Innowacyjność nie zwalnia z myś

Opracowanie Innovation Experts sp. z o.o.
Innowacyjność nie
ie zwalnia z myślenia
myś
Jan Michałowicz
Słowa kluczowe: innowacyjność, przedsiębiorczość, konkurencyjność gospodarki, wskaźnik
innowacyjności, wskaźnik konkurencyjności, badania i rozwój, Unia Europejska,
Międzynarodowy
iędzynarodowy Fundusz Walutowy, World Economic Forum.
Lipiec 2012
© 2012 Innovation Experts sp. z o.o.
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
„Każdy dogmat ma dzień triumfu” – H.G. Wells
a początku było Słowo. Potem również. Obserwując współczesnych specjalistów od
ekonomii można odnieść wrażenie, że słowem tym powinno być „innowacyjność”. Próbę
naukowej definicji tego znanego od zawsze zjawiska podjął jeden z najwybitniejszych
ekonomistów świata, Austriak Józef Schumpeter. Jego prosta i szanowana do dzisiaj, a w świecie
ekonomii trudno o szacunek kolegów, definicja z 1934 roku ewaluowała od stwierdzenia: „Innowacja
polega na tym, że w sferze życia gospodarczego robi się rzeczy inaczej” do poważnych studiów.
Fundamentalne dzieło z 1942 roku „Kapitalizm, socjalizm, demokracja”1 szczegółowo opisuje
„twórczą destrukcję” - dynamiczny proces, w którym nowe technologie zastępują stare, stymulując
rozwój gospodarczy. Schumpeter rozróżniał dwa rodzaje innowacji: „radykalne” prowadzące do
wielkich destrukcyjnych zmian, oraz „przyrostowe” - nieustannie popychające proces zmian do
przodu. W swych pracach wyróżnił on również pięć typów innowacji:
N
•
•
•
•
•
wprowadzanie nowych produktów,
wprowadzanie nowych metod produkcji,
otwarcie nowych rynków zbytu,
ukształtowanie nowych źródeł dostaw surowców lub innych środków,
tworzenie nowych struktur rynkowych w ramach danego rodzaju działalności.
Kluczową postacią w teorii innowacji jest przedsiębiorca. Zanim zaczną się z tego powodu cieszyć
polscy przedsiębiorcy, warto wyjaśnić, że wyraz ten ma na świecie zgoła odmienne od polskiego
znaczenie. Pojęcie pojawiło się w XVIII wieku i oznacza jednostkę, której bystrość sprawia, iż możliwe
staje się przekształcenie pomysłu w efekt ekonomiczny. Specjaliści od początku XX wieku starannie
odróżniają role przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa (firmy). Wraz z pojawieniem się i ukształtowaniem
ekonomicznej teorii firm przedsiębiorca został wygnany z analiz mikroekonomicznych. Po raz
pierwszy wydarzyło się to w 1930 roku, kiedy to firma została podporządkowana neoklasycznej teorii
cen. Drugie wygnanie przypadło na lata osiemdziesiąte XX wieku, gdy teoria firmy została
sformułowana w języku teorii gier i ekonomii informacji. Jedynym uzasadnieniem ewentualnego
bezpośredniego związku przedsiębiorcy z firmą jest ułatwienie w poddaniu się ocenie rynku. Nie
umniejsza to w żadnym przypadku roli i oczekiwań związanych z przedsiębiorcami. Wprawiają oni
bowiem w ruch gospodarkę kraju. Rozwój gospodarczy możliwy jest jedynie dzięki nowym celom i
nowym sposobom pracy, otwierającym nowe możliwości działalności gospodarczej i czyniącym inne
zbędnymi.
Warunkiem zdolności gospodarki do zmian jest dojrzały system finansowy. Przedsiębiorca i firma,
gotowa do wdrożenia jego pomysłów, muszą mieć szansę uzyskania środków niezbędnych do
Strona
2
Niewątpliwie każda dyskusja na temat innowacyjności musi podjąć temat konkurencyjność rynkowej.
Jak zwykle w ekonomii równolegle obowiązuje wiele definicji zagadnienia. Na potrzeby naszych
rozważań przyjmiemy, że konkurencyjność to kryterium wszechstronnej oceny podmiotu, która
określa jego zdolność do ciągłego kreowania tendencji rozwojowej, wzrostu produktywności oraz do
skutecznego rozwijania rynków zbytu. Według Michaela E. Portera2 konkurencyjność państw jest
uzależniona od zdolności ich społeczeństw do tworzenia i przyswajania wiedzy oraz wprowadzania
innowacji w gospodarce. Wysoki poziom innowacyjności, a w jego efekcie także konkurencyjności
państwa, przekłada się bezpośrednio na wysoki poziom życia jego obywateli.
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
realizacji ich wspólnej wizji. Rolę dostarczyciela kapitału w dojrzałych gospodarkach pełnią zazwyczaj
fundusze venture capital. Przedsiębiorstwa, w które inwestują podmioty obracające
długoterminowym kapitałem podwyższonego ryzyka, osiągają lepsze wyniki niż firmy, które muszą
polegać na krótkoterminowym finansowaniu bankowym. Jest to efektem rygorystycznego i
drobiazgowego przeglądu nowego przedsięwzięcia, jakiego dokonuje venture capital zanim przystąpi
do inwestycji. Przeciętny europejski fundusz venture capital jest wart ok. 60 mln euro.
luczowe znaczenie innowacji dla rozwoju oraz konkurencyjności gospodarki Unii Europejskiej
nie podlega dziś dyskusji. Priorytety wzrostu obejmują: rozwój inteligentny, oparty na wiedzy i
innowacji; rozwój zrównoważony, oparty na zwiększeniu konkurencyjności gospodarki i jej
przyjazności dla środowiska; rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu, czyli wspieranie gospodarki
o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Dla zrealizowania
celów Komisja Europejska zaproponowała uruchomienie inicjatyw przewodnich, wśród których
znalazła się m.in. „Unia innowacji”3. Strategiczne podejście do innowacyjności czyni ją nadrzędnym
celem polityki, zaś wszystkie instrumenty i środki polityczne oraz fundusze służą wspieraniu
innowacji.
K
Strona
Corocznie publikowany ranking innowacyjności krajów UE Innovation Union Scoreboard5 gromadzi
dane w postaci 25 wskaźników, które są pogrupowane w trzy główne kategorie i osiem wymiarów.
„Warunki podstawowe” mają za zadanie uchwycenie bodźców niezależnych od firm. Składają się na
nie „Zasoby ludzkie”, „System badań”, oraz „Finansowanie i wsparcie”. Grupa ”Zasoby ludzkie”
opisana jest trzema wskaźnikami charakteryzującymi dostępność wysoko wykwalifikowanych
pracowników. Grupa „System badań” to 3 wskaźniki określające międzynarodową konkurencyjność
bazy naukowej. „Finansowanie i wsparcie” zawiera 2 wskaźniki charakteryzujące łatwość dostępu do
finansowania projektów innowacyjnych oraz poziom wsparcia ze strony Państwa dla prac
badawczych i działalności innowacyjnej. „Działalność przedsiębiorstw„ bada poziom aktywności
przedsiębiorstw za pomocą trzech grup wskaźników. „Inwestycje przedsiębiorstw” charakteryzują 2
wskaźniki, które oceniają inwestycje ukierunkowane na innowacyjność z zakresu B+R oraz spoza tego
zakresu. „Powiązania i przedsiębiorczość” to 3 wskaźniki badające kreatywność oraz współpracę
pomiędzy firmami innowacyjnymi i z sektorem publicznym. ”Aktywa intelektualne” to pomiar
różnorodnych form ochrony praw autorskich pomysłów wygenerowanych podczas procesów
innowacyjnym. „Produkty„ to grupa 2 czynników charakteryzujących skutki innowacyjności
przedsiębiorstw. Grupa „Innowatorzy” zawiera 3 wskaźniki charakteryzujące ilość firm wdrażających
innowacje (zarówno techniczne jak i nietechniczne) oraz badające występowanie firm o wysokim
tempie wzrostu. „Efekt ekonomiczny” zawiera 5 wskaźników określających poziom sukcesu z zakresu
zatrudnienia, eksportu i sprzedaży uzyskanego dzięki wdrożonym innowacjom. Nazwy grup
3
Organy wewnętrzne Unii słynną z formalności i precyzji w formułowaniu prawa wspólnotowego. Nic
zatem dziwnego, że oprócz sformułowania tez o potrzebach i metodach osiągania celów
wypracowano również precyzyjny aparat pomiaru wyników. Podstawę badań stanowi tzw.
Podręcznik Oslo 20054, którego właściwa nazwa to ”Zasady gromadzenia i interpretacji danych
dotyczących innowacji” opracowany wspólnie przez Eurostat oraz OECD. Warto zauważyć, że autorzy
na skutek coraz większej złożoności procesów innowacyjnych w świecie, powrócili do szerokiej,
zgodnej z pracami Schumpetera, interpretacji innowacji wskazując na konieczność uwzględnienia w
badaniach również innowacji nietechnologicznych (tj. organizacyjnych i marketingowych).
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
przedstawione w opracowaniu odbiegają od oryginalnych, gdyż dla polskiego ucha „System badań”
brzmi zdecydowanie mniej pompatycznie niż unijne „Otwarty, doskonały i atrakcyjny system badań”.
Typ, kierunek, wskaźnik
Warunki podstawowe
Zasoby ludzkie
1.1.1. Nowe doktoraty na 1000 osób populacji w wieku 25-34 lata
1.1.2. Procent populacji w wieku 30-34 lata z ukończonym wykształceniem 3 stopnia
1.1.3. Procent populacji w wieku 20-24 lata z ukończonym wykształceniem 2 stopnia
System badań
1.2.1. Współautorstwo w międzynarodowych publikacjach naukowych na milion osób populacji
1.2.2. % publikacji naukowych wśród 10% najczęściej cytowanych na świecie
1.2.3. % doktorantów spoza UE na studiach doktoranckich
Finansowanie i wsparcie
1.3.1. Nakłady na B+R w sektorze publicznym jako % PKB
1.3.2. Venture capital jako % PKB
Działalność przedsiębiorstw
Inwestycje przedsiębiorstw
2.1.1. Nakłady sektora prywatnego na B+R jako % PKB
2.1.2. Nakłady sektora prywatnego poza B+R na innowacje jako % obrotu
Powiązania i przedsiębiorczość
2.2.1. % MSP inwestujących w innowacje wewnątrz firmy
2.2.2. % MSP współpracujących z innymi MSP w zakresie innowacji
2.2.3. Ilość publikacji opublikowanych we współpracy publiczno-prywatnej na milion osób populacji
Aktywa intelektualne
2.3.1. Ilość zgłoszeń patentowych PCT na mld PKB
2.3.2. Ilość zgłoszeń patentowych PCT o tematyce znaczącej społecznie na mld PKB
2.3.3. Unijne znaki towarowe na mld PKB
2.2.4. Unijne wzory zastrzeżone na mld PKB
Produkty
Innowatorzy
3.1.1. % spośród MSP wdrażający innowacje TPP
3.1.2. % spośród MSP wdrażający innowacje marketingowe lub organizacyjne
3.1.3. Firmy o wysokim tempie wzrostu
Efekt ekonomiczny
4.1.1. % zatrudnionych w dziedzinach intensywnie wykorzystujących wiedzę
4.1.2. % wartości eksportu generowany przez towary wysoko lub średnio zaawansowane technicznie
4.1.3. % wartości eksportu generowany przez usługi wymagające zaawansowanej wiedzy
4.1.4. % obrotu towarowego stanowiący sprzedaż nowość dla rynku lub firmy
4.1.5. % PKB pochodzący z eksportu licencji lub patentów
Strona
Oprócz wyników reprezentowanych przez wskaźniki interesująca jest obserwacja trendów (rys. 2). W
badanym pięcioletnim okresie poprawę wskaźnika innowacyjności odnotowały wszystkie kraje za
wyjątkiem Luksemburga i Wielkiej Brytanii. Liderami wzrostu były Bułgaria i Estonia.
4
Dodatkowo, na podstawie 24 wskaźników określany jest wskaźnik syntetyczny, tworzący obraz
podsumowujący osiągnięcia w dziedzinie innowacji (rys. 1).
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation
novation Experts sp. z.o.o.
Charakterystyczną cechą jest tendencja do szybszego wzrostu wśród państw o słabszych wynikach
oraz powolne tempo zmian wśród liderów wskaźnika innowacyjności.
Rysunek 1.. Wskaźnik innowacyjności.
Strona
N
a nieuniknione pytanie „słoń a sprawa polska” odpowiedź Eurostatu jest następująca. Polska
zaliczana jest do grupy umiarkowanych innowatorów. Względnie mocnymi stronami naszego
kraju w zakresie innowacyjności są zasoby ludzkie, finansowanie i wsparcie, inwestycje firm
5
Rysunek 2. Trendy.
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
oraz skutki gospodarcze. Pozostałe dziedziny wypadają zdecydowanie gorzej. Zdecydowanie najgorzej
wypada ocena polskiej nauki, jej zdolności do publikowania ważnych i szanowanych wyników. Poziom
zainteresowania ochroną patentową z mocy PCT w Polsce jest znikomy.
Wyniki szczegółowe zawarte są w poniższej Tabeli 1:
Warunki podstawowe
Zasoby ludzkie
1.1.1. Nowe doktoraty
1.1.2. Populacja z wykształceniem 3 stopnia
1.1.3. Populacja z wykształceniem 2 stopnia
System badań
1.2.1. Międzynarodowe publikacje naukowe
1.2.2. Publikacje naukowe wśród 10% cytowanych
1.2.3. Doktoranci spoza UE
Finansowanie i wsparcie
1.3.1. Nakłady na B+R w sektorze publicznym
1.3.2. Venture capital
Działalność przedsiębiorstw
Inwestycje przedsiębiorstw
2.1.1. Nakłady sektora prywatnego na B+R
2.1.2. Nakłady sektora prywatnego poza B+R
Powiązania i przedsiębiorczość
2.2.1. MSP inwestujących wewnątrz firmy
2.2.2. MSP współpracujących z innymi MSP
2.2.3. Publikacje współpracy publiczno-prywatnej
Aktywa intelektualne
2.3.1. Ilość zgłoszeń patentowych PCT
2.3.2. Patenty PCT o tematyce znaczącej społecznie
2.3.3. Unijne znaki towarowe
2.2.4. Unijne wzory zastrzeżone
Produkty
Innowatorzy
3.1.1. MSP wdrażające innowacje TPP
3.1.2. MSP wdrażający innowacje nietechniczne
Efekt ekonomiczny
4.1.1. Praca w dziedzinach intensywnie wykorzystujących wiedzę
4.1.2. Eksport towarów zaawansowanych technicznie
4.1.3. Eksport usług wymagających zaawansowanej wiedzy
4.1.4. Sprzedaż nowości dla rynku lub firmy
4.1.5. Zysk z eksportu licencji lub patentów
UE
Polska
%
średniej
1,5
33,6
79,0
0,8
36,3
91,1
53%
108%
115%
301
10,73
19,19
198
3,68
1,98
66%
34%
10%
0,78
0,095
0,53
0,034
68%
36%
1,23
0,71
0,20
1,25
16%
176%
30,31
11,16
36,2
13,76
6,4
2,5
45%
57%
7%
3,78
0,64
5,58
4,77
0,34
0,06
2,95
4,4
9%
9%
53%
92%
34,18
39,09
17,55
18,65
51%
48%
13,5
48,23
48,13
13,26
0,51
9,10
52,39
33,05
9,84
0,08
67%
109%
69%
74%
16%
Równie interesująca jak wyniki cząstkowe jest obserwacja zmian zachodzących w polskiej
innowacyjności i gospodarce. Obserwuje się wysoki wzrost wskaźników Unijne wzory zastrzeżone,
Unijne znaki towarowe oraz Zysk z eksportu licencji lub patentów. Zaobserwowano stosunkowo silny
spadek dla MSP inwestujących wewnątrz firmy oraz MSP współpracujących z innymi MSP.
