dockomunikacja społeczna w procesie planowania przestrzennego
download 
Reklamacja Transkrypt
komunikacja społeczna w procesie planowania przestrzennego
Politechnika Wrocławska Wydział Architektury Katedra Planowania Przestrzennego KOMUNIKACJA SPOŁECZNA W PROCESIE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO Metody badawcze i tabele wynikowe Wrocław 2015 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow Niniejsza publikacja jest częścią projektu badawczego p. t. „Komunikacja społeczna w procesie planowania przestrzennego. Próba przedefiniowania roli urbanisty w procesie podejmowania decyzji przestrzennych” realizowanego na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej w latach 2012-2015, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki (decyzja nr DEC2011/03/D/HS4/00806). Strona internetowa projektu: http://kpp.arch.pwr.wroc.pl/prace/komunikacja_spoleczna/komunikacja.html Opracowanie Łukasz Damurski, Katedra Planowania Przestrzennego, Wydział Architektury, Politechnika Wrocławska Finansowanie Wykonawca Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe Spis treści 1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PROJEKCIE................................................ 4 2. KOMUNIKAT, CZYLI CZYM JEST „INFORMACJA PLANISTYCZNA” ................ 6 2.1. Dobór próby i metody badawcze........................................................ 6 2.2. Wybrane tabele wynikowe ................................................................. 8 3. NADAWCA I ODBIORCA, CZYLI KTO KOMUNIKUJE W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM .............................................................................................. 10 3.1. Uwagi wstępne ................................................................................. 10 3.2. Badanie pilotażowe w woj. dolnośląskim ......................................... 14 3.3. Zróżnicowanie regionalne próby ...................................................... 17 3.4. Metody badao................................................................................... 21 3.5. Wybrane tabele wynikowe ............................................................... 23 4. KANAŁY KOMUNIKACJI, CZYLI JAK KOMUNIKUJEMY SIĘ W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM .............................................................................................. 26 4.1. Dobór próby i metody badao............................................................ 26 4.2. Wybrane tabele wynikowe ............................................................... 27 ZAŁĄCZNIK 1: KWESTIONARIUSZ ANKIETY TELEFONICZNEJ ............................. 30 ZAŁĄCZNIK 2: KWESTIONARIUSZ WYWIADU BEZPOŚREDNIEGO ..................... 32 ZAŁĄCZNIK 3: METODA ANALIZY DOKUMENTACJI PLANISTYCZNYCH .............. 36 PUBLIKACJE BĘDĄCE EFEKTEM PROJEKTU ........................................................ 37 3 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow 1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PROJEKCIE Projekt badawczy p. t. „Komunikacja społeczna w procesie planowania przestrzennego. Próba przedefiniowania roli urbanisty w procesie podejmowania decyzji przestrzennych” był realizowany na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej w latach 2012-2015, finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki (decyzja nr DEC2011/03/D/HS4/00806). Celem projektu była ocena stopnia zaawansowania przemian demokratycznych w dziedzinie planowania przestrzennego, wskazanie głównych problemów pojawiających się w tym procesie i określenie pożądanej pozycji urbanistów w działaniach na rzecz komunikacji i partycypacji społecznej w dziedzinie planowania przestrzennego. Ponieważ realizacja projektu zbiegła się z 10. rocznicą wejścia w życie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 roku, za cel równorzędny uznano zaktualizowanie i usystematyzowanie wiedzy na temat komunikacji społecznej w planowaniu przestrzennym w Polsce w okresie obowiązywania nowej ustawy. Projekt obejmował 5 etapów (zadao badawczych): 1. Analiza wskaźników partycypacji społecznej w wybranych gminach, wyznaczenie gmin o najwyższych i najniższych wskaźnikach udziału mieszkaoców w procesie planowania przestrzennego; 2. Badania terenowe, opracowanie typologii gmin o najwyższych i najniższych wskaźnikach partycypacji społecznej, określenie roli urbanistów w procesie podejmowania decyzji; 3. Zestawienie wyników badao z różnych województw i porównanie z sytuacją w innych krajach; 4. Przeprowadzenie pilotażowego programu poszerzonej partycypacji społecznej w wybranych gminach; Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe 5. Wypracowanie skutecznych metod współpracy społeczności lokalnych z administracją samorządową w dziedzinie planowania przestrzennego, opracowanie programu kursów i szkoleo dla studentów i urbanistów dotyczących organizacji partycypacji społecznej w procesie planowania przestrzennego, popularyzacja wyników badao. W ramach projektu przeprowadzono badania teoretyczne i empiryczne. W części teoretycznej wykonano szeroki przegląd literatury przedmiotu, przeanalizowano dziesiątki danych statystycznych i opracowano metody dla dalszych badao. W części empirycznej przeprowadzono setki rozmów telefonicznych, dziesiątki spotkao i wywiadów, pokonano tysiące kilometrów, przeanalizowano wiele tomów dokumentów planistycznych i niezliczoną ilośd stron internetowych. Na każdym etapie wyniki badao były konsultowane z ekspertami w Polsce i za granicą w celu ich weryfikacji i konfrontacji z aktualnym stanem wiedzy. Efektem tych prac są artykuły opublikowane lub zgłoszone do publikacji w szeregu różnych czasopism naukowych. W celu uniknięcia konfliktu praw wydawniczych w niniejszym raporcie przedstawiono jedynie: opis metodologii oraz wybrane tabele wynikowe. Listę artykułów będących efektem projektu zamieszczono na koocu tekstu. 5 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow 2. KOMUNIKAT, CZYLI CZYM JEST „INFORMACJA PLANISTYCZNA” Planowanie przestrzenne to proces podejmowania decyzji dotyczących przestrzeni na drodze procedur administracyjnych, w którym biorą udział różne osoby, grupy i instytucje. Jego istotą jest wymiana informacji i wiedzy na temat aktualnego stanu danego terenu, potrzeb dotyczących jego zagospodarowania i przewidywanych skutków wprowadzanych zmian, zmierzająca do ustalenia nowego przeznaczenia lub sposobu użytkowania tego terenu. Wymiana ta odbywa się na wielu płaszczyznach jednocześnie, a jej efektem jest decyzja dotycząca przestrzeni podejmowana przez władze publiczne. Zgodnie z tym podejściem planowanie przestrzenne można rozpatrywad na gruncie komunikacji społecznej. W uproszczeniu można przyjąd, że wszelka wiedza i wszelkie dokumenty powstające w trakcie procedur planistycznych składają się na szeroko rozumianą „informację planistyczną”, a więc komunikat przekazywany między uczestnikami tego procesu. Informacje planistyczne przybierają różne formy (regulacje dotyczące przeznaczenia terenu, decyzje urzędowe, dokumenty związane z partycypacją społeczną), a sposób ich rozpowszechniania jest uzależniony od wymogów prawnych, przyjętych praktyk czy zawartości danych osobowych. 