Choćebuzu a Budyšinje z abonentami a njeabonentami
Noweho Casnika a Serbskich Nowin. Jim
předležachu konkretnej wudaći nowin
a wuběr z knižneho programa LND.
Nam bě wosebje wažne docpěć wobdźělnikow pod 40 lětami. To je so w dalokej
měrje poradźiło. W druhim schodźenku,
telefoniskim naprašowanju, měješe so
pruwować, kak jara su rezultaty skupinskich diskusijow mjez šěrokim čitarstwom akceptowane. Wuslědki je DIMA
zjimał a nakładnistwu předpołožił.
Serbske Nowiny
Wječornik je informatiwny, aktualny
a wotměnjawy. Jeho sylne stronki su regionalne a lokalne temy, přinoški wo kulturnym žiwjenju a wo serbskich naležnosćach. Rěč je zrozumliwa a wuhotowanje
spodobne. Młodźinska přiłoha a Předźenak so čitarjam lubitej. Wězo maja čitarjo SN tež kritiske přispomnjenja. Tak sej
powěsće wo swětowej a zwjazkowej politice bjez poćaha k Serbam hižo njepřeja.
W jeničkim serbskim dźeniku wozjewjene přinoški měli bóle kritiske być a wjace
pozadkowych informacijow wobsahować. K wěstym temam móhli SN sylnišo
měnjenja pro a kontra wozjewić. Wšelakore měnjenja a wjacore perspektiwy su
prašane.
Nowy Casnik
Tež čitarjam delnjoserbskeho tydźenika
lubja so regionalne a lokalne temy. Woni
waža sej přinoški wo serbskich tradicijach a zarjadowanjach, wo serbskej kulturje a wo zaběrach w swobodnym času.
Wuhotowanje nowiny so jim tohorunja
spodoba. Rěčna situacija w Delnjej Łužicy so we wotmołwach wobdźělnikow
wotbłyšćuje. Bóle hač w Hornjej Łužicy
přeja sej čitarjo Noweho Casnika jednorišu rěč, němskorěčne wujasnjenja a zdźěla tež wjace němskich nastawkow, nimo
toho wjace za młodych ludźi. Tydźenik
měł bóle kritiski być a wjace redakcionelneje wšelakorosće wotbłyšćować.
Serbske knihi
Wobdźělnicy naprašowanja su so tohorunja ke kniham za dźěći a dorostłych
wuprajili. Njezadźiwa, zo tež w tutym
wobłuku serbske stawizny a tradicije
wulku rólu hraja. Najbóle prašane pak su
hornjo- a delnjoserbske krótkopowědančka, kotrež měli so tež jako słuchokniha a e-book wozjewić. Hač měło Lu-
Tójšto nastorkow z čitarstwa wjedźechu w zašłosći k nowostkam Ludoweho nakładnistwa Domowina, tež na polu nowych
medijow. Nawodnica Smolerjec kniharnja Annett Šołćic je kupcam tam rady poskića.
Foto: SN/Maćij Bulank
dowe nakładnistwo Domowina wjace
přełožkow wudawać, wo tym wobdźělnicy chětro kontrowersnje diskutowachu.
Wjetšina bě skónčnje za to. Přezjedni běchu sej čitarjo, zo trjebamy wjace knihow
za młodych ludźi. Dźěćace knihi z nakładnistwa diskutanća chwalachu.
Facit
Naprašowanje bě Ludowemu nakładnistwu Domowina jara wužitne. Wěmy
nětko lěpje, što so čitarjam lubi a hdźe
sej změny přeja. Před nami leži proces
wuhódnoćenja a dźěła na ćišćanych a digitalnych medijach. Budźemy pruwować,
kotre přeća čitarjow hodźa so z tuchwilnym budgetom zwoprawdźić a hdźe trjebamy zesylnjenje.
Naš wosebity dźak pak słuša wšitkim
wobdźělnikam, kotřiž su so z wulkim angažementom w diskusiji a w telefoniskim naprašowanju k dźěłu nakładni■ Marka Maćijowa
stwa wuprajili.
Nowe medije
Za wobdźělnikow naprašowanja bě jasne,
zo ma so poskitk nowych medijow dale
rozšěrić. Na internetnych stronach nowin njeměł so jenož wobsah nowin wotbłyšćować. Z nowymi poskitkami móhło
nakładnistwo młodych čitarjow zdobyć.
Wurazne přeća su čitanske proby na internetnej stronje a słowniki jako app.
Dobyćerjo wulosowanja
Mjez hornjoserbskimi wobdźělnikami
naprašowanja je institut DIMA třoch dobyćerjow tankowanskeho dobropisa
w hódnoće 25 eurow wulosował. Su to:
Monika Kralowa, Boranecy
Joachim Nowak, Wojerecy
Wendelin Šram, Drježdźany.
Chwalbu za čerstwosć zdoby sej sportowa redakcija SN.
Reprodukcija: SN
MJEŃŠINY W EUROPJE
Bozen. Prawopisna reforma postara so
njedawno znowa wo diskusije w Italskej.
Dokładnje potrjechiła je wona Južny Tirol. Jedna so wo reformu gadertalskeje
warianty ladinskeje rěče. Při tym načachu tam starodawny problem: Jednotnu
spisownu formu ladinskeje rěče w pjeć
dołach, hdźež ju doma njepraktikuja.
Za to pak eksistuje pjeć hłownych wariantow rěče, w kóždym dole jedna. Wone pak so skerje wot so zdaluja, hač zo
bychu rěčnicy gadertalskeje ladinšćiny
zhromadnje nowe formy rěče wuwiwali.
Zdobom pobrachuje třěšna rěč jako škit
před ćišćom němčiny a italšćiny na ladinsku rěč, kotruž cyłkownje jenož hišće
něhdźe 30 000 ludźi rěči.
Namjet za zhromadnu spisownu rěč
wšak maja. Ladin Dolomitan su před 20
lětami na zakładźe najwjetšich zhromadnosćow jednotliwych wariantow wuwili,
tak zo kóždy Ladinjan wažne elementy
swojeho idioma w njej zaso nadeńdźe.
Přiwšěm wuwabi namjet spjećowanje,
zwjetša ze začuwanja z brjucha, nic z racionalnych rozmyslowanjow. Wosebje
mjez Grödenskimi wobydlerjemi pokazowaše so wulke spjećowanje přećiwo
Tale wuměłska twórba při Sellajochu
symbolizuje jednotu pjeć ladinskich dołow. Wone su tu ze swojim ladinskim
mjenom zwěčnjene.
Foto: Dolomiten/Hatto Schmidt
Redakcija gratuluje!
Tež měsačna přiłoha SN MŁODŹINA so čitarjam lubi. Reprodukcija: Serbske Nowiny
Jednotna spisowna rěč jara wažna za přežiwjenje
„kumštnej rěči“ (njejedna pak so wo
kumštnu, ale wo konstruowanu rěč).
Z Florianom Mussnerom bě wšak to
skónčnje tež Grödenski politikar, kiž lěta
2003 južnotirolske knježerstwo wo wobzamknjenju přeswědči, z kotrymž Ladin
Dolomitan wuwiwać přestachu. Wot toho časa pisaja wšitke hamtske zdźělenki
nastupajo wobydlerjow w Grödenje kaž
tež w Gadertalu wotměnjejo w jednej
z wobeju wariantow ladinšćiny. W Fassatalu pak wužiwaja swójsku wariantu,
a w Ampezzu a Buchensteinje pisaja
porno tomu mało w ladinskej rěči, dokelž nimaja tam žanu formu zjawneho
spěchowanja rěče.
Ladinjenjo su tuž w rozdźělnych realitach žiwi. Tole pak scyła njeje na dobro
zhromadnosće. Hórje hišće: Ladinow su
přećiwo swojej woli roztorhali, dokelž bě
fašistiski režim tři gmejny w Buchensteinje a Ampezzu lěta 1924 wot Južneho
Tirola cyle jednorje wotdźělił a je nowowutworjenej prowincy Belluno we wobłuku regiona Venetien přidźělił. Při tym
hač do dźensnišeho wosta. Byrnjež so
wobydlerstwo tychle třoch komunow
w naprašowanju z lěta 2007 po 78,9 pro-
centach za wróćopřizamknjenje k Južnemu Tirolej wuprajiło, knježerstwo w Romje wolu wobydlerjow cyle jednorje dale
ignoruje.
Hač do dźensnišeho nimaja Ladinjenjo w Ampezzu und Buchensteinje scyła
žadyn mjeńšinowy škit. Za nich to rěka,
zo na zarjadach – hinak hač w ladinskich
kónčinach w Južnym Tirolu abo w Trentinje – ladinsce rěčeć njemóža, a hač do
oktobra zašłeho lěta njeposkićachu w žanej z třoch potrjechenych gmejnow na
šulach wučbu w jich maćeršćinje. Hakle
na iniciatiwu priwatneho ladinskeho
kulturneho instituta Cesa de Jan móžachu na zakładnej šuli La Plié/Livinallongo jednu hodźinu ladinšćiny wob tydźeń
zawjesć.
Runje Ladinjanam, bydlacym zwonka
regiona Trentino-Južny Tirol, je jednotna
spisowna rěč za přežiwjenje jara wažna.
Znamjenja toho pak runjewon dobre
njejsu.
■ Hatto Schmidt
Awtor přinoška je redaktor němskeho
mjeńšinoweho dźenika Dolomiten w Južnym Tirolu.
Pozadk:
Wjac hač 45 milionow ludźi po cyłej
EU rěči hinašu rěč
hač oficialnu swojeho domjaceho kraja.
Tale dimensija wotwěra móžnosće zhromadneho dźěła
mjeńšinowych dźenikow. Europske zjednoćenstwo dźenikow w mjeńšinowych
a regionalnych rěčach MIDAS (www.midas-press.org) zastupuje tuchwilu dwanaće europskich rěčnych zhromadnosćow
a 24 dźenikow. Mjez druhim prócuje so
wone wo wuměnu informacijow, podpěru
mjeńšinowych rěčow, mjezsobne informowanje wo aktualnym połoženju jednotliwych mjeńšin, wo jich škiće kaž tež wo
kulturnej mnohotnosći Europy. Wot lěta
2015 wozjewjeja wjacori čłonojo MIDAS,
mjez nimi Der Nordschleswiger (Němski
dźenik w Danskej), Dolomiten (němski
dźenik w Južnym Tirolu), Flensborg Avis
(danski dźenik w Němskej), Serbske Nowiny a Új Szó (madźarski dźenik w Słowakskej) artikle k mjeńšinowej situaciji z wobdźělenych krajow.