Strona
Wskaźnik
6
Tabela 1. Polska na tle UE.
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
Odnotowano wzrost znacznie przekraczający średnią dla wymiarów Aktywa intelektualne oraz Efekt
ekonomiczny. W odróżnieniu od pozytywnego kierunku zmian w UE Polska pogarsza wyniki we
wskaźnikach Nowe doktoraty, Populacja z wykształceniem 2 stopnia, Doktoranci spoza UE, MSP
współpracujących z innymi MSP, MSP wdrażający innowacje nietechniczne. W odróżnieniu od UE,
którą odnotowuje w tym zakresie regres, uzyskujemy postęp we wskaźnikach Venture capital oraz
Ilość zgłoszeń patentowych PCT. Dane porównania trendów w Polsce i UE zawarte są w Tabeli 2.
Tabela 2. Trendy.
2,8
3,8
0,4
-5,4
9,3
-0,2
-8,2
5,5
-0,6
6,0
2,1
1,5
1,8
4,0
-3,3
-4,2
1,9
-4,8
4,0
-6,3
8,7
3,6
4,7
9,9
1,3
-2,6
2,7
-2,4
1,4
0,2
-1,3
5,5
1,1
-8,3
-8,3
5,9
-7
-13,8
4,8
-0,8
0,5
8,0
1,1
2,3
1,1
12,3
19,7
3,1
0,6
4,3
18,6
-0,7
0,6
-5,7
-7,5
-5
-8,1
0,6
0,2
0,5
-1,2
2,9
2,6
1,7
5,5
-7,6
18,0
2
1,5
5
-6,4
15,1
Trend
7
Średnia zmiana
Zasoby ludzkie
1.1.1. Nowe doktoraty
1.1.2. Populacja z wykształceniem 3 stopnia
1.1.3. Populacja z wykształceniem 2 stopnia
System badań
1.2.1. Międzynarodowe publikacje naukowe
1.2.2. Publikacje naukowe wśród 10% cytowanych
1.2.3. Doktoranci spoza UE
Finansowanie i wsparcie
1.3.1. Nakłady na B+R w sektorze publicznym
1.3.2. Venture capital
Inwestycje przedsiębiorstw
2.1.1. Nakłady sektora prywatnego na B+R
2.1.2. Nakłady sektora prywatnego poza B+R
Powiązania i przedsiębiorczość
2.2.1. MSP inwestujących wewnątrz firmy
2.2.2. MSP współpracujących z innymi MSP
2.2.3. Publikacje współpracy publiczno-prywatnej
Aktywa intelektualne
2.3.1. Ilość zgłoszeń patentowych PCT
2.3.2. Patenty PCT o tematyce znaczącej społecznie
2.3.3. Unijne znaki towarowe
2.2.4. Unijne wzory zastrzeżone
Innowatorzy
3.1.1. MSP wdrażające innowacje TPP
3.1.2. MSP wdrażający innowacje nietechniczne
Efekt ekonomiczny
4.1.1. Praca w dziedzinach intensywnie wykorzystujących wiedzę
4.1.2. Eksport towarów zaawansowanych technicznie
4.1.3. Eksport usług wymagających zaawansowanej wiedzy
4.1.4. Sprzedaż nowości dla rynku lub firmy
4.1.5. Zysk z eksportu licencji lub patentów
%
zmiany
PL
1,8
Strona
Wskaźnik
%
zmiany
UE
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
olskie badania i raporty dotyczące innowacyjności zazwyczaj koncentrują się na wskazywaniu
dróg przyspieszenia budowy gospodarki innowacyjnej6. W przypadku poważnych opracowań
prezentowanych przez przedstawicieli nauki, widzą oni w dążeniu do zwiększenia
innowacyjności okazję zwiększenia nakładów na badania naukowe. Temat nieefektywnej organizacji
jest traktowany pobieżnie, zaś niedofinansowanie sektora badań i rozwoju urasta do patologii
powodującej utratę zainteresowania podjęciem kariery badawczej przez najzdolniejszych młodych
naukowców. Uwzględniając ściśle hierarchiczny system polskiej nauki wnioski są zgodne z
oczekiwaniami. Na tym tle ciekawie wypadają wyniki sondażu7 przeprowadzonego w grupie
decydentów - polityków, urzędników szczebla centralnego i lokalnego, dziennikarzy, ekspertów,
przedstawicieli organizacji pracodawców na temat jakości kształcenia. 69% respondentów uważa, że
szkoły zawodowe i wyższe dobrze uczą teorii. Znacznie gorzej radzą sobie natomiast z
przekazywaniem wiedzy praktycznej związanej z wykonywanym zawodem oraz dopasowaniem
kształcenia do rynku pracy – pozytywną opinię o przekazywaniu wiedzy praktycznej wyraziło zaledwie
23% ankietowanych.
P
Polscy biznesmeni szansę na wzrost innowacyjności widzą w zmianach prawnych znoszących
ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej. Ich postulaty to:
•
•
•
•
•
niższe i prostsze podatki ,
niższe koszty pracy,
liberalizacja prawa pracy,
ograniczenie nadzoru nad gospodarką,
większy wpływ na prawodawstwo.
Związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy powyższymi postulatami, a zwiększeniem innowacyjności
zazwyczaj nie jest wykazywany – obowiązuje teza, że to, co dobre dla przedsiębiorców, jest dobre dla
innowacyjnego państwa.
Obie grupy tj. zarówno naukowcy jak i biznesmeni wskazują na brak porozumienia między nauką a
biznesem. Spowodowane jest to odmiennymi oczekiwaniami. Kadra naukowa jest zwolennikiem
zrównoważonych badań poznawczych i wdrożeniowych. Zastrzega przy tym, że w badaniach
poznawczych nie powinno się ustalać żadnych priorytetów i ograniczeń, zaś w przypadku badań
ukierunkowanych na wdrożenie nie da się zagwarantować ich sukcesu. Przedsiębiorcy traktują
finansowanie badań podstawowych na równi z działalnością filantropijną, zaś w przypadku badań
naukowych ukierunkowanych na zastosowania praktyczne są zwolennikami modelu pay for success.
Zgodnie z tradycją pojawiają się również prace, które przy pełnym poparciu dla idei budowy
konkurencyjnego państwa bazującego na innowacyjności, za cel stawiają sobie wykazanie inteligencji
i swady autora lub też po prostu wykorzystują możliwość łatwego finansowania badań z tej dziedziny.
