czytaj PDF - Endokrynologia Pediatryczna

czytaj PDF - Endokrynologia Pediatryczna

Vol. 5/2006 Nr 4(17)
Endokrynologia Pediatryczna
Pediatric Endocrinology
Samoocena własnej sylwetki u dzieci w wieku przedpokwitaniowym
Self-perception of body shape in polish prepuberlat children
Paweł Matusik, 1Ewa Małecka-Tendera, 2Katarzyna Klimek,
3
Magdalena Olszanecka-Glinianowicz, Polska Grupa Badawcza ds. Otyłości u Dzieci
1
Katedra i Klinika Pediatrii, Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej,
Katedra i Zakład Biologii Molekularnej, Biochemii i Biofarmacji,
3
Katedra i Zakład Patofizjologii, Śląska Akademia Medyczna, Katowice
1
2
Adres do korespondencji:
Paweł Matusik, Katedra i Klinika Pediatrii Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach,
ul. Medyków 16, 40-752 Katowice, tel. 32 207 16 54, fax. 32 207 16 53, e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: samoocena, sylwetka, dzieci, otyłość, okres przedpokwitaniowy
Key words: self-perception, body shape, children, obesity, prepubertal period
STRESZCZENIE/ABSTRACT
Z powodu mody na „szczupłą sylwetkę” liczne badania donoszą o znaczącej tendencji do wprowadzania dużych
ograniczeń dietetycznych przez dziewczęta i chłopców o prawidłowej masie ciała, a nawet z niedowagą. Może to być
związane z zaburzoną oceną wyglądu własnego ciała. Z drugiej strony występowanie nadwagi i otyłości w tej grupie
wiekowej jest obecnie narastającym problemem klinicznym. Istotna jest więc ocena postrzegania przez dzieci własnej
sylwetki. W roku 2001 zostało przeprowadzone badanie dotyczące występowania otyłości w grupie 7–9 letnich
dzieci, w ośmiu losowo wybranych okręgach Polski. Wszystkie dzieci zostały poproszone o zaznaczenie na skali
sylwetek tej, która najbardziej odpowiada ich własnej. Przebadano 3370 dzieci (1596 dziewcząt, 1636 chłopców). Po
wykluczeniu dzieci ze schorzeniami mogącymi mieć wpływ na wzrost i masę ciała u 2957 dzieci (1481 dziewcząt i
1476 chłopców) wyznaczono BMI. 88 (6,1%) dziewczynek miało niedowagę, u 121 (8,4%) stwierdzono nadwagę, a
40 (2,8%) było otyłych. U 112 (7,6%) chłopców stwierdzono niedowagę 97 (6,6%) chłopców miało nadwagę a otyłość
występowała w 47 (3,1%) przypadków. Stwierdzono znamienną statystycznie korelację pomiędzy obliczonym BMI
a sylwetką wskazaną przez oceniane dzieci. Można wnioskować, że polskie dzieci w wieku 7–9 lat w realny sposób
oceniają własną sylwetkę. Endokrynol. Ped., 5/2006;4(17):41-46
Due to the fashion of thinness many surveys reported high levels of dietary restraint in significant proportion of
normal or even underweight boys and girls who misclassified their body shape. On the other side obesity and overweight
is the growing clinical problem in this age group. It therefore seems important to asses how children self-estimate their
body. Obesity prevalence study was carried out in Polish 7–9 years old children from 8 randomly selected regions.
Data on pupils weight and height were collected by the centrally trained medical teams and computerized at the
national coordinating center level. All the children were asked to point out on a scale of seven line drawings of a girl
or boy figure which figure was most like him/her. A total of 3370 pupils (1596 girls and 1636 boys) were examined.
After excluding the subjects with medical conditions known to affect weight and height, in 2957 children (1481 girls
41
Endokrynologia_17.indd
41
2007-01-02, 09:56
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 5/2006;4(17):41-46
and 1476 boys) BMI was calculated. 88 (6.1%) of girls were underweight, 121 (8.4%) of girls were found overweight
by national standard and 40 (2.8%) were obese. 112 (7.6%) of boys were underweight, 97 (6.6%) of boys were found
overweight and 47 (3.1%) obese by the same standard. Statistically significant correlation between BMI and figure
selected by children was found. It is concluded that Polish prepubertal children express realistic self-perception of
their body shape. Pediatr. Endocrinol., 5/2006;4(17):41-46
Wstęp
Zaburzenia odżywiania u dzieci są obecnie bardzo istotnym problemem klinicznym. Na jednym
biegunie mamy do czynienia ze zbytnimi ograniczeniami, kalorycznymi związanymi z lansowaną
przez media i powszechnie akceptowaną społecznie modą na „szczupłą sylwetkę”. Z drugiej strony w ostatnich dwóch dekadach obserwuje się znaczący wzrost występowania nadwagi i otyłości w
tej grupie wiekowej [1, 2]. Uważa się, że jednym
z czynników odpowiedzialnych za zwiększenie zapadalności na schorzenia z grupy zaburzeń odżywiania jest nieprawidłowa ocena własnej sylwetki
przez dzieci i młodzież, a także ich rodziców. Problem ten dotyczy głównie młodzieży w okresie dojrzewania. Obecnie jednak już w bardzo wczesnym
okresie życia społeczne oddziaływanie kształtuje u
dzieci model „idealnej” sylwetki, np. poprzez kie-
rowanie reklam do bardzo małych dzieci czy rewie
mody i konkursy małej miss w przedszkolu i szkole. Celem pracy była zatem ocena, czy polskie dzieci w wieku przedpokwitaniowym (7–9 lat) prawidłowo oceniają swoją sylwetkę.
Material i metody
Badanie dotyczące występowania otyłości zostało przeprowadzone w roku 2001 w grupie 7–9letnich polskich dzieci na podstawie protokołu zaproponowanego przez European Childhood Obesity Group [1]. Badanie przeprowadzono w ośmiu losowo wybranych okręgach Polski. