uczniów szkół ogólnokształcących w Oświęcimiu

88
Sesja tematyczna XIV
Problemy zdrowotne młodzieży szesnastoletniej
– uczniów szkół ogólnokształcących w Oświęcimiu
Health problems of sixteen year old adolescents – students of high schools in Oświęcim
Bogumiła Braczkowska1), Wioletta Cyran2), Ryszard Braczkowski3), Małgorzata Kowalska1)
1)
Katedra i Zakład Epidemiologii, Śląski Uniwersytet Medyczny, 40-752 Katowice, ul. Medyków 18
[email protected]
2)
Zakład Lecznictwa Ambulatoryjnego, ul. Garbarska 1, 32-600 Oświęcim
3)
Katedra Zdrowia Publicznego, Wydział Zdrowia Publicznego w Bytomiu, Śląski Uniwersytet Medyczny
Analysis of effects of National Health Program with has been finished in 2005
shows that health condition of children and adolescents is insufficient. It was
marked in 13 target of Project of National Health Program on the years 20062015. According to this target the most frequent causes of death of children and
adolescents are road accidents, suicides and drawns. The most important health
hazards are: risk behavior (drugs, alcohol, tabaco smoking, insufficient physical
activity), violence in school, social unfit. And the most freqent health problems
observend in school are: musco-skeletal disfunctions, vision defects, allergy, stres
and obesity.
The aim of the study was recognition of health condition of sixteen year old
students of tertiary schools in Oświęcim based on results of profilactic
examnations.
Materials and methods
Study was realised as epidemiological descriptive study. A population of sixteen
year old studets (Year of birth 1989) of school in Oświęcim. So called “ Profilactic
Card of Medical Examination of 1st class student of high school registed as MZ –
06. This card gives information abouut somatic status, defects of vision, muscoskeletal disfunctions , hipertension, asthma ans alergies, chronic disease.
Statistical analis was based on the Statistica 7.1. an Microsoft Excel programs.
The defference betwen frequency in examined groups was estimate by χ2 test.
Results 758 students has been examned, 61% of then were girls. The most
frequent were musco-skeletal disfunctions (347 students , 45,8%), the next were
vision defects (203 students, 26,8%). There were more health problems in girls
than in boys, but this difference was not statistically significant.
Our results show that health condition of examined group are unsatisfied. The
contiuation of health monitoring and profilactic action are necessery.
Analizując efekty funkcjonowania Narodowego Programu Zdrowia, którego realizacja
zakończyła się w 2005 roku stwierdzono, że stan zdrowia dzieci i młodzieży oraz
opieki nad nimi jest niezadowalający, co zostało zaznaczone w 13 celu Projektu
Narodowego Programu Zdrowia na lata 2006-2015. Cel ten dotyczy usprawnienia
wczesnej diagnostyki zaburzeń zdrowotnych i czynnej opieki nad dziećmi i młodzieżą,
wskazując zarazem na główne zagrożenia życia dzieci i młodzieży, którymi pozostają
wypadki i urazy, a zwłaszcza wypadki drogowe, samobójstwa i utonięcia (stanowiące
65% zgonów w grupie osób w wieku 15-19 lat) oraz zagrożenia zdrowia, którymi są
ryzykowne zachowania (używanie środków uzależniających- narkotyki, alkohol, tytoń),
przemoc w szkole, niewłaściwe zachowania zdrowotne (niska aktywność fizyczna, złe
nawyki żywieniowe) oraz niedostosowanie społeczne. Z kolei najliczniej
obserwowanymi problemami zdrowotnymi w populacji szkolnej są wady wzroku,
próchnica zębów, choroby alergiczne, stres, nerwice szkolne, zaburzenia statyki ciała,
wady zgryzu, nadwaga i otyłość.
Celem pracy było poznanie stanu zdrowia młodzieży szesnastoletniej, uczniów szkół
ogólnokształcących w Oświęcimiu na podstawie wyników prowadzonych badań
profilaktycznych. Analizowano występowanie problemów zdrowotnych z uwzględnieniem
rodzaju zaburzeń zdrowotnych, płci, i miejsca zamieszkania badanych.
Materiał i metoda. Dla realizacji celu badawczego przeprowadzono epidemiologiczne
badanie opisowe, które objęło populację szesnastolatków (rocznik 1989) – uczniów
wybranych szkół ogólnokształcących w Oświęcimiu. Źródłem danych dotyczących
problemów zdrowotnych młodzieży były wtórne materiały statystyczne- tak zwana „Karta
Profilaktycznego Badania Lekarskiego Ucznia Klasy I Szkoły Ponadgimnazjalnej, która
jest rejestrowana w karcie Zdrowia Ucznia oraz w rocznym sprawozdaniu z opieki
profilaktycznej nad uczniami w szkole (druk MZ-06). Zgromadzone informacje
umożliwiły szczegółową analizę następujących problemów zdrowotnych: zaburzenia w
rozwoju somatycznym, wady i schorzenia narządu ruchu, wady i schorzenia narządu
wzroku, występowanie nadciśnienia tętniczego, schorzenia stomatologiczne, alergia,
astma oraz inne choroby i schorzenia przewlekłe wymagające stałej opieki
specjalistycznej. Analizę danych przeprowadzono wykorzystując standardowe procedury
statystyczne dostępne w oprogramowaniu Microsoft Excel i Statistica 7.1. Różnicę
pomiędzy częstościami w badanych grupach oceniano na podstawie wyników testu chikwadrat. W ocenie statystycznej znamienności różnic zastosowano kryterium oparte
o poziom ufności p=0,05.
Wyniki. W badaniu uczestniczyło ogółem 758 uczniów w wieku 16 lat. Większość
badanych (61,0%) stanowiły dziewczęta oraz mieszkańcy miast (56,1%).
Najczęstszym problemem zdrowotnym były wady i schorzenia narządu ruchu
i dotyczyły 347 uczniów (45,8% badanych) a następnie wady wzroku i zaburzenia
widzenia barw odpowiednio 203 uczniów (26,8% badanych). Rozpoznane problemy
zdrowotne nieco częściej wystąpiły w grupie dziewcząt niż chłopców (odpowiednio
74,9% i 71,9%) lecz zaobserwowane różnice nie były statystycznie znamienne
(p=0,3). Częściej rozpoznane jakiekolwiek problemy zdrowotne dotyczyły uczniów
zamieszkałych w mieście niż na wsi, lecz podobnie występujące różnice nie były
statystycznie znamienne (p=0,6).
Uzyskane wyniki pozwalają sadzić, iż stan zdrowia 16-letnich uczniów szkół
ogólnokształcących w Oświęcimiu jest niezadowalający. Dla poprawy tego stanu
rzeczy należy kontynuować działania zmierzające do monitorowania problemów
zdrowotnych oraz do poprawy istniejącego systemu profilaktycznej opieki nad
uczniami.
Słowa kluczowe: problemy zdrowotne, młodzież
89
Problemy zdrowotne dzieci i młodzieży
Postawa ciała dzieci i młodzieży z uszkodzeniem narządu wzroku
Body posture of children and youth with vision organ impairment
Paweł Żychowicz
Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie, Wydział Rehabilitacji Ruchowej, 31-571 Kraków, Al. Jana Pawła II 78
Introduction. Body posture faults of children and school age youth is
currently signalized common problem. Their prevalence con be considered
regarding frequency, and also intensification of particular faults in body
posture elements.
The aim of the study was to determine body posture of Cracow blind and
poor-vision pupils in comparison to their normal vision equals, taking part in
“Child of Cracow 2000” research program.
Material and methods. The study involved 104 girls and 138 boys in the age
of 7-19, pupils attending to SOSW for Blind and Poor-vision Children in
Cracow. Comparative group, random and representative group of 3480
normal vision pupils from four districts of Cracow were tested at the same
time, with use of the same methods. Body posture was evaluated by point
score methods. Pupils were qualified to one-year age range groups, and
results of the measurements of the body posture were normalized to the
average and standard deviations of the results in groups of the same sex and
age of children from Cracow. Collected material was divided within the same
sex, for groups differing with the sexual maturation advance (older and
younger developmentally).
Results. Considering body posture, girls with sight organ impairment differ
much more negatively from Cracow school female pupils then boys from
their normal vision equals. Relatively most faulty posture – particularly in
developmentally younger girls involves “head, shoulders, scapulas” region,
and in boys “chest, vertebral column, abdomen” parts.
Observed differences between younger and older developmentally groups of
girls and boys with sight organ impairment are not distinct. Generally better
body posture feature pupils developmentally older.
Conclusions.
1. Boys and girls older developmentally have generally better body posture.
2. Girls with sight organ impairment feature much worse body posture
comparing to their contemporaries, than disabled boys relating to
Cracow schools’ pupils.
3. Concerning great number of body posture faults, often of functional
character, it is necessary to bring in corrective exercises during classes
(not only physical), especially exercises concerning of faulty head
position, shoulders and forming vertebral curves.
Key words: body posture, visual impaired children
Wstęp. Powszechnie sygnalizowanym współcześnie problemem są liczne
wady postawy ciała dzieci i młodzieży szkolnej. Ich występowanie można
rozpatrywać pod względem częstości, jak również nasilenia niekorzystnych
zmian w budowie poszczególnych elementów postawy ciała.
W niniejszej pracy podjęto próbę określenia postawy ciała krakowskich
uczniów niewidomych i słabo widzących w stosunku do pełnosprawnych
rówieśników. Dzieci wzrokowo niepełnosprawne badane były w tym samym
czasie i przy pomocy tych samych metod co ich zdrowi rówieśnicy objęci
akcją badawczą „Dziecko krakowskie 2000”.
Materiał i metody badań. Badaniami objętych zostało 104 dziewczęta i 138
chłopców w wieku od 7-19 lat, uczniów z SOSW dla Dzieci Niewidomych
i Słabowidzących w Krakowie. Grupę porównawczą stanowiła, badana w tym
samym czasie i przy pomocy tych samych metod, losowa i reprezentatywna
grupa 3480 uczniów prawidłowo widzących z czterech dzielnic Krakowa.
Postawę ciała oceniano metodą punktowania. Zebrany materiał został
podzielony w obrębie jednej płci na grupy różniące się zaawansowaniem
w dojrzewaniu płciowym (starsi i młodsi rozwojowo). Uczniowie zostali
zakwalifikowani do rocznych przedziałów wiekowych, a ich wyniki oceny
postawy ciała zostały unormowane na średnie i odchylenia standardowe
wyników w grupie tej samej płci i wieku uczniów krakowskich.
Wyniki. Pod względem postawy ciała, dziewczęta z dysfunkcję wzroku
w większym stopniu niekorzystnie odbiegają od pełnosprawnych uczennic
krakowskich, niż niepełnosprawni chłopcy od swoich krakowskich
rówieśników. Stosunkowo najbardziej wadliwa postawa – szczególnie
u dziewcząt młodszych rozwojowo – dotyczy regionu „głowa, barki, łopatki”,
a u chłopców – regionu „klatka piersiowa, kręgosłup, brzuch”.
Zaobserwowane różnice między młodszymi a starszymi rozwojowo grupami
dziewcząt i chłopców z dysfunkcjami wzroku nie są duże. Ogólnie lepszą
postawę ciała posiadają uczniowie i uczennice starsze rozwojowo.
Wnioski.
1. Ogólnie lepszą postawę ciała posiadają uczniowie i uczennice rozwojowo
starsze.
2. Uczennice z uszkodzeniem wzroku cechuje wyraźnie gorsza postawa w
stosunku do krakowskich rówieśniczek niż chłopców niepełnosprawnych
w odniesieniu do uczniów szkół krakowskich.
3. W związku z dużą ilością wad postawy, często o charakterze
czynnościowym, pożądane jest wprowadzanie ćwiczeń korekcyjnych
w trakcie zajęć w szkole (nie tylko ruchowych), szczególnie ćwiczeń
korygujących nieprawidłowe ustawienie głowy, barków oraz
ukształtowanie krzywizn kręgosłupa.