W oczywisty sposób nie mogło również zabraknąć opinii, że „wszystkiemu winna jest Unia”.
Strona
Unia Europejska w swoich opracowaniach częstokroć odwołuje się do prac Schumpetera.8
Rzeczywiście historia życia tego wybitnego ekonomisty niewątpliwie pomogła w wypracowaniu
praktycznego podejścia do teorii ekonomicznych. W odróżnieniu od większości teoretyków Józef
Schumpeter, prekursor badań nad przedsiębiorczością, w swej karierze był również Ministrem
8
Kluczowe znaczenie innowacji dla rozwoju oraz konkurencyjności gospodarki Unii Europejskiej nie
podlega dziś dyskusji. Nie oznacza to jednak, że nie należy baczniej spojrzeć na ten leżący u podstaw
długofalowej polityki 27 państw paradygmat. Podstawowe pytania, na które warto odpowiedzieć,
dotyczą sposobu, w jaki innowacyjność wpływa na rozwój gospodarczy, uwarunkowań efektywnego
wykorzystania innowacyjności oraz warunków sensowności dążenia do gospodarki innowacyjnej.
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
Finansów w Austrii, prezesem prywatnego banku Biedermann Bank, prywatnym inwestorem i
doradcą finansowym. Szczególnie interesujące dla współczesnych managerów są jego prace
poświęcone fazom koniunktury. Praktyczna strona idei Schumpetera odróżnia mikroekonomiczne i
makroekonomiczne konsekwencje innowacji. Zysk przedsiębiorstwa, będący konsekwencją
wdrożonych inwestycji, jest przede wszystkim początkiem lawiny destrukcji, która poprzez
przejmowanie rynku prowadzi do zwolnienia pracowników w zanikających przedsiębiorstwach lub u
producentów wypieranych przez posiadaczy nowszych pomysłów. Postęp rozumiany, jako zmiana na
lepsze, polega na stworzeniu nowego obszaru zapotrzebowania na pracowników, którzy mogą
uczestniczyć w pracach bardziej twórczych i produktywnych przedsiębiorstw. Nowe technologie to
konieczność budowy nowych, bardziej złożonych maszyn oraz zaplecza usługowego.
udowa innowacyjnej gospodarki to domena nie tylko urzędników, naukowców,
przedsiębiorców, biznesmenów czy też dziennikarzy. Bodaj najpoważniejszy stosunek do
zagadnienia wykazują finansiści – ostatecznie to zarządzane przez nich środki mają
doprowadzić do oczekiwanego efektu. Głównym sponsorem międzynarodowych badań innowacyjnej
gospodarki jest Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Fundusz jest obecnie najpotężniejszą instytucją
gospodarczą na świecie, ma do dyspozycji 750 mld dol. i armię ekonomistów. Kredyt udzielany jest
zarówno na cele związane z restrukturyzacją długu - z pokryzysowej pomocy korzysta 26 rządów, jak i
na walkę z biedą - otrzymuje ją na 0% 31 krajów. Od jesieni 2008 r. MFW zatwierdził pożyczki na
kwotę 217 mld dol. Strategia funduszu przewiduje, że kredytobiorca zobowiązany jest do
konkretnych reform, które zrównoważą finanse publiczne. Stąd potrzeba różnorodnych i
obiektywnych badań zjawisk ekonomicznych, a wśród nich – innowacyjności.
Strona
Zakres badań i prac naukowych MFW jest imponujący. Jie Yang badał istnienie związku pomiędzy
produkcją proeksportową, a przyspieszeniem wzrostu gospodarczego9. Zalecenie wynikające z badań
sugeruje, że nie istnieje uzasadniona potrzeba stymulacji rozwoju eksportu, kosztem
zrównoważonego postępu całej gospodarki. Vito Tanzi wraz z Hamidem Davoodi badali wpływ
zjawiska korupcji na rozwój państwa10. Wnioski są jednoznaczne: wykryto związek pomiędzy
korupcją, a zwiększeniem inwestycji państwowych, zmniejszeniem wpływów państwa, zmniejszeniem
nakładów na działalność operacyjną i utrzymanie, pogorszeniem stanu infrastruktury publicznej, a w
konsekwencji spowolnieniem wzrostu gospodarczego. Roberto Piazza obserwował wpływ innowacji
w finansach na jakość podejmowanych decyzji inwestycyjnych11. Wnioski z opracowania sugerują, iż
innowacje finansowe obniżają bodźce do gromadzenia informacji prywatnej, pogarszając
jednocześnie jakość informacji publicznej.
Prowadzi to w konsekwencji do inwestycji o
nieakceptowalnym poziomie ryzyka. Zespół Era Dabla-Norris, Erasmus Kersting i Geneviève Verdier
badał wpływ innowacyjności na produktywność firm w połączeniu z oceną wpływu poziomu rozwoju
otoczenia finansowego12. Konkluzja pracy wskazuje na zwiększenie produktywności w firmach
innowacyjnych. Efekt uzyskany dzięki innowacyjności może zostać zaprzepaszczony w przypadku
niskiego poziomu rozwoju obsługi finansowej przedsiębiorstwa. Zjawisko to dotyczy zwłaszcza
kapitałochłonnych innowacji w obszarze wysokich technologii. Suresh de Mel, David McKenzie oraz
Christopher Woodruff podjęli temat zależności innowacyjności firm od szeregu czynników, w tym od
cech właściciela13. Badacze zaobserwowali, iż najczęściej wybieraną przez mikrofirmy formą
innowacyjności jest innowacyjność marketingowa. Wykazano, że rozmiar firmy ma silniejszy
pozytywny wpływ na innowacje procesowe i organizacyjne niż na innowacje produktowe. Z kolei
konkurencja rynkowa ma silniejszy negatywny wpływ na innowacje procesowe i organizacyjne niż na
innowacje produktowe. Zdolności właściciela, jego cechy osobowości i pochodzenie etniczne mają
istotny wpływ na prawdopodobieństwo innowacyjności firmy, potwierdzając tym samym znaczenie
biznesmena w procesie innowacji. Laura Valderrama zajęła się problemem inercji w działaniu
9
B
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
przedsiębiorstw w zależności od formy ich własności14. Na podstawie badań autorka dochodzi do
wniosku, że w przypadku firm będących własnością załogi, w odróżnieniu od firm, których właściciele
nie są związani z przedsiębiorstwem, zachodzi zależność pomiędzy skłonnością do innowacji
technicznych, a postrzeganiem pozycji decyzyjnej właściciela. W konsekwencji przedsiębiorstwa,
będące własnością załóg, mają tendencje do utrzymania status quo wśród uprawnionych do
głosowania właścicieli kosztem zmian technicznych. David T. Coe, Elhanan Helpman i Alexander W.
Hoffmaister w swojej pracy skoncentrowali się na badaniu efektywności B+R w zależności od
pochodzenia oraz aspektów instytucjonalnych kraju badanego15. Badania potwierdziły większą
efektywność wykorzystania rezultatów badań B+R w krajach o uproszczonych procedurach
prawnych, posiadających liczną kadrę z wykształceniem 3 stopnia. Wyższy poziom ochrony
patentowej sprzyja uzyskiwaniu wyższych przychodów zarówno z krajowych jak i zagranicznych
badań B+R. Dodatkowo zaobserwowano wpływ prawodawstwa na efektywność wdrażania wyników
badań – państwa bazujące na prawodawstwie zbliżonym do francuskiego lub skandynawskiego
uzyskują gorsze wyniki w porównaniu z państwami bazującymi na prawodawstwie anglosaskim lub
niemieckim. Lone E. Christiansen zajął się wpływem zmian technologicznych na wydajność pracy16.
Na podstawie zgromadzonych danych autor zauważa, że wdrożenie innowacji technicznych
powoduje krótkotrwały spadek wydajności pracy, który stosunkowo szybko jest zrekompensowany w
okresie późniejszym.
Przytoczone powyżej publikacje nie stanowią oczywiście całości dorobku naukowego realizowanego
pod auspicjami MFW, a poświęconego innowacjom w gospodarce. Na podstawie tych i podobnych
analiz MFW opracowuje zalecenia precyzyjnie dostosowane do potrzeb i możliwości konkretnych
krajów. Finansiści już dawno odrzucili wiarę w jeden cudowny, sprawczy plan prowadzący do
powszechnej szczęśliwości. Obecnie przeświadczenie o posiadaniu uniwersalnego panaceum w sferze
duchowej posiadają natchnieni mesjasze, zaś w dziedzinie gospodarki – jedynie urzędnicy.
Strona
Przyjrzyjmy się zatem danym zebranym w Tabeli 3, która daje możliwość porównania przyrostu PKB
per capita (PPP) krajów Unii Europejskiej i ich osiągnięć na polu wdrażania innowacyjności. W Tabeli
podano PKB per capita (PPP) w Euro z lat 2000 i 2010 w cenach stałych oraz wskaźnik innowacyjności
SII z lat 2007 i 2011. Dla wygody czytelnika wyniki dla państw o produkcie krajowym brutto per capita
niższym od zalecanych przez MFW 20 000 Euro zaznaczone zostały kolorem żółtym. Przedstawione
10
Unia Europejska kieruje się wartościami nadrzędnymi: ma wspierać spójność gospodarczą oraz kłaść
szczególny nacisk na poszanowanie równości państw członkowskich. Nie istnieje zatem, ani prawnie,
ani w praktyce, możliwość budowy polityki europejskiej, która rozróżniałaby w swych założeniach
możliwości lub preferencje poszczególnych państw członkowskich. Inicjatywa przewodnia „Unia
innowacji” w jednakowym stopniu dotyczy wszystkich państw członkowskich. Z kolei zdolność MFW
do budowy indywidualnych zaleceń nie oznacza oczywiście, iż instytucja ta nie wypracowała zasad
generalnych. Fundamentalne zaleceniu MFW w interesującej nas materii budowy innowacyjnej
gospodarki stanowi, że ukierunkowanie na rozwój poprzez innowacyjność jest opłacalne w
gospodarce, w której PKB per capita wynosi nie mniej niż 20 000 Euro. Zalecenie wynika z
przeprowadzonych badań empirycznych, które wykazały, że skoro gospodarka nie potrafi
wypracować dochodu na pewnym poziomie, nie powinna podejmować strategii kapitałochłonnej.
Niski poziom PKB świadczy o możliwości uzyskania doskonałych wyników gospodarczych prostymi
metodami: zwiększania wydajności pracy, zwiększania przejrzystości obrotu gospodarczego czy
wreszcie dzięki usunięciu ograniczeń prawnych.
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
dane w zakresie dotyczącym wskaźnika innowacyjności pochodzą z publikacji UE Innovation Union
Scoreboard, zaś w części dotyczącej PPP z danych noiItalia17.
Tabela 3. Porównanie PPP i SII
Zmiana
PPP 20002010
Kraj
PPP
2000
PPP
2010
Austria
Belgia
Bułgaria
Cypr
Czechy
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Litwa
Luksemburg
Łotwa
Malta
Niemcy
Polska
Portugalia
Rumunia
Słowacja
Słowenia
Szwecja
UE27
W. Brytania
Węgry
Włochy
25 100
24 100
5 400
16 700
13 500
25 100
8 600
22 300
22 000
16 000
18 500
25 600
25 200
7 500
46 700
6 900
16 200
22 400
9 200
15 400
5 000
9 500
15 300
24 300
19 100
22 700
10 300
22 400
30 800
29 000
10 600
23 800
20 100
30 700
15 700
28 300
26 100
21 500
24 500
32 600
31 100
14 200
67 000
12 600
20 200
28 700
15 300
19 800
11 000
18 100
20 900
30 100
24 400
27 900
15 500
24 500
23%
20%
96%
43%
49%
22%
83%
27%
19%
34%
32%
27%
23%
89%
43%
83%
25%
28%
66%
29%
120%
91%
37%
24%
28%
23%
50%
9%
Pozycja
wg
zmiany
PPP
23
25
2
11
9
24
6
18
26
13
14
17
21
4
10
5
19
16
7
15
1
3
12
20
22
8
27
SII
2007
0,576
0,606
0,173
0,418
0,397
0,727
0,395
0,643
0,505
0,329
0,397
0,570
0,576
0,265
0,610
0,191
0,292
0,660
0,284
0,340
0,226
0,295
0,431
0,746
0,517
0,620
0,314
0,413
SII
2011
0,595
0,621
0,239
0,509
0,436
0,724
0,496
0,691
0,558
0,343
0,406
0,596
0,582
0,255
0,595
0,230
0,340
0,700
0,296
0,438
0,263
0,305
0,521
0,755
0,539
0,620
0,352
0,441
Zmiana SII
2011/2007
3%
2%
38%
22%
10%
0%
26%
7%
10%
4%
2%
5%
1%
-4%
-2%
20%
16%
6%
4%
29%
16%
3%
21%
1%
4%
0%
12%
7%
Pozycja
wg PPP
2010
Pozycja
wg SII
2011
4
7
27
14
18
5
21
9
11
15
13
2
3
24
1
25
17
8
23
19
26
20
16
6
9
5
26
13
17
2
14
4
11
20
18
7
10
25
8
27
21
3
23
16
24
22
12
1
10
22
12
6
19
15
Dla ułatwienia w poniższych tabelach podano dane dla 8 krajów o najwyższej dynamice wzrostu PPP
(tabela 4) oraz dla krajów o najniższym wskaźniku innowacyjności w 2011 (tabela 5).
PPP
2000
Rumunia 5 000
Bułgaria
5 400
Słowacja
9 500
Litwa
7 500
Łotwa
6 900
Estonia
8 600
Polska
9 200
Węgry
10 300
PPP
2010
11 000
10 600
18 100
14 200
12 600
15 700
15 300
15 500
Zmiana Pozycja wg
PPP 2000zmiany
2010
PPP
120%
96%
91%
89%
83%
83%
66%
50%
1
2
3
4
5
6
7
8
SII
2007
0,226
0,173
0,295
0,265
0,191
0,395
0,284
0,314
SII
2011
0,263
0,239
0,305
0,255
0,230
0,496
0,296
0,352
Zmiana SII
2011/2007
16%
38%
3%
-4%
20%
26%
4%
12%
Pozycja
wg PPP
2010
Pozycja
wg SII
2011
26
27
20
24
25
21
23
22
24
26
22
25
27
14
23
19
Strona
Kraj
11
Tabela 4. PPP i SII dla 8 krajów o najwyższej dynamice wzrostu PPP
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
Tabela 5. PPP i SII dla krajów o najniższym SII
Kraj
PPP
2000
PPP
2010
Węgry
10 300 15 500
Grecja
16 000 21 500
Malta
16 200 20 200
Słowacja
9 500 18 100
Polska
9 200 15 300
Rumunia 5 000 11 000
Litwa
7 500 14 200
Bułgaria
5 400 10 600
Łotwa
6 900 12 600
Zmiana Pozycja wg
PPP 2000zmiany
2010
PPP
50%
34%
25%
91%
66%
120%
89%
96%
83%
8
13
19
3
7
1
4
2
5
SII
2007
0,314
0,329
0,292
0,295
0,284
0,226
0,265
0,173
0,191
SII
2011
0,352
0,343
0,340
0,305
0,296
0,263
0,255
0,239
0,230
Zmiana SII
2011/2007
12%
4%
16%
3%
4%
16%
-4%
38%
20%
Pozycja
wg PPP
2010
Pozycja
wg SII
2011
22
15
17
20
23
26
24
27
25
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Pomiędzy tabelami występują niewielkie różnice: Estonia nie występuje w tabeli 5 wśród krajów o
najniższym wskaźniku innowacyjności, pojawiają się w niej Grecja i Malta – pierwsza z powodu
ogólnego załamania gospodarki, druga zaś ze względu na charakterystykę gospodarki. Głównym
źródłem dochodu Malty jest turystyka, przemysł odpowiada zaledwie za 23% PKB. Wyższa od
oczekiwanej pozycja Estonii wynika wyłącznie z nadzwyczaj wysokiego poziomu stosowania praw
własności intelektualnej.
Zgodnie z obowiązującym paradygmatem gospodarka rozwija się dzięki innowacyjności. Powyższe
dane temu zaprzeczają: kraje o najwyższym wzroście PKB są jednocześnie outsiderami wskaźnika
innowacyjności. Należy zatem przyjąć, że znalazły inny, bardziej dostosowany do ich potrzeb i
możliwości, sposób zwiększania konkurencyjności gospodarki.
olejne szanowane ciało skupiające ekonomistów, którego opinię warto zauważyć, to World
Economic Forum (WEF). Owocem prac tego gremium jest szereg raportów, które szczegółowo
badają szeroki zakres zagadnień globalnych. Najważniejsza doroczna publikacja to Global
Competitiveness Report. Od ponad trzech dekad World Economic Forum dokonuje w nim porównania
licznych czynników stanowiących podstawę oceny konkurencyjności państw. Według opinii autorów
wydajność i konkurencyjność zależna jest od wielu czynników. Ekonomiści badają zjawisko od wielu
lat: za czasów Adama Smitha sukces upatrywano w specjalizacji i podziale pracy, neoklasyczni
ekonomiści kładli nacisk na inwestycje w kapitał fizyczny i infrastrukturę, zaś ostatnio popularne stały
się tendencje do preferowania efektywności kształcenia, postępu technologicznego, stabilności
makroekonomicznej, dobrego zarządzania, efektywności firma i rynku. Warto podkreślić, że wszystkie
te czynniki mogą mieć znaczenie dla konkurencyjności i wzrostu gospodarczego i nie wykluczają się
wzajemnie.
K
Instytucje
Infrastruktura
Otoczenie makroekonomiczne
Zdrowie i wykształcenie podstawowe
Wykształcenie ponadpodstawowe i szkolenia
Wydajność rynku towarowego
Wydajność rynku pracy
Strona
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
12
W celu określenia wskaźnika konkurencyjności (GCI) WEF uwzględnia 12 grup czynników. Są to:
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
8.
9.
10.
11.
12.
Rozwój rynku finansowego
Przygotowanie techniczne
Wielkość rynku
Dojrzałość biznesowa
Innowacyjność
Zdaniem WEF wszystkie z wymienionych powyżej grup czynników do pewnego stopnia będą miały
znaczenie dla wszystkich gospodarek. Jest jednak oczywiste, że będą one miały wpływ na różne
sposoby i z różnym skutkiem. Najlepszy sposób poprawy konkurencyjności Czadu nie jest taki sam jak
najlepszy sposób dla Szwajcarii. Różnica ta spowodowana jest tym, że Czad i Szwajcaria znajdują się w
różnych stadiach rozwoju gospodarczego.
Prawdopodobnie najbardziej znana teoria etapów rozwoju ekonomicznego opracowana została przez
amerykańskiego historyka W.W. Rostowa w roku 196018. Na potrzeby badań WEF zaadaptowano
pracę Michaela Portera z 1990 roku19. Zgodnie z nią wraz z rozwojem gospodarczym następuje
podwyżka zarobków zatrudnionych, toteż, aby utrzymać wyższy dochód, musi wzrosnąć wydajności
pracy.
Strona
Zamieszczona poniżej tabela zawiera wskaźniki GCI krajów Unii Europejskie w latach 2010 i 2011.
Wartość GCI obliczona została z uwzględnieniem fazy rozwoju gospodarek poszczególnych krajów,
toteż pozwala na ocenę konkurencyjności w sposób zindywidualizowany. Łatwo zauważyć, że
przyjęte kryterium porównywania wartości porównywalnych daje zgoła odmienne wyniki niż ranking
Unii Europejskiej. Dane w poniższej tabeli 6 pochodzą z dwóch publikacji World Economic Forum:
„The Global Competitiveness Report 2010-2011” oraz „The Global Competitiveness Report 20112012”.
13
Zgodnie z teorią faz rozwoju ekonomii, budując wskaźnik GCI20 przyjmujemy, że podczas pierwszego
etapu rozwoju, gospodarka jest napędzana zasobami, zaś kraje konkurują umiejętnością
wykorzystania niewykwalifikowanej siły roboczej i zasobów naturalnych. Firmy konkurują w oparciu o
cenę i sprzedają podstawowe towary. Niska wydajności znajduje odzwierciedlenie w niskich płacach.
Utrzymanie konkurencyjności na tym etapie rozwoju zależy przede wszystkim od dobrze
funkcjonujących instytucji publicznych i prywatnych (grupa 1 czynników), dobrze rozwiniętej
infrastrukturze (grupa 2 czynników), stabilnego otoczenia makroekonomicznego (grupa 3 czynników)
oraz zdrowej siły roboczej, która otrzymała co najmniej podstawowe wykształcenie (grupa 4
czynników). Wraz ze wzrostem konkurencyjności wzrośnie produktywność, zaś wraz z postępem
wzrosną płace. W konsekwencji kraje przejdą do fazy, w której siła napędową jest wydajność.
Niezbędny staje się rozwój bardziej wydajnych procesów produkcyjnych oraz polepszenie jakości
produktów, ponieważ wzrost płac nie może być zrekompensowany wzrostem cen. W tej fazie
rozwoju konkurencyjność jest kształtowana w coraz większym stopniu przez instytucje szkolnictwa
ponadpodstawowego i szkolenia (grupa 5 czynników), wydajne rynki towarowe (grupa 6 czynników),
wydajny rynek pracy (grupa 7 czynników), dojrzały rynek finansowy (grupa 8 czynników), umiejętność
wykorzystania zalet istniejących technologii (grupa 9 czynników) oraz duży wewnętrzny i zewnętrzny
rynek zbytu (grupa 10 czynników). Wreszcie, wraz z przejściem do fazy, której siłą napędową są
innowacje, płace wzrosną na tyle, że utrzymanie tych wyższych płac i związanego z nimi poziomu
życia stanie się możliwe jedynie wtedy, gdy firmy będą zdolne konkurować nowymi i
niepowtarzalnymi produktami. Na tym etapie firmy muszą konkurować produkując towary przy
użyciu najbardziej zaawansowanych procesów produkcyjnych (grupa 11 czynników) oraz umiejętnie
wdrażać innowacje techniczne (grupa 12 czynników).
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
Tabela 6. Wskaźnik GCI dla krajów UE.
