Sposoby ograniczania wydatków na leki przez pacjentów aptek

Ulatowska-Szostak
Probl
Hig EpidemiolE. 2010,
Sposoby
91(1):
ograniczania
143-147 wydatków na leki przez pacjentów aptek ogólnodostępnych
143
Sposoby ograniczania wydatków na leki przez pacjentów
aptek ogólnodostępnych
Methods of reducing medicine expenses by patients of open-access drugstores
Ewa Ulatowska-Szostak
Zakład Higieny Katedry Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Wprowadzenie. Badania opinii publicznej PBS dotyczące dostępności
leków w Polsce przeprowadzone w roku 2007 potwierdziły, że znacznie
zmniejszył się odsetek osób, które nie wykupują wszystkich wypisanych
na recepcie leków z powodu braku pieniędzy. Niestety nadal zdarzają się
sytuacje, gdy chory nie realizuje recepty w całości. Nie powinien dziwić,
zatem fakt, że wielu pacjentów poszukuje oszczędności w tym obszarze.
Niniejsza praca zawiera szczegółową analizę odpowiedzi ankietowanych
pacjentów (klientów aptek) dotyczące powyższej kwestii.
Cel. Poznanie sposobów, jakimi pacjenci aptek ogólnodostępnych próbują
ograniczyć wydatki na leki.
Materiał i metody. Badania przeprowadzono w okresie czerwca i lipca
2009 r. za pomocą kwestionariusza ankiety specjalnie przygotowanego
do badań. Badaniami objęto wybranych losowo pacjentów aptek
ogólnodostępnych na terenie Bydgoszczy i okolic.
Wyniki. Potwierdzono, że niestety nadal zdarzają się osoby, które nie
wykupują wszystkich przepisanych przez lekarza leków (42,9%). Główną
przyczyną takiego postępowania według wskazań ankietowanych jest zbyt
wysoka cena leku (63,9%). Przeważająca grupa ankietowanych (78,3%)
próbowała ograniczyć wydatki na leki różnymi sposobami. W zaistniałej
sytuacji niewątpliwie warte poznania są stosowane przez ankietowanych
sposoby ograniczenia tychże wydatków. Według wskazań ankietowanych
ograniczenie wydatków na leki najczęściej polegało na szukaniu „tańszej
apteki” 35,9%, oraz na zakupie leków w aptekach internetowych 18,4%.
Następnie według kolejności wskazań wśród metod ograniczenia wydatków
na leki znalazła się zamiana przepisanego leku na jego tańszy odpowiednik
w aptece oraz prośba skierowana do lekarza o przepisanie tańszego leku.
O zamianę leku w aptece na tzw. lek generyczny prosiło „często” zaledwie
8,3% ankietowanych, natomiast w gabinecie lekarskim zaledwie 2,9%.
Najmniej popularna metodą ograniczenia wydatków na leki wskazaną przez
ankietowanych było korzystanie z karty stałego klienta, bądź innych kart
rabatowych. Często czyniło to zaledwie 1,6% ankietowanych.
Wnioski. Nadal zdarzają się osoby, które nie wykupują wszystkich
przepisanych przez lekarza leków; główną przyczyną takiego postępowania
jest zbyt wysoka cena leku. Wielu pacjentów poszukuje oszczędności w tym
obszarze polegających na szukaniu „tańszej apteki” oraz na zakupie leków
w aptekach internetowych.
Introduction. Public opinion poll about availability of medicines in Poland
carried out in 2007 confirmed that percentage of people who do not buy all
prescribed medicines because of lack of money, decreased. Unfortunately,
in some cases patients not fill prescription fully. This is nor a surprise that
the consumer looks for a way to save up money in this area. Presented
study contains detailed analysis of answers of surveyed patients (the clients
of drugstores) according to the topic of the research.
Aim. To find methods by which patients of open-access drugstores reduce
medicine expenses.
Material and methods. The research was conducted in June and July
of 2009, with the use of a special survey prepared for this research. The
research included randomly selected patients of open-access drugstores
operating in Bydgoszcz city and in the area around Bydgoszcz.
Results. The results confirmed that unfortunately there are still people
who do not buy all prescribed medicines (49.2%). The main cause of
such behaviour are high prices of medicines (63.9%). The majority of
the surveyed patients (78.3%) tried to reduce their medicine expenses by
many different methods. For the survey purpose it was vital to find out
what other methods of saving up were used by the surveyed. The most
frequent expense reduction methods were seeking out “cheaper” drugstores
(35.9%) and buying medicines via Internet (18.4%). The next most
frequently applied method was a substitution of the prescribed medicine
with a cheaper equivalent available in a drugstore or asking the doctor to
prescribe a cheaper medicine. For such an alternative (a generic drug) 8.3%
of the surveyed asked in a drugstore and only 2.9% in a doctor’s office. The
least popular method was the use of a regular client card or other discount
cards. The method was used only by 1.6% of the surveyed.
Conclusions. There are still people who do not buy all prescribed
medicines; the main cause of a such behaviour were too high medicine
prices. Many patients look for a way to save up some money in this area by
seeking out “cheaper” drugstores or buying medicines on-line in internet
drugstores.
Key words: medicine price, generic drug, internet drugstore
Słowa kluczowe: cena leku, lek generyczny, apteka internetowa
© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 143-147
www.phie.pl
Nadesłano: 20.09.2010
Zakwalifikowano do druku: 28.02.2010
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr n. biol. Ewa Ulatowska-Szostak
Zakład Higieny, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
w Poznaniu
ul. Rokietnicka 5c, 60-806 Poznań
tel. (61) 854-73-29, e-mail: [email protected]
144
Wprowadzenie
Badania opinii publicznej dotyczące dostępności
leków w Polsce przeprowadzone w roku 2007 po raz
czwarty (pierwsze odbyły się w 2001 r.) potwierdziły,
że znacznie zmniejszył się odsetek osób, które nie
wykupują wszystkich wypisanych na recepcie leków
z powodu braku pieniędzy. Niestety, nadal zdarzają
się sytuacje, gdy chory nie realizuje recepty w całości
(wybierając między „bardziej” a „mniej” potrzebnym
lekiem), bądź nie realizuje jej wcale ze względu na
ceny, które przesądzają o możliwości nabycia danego
leku. Z badań przeprowadzonych przez TNS OBOP
wynika, że „magicznym progiem cenowym” dla pacjentów jest kwota 50 zł. Oznacza to, że leki do tej
kwoty są określane jako przystępne cenowo, natomiast
powyżej tej kwoty określane są mianem drogich. Polska
należy do krajów o wysokim poziomie dopłat pacjentów do leków. Według badań EUROSTAT-u w Polsce
medykamenty są tańsze w porównaniu do średniej
ceny leków w innych krajach członkowskich, jednakże niska średnia cena unijna wcale nie przekłada
się na niższe wydatki polskich pacjentów. Cena leku
refundowanego składa się, bowiem z dwu elementów:
1. części pokrywanej przez państwo i 2. tego, co dopłaca pacjent. W Polsce poziom tego współpłacenia jest
wciąż najwyższy w Europie [1]. Nie powinien dziwić,
zatem fakt, że wielu pacjentów poszukuje oszczędności
w tym obszarze. Według badań rynku leków, w 2007 r.
co piąty pacjent kupując medykamenty kierował się
ich „atrakcyjną” ceną [2].
Pomimo wysokich cen pacjenci mają pewne możliwości by ograniczyć wydatki na leki. Możliwości te
to np.
•Leki generyczne: obecnie na rynku farmaceutycznym coraz częściej można nabyć odpowiedniki,
które są tańsze od oryginalnych leków o kilka
do kilkunastu procent. Pacjenci, których nie stać
na drogi oryginalny lek, mają szansę na leczenie
lekiem o takim samym składzie chemicznym, lecz
niższej cenie
•Leki z importu równoległego są tańsze przynajmniej o jedną czwartą od tych oferowanych przez
polskich dystrybutorów (w niektórych państwach
UE leki kosztują mniej niż w Polsce), są równie
bezpieczne – produkują je znane, światowe koncerny. Istnieją jednak i polskie firmy, którym opłaca
się kupować tańsze leki za granicą i sprowadzać
do kraju. Leki z importu równoległego różnią się
jedynie zewnętrznym opakowaniem. Dla każdego
z nich drukowane jest nowe, z dołączeniem ulotki
w języku polskim. Przepakowuje się je w warunkach
spełniających surowe europejskie normy [3, 4]
•Szukanie „tańszej apteki”: ceny tych samych leków w różnych aptekach mogą się różnić o kilka,
a nawet kilkanaście złotych. Nie każdy właściciel
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 143-147
potrafi wynegocjować korzystne ceny w hurtowni.
Liczy się też położenie apteki (w centrum jest drożej, na obrzeżach taniej).
•Leki z apteki internetowej są tańsze o kilka procent
od sprzedawanych w tradycyjnych aptekach. Leki
można zamówić o każdej porze dnia i nocy. Przesyłkę otrzymamy następnego dnia [5] .Zakupy
w internetowych aptekach mają, niestety, kilka
wad: w większości można kupować tylko leki bez
recepty (sprzedaż preparatów na receptę prowadzą
tylko niektóre punkty, trzeba płacić za dostawę
leków (darmowa wysyłka przysługuje dopiero, gdy
kupisz lekarstwa za określoną kwotę, zazwyczaj
jest to więcej niż 100 zł), leki dostarcza kurier, nie
wiadomo, więc, w jakich warunkach są one przechowywane [6].
•Karta kredytowa stworzona z myślą o klientach danej apteki. Dzięki niej można bez gotówki wykupić
niezbędne leki dzięki limitowi kredytowemu, oraz
karty stałego klienta (z rabatem).
Cel pracy
Poznanie sposobów, jakimi pacjenci aptek ogólnodostępnych próbują ograniczyć wydatki na leki.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w okresie maja i czerwca
2009 r. Techniką badawczą była anonimowa ankieta,
narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety
przeznaczony dla pacjentów aptek ogólnodostępnych,
który został skonstruowany specjalnie dla potrzeb
prowadzonych badań. W kwestionariuszu postawiono
pytania odnoszące się do wybranych aspektów związanych z tematem badań, jak:
•czy zdarzyło się, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy
nie wykupili wszystkich zapisanych przez lekarza
leków?
•jaka była przyczyna takiego postępowania (takiej
decyzji)?
•czy próbowali ograniczyć wydatki na leki?
•jakimi sposobami próbowali ograniczyć wydatki na
leki?
Kwestionariusz ankiety kończyła metryczka zawierająca pytania o płeć, wiek, miejsce zamieszkania.
Czas wypełniania ankiety wynosił przeciętnie 10
minut. Badaniami objęto pacjentów aptek ogólnodostępnych terenie Bydgoszczy i okolic. Ogółem w badaniu wzięły udział 267 osób. Badania przeprowadzono
poprzez osobiste (przez autora pracy) rozdanie ankiet.
Rozdano łącznie 267 ankiet. Wszystkie kwestionariusze zostały po ich wypełnieniu zwrócone. Po
analizie ankiet stwierdzono, że wszystkie ankiety zostały wypełnione prawidłowo. Prawidłowo wypełnione
kwestionariusze ankiety stanowiły 100% wszystkich
rozdanych kwestionariuszy.
Ulatowska-Szostak E. Sposoby ograniczania wydatków na leki przez pacjentów aptek ogólnodostępnych
145
Wyniki i omówienie
Badanie rozpoczęto od zadania ankietowanym
pytania: czy zdarzyło się w ciągu ostatnich 12 miesięcy,
że nie wykupili wszystkich zapisanych przez lekarza
leków i jaka była tego przyczyna? Niestety, prawie
połowa ankietowanych (42,7%) wskazała, że taka sytuacja miała miejsce. (ryc. 1). Osoby, którym zdarzyło
się nie wykupić wszystkich zapisanych przez lekarza
leków, poproszono o podanie głównej przyczyny takiego postępowania. Przeważająca grupa osób, które nie
zrealizowały w całości recept, jako główną przyczynę
takiej decyzji podała cenę przepisanych przez lekarza
leków (ryc. 2). Na drugim miejscu (19,2% wskazań)
przyczyną nie wykupienia wszystkich przepisanych
leków było ich posiadanie (pozostałości po wcześniej
przebytej chorobie). Natomiast 16,9% takie postępowanie tłumaczyło poprawą stanu zdrowia w związku,
z czym zażycie przepisanych leków uważa za zbędne.
W czasach, kiedy to zdarza się, że pacjent ze względu na złą sytuację materialną nie zawsze jest wstanie
wykupić wszystkich przepisanych przez lekarza leków,
co potwierdziły przeprowadzone badania interesujące
zdaje się czy pacjenci próbują ograniczać wydatki na
leki i jakie ewentualnie sposoby są preferowane przez
pacjentów w związku z zaistniałą sytuacją.
Wszystkie osoby biorące udział w badaniu zapytano, czy próbowały ograniczyć wydatki na leki
i ewentualnie, na czym to polegało (ryc. 3).
Wielu pacjentów (78,3%) chciałoby wydawać na
leki jak najmniej, jeśli tylko istnieje taka możliwość.
Metody ograniczenia wydatków na leki stosowane
przez pacjentów były bardzo różne (tab. I).
Tabela I. Z których sposobów ograniczenia wydatków na leki próbował/a
Pan/i korzystać?
Table I. Which of the given methods of reducing medicine expenses did you
try to use?
Wersja odpowiedzi
/answers
zamiana w aptece na tańszy
odpowiednik
/substitution of the medicine
for a cheaper equivalent in
a drugstore,
prośba o wypisanie tańszego
odpowiednika
/asking for prescription of a
cheaper equivalent,
szukanie ”tańszej apteki”
/looking for a cheaper drugstore,
zakup leków w aptekach internetowych
/buying medicine via internet /
in internet drugstore,
korzystanie w aptece z karty
stałego klienta(karty rabatowej)
/use of a regular client card /a
discount card in drugstore
zawsze
często
sporadycznie nigdy
/always /frequently /occasionally /never
8,3%
6,7%
14,9%
70,1%
2,9%
4,8%
1,8%
90,5%
35,9%
12,2%
4,8%
47,1%
18,4%
9,8%
15,2%
56,6%
1,6%
1,1%
2,3%
95,0%
Nie/No
57,3%
Tak/Yes
42,7%
Ryc. 1. Czy zdarzyło się w ciągu ostatnich 12 miesięcy, że nie wykupił
Pan/i wszystkich zapisanych leków?
Fig. 1. Did it happen that you did not buy all prescribed medicines
during the last 12 months?
Cena/Price
63,9%
Inne/Other
36,1%
Ryc. 2. Proszę podać, jaka była przyczyna takiego postępowania (takiej
decyzji) niewykupywania leków.
Fig. 2. Please state the cause of such decision/ behaviour
Nie/No
21,7%
Tak/Yes
78,3%
Ryc. 3. Czy próbował/a Pan/i ograniczyć wydatki na leki?
Fig. 3. Did you try to reduce medicine expenses?
Wydawałoby się, że skoro wielu Polaków miewa
problemy z realizacją recept w całości, to powinni oni
często prosić o tańsze odpowiedniki leków w aptekach, bądź w trakcie wizyty w gabinecie lekarskim.
Okazuje się jednak, że w odniesieniu do aptek robi
to „zawsze” tylko 8,3% osób, a „często” – 6,7% osób.
Natomiast ponad połowa Polaków „nigdy” o takie
odpowiedniki nie prosi(70,1%) lub prosi o nie „sporadycznie”(14,9%).
Podobne zachowania można zaobserwować
w gabinetach lekarskich. Zaledwie 2,9% osób ankietowanych wskazało, że „zawsze” prosi lekarza o wypisanie tańszego odpowiednika leku, 4,8% czyni to
„często”. Niestety, 90,5% ankietowanych wskazało,
że „nigdy” nie poprosiło lekarza o wypisanie tańszego odpowiednika leku. W tej sytuacji konieczne jest
uświadamianie pacjentom, iż mają prawo poprosić
o lekarza o wypisanie tańszego odpowiednika leku
lub też farmaceutę o sprzedaż tańszego odpowiednika
leku już wypisanego na recepcie. Świadomy swojej roli
lekarz, jak i aptekarz, powinien występować w inte-
146
resie pacjenta, natomiast pacjent posiadający wiedzę
o ewentualnej możliwości zamiany leku na tańszy jego
odpowiednik to szansa na zwiększenie liczby osób
nierezygnujących z leczenia z powodów finansowych.
Dla lekarza istotna powinna być faktyczna dostępność
pacjentów do terapii, która została zlecona. Lekarz
powinien wiedzieć, że przepisany lek będzie przez
pacjenta wykupiony, czy też będzie stale wykupywany.
Często chodzi przecież o terapie przewlekłe, w których pacjent musi brać leki bardzo długo, nawet do
końca życia, i jego dyscyplina w przyjmowaniu leku
jest kluczowa dla efektów terapii. Niestety, w sytuacji,
kiedy pacjent nie poinformuje lekarza o złej sytuacji
materialnej, ten z pewnością zalecając lek uwzględni
efektywność leczenia, a nie finansowe możliwości
pacjenta. W związku z tym pacjent powinien poprosić
lekarza w przypadku, gdy istnieje taka możliwość,
żeby lekarz rozpoczynał leczenie od leku tańszego
można, bowiem niekiedy uzyskać podobny efekt
terapeutyczny za mniejsze pieniądze. Natomiast aptekarz może, a nawet powinien w ramach możliwości,
jakie daje ustawa doradzić i zaproponować stosowny,
tańszy odpowiednik leku. To farmaceuci powinni
przejmować inicjatywę w przypadkach, gdy pacjenci
nie są świadomi tego, iż w sytuacji, gdy nie stać ich na
droższy lek mogą zastąpić go tańszym odpowiednikiem.
Innym sposobem ograniczenia wydatków na leki
było szukanie tańszej apteki. Aby zakupić tańszy lek
tak postępowało „zawsze” 35,9% ankietowanych,
„często” 12,2%, „sporadycznie” 4,8%. Szukaniem
apteki, w której przepisane przez lekarza leki są tańsze,
nie zajmowało się „nigdy” 47,1% ankietowanych. Wiadomo, że ceny tych samych leków w różnych aptekach
mogą się różnić o kilka, a nawet kilkanaście złotych.
Znaczące różnice w cenach mogą wynikać z wielu
powodów np. zdolności oraz możliwości właściciela
do negocjowania korzystnych cen w hurtowniach,
położenia apteki (w centrum jest drożej, na obrzeżach
taniej) Wysokie ceny leków są szczególnie widoczne
w dużych miastach, w których to apteki bardzo często
płacą wysokie czynsze za najem lokalu.
Następnym sposobem ograniczenia wydatków na
leki były zakupy leków w aptekach internetowych.
„Zawsze” z aptek internetowych korzystało 18,4%
ankietowanych, „sporadycznie” robiło to 15,2%
ankietowanych natomiast ponad połowa ankietowanych wskazała, że „nigdy” nie dokonała zakupu leku
w aptece internetowej. Do niedawna klient, który
decydował się na zakup medykamentów w sprzedaży
on-line, płacił niewiele mniej niż w tradycyjnej aptece.
Musiał, bowiem do ceny leku doliczyć jeszcze koszt
przesyłki, która wynosiła od kilkunastu do kilkudziesięciu złotych w zależności od wagi paczki oraz miejsca
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 143-147
dostarczenia - im dalej od siedziby apteki internetowej, tym większy koszt. Płacił mniej, jeżeli zamawiał
lek i osobiście odbierał towar w aptece Utrudniony
dostęp do Internetu sprawiał, że w Polsce tylko 0,5%
leków kupowano w sieci. Zwykle były to witaminy,
suplementy diety czy kosmetyki, na które można
było dłużej poczekać. Leki, które ratowały życie lub
zdrowie, czyli antybiotyki, środki nasercowe czy antyhistaminowe, kupowaliśmy zwykle w tradycyjnych
aptekach. Wyjątkiem były specyfiki do długotrwałej
terapii, np. insulina czy leki na nadciśnienie tętnicze
[7]. Ostatnio, co również potwierdzają przeprowadzone badania, stosunek polskich pacjentów do aptek
internetowych się zmienia – i cieszą się one coraz
większą popularnością.