Słowa kluczowe: postawa ciała, dzieci niepełnosprawne wzrokowo
90
Środowisko człowieka a jego zdrowie
Siatki centylowe ciśnienia tętniczego w kategoriach
wieku kalendarzowego dla uczniów szkół w województwie śląskim
Blood pressure levels for schoolchildren in Silesia voivodeship by age percentile
Małgorzata Kowalska, Agnieszka Zawiasa, Paulina Siwik, Łukasz Krzych
Katedra i Zakład Epidemiologii, Śląski Uniwersytet Medyczny, 40-752 Katowice, ul. Medyków 18, [email protected]
Background. It was documented, that early diagnosis of hypertension, even
recognized in school children, enables effective treatment and leads to
reduction of hazard and decreasing of risk cardiovascular diseases in the
future. Adequate and representative norms with regard to gender, age and
height are required to assess blood pressure (BP) in pediatrics properly. The
lack of norms in polish children population complicates credible assessment
of obtained measurements results.
The aim of study. The aim of study was to estimate frequency and
determinants of hypertension in schoolchildren aged 7-18 years in Silesia
voivodeship.
Materials and methods. A cross sectional study was conducted in the
period: November 2005 – June 2006 in six randomly selected schools located
in Silesia voivodeship. It was studied 675 children aged 7-18, included 299
boys (44,3%) and 376 girls (55,7%). Blood pressure was taken three times
with sphygmomanometric device by Korotkoff method and hypertension was
defined as mean systolic and/or diastolic blood pressure over the 95th
percentile. The statistical analyses were performed with Statistica 7.1
procedures. Presented study was part of program Ministry of Health titled
“Prevention of secondary effects of hypertension in children and adolescent
in Poland”.
Results and conclusions. It was documented that the prevalence of
hypertension concerned 7,7% studied boys and 5,8% girls, moreover the
highest prevalence concerned pupils in secondary school. It was obtained the
highest and statistically significant correlation coefficients for relationship
between RR and weight children. In the youngest group of pupils it was noted
that family history of hypertension and obesity were significantly associated
with hypertension in children. Finally, it was documented, that value of 95th
percentile of systolic pressure in studied group was higher than value in
polish population, and this correctness was more specific in children aged
12-15. Values of remaining percentiles in Silesian children were similar to
recommended standards.
Key words: blood pressure, children, cross-sectional study
Wstęp. Udokumentowano, iż wczesne wykrycie podwyższonych wartości
ciśnienia tętniczego, które dotyczyć może nawet dzieci w wieku szkolnym,
umożliwia wczesną interwencję kliniczną a w konsekwencji powoduje, że
istnieje możliwość redukcji zagrożenia wynikającego z rozwoju odległych
powikłań i wzrostu ryzyka chorób sercowo-naczyniowych w późniejszym
wieku. W praktyce pediatrycznej wartość ciśnienia oceniana jest na podstawie
siatek centylowych, właściwych dla wieku, płci i wzrostu badanych. Brak, tzw.
jednolitych „norm” ciśnienia u dzieci w Polsce utrudnia rzetelną ocenę otrzymanych wyników pomiaru ciśnienia. Wiadomo ponadto, iż istnieje potrzeba
regionalnej oceny częstości podwyższonego ciśnienia krwi uwzględniającej
regionalne zróżnicowanie rozwoju dzieci
Cel pracy. Celem pracy było określenie częstości a także uwarunkowań nadciśnienia tętniczego krwi w grupie dzieci 7-18 letnich, uczniów szkół w województwie śląskim.
Materiał i metoda. Badania przeprowadzono w okresie od listopada 2005
roku do czerwca 2006 roku w sześciu losowo wybranych szkołach zlokalizowanych na terenie województwa śląskiego. Objęto nimi 675 dzieci w wieku od
7 do 18 lat, w tym 299 chłopców (44,3%) i 376 dziewcząt (55,7%). Ciśnienie
tętnicze krwi mierzono przy pomocy sfingomanometru rtęciowego, metodą
Korotkowa. Pomiary wykonywane były trzykrotnie w odstępach czasu nie
dłuższych niż jeden tydzień. Badanie miało charakter epidemiologicznego
badania przekrojowego. Statystyczną analizę danych przeprowadzono
w oparciu o procedury dostępne w pakiecie Statistica 7.1. Prezentowana
praca powstała w ramach ogólnopolskiego programu Ministra Zdrowia pt.
„Zapobieganie wtórnym skutkom nadciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży”.
Wyniki. W populacji zbadanych dzieci stwierdzono, że wartość ciśnienia
wskazująca na prawdopodobne występowanie nadciśnienia tętniczego
dotyczyła 7,7% zbadanych chłopców, przy czym najwyższy odsetek dotyczył
uczniów gimnazjum oraz 5,8% zbadanych dziewcząt, podobnie najwyższy
odsetek dotyczył uczennic gimnazjum. Uzyskano wysokie i statystycznie
znamienne współczynniki korelacji dla zależności pomiędzy wartością RR
a masą ciała badanych dzieci. W grupie młodszych dzieci odnotowano wpływ
rodzinnego występowania nadciśnienia i otyłości na podwyższone wartości
ciśnienia tętniczego. Ostatecznie stwierdzono, iż wartość 95 centyla CS, na
podstawie, którego rozpoznaje się obecność nadciśnienia u dzieci, była
wyższa w badanej grupie w stosunku do wartości ustalonych dla populacji
Polski, prawidłowość ta dotyczyła najczęściej dzieci w wieku 12-15 lat.
Wartości pozostałych centyli dla dzieci śląskich były zbliżone lub nieco niższe
niż wartości zalecanych norm.
Słowa kluczowe: ciśnienie tętnicze krwi, dzieci, badanie przekrojowe
91
Problemy zdrowotne dzieci i młodzieży
Profilaktyczna opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą szkolną
w województwie lubelskim
Prophylactic wholesome care of children and school children care
in Lubelskie voivodeship
Jolanta Herda, Beata Pawka, Piotr Dreher, Maria Dura
Lubelskie Centrum Zdrowia Publicznego, Lublin, ul. Niecała 7B
The 21st century appoints the directions of improvement values such as
quality, excellence, shrewdness.
In common parlance quality defines a set of features, advantages,
determining esthetical, functional and effective product’s function, the
wholesome prestation in question. In conducted inquiry there was estimated
the prophylactic wholesome care of students in lubelskie voivodeship.
Wholesome care of children and youth at the school age in Poland has got
over a 100 year tradition. During many years it has formed in many different
ways, as well within the range of medical care as of nursing one. These
changes referred to the organizational field and main directions of the
concept of this care, what strictly tied in with legislative changes.
According to the WHO, prophylactic wholesome care of students should be
the most important component of program of promoting health at school.
In compliance with operative regulations, all students should be under the
wholesome care until they reach 19 year of life.
Examining the quality of prophylactic wholesome care of students in lubelskie
voivodeship, there have been taken into an account, inter alia the following
criterions:
– The number of students being under the school nursing care, herein
disabled,
– Qualifications of school nurse,
– Functioning (or not) prophylaxis office in the school area, and its equipment,
– Level of implementation of basic tasks contained in prophylactic wholesome care of students;
– Health education that is being put into effect by school nurses,
– Fluoride prophylaxis that is being led by school nurses,
– Taking advantage of professional literature referring to the prophylactic
wholesome care of students and participation in trainings and conferences.
Population of children and the youth at the school age demands ensuring
optimal, prophylactic wholesome care in the view of:
– Term of dynamic physical and psychosocial development,
– Percentage of young people, that is remaining high level, who meet with
accidents (first reason of death in 0-45 year –old age span)
– An increasing problem of disorders in mental soundness,
– An increasing frequency of risky behavior (nicotine poisoning, alcoholism,
use of psychoactive substances, violence…)
– Increasing families’ social problems, which students come from, and their
need to be assisted.
