Psychologiczny rys młodego kandydata na kierowcę

Zakład Psychologii Transportu i Fizjologii
Instytut Transportu Samochodowego
Psychologiczny rys młodego
kandydata na kierowcę – wskazania
dla prowadzących nauczanie
w szkołach jazdy
Marta Dobrzyńska
Chełm 26.09.2013 r.
Bezpieczeństwo w ruchu drogowym
Istotne czynniki:
• rozwaga i poczucie odpowiedzialności kierowców,
• wychowanie komunikacyjne społeczeństwa, przede
wszystkim dzieci i młodzieży,
• stan unormowań prawnych oraz skuteczność ich
egzekwowania,
• stopień dostosowania organizacji ruchu drogowego i
infrastruktury komunikacyjnej do aktualnego stadium
rozwoju procesów transportowych,
• konstrukcja pojazdów i ich właściwości ruchowe,
• profesjonalizm organizatorów ruchu drogowego.
Najczęstsze przyczyny
wypadków drogowych
w Polsce:
• Nadmierna prędkość,
• Nieprzestrzeganie
pierwszeństwa przejazdu,
• Nieprawidłowe manewry.
W ocenie KGP wpływ na
niski poziom
bezpieczeństwa ruchu
drogowego mają:
• Niedostateczne kwalifikacje i
dyscyplina kierujących
pojazdami,
• Stan nietrzeźwości
kierujących,
• Stan dróg,
• Systematyczny wzrost liczby
pojazdów na drodze.
Młody kierowca
Z naukowego punktu widzenia ludzi młodych definiuje się jako
„społeczno-demograficzną kategorię osobników, pozostających
w stadium przejściowym pomiędzy okresem dzieciństwa i
dorastania a dojrzałości, równoznaczną z osiągnięciem
samodzielności ekonomicznej i społecznej”.
Z punktu widzenia psychologii rozwojowej młodość wyróżnia
się następującymi cechami: „krytycyzmem myślenia i
zorientowaniem ku przyszłości, skłonnością do oceny zasad
moralnych i wartości, którymi kierują się dorośli, świadomym
poszukiwaniem samoidentyfikacji”.
Encyklopedia Pedagogiczna, Fundacja Innowacja, Warszawa 1993
Kto jest dobrym kierowcą?
Kierowca musi posiadać stosowne cechy, z których
najważniejsze są:
• odpowiednie sprawności psychofizjologiczne i intelektualne
(umożliwiają trafną ocenę sytuacji na drodze i podjęcie
właściwych decyzji),
• określone cechy temperamentu i osobowości, które decydują
m.in. o trafności samooceny, odpowiedzialności w działaniu,
samokontroli emocjonalnej, w tym opanowywaniu emocji,
dojrzałości społecznej, stylu działania,
• zdolność do szybkiego uczenia się, kształtowania nawyków i
sprawności.
• Przewidywanie zdarzeń
- Zdolność ta jest niezbędna nie tylko
w przypadku napotkania przez kierującego przedmiotów znajdujących
się na drodze. Jest także potrzebna w przypadku takich manewrów, jak
wyprzedzanie, czy przejeżdżanie przez drogę.
• Podejmowanie decyzji
- Na przebieg tego procesu wpływa
wiedza i doświadczenie człowieka. Dynamiczna sytuacja na drodze
wymaga od kierowcy umiejętności podejmowania decyzji w bardzo
ograniczonym czasie, niejednokrotnie też pod wpływem stresu.
• Uwaga
- jedna z najważniejszych właściwości kierowcy. System
uwagi musi dostosowywać się do naturalnych, szybkich zmian na
drodze, bowiem nawet najmniejsze zakłócenia mogą w widoczny
sposób zaburzać proces uwagi, który skutkuje błędami w procesie
kierowania pojazdem i może doprowadzić do wypadku drogowego.
• Czas reakcji - składa się z czasu odbioru bodźca, czasu
rozpoznania i identyfikacji przeszkody/zagrożenia, podjęcia decyzji
oraz właściwej reakcji kierowcy.
• Percepcja wzrokowa i słuchowa - Bezpieczne prowadzenie
pojazdu polega m.in. na dostatecznie szybkim i dokład­nym
spostrzeganiu i wyodrębnianiu zda­rzeń ważnych z punktu widzenia
bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Przyczyny skłonności młodych kierowców do
wypadków mogących określać „syndrom
młodego kierowcy”:
• Duża pewność siebie oraz przecenianie własnych
umiejętności,
• Chęć imponowania innym i zarozumiałość,
• Wpływ grupy rówieśniczej oraz konformizm,
• Brak doświadczenia w prowadzeniu pojazdu,
• Fascynacja szybka jazdą, poszukiwanie wrażeń,
• Poszukiwanie własnej tożsamości oraz testowanie samego
siebie.
Przyczyn takiego stanu rzeczy można
doszukiwać się w:
• niedojrzałości młodych ludzi,
• zamiłowaniu do podejmowania przez nich ryzyka,
• prowadzonym trybie życia np. spożywanie alkoholu,
• określonych cechach temperamentu.
Warunki bezpiecznej jazdy:
• Umiejętność właściwej obsługi urządzeń sterowniczych,
• Umiejętność percepcji środowiska drogowego i
wszystkich zmian sytuacyjnych,
• Umiejętność całościowej oceny sytuacji,
• Umiejętność oceny własnych możliwości i działania w
sytuacji,
• Umiejętność wykonania właściwych manewrów z
uwzględnieniem cech aktualnej sytuacji drogowej oraz
zachowań innych uczestników ruchu.
U początkujących kierowców nawet
najprostsze czynności obsługi urządzeń
sterowniczych wymagają 100% udziału
świadomości, natomiast u
doświadczonych kierowców, prowadzenie
pojazdu w warunkach ruchu drogowego
jest w 25-60% zautomatyzowane.
Motywacja i postawy
Nawet najsprawniejszy kierowca, z
wysokim poziomem wiedzy i umiejętności
prowadzenia pojazdu będzie się
zachowywał niebezpiecznie, jeśli będzie
tego chciał, lub będzie wykazywał postawy
lekceważące innych, czy brawurę,
względnie będzie lekceważył przepisy
ruchu drogowego.
DZIAŁANIA
Dekada działań na rzecz Bezpieczeństwa Ruchu
drogowego 2011-2020:
Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych ustaliło
następujący cel działań na następne dziesięć lat:
„zatrzymanie, a następnie obniżenie prognozowanych
wskaźników śmiertelności dotyczących wypadków
drogowych w skali globalnej poprzez intensyfikację
działań prowadzonych na szczeblu krajowym,
regionalnym i globalnym” przed rokiem 2020.
Unijne wytyczne w sprawie
bezpieczeństwa drogowego na lata
2011-2020
Komisja europejska wraz z państwami członkowskimi
będzie prowadzić odpowiednie prace w zakresie tworzenia
wspólnej strategii na rzecz edukacji i szkoleń dotyczących
bezpieczeństwa ruchu drogowego, z uwzględnieniem
zwłaszcza okresu praktyki w procesie uzyskiwania prawa
jazdy oraz minimalnych wymogów dla instruktorów jazdy.
Nauka przez praktykę…
Obiecujące wydawałoby się wprowadzenie systemu
stopniowego zdobywania prawa jazdy, poprzez stopniowe
adaptowanie młodych ludzi do trudnych warunków ruchu
drogowego. System ten składa się z 4 etapów:
• Jazda z osobą towarzyszącą, gdzie początkujący kierowca nabywa
doświadczenia od osoby już go posiadającej;
• Młody kierowca może już jeździć sam, ale tylko w określonych warunkach
np. nie może prowadzić pojazdu nocą ani jeździć z rówieśnikami;
• Jeżeli okres próbny przebiegł pomyślnie, początkujący kierowca nabywa
pełne prawa do prowadzenia pojazdu;
• Jeżeli w trakcie okresu próbnego młody kierowca popełnił jakieś
wykroczenie, zostaje skierowany na dodatkowe szkolenie.
Projekt Module Close-to
Zakłada konfrontację młodych kierowców ze sprawcami wypadków drogowych
– rówieśnikami uczestników kursu - oraz ich historiami, co ma na celu
doprowadzenie do pozytywnych zmian w postawach i zachowaniach młodych,
początkujących kierowców. A co za tym idzie, doprowadzenie do zmniejszenia
liczby wypadków drogowych i ich ofiar. Pomysł został zaczerpnięty z
programów zapobiegających uzależnieniu od narkotyków i alkoholu, w których
to osoby uzależnione opowiadają i dzielą się własnymi przeżyciami z
rówieśnikami. Opowiadają to wszystko, aby słuchacze mogli nie popełnić tych
samych błędów.
Plany na przyszłość
Zagadnienia omawiane w trakcie szkolenia:
Psychologiczne aspekty kierowania pojazdem i uczestnictwa w
ruchu drogowym:

Zagadnienia z psychologii bezpieczeństwa ruchu drogowego,
w tym m.in.:
•
•

Pojęcie sprawności psychicznej;
Warunki bezpiecznego prowadzenia pojazdu;
Funkcje psychiczne człowieka odpowiedzialne za właściwą
ocenę sytuacji drogowej, w tym m.in.:
•
•
•
•
Percepcja i przetwarzanie informacji;
Uwaga;
Czas reakcji;
Funkcje intelektualne;
Wpływ alkoholu i innych środków podobnie działających
na psychikę człowieka i jego zachowanie w ruchu
drogowym:





Działanie alkoholu na organizm człowieka w tym na sprawność za
kierownicą;
Mity dotyczące alkoholu;
Rodzaje narkotyków i ich działanie na organizm człowieka w tym
na zdolność prowadzenia pojazdu;
Leki a prowadzenie pojazdu;
Trening asertywności – jak odmawiać picia alkoholu/brania innych
używek;
Stres i radzenie sobie:
 Definicje stresu, stresory i ich podział;
 Rodzaje stresu ze szczególnym uwzględnieniem stresu w ruchu
drogowym;
 Objawy stresu: fizjologiczne, emocjonalne, behawioralne;
 Sposoby radzenia sobie ze stresem;
 Profilaktyka stresu;
Syndrom młodego kierowcy w świetle istniejących badań
Prowadzenie pojazdu zależne jest w dużej mierze od
czynników indywidualnych. Badanie owych czynników
jest istotne z uwagi na fakt zdiagnozowania tychże
indywidualnych predyspozycji. Wynik tej diagnozy nie
musi stanowić o odmowie kandydatowi na kierowcę
prawa do otrzymania dokumentu uprawniającego do
kierowania pojazdem, stanowi natomiast podstawę do
przekazania informacji o mocnych i słabych stronach, tak
aby można je uwzględniać podczas kierowania
pojazdem lub wybierania drogi zawodowej (w przypadku
pracy w charakterze kierowcy).
Dziękuję za uwagę
Marta Dobrzyńska
[email protected]