Kraj
Szwecja
Finlandia
Niemcy
Holandia
Dania
W. Brytania
Belgia
Francja
Austria
Luksemburg
Irlandia
Estonia
Hiszpania
Czechy
Polska
Włochy
Litwa
Portugalia
Cypr
Węgry
Malta
Słowenia
Łotwa
Słowacja
Bułgaria
Rumunia
Grecja
Pozycja
2010
2
7
5
8
9
12
19
15
18
20
29
33
42
36
39
48
47
46
40
52
50
45
70
60
71
67
83
Wskaźnik
GCI 2010
5.56
5.37
5.39
5.33
5.32
5.25
5.07
5.13
5.09
5.05
4.74
4.61
4.49
4.57
4.51
4.37
4.38
4.38
4.50
4.33
4.34
4.42
4.14
4.25
4.13
4.16
3.99
Pozycja
2011
3
4
6
7
8
10
15
18
19
23
29
33
36
38
41
43
44
45
47
48
51
57
64
69
74
77
90
Wskaźnik
GCI 2011
5,61
5,47
5,41
5,41
5,4
5,39
5,2
5,14
5,14
5,03
4,77
4,62
4,54
4,52
4,46
4,43
4,41
4,4
4,36
4,36
4,33
4,3
4,24
4,19
4,16
4,08
3,92
Polska zaliczana jest do krajów w stanie transformacji pomiędzy fazą drugą “Wydajności”, a trzecią
“Innowacji”. Jej pozycję w rankingu konkurencyjności przedstawia tabela 7.
Pozycja wśród 142 krajów
52
74
74
40
31
52
58
34
48
20
60
58
Strona
Czynnik
Instytucje
Infrastruktura
Otoczenie makroekonomiczne
Zdrowie i wykształcenie podstawowe
Wykształcenie ponadpodstawowe i szkolenia
Wydajność rynku towarowego
Wydajność rynku pracy
Rozwój rynku finansowego
Przygotowanie techniczne
Wielkość rynku
Dojrzałość biznesowa
Innowacyjność
14
Tabela 7. Konkurencyjność Polski wg WEF 2011.
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation
novation Experts sp. z.o.o.
Podstawowe problemy związane z prowadzeniem biznesu w Polsce według tego samego źródła to:
Czynnik
% wskazań
Przepisy podatkowe
20.7
Biurokracja
13.6
Restrykcyjne prawo pracy
13.4
Wysokość podatków
13.0
Infrastruktura
10.4
Dostępność kredytu
9.4
Brak wykwalifikowanej siły roboczej
3.9
Niski poziom etyki siły roboczej
3,4
Inflacja
3.2
Niestabilność polityczna
3.2
Korupcja
3.0
Niski poziom opieki zdrowotnej
1.1
Regulacje obrotu walutowego
1.0
Strona
Rysunek 3.. Polska a kraje w transformacji
15
Ocena Polski na tle państw w fazie transformacji pomiędzy gospodarką napędzaną wydajnością, a
gospodarką innowacyjną zobrazowana jest na rysunku 3:
3
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
Zalecenia World Economic Forum obejmują konieczność poprawy infrastruktury transportowej (111
pozycja wśród 142 krajów), zwłaszcza zaś stanu dróg (134 pozycja wśród 142 państw). Oczekiwane są
zmiany w stopniu obciążeniu biznesu regulacjami prawnymi (124 pozycja).
mówione powyżej metodyki i zalecenia MFW oraz WEF ukierunkowane są na indywidualne
cechy państw. Wykazaliśmy, że zgodnie z opinią MFW, wzrost PKB państw o niskim
produkcie krajowym brutto zależy w małym stopniu od innowacyjności. W raporcie WEF 15
pozycja Polski wśród państw UE jest bardziej wiarygodna dzięki zastosowanej metodyce badawczej,
od wyniku ogólnych wyliczeń Eurostatu, który umieszcza nas na pozycji 23. Dodatkowo, obserwuje
się stosunkowo małą wiarygodność części danych dotyczących innowacyjności. Poniższa tabela21
prezentuje nakłady na badania i rozwój w sektorze przemysłowym we Francji uzyskane na podstawie
dwóch niezależnych badań. Kolumna B+R (wg B+R) pokazuje nakłady na badania i rozwój uzyskane
podczas pomiaru nakładów na B+R, zaś kolumna B+R (innowacje) – te same nakłady wg pomiaru
podczas badań innowacji.
O
Tabela 8. Nakłady na B+R w mln USD.
B+R
B+R
(wg B+R) (innowacje)
Odzieżowa, tekstylny i pokrewne
120
126
Drzewna i papiernicza
51
49
Drukarska, wydawnicza i pokrewne
4
14
Wydobycie węgla, petrochemiczny i chemiczny
3832
1894
Wydobycie i wyroby z minerałów niemetalicznych
212
128
Wydobycie i wyroby z metali
497
455
Maszyny i wyposażenie
1230
879
Maszyny elektryczne i elektronika
2551
2724
Przemysł precyzyjny
1616
1171
Przemysł samochodowy
2027
1122
Pozostały transport
2439
1039
Energia
524
575
Pozostały przemysł
111
78
Przemysł łącznie
15214
10254
Branża
adacze zagadnień innowacyjnych podzieleni są pod względem oceny, czy za innowacje należy
uznać tylko tzw. nowości bezwzględne, nieznane dotychczas w skali światowej, czy też można
za nią również uznać projekty nowe na danym rynku – stanowiące rozwinięcie znanej idei, ale
oferujące nową jakość produktu czy technologii. Współczesna literatura anglosaska zazwyczaj
wskazuje na potencjalnie znaczącą przewagę konkurencyjną, którą można uzyskać wyłącznie dzięki
wdrożeniu całkowicie nowatorskiej innowacji technicznej22. Zgodnie z obowiązującym paradygmatem
w krajach znajdujących się w najwyższej, innowacyjnej, fazie rozwoju gospodarczego inwestowanie w
innowacje nietechniczne jest nieopłacalne. Wysoki poziom rozwoju sprawia bowiem, że choć znaczne
zyski można było uzyskać przez poprawę funkcjonowania instytucji, rozbudowę infrastruktury,
zmniejszenie niestabilności makroekonomicznej lub poprawę jakości zasobów ludzkich wszystkie te
czynniki obecnie prowadzą do malejących przychodów. To samo odnosi się do efektywności pracy,
finansów a rynków towarowych. W dłuższej perspektywie, w fazie innowacyjnej, poziom życia można
poprawić tylko przez innowacje technologiczne. Innowacyjność staje się szczególnie ważne dla
Strona
16
B
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
gospodarki w obliczu zbliżających się granic wiedzy i zdolności egzogennej integracji i adaptacji
technologii. Kraje mniej zaawansowane mogą jeszcze poprawić swoją produktywność poprzez
przejęcie istniejących technologii lub tworzenia stopniowych ulepszeń w wielu obszarach. Kraje
zaawansowane, aby utrzymać swą przewagę konkurencyjną oprócz zaleceń standardowych, które już
były wymieniane, powinny, zdaniem guru ekonomii innowacyjnej, zadbać o przestrzeganie własności
intelektualnej.
McKinsey Quarterly z lutego 2012 zamieścił omówienie innowacyjności rynku gospodarczego Chin23.