Health and education are strongly connected with each other. Health children
learn much better, and people with higher level of education are characterized
as the one of better state of health and longer longevity.
Key words: quality, public health, prophylaxis, school.
XXI wiek wyznacza kierunki doskonalenia takich wartości jak jakość,
doskonałość, przenikliwość.
W języku potocznym jakość oznacza zespół cech, walorów, określających
estetyczną, funkcjonalną oraz użytkową funkcję produktu, w omawianym
przypadku świadczenie zdrowotne.
W przeprowadzonym badaniu ankietowym poddana ocenie została
profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami szkół w województwie
lubelskim.
Opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą w wieku szkolnym ma w Polsce
ponad stuletnią tradycję. Na przestrzeni wieku przybierała różne formy,
zarówno w zakresie opieki lekarskiej, jak i pielęgniarskiej. Zmiany te dotyczyły
sfery organizacyjnej oraz głównych kierunków koncepcji tej opieki, co ściśle
wiązało się ze zmianami legislacyjnymi.
Według Światowej Organizacji Zdrowia, profilaktyczna opieka zdrowotna nad
uczniami powinna stanowić ważny element programu promocji zdrowia
w szkole.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, profilaktyczną opieką zdrowotną
powinni zostać objęci wszyscy uczniowie do ukończenia 19 roku życia.
Dokonując oceny jakości profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami
w województwie lubelskim, zostały wzięte m.in. pod uwagę następujące
kryteria:
– Ilość uczniów znajdujących się pod opieką pielęgniarki szkolnej, w tym
niepełnosprawnych,
– Kwalifikacje pielęgniarki szkolnej,
– Funkcjonowanie (bądź nie) na terenie szkoły, gabinetu profilaktyki i jego
wyposażenie,
– Poziom realizacji podstawowych zadań ujętych w profilaktycznej opiece
zdrowotnej nad uczniami,
– Edukacja zdrowotna realizowana przez pielęgniarki szkolne,
– Profilaktyka fluorkowa prowadzona przez pielęgniarki szkole,
– Korzystanie z fachowej literatury z zakresu profilaktycznej opieki
zdrowotnej nad uczniami oraz udział w szkoleniach i konferencjach.
Populacja dzieci i młodzieży w wieku szkolnym wymaga zapewnienia
optymalnej, profilaktycznej opieki zdrowotnej ze względu na:
– Okres dynamicznego rozwoju fizycznego i psychospołecznego,
– Utrzymujący się na wysokim poziomie odsetek młodych ludzi, którzy ulegają
urazom (pierwsza przyczyna zgonów w przedziale wiekowym 0-45 lat),
– Narastający problem zaburzeń w zdrowiu psychicznym,
– Zwiększająca się częstość zachowań ryzykownych (nikotynizm,
alkoholizm, używanie substancji psychoaktywnych, przemoc..)
– Narastające problemy społeczne rodzin, z których pochodzą uczniowie
i potrzeba ich wsparcia.
Zdrowie i edukacja są ściśle ze sobą powiązane. Zdrowe dzieci lepiej uczą się,
a ludzie z wyższym poziomem wykształcenia charakteryzują się lepszym
stanem zdrowia i dłuższym trwaniem życia.
Słowa kluczowe: jakość, opieka zdrowotna, profilaktyka, szkoła.
92
Środowisko człowieka a jego zdrowie
Zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży
jako wyzwanie dla zdrowia publicznego
Metabolic syndrome in children and adolescents as a challenge for public health
Dorota Szostak-Węgierek
Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny, Akademia Medyczna, 02-007 Warszawa, ul. Oczki 3
Metabolic syndrome is characterized by clustering of abdominal obesity,
disturbances of carbohydrate and lipid metabolism, and arterial hypertension.
According to the NATPOL Plus study, which used the NCEP ATP III definition
of the syndrome, its prevalence in the entire Polish population was 18% in
males and 22.6% in females, and according to the WOBASZ study, 19.5%
and 18.6% of adults of both sexes respectively. Because the metabolic
syndrome is related to the high cardiovascular risk, there is a need for its
effective prevention at the population level.