Apteki internetowe przestają być czymś nowym, nieznanym, sprzedaż on-line przestaje być
symboliczna. Do niedawna nie było mowy o handlu
lekami w Internecie; zakup leków możliwy był tylko bezpośrednio u aptekarza. Jednakże właściciele
e‑aptek „wywalczyli” zmianę. Powołując się na unijne przepisy, przeforsowano zapis, zezwalający na
wysyłanie leków pocztą i kurierem. Leki w aptekach
internetowych mogą być tańsze o 10-15% ze względu na duże obroty tego rodzaju aptek jak również,
dlatego, że leki zamawiane są na zlecenie klienta
– w związku, z czym nie muszą być magazynowane,
co obniża koszty. Dokonując zakupu leku w aptece
internetowej klient na stronie internetowej zamawia
lek i jednocześnie składa oświadczenie, że upoważnia firmę kurierską do odbioru leku w jego imieniu.
Płaci kartą, przelewem lub za pobraniem. Następnie
wysyła listem receptę. Gdy pieniądze i recepta dotrą,
e-apteka wydaje kurierowi zamówienie. Dodatkowo
chory może telefonicznie lub pocztą elektroniczną
skonsultować się z farmaceutą. Doświadczenia krajów zachodnich wskazują, że apteki internetowe mają
przyszłość [8].
Najmniej popularną metoda ograniczania wydatków na leki okazało się korzystanie w aptece z karty
stałego klienta lub innego rodzaju karty rabatowej
wprowadzonej przez aptekę. Przeważająca grupa
ankietowanych (95,0%) z tego rodzaju ograniczeń
wydatków na leki „nigdy” nie korzystała. Zaledwie
(1,6%) ankietowanych wskazało, że „zawsze” oraz
1,0%, że „często” korzysta z karty stałego klienta
lub innej karty rabatowej. Tak znikomy odsetek osób
korzystających z możliwości ograniczenia wydatków
na leki poprzez korzystanie z różnego rodzaju kart
rabatowych, jakie wprowadza wiele aptek, może
wynikać z „nie przywiązania” klienta do konkretnej
apteki, co z kolei może wynikać z poszukiwań przez
klientów tych aptek, w których leki są tańsze. Apteki
natomiast karty stałego klienta, czy też inne karty
Ulatowska-Szostak E. Sposoby ograniczania wydatków na leki przez pacjentów aptek ogólnodostępnych
rabatowe tworzą z myślą o klientach, którzy zawsze
lub przynajmniej bardzo często zaopatrują się w leki
w jednej konkretnej aptece.
Najistotniejszy jest niewątpliwie fakt, że pacjenci
pomimo trudności finansowych szukają różnorodnych
metod ograniczania wydatków na leki, i może właśnie
te działania powodują, że coraz mniej jest przypadków
nie wykupienia leków w ogóle.
147
Wnioski
1. Cena leków jest nadal często przyczyną rezygnacji
z ich wykupienia.
2. Przeważająca grupa pacjentów podejmuje próby
ograniczenia wydatków na leki. Najczęściej polega to na szukaniu „tańszej apteki” oraz zakupie
leków w aptece internetowej.
3. Stosowanie przez pacjentów różnorodnych metod
ograniczania wydatków na leki, może mieć wpływ
na zmniejszenie liczby przypadków rezygnacji
z zakupu leków przepisanych przez lekarza.
Piśmiennictwo / References
1. Chomątowska B. Dużo płacimy za leki. Rzeczpospolita 2007,
158.
2. Markiewicz M. Tańsze leki z importu równoległego. Puls
Farmacji 2007, 1.
3. Stańczyk M. Import równoległy: rynek z potencjałem. Puls
Farmacji 2008, 4(9).
4. Szarkowska E. Import równoległy: pierwsze leki na rynku.
Puls Medycyny 2005 24 (121).
5. Szewerniak-Milewska E, Lisiewska A. PGF sprzedaje leki
przez Internet. Puls Farmacji 2007, 4.
6. Gajda M. Dla kogo wirtualne zakupy? Magazyn Aptekarski
3/2006, 18-20.
7. Obroty e-aptek urosną o 1000 procent. http://www.money.
pl/gospodarka/biznes
8. leki z e-apteki. http://gospodarka.gazeta.pl/go355.html