2.1. Dobór próby i metody badawcze Prezentowane badania dotyczące „informacji planistycznych” przeprowadzono w okresie od stycznia do marca 2013 roku. Głównym założeniem w sferze metodologii była triangulacja, która oznacza, że w celu uzyskania możliwie obiektywnego obrazu badanych zjawisk korzystano z różnych technik – w tym wypadku zarówno ilościowych jak i jakościowych. W pierwszym etapie przeprowadzono rozmowy telefoniczne z przedstawicielami urzędów miejskich w 18 miastach o randze wojewódzkiej z wykorzystaniem standaryzowanego kwestionariusza zawierającego 8 pytao dotyczących Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe dokumentów powstających w procesie planowania przestrzennego (zob. załączony kwestionariusz – Załącznik 1). W drugim etapie przeanalizowano treśd stron internetowych wybranych miast w celu weryfikacji, poszerzenia i uszczegółowienia informacji uzyskanych w trakcie wywiadów. Sprawdzano dostępnośd studiów i planów, możliwośd pozyskania formularzy i dokumentów niezbędnych do udziału w procedurach planistycznych oraz zasoby informacji na temat prowadzonych aktualnie opracowao planistycznych. W efekcie określono zakres „informacji planistycznych” obecnych w sferze publicznej, wskazując na interesujące przykłady dobrych praktyk. Wspomniana próba 18 miast o randze wojewódzkiej nie jest oczywiście w żadnej mierze reprezentatywna dla ogółu miast polskich. Niemniej uznano, że duże miasta, charakteryzujące się większą złożonością procesów społecznych, gospodarczych i przestrzennych, pełnią rolę swego rodzaju liderów w dziedzinie tworzenia i udostępniania „informacji planistycznych”. Ich wszechstronne doświadczenie i bogata praktyka w zakresie informacji publicznych często stają się inspiracją dla działao podejmowanych w mniejszych miastach. Dodatkowym argumentem przemawiającym za ograniczeniem zakresu badao do stolic województw jest fakt, iż ich łączna liczba ludności wynosi niemal 20% populacji całego kraju, co zwiększa wagę tak dobranej próby do badao. Miasta wybrane do badao – siedziby urzędów wojewódzkich i urzędów marszałkowskich oraz 1 ich podstawowe cechy (na podstawie BDL ). % powierzchni Liczba Liczba planów pokrytej planami Nr Województwo Miasto ludności miejscowych miejscowymi (2011) (2011) (2011) 1 Dolnośląskie Wrocław 631.235 22,8 165 1 BDL (Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego), 2013. Aplikacja dostępna w internecie: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks (dostęp w dniach 11.10.2012 – 25.10.2013). 7 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow 4 5 KujawskoPomorskie KujawskoPomorskie Łódzkie Lubelskie 6 Lubuskie 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Lubuskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie WarmioskoMazurskie Wielkopolskie ZachodnioPomorskie 2 3 16 17 18 Bydgoszcz 363.020 20,6 62 Toruo 204.921 31,2 76 Łódź Lublin Gorzów Wielkopolski Zielona Góra Kraków Warszawa Opole Rzeszów Białystok Gdaosk Katowice Kielce 725.055 348.567 3,1 3,9 17 6 124.554 24,1 31 119.197 759.137 1.708.491 122.439 180.031 294.298 460.517 309.304 201.815 49,3 33,6 11,2 23,5 8,1 32,2 24,6 12,5 8,3 28 70 59 27 71 51 327 63 20 Olsztyn 175.420 35,5 31 Poznao 553.564 26,4 102 Szczecin 409.596 34,5 82 2.2. Wybrane tabele wynikowe Sposoby przekazywania informacji o przystąpieniu do sporządzenia projektu Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów (tablica ogłoszeo)* 18 100,0 (prasa lokalna)* 18 100,0 (internet)** 18 100,0 zawiadamianie rad osiedli 8 44,4 ogłoszenia w obszarze opracowania 3 16,7 zawiadamianie wydziałów urzędu 1 5,6 media lokalne 1 5,6 zawiadamianie ważnych podmiotów społecznych lub 1 5,6 gospodarczych funkcjonujących w mieście * formy publikacji wymagane w różnym zakresie przez ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ** formy publikacji wynikające z ustawy o dostępie do informacji publicznej Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe Sposoby przekazywania informacji o sposobie rozpatrzenia wniosków Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów (na wniosek)* 18 100,0 internet 5 27,8 informowanie osób składających wnioski 2 11,1 * forma przekazywania informacji wynikająca z ustawy o dostępie do informacji publicznej Sposoby przekazywania informacji o wyłożeniu projektu do publicznego wglądu Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów (tablica ogłoszeo)* 18 100,0 (prasa lokalna)* 18 100,0 (internet)** 18 100,0 zawiadamianie rad osiedli 7 38,9 ogłoszenia w obszarze opracowania 3 16,7 zawiadamianie wydziałów urzędu 1 5,6 media lokalne 1 5,6 zawiadamianie ważnych podmiotów społecznych lub gospodarczych funkcjonujących 1 5,6 w mieście * formy publikacji wymagane w różnym zakresie przez ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ** formy publikacji wynikające z ustawy o dostępie do informacji publicznej Sposoby udostępniania protokołu z dyskusji publicznej Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów (na wniosek)* 18 100,0 internet 4 22,2 tablica ogłoszeo 2 11,1 * forma przekazywania informacji wynikająca z ustawy o dostępie do informacji publicznej Sposoby przekazywania informacji o sposobie rozpatrzenia uwag Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów (na wniosek)* 18 100,0 internet 9 50,0 informowanie osób składających uwagi 2 11,1 * forma przekazywania informacji wynikająca z ustawy o dostępie do informacji publicznej 9 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow Sposoby udostępniania projektów w trakcie opracowania Odpowiedź udostępnia się na wniosek zainteresowanego, z różnymi zastrzeżeniami nie udostępnia się Liczba wskazao % respondentów 11 61,1 7 38,9 3. NADAWCA I ODBIORCA, CZYLI KTO KOMUNIKUJE W PLANOWANIU PRZESTRZENNYM W tym rozdziale opisani zostaną najważniejsi uczestnicy procesu planowania przestrzennego. Zgodnie z przyjętym założeniem można ich podzielid na „nadawców” i „odbiorców” w ramach szeroko rozumianego systemu komunikacji społecznej w podejmowaniu decyzji przestrzennych. Jak dowodzą teorie komunikacji, podział ten jest nie zawsze jednoznaczny, wszak w procesie wymiany informacji zdarza się, że nadawca staje się odbiorcą, a odbiorca nadawcą2. Bezpieczniej będzie zatem pozostad przy określeniu „uczestnicy” procesu planowania przestrzennego, uzupełniając je odpowiednimi synonimami („gracze”, „aktorzy”)3 w zależności od potrzeb. 3.1. Uwagi wstępne W praktyce samorządowej dostrzegalne jest zróżnicowanie regionalne w zakresie stosowania procedur demokratycznych, interpretacji przepisów prawa, sposobów wykorzystania zasobów finansowych poszczególnych urzędów czy też kształtowania relacji na linii władze – mieszkaocy. Wynika to z historii kraju, tradycji lokalnych, podziałów politycznych, zmian demograficznych i społecznych oraz różnic w rozwoju gospodarczym. Czynnik ten (nazwijmy go regionalnym) jest na tyle istotny, że wszystkie zjawiska z 2 Por. Ollivier B., Nauki o komunikacji. Teoria i praktyka. Przeł. I. Piechnik. Oficyna Naukowa, Warszawa 2010. 