Artykuł wskazał na szybki rozwój badań naukowych w Chinach jednocześnie wskazując problemy,
których przezwyciężenie stanowić będzie o sukcesie. Cechą charakterystyczną gospodarki chińskiej
jest niespotykana łatwość we wprowadzeniem nowego produktu lub usługi na rynek. Częstokroć
odbija się to niekorzystnie na jakości, ale zarówno producenci jak i klienci akceptują usunięcie
początkowych błędów i niedociągnięć w kolejnych, wypuszczanych często, wersjach. Sukces wielu
chińskich przedsięwzięć zależy od lokalnych zasobów, na przykład niższych kosztów pracy, tanich
gruntów oraz ułatwionego dostępu do kapitału i własności intelektualnej, które są trudne do
powtórzenia gdzie indziej. Ograniczenia dalszego rozwoju chińskiej innowacyjności autorzy widzą w
kulturowej tradycji nakazującej niechęć do podejmowania ryzyka, ograniczonej dostępności wysoko
wykształconej kadry technicznej, braku tradycji współpracy pomiędzy strukturami pionowymi firm
oraz prawo patentowe. Duży wpływ na sposób rozumowania kadry kierowniczej chińskich firm ma
wieloletni nawyk pracy na chłonnym rynku i konieczność zaspokojenia popytu bez uwzględniania
ewentualnych oczekiwań klientów.
Na tym tle warto przytoczyć wnioski z artykułu w McKinsey Quarterly z maja 2011 poświęconego
pozycji USA na rynku innowacyjności24. Autorzy dostrzegają konieczność zmian i wskazują jako
najpilniejsze wprowadzenie rządowych programów wspierających budowę przewagi konkurencyjnej
gospodarki amerykańskiej. Źródłem postępu powinny stać się zamówienia publiczne i preferencje w
dziedzinach takich jak:
•
•
•
wykorzystanie energii odnawialnej poprzez modyfikację prawodawstwa,
transport poprzez wprowadzenie wymagań efektywności wykorzystania paliw,
zaawansowane kompozyty poprzez zakupy Ministerstwa Obrony oraz wprowadzenie
nakazów efektywności dla samolotów cywilnych.
Sektor prywatny będzie musiał zmniejszyć swoją obsesję na temat własności intelektualnej i
przystąpić do rozwoju współpracy udzielając prawa dostępu do patentów na zasadach wzajemności
innowacyjnym konsorcjom amerykańskim. Powyższe rozwiązania promują zatem protekcjonizm
państwowy, nakazowe korzystanie z droższych technologii oraz zwiększenie zakupów państwowych.
atwo zauważyć rozbieżność zarówno w ocenach skutków innowacyjności, jak i w zaleceniach,
wskazujących skuteczną metodykę zwiększania konkurencyjności gospodarki. Propozycje
ekonomistów amerykańskich, opracowane na potrzeby odbiorcy wewnętrznego są wręcz
sprzeczne z zaleceniami dla Chin. Urzędnicza frazeologia o postępie zagwarantowanym dzięki
inicjatywom finansowanym z podatków ma negatywny wpływ na rozwój kreatywności myślenia.
Propozycje Unii Europejskiej są korzystne wyłącznie dla gospodarek jej najbogatszych członków. Ich
bezpośrednie zastosowanie w krajach mniej zasobnych spowoduje marnotrawstwo środków i
zwiększenie uzależnienia technologicznego od bogatszych sąsiadów.
Strona
17
Ł
Innowacyjność nie zwalnia z myślenia – Jan Michałowicz, Innovation Experts sp. z.o.o.
Nie oznacza to, że powinniśmy zrezygnować z innowacyjności. Innowacyjność jest kapitałochłonna i
obarczona ryzykiem, co nie znaczy, że polskie firmy nie potrafią konkurować na rynkach towarów o
wysokiej zawartości myśli technicznej. Nasze ograniczenia kulturowe oraz lata gospodarki
nierynkowej sprawiają, że nadal pozostaje wiele do osiągnięcia dzięki prostszym i tańszym
innowacjom nietechnicznym. Funkcjonowanie instytucji, rozbudowa infrastruktury, zmniejszenie
niestabilności makroekonomicznej oraz poprawa jakości zasobów ludzkich nadal pozostają
aktualnymi potrzebami polskiej gospodarki. Jako główne kierunki rozwoju, które pozwolą na przejście
do bardziej przyszłościową ścieżki rozwoju WEF sugeruje rozwój klastrów, rozbudowę współpracy
pomiędzy światem nauki i przemysłem oraz zwiększenia nakładów na B+R przez sektor prywatny.
Naukowcy nie powinni jednak oczekiwać państwowego dofinansowanie badań naukowych, które nie
będzie wiązało się z wykazaniem efektów, zaś biznesmeni spodziewać się, że ktoś w ich imieniu
podejmie ryzyko.
Słowa są podstawowym składnikiem naszej mapy życia. Schumpeter pisał, że „… rdzenną wartością
kapitalizmu jest uruchamianie nowych inicjatyw biznesowych i wiara w ich powodzenie.” Nikt nie
zwolnił nas z myślenia.
Literatura:
1
Joseph Schumpeter „Capitalism, Socialism and Democracy”
Michael E. Porter „Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów„
3
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-społecznego
oraz Komitetu Regionów „Projekt przewodni strategii Europa 2020 - Unia innowacji„
4
Wspólna publikacja OECD i Eurostatu „Podręcznik Oslo 2005 - Zasady gromadzenia i interpretacji danych
dotyczących innowacji”
5
PRO INNO Europe „Innovation Union Scoreboard”
6
Np. Michał Kleiber „Mądra Polska”; praca zbiorowa zespołu ekspertów Uczelni Vistula „Raport o
Innowacyjności Polskiej Gospodarki 2011”; Jerzy Hausner z zespołem „Kurs na innowacje”; praca zbiorowa
„Raport z badania innowacyjności emitentów na rynku NewConnect”; raport przygotowany pod kierunkiem
Anety Wilmańskiej „Innowacyjność 2010”; praca zbiorowa II Kongres Innowacyjnej Gospodarki „Rekomendacje
i wskaźniki”.
7
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan „Szkoły uczą teorii, nie praktyki”
8
Np. Arno Tausch “Destructive Creation? Some long-term Schumpeterian reflections on the Lisbon process”;
Horst Hanusch “Applying A Comprehensive Neo-Schumpeterian Approach To Europe And Its Lisbon Agenda”
9
Jie Yang „An Analysis of So-Called Export-led Growth”
10
Vito Tanzi i Hamid Davoodi „Corruption, Public Investment and Growth”
11
Roberto Piazza „Financial Innovation and Risk, the Role of Information”
12
Zespół Era Dabla-Norris, Erasmus Kersting i Geneviève Verdier “Firm Productivity, Innovation and Financial
Development”
13
Suresh de Mel, David McKenzie oraz Christopher Woodruff “Innovative Firms or Innovative Owners?“
14
Laura Valderrama „Institutional Inertia”
15
David T. Coe, Elhanan Helpman i Alexander W. Hoffmaister “International R&D Spillovers and Institutions”
16
Lone E. Christiansen „Do Technology Shocks Lead to Productivity Slowdowns? Evidence from Patent Data”
17
noiItalia „100 statistics to understand country we live in.”
18
W. W. Rostow “The Stages of Economic Growth, a Non-Communist Manifesto.”
19
M. Porter “The Competitive Advantage of Nations.“
20
WEF ”The Global Competitiveness Report 2011”
21
Eurostat „Working Party Meeting on R&D and Innovation Statistics: Main Conclusions”
22
Paul M. Romer „Endogenous Technological Change”
23
Gordon Orr i Erik Roth “A CEO’s guide to innovation in China”
24
James Manyika, Daniel Pacthod oraz Michael Park “Translating innovation into US growth”
Strona
18
2