Metabolic syndrome in children and adolescents is a separate problem.
Working out criteria for its recognition in these population groups is very
complex. Even recognition of overweight and obesity is difficult. Cut-off
points for high body mass for various age and sex groups are still under
investigation and are still being discussed. Until now, the most popular,
besides regional growth charts, are the criteria of the International Obesity
Task Force. They enable comparison of results of studies performed in
different populations. In the last decade several definitions of metabolic
syndrome in children and adolescents were formulated, using WHO and ATP
III definitions as the pattern. Both definitions include indices of abdominal fat
distribution, such as waist circumference or waist to hip ratio (WHR). As the
body proportions change during adolescence, and may differ in various race
and ethnic groups, interpretation of values of these indices is difficult.
According to a number of studies performed in various populations, using
different criteria for recognition, metabolic syndrome was found in 4.2% to
9.6% of children and adolescents. Prevalence of the syndrome was markedly
related to the extent of overweight and obesity. High prevalence of the
metabolic syndrome in the discussed age groups is a great problem for
public health, because all its components accelerate atherosclerosis
development also in very young subjects. This in turn relates to the risk of
early onset of cardiovascular diseases in subjects who already suffered
metabolic disturbances in childhood.
Among factors that enhance the risk of metabolic syndrome in young
subjects are: intrauterine malnutrition that is manifested by the low
birthweight, macrosomia, metabolic diseases in parents, non-breastfeeding,
overnutrition and low physical activity in childhood and adolescence.
Prevention of metabolic syndrome in the young includes healthy nutrition of
women before and during pregnancy, control of metabolic disturbances in
future mothers, breastfeeding promotion, prevention of overnutrition since
early childhood, promotion of the Mediterranean model of nutrition,
promotion of physical activity in all age groups. Implementation of these
actions at the population level requires intensive education directed to all
population groups, and particularly to parents, future mothers, children and
adolescents. Mass media as well as all types of education methods, at and
beyond school, should be employed. Cooperation of pediatricians and school
nurses is also important.
Key words: metabolic syndrome, children, adolescents, prevention
Zespół metaboliczny cechuje się współistnieniem otyłości brzusznej, zaburzeń
gospodarki węglowodanowej i lipidowej, oraz nadciśnienia tętniczego.
Według ogólnopolskiego badania NATPOL Plus, w którym przyjęto definicję
tego zespołu za NCEP ATP III, zaburzenie to dotyczy 18% mężczyzn i 22,6%
kobiet, natomiast według badania pod akronimem WOBASZ, odpowiednio
19,5% i 18,6% dorosłych osób obu płci. Ponieważ omawiany zespół wiąże
się z dużym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, tak duże jego
rozpowszechnienie w populacji pociąga za sobą z konieczność wprowadzenia
skutecznych metod jego profilaktyki na szeroką skalę.
Odrębnym problemem jest zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży.
Podstawową trudność stanowi opracowanie kryteriów jego rozpoznawania
w tych grupach populacyjnych. Samo rozpoznanie nadwagi i otyłości jest
trudne. Punkty odcięcia dla stwierdzenia nadmiernej masy ciała dla różnych
grup wieku i płci są nadal przedmiotem badań i dyskusji. Jak dotychczas
najczęściej stosowane w badaniach populacyjnych, poza regionalnymi siatkami
centylowymi, są kryteria International Obesity Task Force. Umożliwiają one
zobiektywizowanie badań prowadzonych w różnych populacjach. W ciągu
ostatniej dekady opracowano kilka definicji zespołu metabolicznego u dzieci i
młodzieży. Jako wzór wykorzystano definicje WHO i ATP III, które uwzględniają
wskaźniki brzusznej dystrybucji tkanki tłuszczowej, jak obwód talii lub stosunek
obwodu talii do obwodu bioder (WHR). Ponieważ jednak proporcje ciała
zmieniają się podczas okresu dojrzewania, i mogą różnić się u przedstawicieli
różnych ras i grup etnicznych, wartości tych wskaźników u dzieci i młodzieży są
trudne do interpretacji.