3 K. Pawłowska do tej listy dodaje jeszcze określenie „stakeholders”, czyli „interesariusze” na oznaczenie wszystkich osób i grup, które ze względu na charakter związku ze sprawą mają prawo i powód wyrażad o niej opinię i w niej uczestniczyd (Pawłowska K., Przeciwdziałanie konfliktom wokół ochrony i kształtowania krajobrazu. Partycypacja społeczna, debata publiczna, negocjacje. Politechnika Krakowska im T. Kościuszki, Kraków 2008). Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe zakresu komunikacji społecznej należy analizowad w podziale na 16 województw, oczywiście ze świadomością, że również w granicach województwach mogą występowad istotne różnice w doświadczeniu i praktyce samorządowej. Jeśli więc przyjmiemy za podstawową jednostkę badawczą pojedynczą gminę, a za obszar badao całą Polskę, to zauważymy, że dobranie reprezentatywnej próby będzie niezwykle trudne. Nawet przy zachowaniu różnorodności regionalnej w skali kraju nie będziemy w stanie w pełni kontrolowad rozkładu próby wewnątrz województw. Dlatego – o ile to możliwe – musimy zawsze uwzględniad kontekst lokalny badanych zjawisk. W prezentowanej pracy przyjęto nadrzędne założenie, że społeczności lokalne w gminach o największej liczbie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego mają potencjalnie większe doświadczenie demokratyczne niż w gminach o mniejszej liczbie planów miejscowych. W uproszczeniu można powiedzied, że każda procedura planistyczna (obejmująca zbieranie wniosków, wyłożenie projektu do publicznego wglądu, dyskusję publiczną i zbieranie uwag) to dla mieszkaoców szansa na udział w procesie podejmowania decyzji publicznej. procedura planistyczna = potencjalne doświadczenie demokratyczne Zazwyczaj podstawowym wskaźnikiem stosowanym jako miara rozwoju prac planistycznych jest powierzchnia gminy objęta miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego (% powierzchni pokryty planami miejscowymi, czyli tzw. wskaźnik pokrycia planistycznego). Liczba planów sporządzonych na podstawie ustawy z 2003 roku oraz ich powierzchnia są przedmiotem licznych opracowao statystycznych i naukowych (zob. zwłaszcza cykliczne „Analizy stanu i uwarunkowao prac planistycznych w gminach” przygotowywane co roku na zlecenie Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej). Wskazują one, że najgorsza sytuacja w zakresie pokrycia 11 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow planistycznego występuje od kilku lat w tych samych regionach, tj. w województwie kujawsko-pomorskim, lubuskim i podkarpackim. Natomiast w skali poszczególnych województw generalnie wyższym pokryciem planistycznym charakteryzują się gminy podmiejskie, podlegające silnym procesom urbanizacyjnym, rejony ważnych tras komunikacyjnych oraz obszary o rozwiniętych funkcjach turystycznych. W gminach o dużym udziale prawnej ochrony przyrody stan zaawansowania prac planistycznych nie odbiega od średniej krajowej4. Trzeba jednak odnotowad sytuacje, w których cała (lub prawie cała) gmina jest objęta jednym planem5. Daje jej to wysoką pozycję jeśli chodzi o pokrycie planistyczne i pozwala na wyciąganie wniosków dotyczących jej atrakcyjności inwestycyjnej, realizacji idei ładu przestrzennego etc. Jednocześnie jednak sytuacja taka świadczyd może o mniejszym potencjale demokratycznym takich miejscowości. Dlatego zamiast stosowanego powszechnie w badaniach tego rodzaju wskaźnika pokrycia planistycznego, w prezentowanej pracy posłużono się wskaźnikiem liczby planów na 1 mieszkaoca gminy. Ten prosty wzór pozwala zniwelowad różnice w wielkości (mierzonej zarówno powierzchnią jak i liczbą mieszkaoców) poszczególnych gmin i lepiej oddaje ideę potencjału demokratycznego w planowaniu przestrzennym. W dalszej części projektu szczegółowej analizie poddano te gminy, w których wystąpiła najwyższa liczba planów w przeliczeniu na mieszkaoca średnio w 4 Śleszyoski P., Komornicki T., Solon J., Więckowski M., Deręgowska A., Zielioska B. (red.), Analiza stanu i uwarunkowao prac planistycznych w gminach na koniec 2010 roku. Opracowanie wykonane w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN dla Departamentu Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa na zlecenie Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej. Warszawa 2012. 5 W 2011 r. 118 gmin w Polsce było pokryte jednym planem w co najmniej 90%, zaś pełne pokrycie planistyczne jednym planem dotyczyło 64 gmin (BDL 2012). Według tych samych danych aż 565 gmin w Polsce nie miało żadnego planu sporządzonego na podstawie ustawy z 2003 roku. Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe latach 2009-20116 w danym województwie (ujęcie statyczne)7 oraz takie, w których w tym samym okresie wystąpił największy przyrost liczby planów na mieszkaoca w danym województwie (ujęcie dynamiczne)8. Odpowiada to opisanemu wcześniej założeniu, że im więcej przeprowadza się procedur planistycznych, tym większe szanse ma społecznośd lokalna na zapoznanie się z procedurami podejmowania decyzji i na udział w procesie planowania przestrzennego. Oczywiście takie podejście nie ma nic wspólnego z jakością gospodarki przestrzennej, a służy jedynie doborowi próby do badao9. W ten sposób do badania wytypowano wstępnie 96 gmin w 16 województwach. Okazało się jednak, że nie ma wśród nich ośrodków wojewódzkich i w ogóle dużych miast (średnia liczba ludności w tych gminach to 10433 osoby, a największe miasto spełniające zadane kryteria to Jaworzno w woj. śląskim o liczbie ludności 94580 - dane z 2011 r.). Dlatego aby zrównoważyd rozkład cech osadniczych próbę przyjętą do badao uzupełniono o trzy największe miasta w każdym województwie, uzyskując w efekcie zbiór 144 gmin. Tak duża próba jest niezwykle trudna do realizacji, zwłaszcza w przypadku projektu badawczego prowadzonego indywidualnie przez jednego badacza. Dlatego w celu weryfikacji i redukcji wielkości próby podjęto następujące 6 Główny Urząd Statystyczny publikuje dane dotyczące planowania przestrzennego w gminach od 2007 r., początkowo w Banku Danych Regionalnych, a obecnie w Banku Danych Lokalnych. W roku 2009 uległa zmianie metoda obliczania powierzchni gminy objętej planami, wskutek czego publicznie dostępne zasoby są podzielone na okres 2007-2008 i 2009-2011. Z uwagi na istotne zastrzeżenia wysuwane pod adresem pierwotnie stosowanej metody, kwestionujące jakośd uzyskanych w ten sposób danych (Śleszyoski et al., 2012), w niniejszym opracowaniu zawężono okres analizy do lat 2009-2011. W chwili opracowywania danych na potrzeby tego raportu nie były jeszcze dostępne dane za rok 2012. 7 Średnia liczba planów miejscowych na 1 mieszkaoca w latach 2009-2011 łącznie dla wszystkich gmin w Polsce (dla których dostępne są statystki dotyczące planowania przestrzennego) wyniosła 0,00072. W gminach o najwyższej średniej w poszczególnych województwach wskaźnik ten jest około 10-krotnie wyższy. 8 Gminy o najwyższym przyroście to te, których doświadczenie jest najświeższe w skali województwa, chod nie tak utrwalone jak w przypadku gmin o najwyższej średniej. 9 Z punktu widzenia urbanistyki dużą liczbę planów w gminie ocenid trzeba raczej negatywnie, ponieważ rozdrobnienie i rozproszenie decyzji przestrzennych nie sprzyja kształtowaniu ładu przestrzennego. 13 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow działania: 1) przeprowadzono pilotażowe badanie w pełnym zakresie na terenie jednego województwa (dolnośląskiego), 2) spośród wszystkich 16 województw Polski wybrano zbiór kilku najlepiej oddających zróżnicowanie regionalne kraju. 3.2. Badanie pilotażowe w woj. dolnośląskim Badania pilotażowe przeprowadzono od listopada 2012 r. do sierpnia 2013 r. na Dolnym Śląsku. Objęły one 9 gmin, wytypowanych na podstawie trzech kryteriów: liczba ludności, najwyższy w skali województwa przyrost liczby planów miejscowych na 1 mieszkaoca w okresie 2009-2011 oraz najwyższa w skali województwa średnia liczba planów miejscowych na 1 mieszkaoca w okresie 2009-2011. Cele badania pilotażowego były następujące: weryfikacja sposobu doboru próby (czy założenia dotyczące wskaźnika potencjału demokratycznego są słuszne?; jakie różnice występują między poszczególnymi kategoriami gmin?; czy gminy w ramach poszczególnych kategorii różnią się w zakresie praktyk dotyczących partycypacji społecznej?; czy doświadczenie pracowników wybranych gmin potwierdza obserwacje z praktyki projektowej?), sprawdzenie i korekta kwestionariusza wywiadu (jak przebiega realizacja wywiadów w praktyce?; jaka kolejnośd pytao daje najlepsze rezultaty?; które pytania mogą nastręczad trudności respondentom?; jakie okoliczności mają wpływ na przebieg rozmowy?), przetestowanie metody analizy dokumentacji planistycznych (czy gminy dysponują dokumentacjami planistycznymi i czy są skłonne je udostępniad?; czy taka analiza jest możliwa z uwzględnieniem ochrony danych osobowych?; czy uzyskany w ten sposób materiał badawczy jest porównywalny i miarodajny?). Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe Gminy objęte pilotażowym badaniem potencjału demokratycznego w województwie dolnośląskim nazwa i typ gminy przyrost średnia liczby planów liczba planów liczba ludności w na 1 mieszkaoca na 1 mieszkaoca 2011 r. w latach 2009w latach 20092011 2011 Kryterium: duże miasta Wrocław (miasto) 631235 144,9 0,0002 Wałbrzych (miasto) 119955 118 0,0002 Legnica (miasto) 102979 114,9 0,0006 Kryterium: gminy o najwyższej średniej Kobierzyce (gmina wiejska) 17268 102,7 0,0088 Walim (gmina wiejska) 5748 90,6 0,0061 Kunice (gmina wiejska) 6021 109,8 0,0060 Kryterium: gminy o najwyższym przyroście Bogatynia (gmina miejskowiejska) 24832 1398 Zawonia (gmina wiejska) Świerzawa (gmina miejskowiejska) 0,0003 5755 1345,8 0,0015 7821 984,7 0,0005 Prosty przegląd gmin ujętych w tabeli pozwala zaobserwowad istotne tendencje w ich lokalizacji. Rozmieszczenie przestrzenne gmin o najwyższej średniej i największym przyroście wskazuje, że są to przede wszystkim miejscowości w bezpośrednim sąsiedztwie dużych ośrodków (Kobierzyce koło Wrocławia, Kunice koło Legnicy) lub w polu ich oddziaływania (Zawonia w polu Wrocławia, Walim w polu Wałbrzycha i Świdnicy, Świerzawa w polu Jeleniej Góry). Wyjątkiem jest tu gmina miejsko-wiejska Bogatynia, w której wysoki przyrost liczby planów wynika z położenia geograficznego (złoża węgla brunatnego) i politycznego (na styku granic Polski, Czech i Niemiec, w rejonie budowanej międzynarodowej drogi Hrádek nad Nisou – Bogatynia – Zittau). 15 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow Oczywiście zaproponowana klasyfikacja jest w dużej mierze umowna, ponieważ w wielu przypadkach różne czynniki lokalizacyjne nakładają się na siebie, decydując o potrzebie opracowywania wielu planów (np. w przypadku Kobierzyc oprócz presji inwestycyjnej ze strony Wrocławia są to ważne drogi międzynarodowe, w Kunicach oprócz sąsiedztwa Legnicy są to różnego rodzaju złoża, w Walimiu oprócz bliskości Wałbrzycha i Świdnicy istotne są unikalne walory turystyczne). Pomimo tych zastrzeżeo okazuje się, że rozmieszczenie gmin o najwyższym potencjale demokratycznym w planowaniu przestrzennym jest bardzo podobne w innych województwach (o czym za chwilę), co potwierdza poprawnośd sposobu doboru próby. Spotkania i wywiady10 przeprowadzone z pracownikami urzędów gmin/miast odpowiedzialnymi za proces planowania przestrzennego pozwalają wskazad różnice w doświadczeniu demokratycznym między poszczególnymi kategoriami gmin. Odmienne doświadczenie widoczne jest szczególnie w dużych miastach, gdzie ocena procesu partycypacji społecznej najwyraźniej odbiega od pozostałych dwóch grup (gmin o najwyższej średniej liczbie planów na mieszkaoca i gmin o najwyższym przyroście liczby planów na mieszkaoca): wiedza urzędników jest bardziej rozbudowana, a sposób realizacji partycypacji społecznej w praktyce obejmuje szereg niestandardowych działao (np. warsztaty dla mieszkaoców, informacje w mediach). Nie zaobserwowano natomiast różnic wewnątrz poszczególnych grup – każda z trzech miejscowości reprezentujących dane kryterium doboru wykazywała się stosunkowo podobnymi ocenami i praktykami w zakresie partycypacji społecznej. Na tej podstawie zdecydowano, że do dalszych badao w innych województwach wystarczy dobrad po jednym reprezentancie z każdej z grup. 10 Wywiady realizowano z wykorzystaniem zestandaryzowanego kwestionariusza, obejmującego 21 pytao, w tym 5 pytao metryczkowych (nr 2, 17-20), 2 pytania porządkujące (nr 1, 4), 11 pytao właściwych zorganizowanych na kanwie głównych elementów komunikacji społecznej (nr 3, 5-14) oraz 3 pytania dodatkowe (nr 15, 16, 21). Kwestionariusz stanowi załącznik do raportu. Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe 3.3. Zróżnicowanie regionalne próby Drugie działanie zmierzającym do praktycznej operacjonalizacji programu badawczego był wybór województw oddających zróżnicowanie regionalne kraju. Zróżnicowanie to ujawnia się w wielu różnych sferach, spośród których za najistotniejsze z punktu widzenia prowadzonych badao uznano: ukształtowanie terenu (aspekty fizycznogeograficzne), historię najnowszą (zmiany granic Polski po II wojnie światowej), wskaźniki demograficzne (w tym zwłaszcza gęstośd zaludnienia), kondycję społeczno-gospodarczą (tu określaną za pomocą stopy bezrobocia), ruch budowlany (liczba pozwoleo na budowę) oraz wskaźnik pokrycia planistycznego (jako % powierzchni pokryty planami miejscowymi). Aby ukazad silne kontrasty międzyregionalne do dalszych badao wytypowano zatem 3 województwa w południowo-zachodniej części kraju (lubuskie, dolnośląskie, opolskie) i 3 województwa w północno-wschodniej części kraju (pomorskie, warmiosko-mazurskie, podlaskie). Taki dobór próby określid można jako celowy – służy on skonfrontowaniu praktyk stosowanych w różnych częściach kraju. Uzyskane w ten sposób wyniki nie będą oczywiście reprezentatywne dla ogółu gmin w Polsce, nie uwzględnią również specyfiki poszczególnych regionów (np. tradycje społecznego zaangażowania w Wielkopolsce, wysoki poziom urbanizacji na Śląsku, nasycenie funkcjami metropolitalnymi w woj. mazowieckim). Pozwolą jednak zniwelowad oczywiste różnice w charakterze poszczególnych regionów, a w efekcie koocowym – naszkicowad uśredniony obraz partycypacji społecznej w procesie planowania przestrzennego w naszym kraju. 17 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow Wybrane dane statystyczne dla 6 województw wytypowanych do badao: regionalizacja fizycznogeograficzna, zasięg tzw. Ziem Odzyskanych, gęstośd zaludnienia w 2011 r. (os/ha), przyrost naturalny w 2011 r. (‰), stopa bezrobocia rejestrowanego w 2011 r. (%), pozwolenia na budowę w 2011 r. (łącznie pozwolenia na budynki mieszkalne, pozwolenia na budynki zbiorowego zamieszkania oraz niemieszkalne, pozwolenia na obiekty inżynierii lądowej i wodnej), pokrycie planistyczne w 2010 r. (% powierzchni zajętej przez plany miejscowe wg 11 ustawy z 2003 r.). Źródło: opracowanie własne na podstawie przeglądu literatury . 11 Śleszyoski (op. cit.), BDL (op. cit.), Kondracki J., Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2009. Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe W ten sposób liczebnośd próby ograniczono do 18 gmin (w każdym z 6 województw wybrano 1 największe miasto, 1 gminę o wysokiej średniej i 1 gminę o wysokim przyroście liczby planów na mieszkaoca w latach 20092011). Zakres analiz ograniczono do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, wykluczając z nich studium uwarunkowao i kierunków zagospodarowania przestrzennego jako dokument obowiązkowo sporządzany dla całej gminy, zatem nie wpływający na potencjał demokratyczny danej miejscowości i jednocześnie niebędący aktem prawa miejscowego (art. 9 ust. 5 ustawy z 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Gminy wytypowane do badao – lokalizacja 19 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow Gminy wytypowane do badao – najważniejsze cechy Wojewó dztwo Nazwa gminy Wrocław (miasto) dolnoślą skie Kunice (gmina wiejska) Zawonia (gmina wiejska) lubuskie opolskie Zielona Góra (miasto) Czerwieosk (gmina miejskowiejska) Nowogród Bobrzaoski (gmina miejskowiejska) Opole (miasto) Kamiennik (gmina wiejska) Branice (gmina wiejska) pomorsk ie warmios komazurski e Gdaosk (miasto) Starogard Gdaoski (gmina wiejska) Żukowo (gmina miejskowiejska) Olsztyn (miasto) Gietrzwałd (gmina Pozycja w województwie w ramach danego kryterium Liczba ludności 2011 Liczba planów miejscowych na 1 mieszkaoca średnia zmiana 200920092011 2011 1 631235 0,0002 144,9 2013.01.29 3 6021 0,006 109,8 2013.07.04 2 5755 0,0015 1345,8 2013.06.21 liczba ludności 2 119197 0,0002 153,3 2013.07.18 średnia liczba planów na 1 mieszkaoców 20092011 2 9860 0,0027 136,9 2013.07.18 przyrost liczby planów na 1 mieszkaoca 20092011 2 9443 0,0009 593,3 2013.07.18 liczba ludności 1 122439 0,0002 138,7 2013.08.28 1 3700 0,0043 100,1 2013.08.28 3 7061 0,0003 315,4 2013.08.28 1 460517 0,0005 169,7 2013.09.09 4 15007 0,0054 108,4 2013.09.03 1 30501 0,0057 734,9 2013.09.09 1 175420 0,0002 124,7 2013.09.10 3 6066 0,004 139,3 2013.09.10 Kryterium wyboru liczba ludności średnia liczba planów na 1 mieszkaoców 20092011 przyrost liczby planów na 1 mieszkaoca 20092011 średnia liczba planów na 1 mieszkaoców 20092011 przyrost liczby planów na 1 mieszkaoca 20092011 liczba ludności średnia liczba planów na 1 mieszkaoców 20092011 przyrost liczby planów na 1 mieszkaoca 20092011 liczba ludności średnia planów na liczba 1 Data przeprowadze nia badania Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe wiejska) Elbląg (gmina wiejska) Białystok (miasto) podlaski e Narew (gmina wiejska) Zabłudów (gmina miejskowiejska) mieszkaoców 20092011 przyrost liczby planów na 1 mieszkaoca 20092011 liczba ludności średnia liczba planów na 1 mieszkaoców 20092011 przyrost liczby planów na 1 mieszkaoca 20092011 1 7198 0,0005 442,3 2013.09.10 1 294298 0,0001 141,9 2013.09.11 5 3905 0,0018 100,6 2013.09.11 2 9112 0,0002 378,7 2013.09.11 3.4. Metody badao W każdej z gmin wytypowanych do badao uzyskano dwa rodzaje materiałów badawczych o charakterze pierwotnym: 1. notatki z wywiadów z pracownikami urzędów gminy/miasta odpowiedzialnymi za prowadzenie procedur planistycznych12; 2. fotokopie wybranych dokumentów z procedury planistycznej, w zakresie i formie określonej w załączniku do tego dokumentu (Załącznik 3). Materiały pierwszego rodzaju stanowią główne źródło dla dalszych badao. Ich podstawą był standaryzowany kwestionariusz, którego wzór zamieszczono na koocu opracowania (Załącznik 2). Natomiast uzyskany dzięki uprzejmości urzędników obszerny zbiór dokumentów planistycznych dotyczących partycypacji i komunikacji społecznej okazał się nieprzydatny dla analiz o charakterze ilościowym, zmierzających do 12 w niektórych miejscowościach było to dwóch pracowników (Wrocław, Zielona Góra, Opole, Gdaosk), a w szczególnych przypadkach – pod nieobecnośd pracowników odpowiedzialnych za sprawy planowania przestrzennego – wójtowie gmin (Branice, Narew). 21 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow wyciągnięcia kompleksowych wniosków. Materiał ten jest niejednorodny i niemiarodajny, a jego zestawianie i porównywanie jest niezwykle trudne bądź w ogóle niemożliwe. Stało się tak z kilku powodów: - różne okresy, z których pochodzą poszczególne dokumentacje (pomimo zawężenia okresu badania do lat 2009-2011 częśd urzędników udostępniła projekty wcześniejsze lub późniejsze); - bałagan lub braki w dokumentacji przechowywanej w urzędzie; - zróżnicowany status dokumentów (plany uchwalone, plany w trakcie opracowania, plany niedokooczone lub zawieszone). Nieliczne przypadki, gdy uzyskano kompletny, zgodny z oczekiwaniami zestaw materiałów nie dają podstaw do wyciągnięcia spójnych wniosków na temat związku między charakterem planu (wielkością obszaru opracowania, strukturą własności, projektowanym przeznaczeniem terenu etc.) a poziomem aktywności mieszkaoców (liczbą złożonych wniosków i uwag, frekwencją na dyskusji publicznej). Wynika to z wielości czynników wpływających na proces planistyczny, z których większośd jest nie tylko poza zasięgiem badacza próbującego zrekonstruowad proces podejmowania decyzji przestrzennych, ale także poza kontrolą samych urzędników (którzy niejednokrotnie są zaskoczeni dużym lub małym udziałem mieszkaoców w opracowaniu danego projektu). Wśród takich niekontrolowanych czynników wymienid można chodby istnienie i działalnośd liderów lokalnych społeczności, poziom świadomości obywatelskiej mieszkaoców czy wpływ mediów lokalnych. Zatem w związku z niemożnością przeprowadzenia całościowych, kompleksowych badao porównawczych nad uzyskanym materiałem źródłowym zdecydowano, że będzie on przedmiotem studiów przypadku, prowadzonych metodą „desk research”, zmierzających do wskazania interesujących przykładów praktyk administracyjnych. Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe 3.5. Wybrane tabele wynikowe Odpowiedzi na pytanie „Czy udział mieszkaoców w procesie planowania przestrzennego jest potrzebny?” Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów tak 15 83,3 trudno powiedzied 3 16,7 nie 0 0 Uzasadnienie odpowiedzi na pytanie „Czy udział mieszkaoców w procesie planowania przestrzennego jest potrzebny?” Uwzględniono odpowiedzi wskazane przez więcej niż 10% ankietowanych w każdej grupie. Procenty nie sumują się do 100% ponieważ respondenci mogli udzielid więcej niż 1 odpowiedzi. Uzasadnienie odpowiedzi „tak” Liczba wskazao % respondentów plany są dla mieszkaoców 6 40,0 mieszkaocy mają prawo wpływad na decyzje władz* 4 26,7 partycypacja społeczna umożliwia poznanie oczekiwao, potrzeb i pomysłów mieszkaoców 3 20,0 mieszkaocy mogą zapoznad się z projektem 3 20,0 mieszkaocy mogą realizowad swoje prywatne interesy 2 13,3 zmniejszenie liczby konfliktów** 2 13,3 Uzasadnienie odpowiedzi „trudno powiedzied” Liczba wskazao % respondentów brak świadomości mieszkaoców, koncentracja na interesach prywatnych i niedostrzeganie dobra ogółu 2 66,7 plany są dla mieszkaoców 1 33,3 planowanie przestrzenne z definicji jest 1 33,3 23 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow publiczne*** potrzeba edukowania społeczeostwa 1 33,3 * radnych, urzędników, urbanistów ** na etapie planowania i realizacji *** jest to wymóg ustawowy Odpowiedzi na pytanie „Kto najczęściej uczestniczy w procesie projektowym?” Uwzględniono odpowiedzi wskazane przez więcej niż 10% ankietowanych. Procenty nie sumują się do 100% ponieważ respondenci mogli udzielid więcej niż 1 odpowiedzi. Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów właściciele nieruchomości zainteresowani przeznaczeniem swoich gruntów 13 72,2 lokalni liderzy społeczni reprezentujący większe grupy, organizacje pozarządowe 7 38,9 inwestorzy, przedsiębiorcy 5 27,8 mieszkaocy* 5 27,8 rady osiedli / sołtysi 3 16,7 władze, urzędnicy i osoby związane z urzędem** 3 16,7 * niebędący inwestorami albo właścicielami nieruchomości ** np. radni, GKUiA Odpowiedzi na pytanie „Kto najczęściej nie uczestniczy w procesie projektowym?” Uwzględniono odpowiedzi wskazane przez więcej niż 10% ankietowanych. Procenty nie sumują się do 100% ponieważ respondenci mogli udzielid więcej niż 1 odpowiedzi. Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów nie ma takich osób / grup 6 33,3 mieszkaocy 3 16,7 władze wyższego szczebla* 3 16,7 osoby popierające dany plan 3 16,7 właściciele gruntów** 2 11,1 * w tym zwłaszcza instytucje uzgadniające projekty ** którzy nie składali wniosków do planu oraz ci, którzy mieszkają poza daną miejscowością i nie mają bieżącego kontaktu z urzędem Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe Odpowiedzi na pytanie „Jaką rolę odgrywa urbanista w kontaktach na linii władze samorządowe – mieszkaocy?” Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów doradzanie władzy samorządowej* 7 38,9 prowadzenie dyskusji publicznej, udział w dyskusji publicznej 7 38,9 doradzanie mieszkaocom** 5 27,8 niewielką*** 5 27,8 pośredniczenie, mediacje i negocjacje 3 16,7 wyważenie interesu publicznego i interesów prywatnych**** 3 16,7 * udział w sesjach rady, w posiedzeniach komisji etc. ** informowanie, przybliżanie procesu planowania *** mieszkaocy kontaktują się bezpośrednio z urzędnikami, urbanista nie może udzielad informacji bez zgody urzędu **** urbanista nie reprezentuje urzędu (lub stara się tego nie robid o ile to możliwe) 25 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow 4. KANAŁY KOMUNIKACJI, PLANOWANIU PRZESTRZENNYM CZYLI JAK KOMUNIKUJEMY SIĘ W Planowanie przestrzenne jako częśd polityki publicznej regulowane jest przez prawo na szczeblu krajowym. Ustawy i rozporządzenia wyznaczają nie tylko ramy administracyjne, w jakich odbywad ma się proces podejmowania decyzji przestrzennych, ale również określają formy komunikacji z użytkownikami przestrzeni, czyli szeroko rozumianej partycypacji społecznej. Jednak praktyka projektowa to nie tylko procedury ustawowe, ale również szereg działao o charakterze półformalnym i nieformalnym. Dlatego w prezentowanym badaniu pytano zarówno o skutecznośd obowiązkowych działao z zakresu komunikacji społecznej jak i o dodatkowe formy partycypacji społecznej stosowane przez samorządy lokalne. Podział na to, co formalne i nieformalne jest dziś coraz trudniejszy. Mieszkaocy i inni aktorzy planowania przestrzennego na różne sposoby próbują wpływad na proces podejmowania decyzji przestrzennych, a ostateczny projekt jest raczej wynikiem działania różnych nakładających się na siebie sił społecznych niż tylko efektem realizacji procedur ustawowych przez wyznaczone do tego celu organy. 4.1. Dobór próby i metody badao *Zob. rozdział 3+ Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe 4.2. Wybrane tabele wynikowe Odpowiedzi na pytanie „Jakie sposoby angażowania mieszkaoców w proces planowania przestrzennego stosuje się w Pani/Pana gminie/mieście?” Uwaga: we wszystkich badanych gminach stosowano zachęty pozaustawowe, zatem tabela dotyczy całości próby (18 gmin). Uwzględniono odpowiedzi wskazane przez więcej niż 10% ankietowanych. Procenty nie sumują się do 100% ponieważ respondenci mogli udzielid więcej niż 1 odpowiedzi. Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów współpraca z sołtysami i radami dzielnic* 10 55,6 dodatkowe spotkania w urzędzie gminy/miasta 5 27,8 dodatkowe ogłoszenia na tablicach w sołectwach lub w miejscowościach objętych planami 4 22,2 ogłoszenia w kościołach 3 16,7 publikowanie informacji w internecie** 2 11,1 dodatkowe spotkania w miejscowościach lub w obszarze opracowania planu 2 11,1 prasa lokalna*** 2 11,1 działania aktywizujące społecznośd lokalną**** 2 11,1 * opiniowanie projektów planistycznych, osobiste informowanie mieszkaoców, udostępnianie projektów w trakcie wyłożenia do publicznego wglądu ** w tym Biuletyn Informacji Publicznej *** dodatkowe ogłoszenia w gazetach, odpowiedni dobór gazet, w których publikowane są ogłoszenia - takich, które są najchętniej czytane przez mieszkaoców **** np. w szkołach, w przestrzeniach publicznych Odpowiedzi na pytanie „W jakich przypadkach stosowane są zachęty pozaustawowe (jeśli są stosowane)?” Uwaga: we wszystkich badanych gminach stosowano zachęty pozaustawowe, zatem tabela dotyczy całości próby (18 gmin). Uwzględniono odpowiedzi wskazane przez więcej niż 10% ankietowanych. Procenty nie sumują się do 100% ponieważ respondenci mogli udzielid więcej niż 1 odpowiedzi. Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów zależnie od obszaru opracowania* 7 38,9 zawsze 7 38,9 27 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow zwłaszcza przy dużych planach** 6 33,3 * zwłaszcza w obszarach konfliktowych ** przy planach dla całych obrębów (wsi), przy planach dla dużej liczby mieszkaoców Odpowiedzi na pytanie „Czy zna Pani/Pan inne skuteczne formy komunikacji między mieszkaocami i inwestorami a władzami samorządowymi? Jeśli tak, to jakie?” Uwzględniono odpowiedzi wskazane przez więcej niż 10% ankietowanych. Procenty nie sumują się do 100% ponieważ respondenci mogli udzielid więcej niż 1 odpowiedzi. Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów nie 6 33,3 ogłoszenia w kościołach 3 16,7 internet 2 11,1 media lokalne (radio, TV, prasa) 2 11,1 spotkania w miejscu opracowania projektu 2 11,1 Odpowiedzi na pytanie „Czy wymagana ustawowo dyskusja publiczna jest dobrym sposobem konsultowania i podejmowania decyzji planistycznych?” Odpowiedź Liczba wskazao % respondentów tak 8 44,4 trudno powiedzied 9 50,0 nie 1 5,6 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe DANE KONTAKTOWE dr inż. Łukasz Damurski Katedra Planowania Przestrzennego Wydział Architektury Politechnika Wrocławska ul. Bolesława Prusa 53/55 50-317 Wrocław tel. 713206354 e-mail [email protected] 29 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow ZAŁĄCZNIK 1: KWESTIONARIUSZ ANKIETY TELEFONICZNEJ Miejscowośd: Data: ANKIETA TELEFONICZNA DLA URZĘDNIKÓW „Informacja publiczna w planowaniu przestrzennym. Typy dokumentów planistycznych i sposób ich publikacji” Niniejsza ankieta jest częścią projektu badawczego p. t. „Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym. Próba przedefiniowania roli urbanisty w procesie podejmowania decyzji przestrzennych” realizowanego na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej w latach 2012-2015, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki (projekt nr 2011/03/D/HS4/00806). Jej celem jest zapoznanie się z opinią urzędników zajmujących się planowaniem przestrzennym na temat zakresu i formy upowszechniania informacji publicznych w dziedzinie planowania przestrzennego. 1) Uchwała o przystąpieniu: [ ] (tablica)* [ ] (gazeta)* [ ] internet** [ + inne sposoby rozpowszechniania …………………………………………………. 2) Rozpatrzenie wniosków: [ ] NIE [ ] tablica [ ] internet [ ] na wniosek [ + inne sposoby rozpowszechniania…………………………………………………. 3) Ogłoszenie o wyłożeniu: wiadomo (tablica, gazeta) [ ] (tablica)* [ ] (gazeta)* [ ] internet** [ + inne sposoby rozpowszechniania…………………………………………………. 4) Projekty w trakcie wyłożenia: [ ] internet* [ + inne sposoby rozpowszechniania…………………………………………………. 5) Protokół z dyskusji publicznej: [ ] NIE Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe [ [ [ [ ] tablica ] internet ] na wniosek + inne sposoby rozpowszechniania…………………………………………………. 6) Rozpatrzenie uwag: [ ] NIE [ ] tablica [ ] internet [ ] na wniosek [ + inne sposoby rozpowszechniania…………………………………………………. 7) Uchwalone projekty (Studium i Plany Miejscowe): [ ] internet* [ + inne sposoby rozpowszechniania…………………………………………………. 8) Projekty w trakcie opracowania (poza wyłożeniem): [ ] NIE [ ] internet [ ] na wniosek [ + inne sposoby rozpowszechniania………………………………………………… 9) Jeśli jest Pani/Pan zainteresowana/zainteresowany otrzymaniem informacji o publikacji wyników tej ankiety, proszę podad swój adres e-mail. ............................................................................................................................................... Dziękuję za udział w ankiecie! * formy publikacji wymagane w różnym zakresie przez ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ** formy publikacji wynikające z ustawy o dostępie do informacji publicznej dr inż. Łukasz Damurski Katedra Planowania Przestrzennego Wydział Architektury Politechnika Wrocławska ul. B. Prusa 53/55 50-317 Wrocław tel. 71-320-63-54 e-mail: [email protected] 31 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow ZAŁĄCZNIK 2: KWESTIONARIUSZ WYWIADU BEZPOŚREDNIEGO Miejscowośd: Data: ANKIETA DLA URZĘDNIKÓW Niniejsza ankieta jest częścią projektu badawczego p. t. „Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym. Próba przedefiniowania roli urbanisty w procesie podejmowania decyzji przestrzennych” realizowanego na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej w latach 2012-2015, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki (projekt nr 2011/03/D/HS4/00806). Jej celem jest zapoznanie się z opinią urzędników zajmujących się planowaniem przestrzennym na temat partycypacji społecznej w procesie podejmowania decyzji przestrzennych. 1. Co jest przyczyną aktywnej polityki przestrzennej w Paostwa gminie (dotyczy gmin szybko rozwijających się)? / Co jest głównym powodem opracowywania planów miejscowych w Paostwa gminie (dotyczy pozostałych gmin)? …........................................................................................................................................................ 2. Jaki charakter ma Pani/Pana doświadczenie w dziedzinie planowania przestrzennego i urbanistyki? [ ] doświadczenie administracyjne (praca w urzędzie), bez doświadczenia projektowego [ ] doświadczenie administracyjne (praca w urzędzie) i doświadczenie projektowe [ ] głównie doświadczenie projektowe (w przypadku miejskich pracowni urbanistycznych) [ ] inne – jakie? 3a. Czy udział mieszkaoców w procesie planowania przestrzennego jest potrzebny? [ ] TAK [ ] NIE * + TRUDNO POWIEDZIED 3b. Dlaczego? …........................................................................................................................................................ 4. Co to jest „informacja publiczna” w odniesieniu do planowania przestrzennego? Jakie dokumenty muszą byd udostępniane publicznie i na jakim etapie (np. protokoły, plany w trakcie opracowania)? Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe …........................................................................................................................................................ 5a. Jakie sposoby angażowania mieszkaoców w proces planowania przestrzennego stosuje się w Pani/Pana gminie/mieście? [ ] tylko procedury ustawowe [ ] procedury ustawowe i inne zachęty – jakie? …........................................................................................................................................................ 5b. W jakich przypadkach stosowane są zachęty pozaustawowe (jeśli są stosowane)? …........................................................................................................................................................ 6. Czy w przypadku planów analizowanych przez dra Ł. Damurskiego podejmowano pozaustawowe działania zwiększające udział mieszkaoców w tych projektach? [ ] NIE [ ] TAK – jakie? …........................................................................................................................................................ 7a. Czy wymagana ustawowo dyskusja publiczna jest dobrym sposobem konsultowania i podejmowania decyzji planistycznych? [ ] TAK [ ] NIE * + TRUDNO POWIEDZIED 7b. Dlaczego? …........................................................................................................................................................ 8. Czy zna Pani/Pan inne skuteczne formy komunikacji między mieszkaocami i inwestorami a władzami samorządowymi? Jeśli tak, to jakie? …........................................................................................................................................................ 9. Jaką rolę odgrywa Internet w procesie partycypacji społecznej? …........................................................................................................................................................ 10. Od czego zależy zainteresowanie mieszkaoców i udział w procesie planowania przestrzennego? 33 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow …........................................................................................................................................................ 11. Kto najczęściej uczestniczy w procesie projektowym? …........................................................................................................................................................ 12. Kto najczęściej nie uczestniczy w procesie projektowym? Kogo w nim brakuje? …........................................................................................................................................................ 13. Jaką rolę odgrywa urbanista w kontaktach na linii władze samorządowe – mieszkaocy? …........................................................................................................................................................ 14. Jakie zmiany w systemie planowania przestrzennego są najbardziej konieczne? …........................................................................................................................................................ 15. Czy jesteście Paostwo zainteresowani współpracą z Politechniką Wrocławską w zakresie organizowania procesu partycypacji społecznej? …........................................................................................................................................................ 16. Czy macie Paostwo propozycje tematów prac dyplomowych z zakresu gospodarki przestrzennej, które mogłyby dotyczyd Paostwa gminy? …........................................................................................................................................................ 17. Jak długo pracuje Pani/Pan w dziale planowania przestrzennego? * + mniej niż 5 lat [ ] 5-10 lat * + więcej niż 10 lat 18. Czy jest Pani/Pan członkiem Izby Urbanistów? [ ] TAK [ ] NIE 19. Wiek * + mniej niż 30 lat [ ] 30-39 lat [ ] 40-49 lat * + 50 i więcej lat Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe 20. Płed [ ] kobieta * + mężczyzna 21. Jeśli jest Pani/Pan zainteresowana/zainteresowany otrzymaniem informacji o publikacji wyników tej ankiety, proszę podad swój adres e-mail. …........................................................................................................................................................ Dziękuję za udział w ankiecie! dr inż. Łukasz Damurski Katedra Planowania Przestrzennego Wydział Architektury Politechnika Wrocławska ul. B. Prusa 53/55 50-317 Wrocław tel. 71-320-63-54 e-mail: [email protected] 35 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow ZAŁĄCZNIK 3: METODA ANALIZY DOKUMENTACJI PLANISTYCZNYCH METODA ANALIZY DOKUMENTACJI PLANISTYCZNYCH Dobór projektów. W każdej gminie wytypowanej do badao* analizowane są dwa projekty uchwalone w okresie 2009-2011: jeden o najwyższej i jeden o najniższej liczbie uczestników dyskusji publicznej (względnie najwyższej i najniższej liczbie złożonych uwag). Projekty powinny obejmowad co najmniej jeden cały teren wyznaczony w Studium uwarunkowao i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Zakres analizy. Każdy projekt analizowany jest pod kątem następujących czynników: wielkośd planu (mierzona w ha), dominujące przeznaczenie terenu (mieszkaniowe, usługowe, przemysłowe, rekreacyjno-turystyczne, komunikacyjne, infrastrukturalne, mieszane), lokalizacja w skali miasta/gminy, liczba złożonych wniosków i sposób ich rozpatrzenia, liczba uczestników dyskusji publicznej, przebieg dyskusji publicznej, liczba złożonych uwag i sposób ich rozpatrzenia. Zbieranie i dokumentowanie danych. Dla wybranych projektów sporządzona będzie dokumentacja badawcza w formie opisanej poniżej: 1) MPZP: □ uchwała w sprawie uchwalenia planu: fotokopia (zdjęcie) strony tytułowej □ rysunek planu: fotokopia (zdjęcie) całości □ załącznik w sprawie rozpatrzenia uwag: notatka określająca liczbę uwag nieuwzględnionych przez wójta/burmistrza/prezydenta i sposób ich rozpatrzenia przez radę gminy/miasta (bez kopiowania i bez notowania danych osobowych) 2) Dokumentacja planistyczna: □ uchwała w sprawie przystąpienia do sporządzenia planu: fotokopia (zdjęcie) całości □ wnioski: notatka określająca liczbę wniosków (bez kopiowania i bez notowania danych osobowych) □ rozpatrzenie wniosków: notatka określająca sposób rozpatrzenia wniosków (bez kopiowania i bez notowania danych osobowych) □ protokół z dyskusji: fotokopia (zdjęcie) całości □ lista obecności: notatka określająca liczbę uczestników (bez kopiowania i bez notowania danych osobowych) □ uwagi: notatka określająca liczbę uwag (bez kopiowania i bez notowania danych osobowych) □ rozpatrzenie uwag: notatka określająca liczbę uwag uwzględnionych i nieuwzględnionych przez wójta/burmistrza/prezydenta oraz sposób ich rozpatrzenia przez radę gminy/miasta (bez kopiowania i bez notowania danych osobowych). * Do badania wybrano w każdym z 16 województw gminy o największej liczbie planów na 1 mieszkaoca (średnio w okresie 2009-2011), gminy o najszybszym wzroście liczby planów na 1 mieszkaoca (w okresie 2009-2011) oraz największe miasta. Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikowe PUBLIKACJE BĘDĄCE EFEKTEM PROJEKTU Damurski Ł. (2013). Public information in urban planning: what is it and how is it distributed? Proceedings of the International Coference on “Changing Cities”, Skiathos Island, Greece, 18–21 June 2013: spatial, morphological, formal & socio-economic dimensions, ed. Aspa Gospodini. Thessaloniki: Grafima Publ., cop. 2013. s. 1657–1666. Damurski Ł. (2014). Uczestnicy procesu podejmowania decyzji przestrzennych na szczeblu lokalnym: teoria i praktyka. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. 2014, nr 367, s. 59–67. Damurski Ł. (2014). Patterns of communicating spatial change in Polish municipalities. ATINER's Conference Paper Series [Dokument elektroniczny]. 2014, nr PLA2014-0997, s. 3–16. Damurski Ł. (2014). Public communication in urban planning: growing role of online applications for citizen participation. IT in the public sphere: applications in administration, government, politics, and planning, ed. Zaigham Mahmood. Hershey, PA: Information Science Reference, cop. 2014. s. 200–232. Damurski Ł. (2014). Dyskusja (nie)publiczna: problem dostępności dokumentów planistycznych na poziomie gminy. Samorząd Terytorialny. 2014, R. 24, nr 4, s. 38–50. Damurski Ł. (2015). Kultura planistyczna w Polsce: analiza wybranych komponentów w ujęciu porównawczym. W: T. Kudłacz i P. Lityoski (red.) Gospodarowanie przestrzenią miast i regionów - uwarunkowania i kierunki. Warszawa: Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, 2015. s. 345–354. Damurski Ł. (2015). From formal to semi-formal and informal communication in urban planning: insights from Polish municipalities. European Planning Studies. 2015, s. 1–20. Damurski Ł. (2015/2016). Recent progress in online communication tools for urban planning. A comparative study of Polish and German municipalities. International Journal of E-Planning Research *praca złożona w redakcji+. Damurski Ł. (2015/2016). Poszerzony program partycypacji społecznej w procesie planowania przestrzennego na przykładzie małego miasta: sukces czy porażka? W: M. Musiał-Karg (red.) Partycypacja obywateli w procesie podejmowania decyzji politycznych. Aktywnośd vs. biernośd polityczna w Polsce i w Europie *praca złożona w redakcji+. 37 Komunikacja społeczna w planowaniu przestrzennym: metody badawcze i tabele wynikow