Według szeregu badań przeprowadzonych w różnych populacjach, przy
wykorzystaniu różnych kryteriów rozpoznawania, zespół metaboliczny
stwierdzono u 4,2% do 9,6% populacji dzieci i młodzieży. Występowanie
zespołu wyraźnie wiązało się ze stopniem nadwagi i otyłości. Tak duże
rozpowszechnienie tego zaburzenia stanowi duży problem dla zdrowia
publicznego, zwłaszcza że poszczególne składowe zespołu zwiększają ryzyko
miażdżycy także u dzieci i młodzieży. To z kolei może wiązać się z ryzykiem
wczesnego ujawnienia się chorób układu krążenia u osób, u których
zaburzenia metaboliczne zaczęły się już w dzieciństwie.
Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego
w młodych grupach wiekowych zalicza się niedożywienie wewnątrzmaciczne
manifestujące się małą masą urodzeniową, makrosomię, choroby
metaboliczne u rodziców, niekarmienie piersią w okresie niemowlęcym,
nadmierne żywienie w dzieciństwie i okresie pokwitania, a także małą
aktywność fizyczną.
Zapobieganie wystąpieniu zespołu metabolicznego w młodym wieku obejmuje
więc prawidłowe żywienie kobiet planujących ciążę i ciężarnych, właściwą
kontrolę istniejących zaburzeń metabolicznych u potencjalnych matek,
propagowanie karmienia piersią, zapobieganie nadmiernemu żywieniu od
wczesnego
dzieciństwa,
propagowanie
modelu
żywienia
typu
śródziemnomorskiego, propagowanie dużej aktywności fizycznej we
wszystkich grupach wiekowych. Wprowadzenie tych działań na skalę
populacyjną wymaga szerokich działań edukacyjnych skierowanych do
wszystkich grup populacyjnych, a zwłaszcza do rodziców, potencjalnych
matek, do dzieci i młodzieży. Do tych działań należy wykorzystywać zarówno
media, jak i wszelkie formy nauczania w szkole i poza nią. Ważna jest tez
współpraca lekarzy pediatrów i pielęgniarek szkolnych.
Słowa kluczowe: zespół metaboliczny, dzieci, młodzież, zapobieganie
93
Problemy zdrowotne dzieci i młodzieży
Ocena wiedzy i umiejętności w zakresie samokontroli
astmy oskrzelowej u dzieci w wieku szkolnym
Evaluation of knowledge and practical skills concerning bronchial asthma self-control
in school age children
Mieczysława Perek
Instytut Pielęgniarstwa, WOZ CM UJ, Kraków, ul. Kopernika 25
Bronchial asthma is chronic inflammatory disease of the respiratory tract,
and accompany patient from the moment dignosis for all life. As a chronic
disease influence on physical, emotional and social functioning. Self –control
is one of the important element in treatment of bronchial asthma. Education
staff requires great involvement knowledge as well as being familiar with
pedagogy and psychology. The process should be continuous, informed,
systematic and meticulously planned.
The purpose of this research was to evaluate child`s knowledge about their
disease, rules of self – control and it`s practical use in their everyday life.
Astma oskrzelowa jest najczęstszą przewlekłą chorobą układu oddechowego
i towarzyszy pacjentowi od momentu rozpoznania przez całe życie. Przewlekły
charakter choroby znacznie ogranicza funkcjonowanie chorych w aspekcie
fizycznym, emocjonalnym i społecznym. Jednym z elementów leczenia astmy
oskrzelowej jest nauka samodzielnej kontroli choroby.
Edukacja
terapeutyczna wymaga ogromnego zaangażowania i wiedzy oraz znajomości
z zakresu pedagogiki i psychologii od osób ją prowadzących. Proces ten
powinien być stały, zamierzony, systematyczny i planowy.
Celem prowadzonych badań było określenie poziomu wiedzy dzieci
chorujących na astmę dotyczącej ich choroby, zasad samokontroli, a także
ocena umiejętności ich praktycznego wykorzystania.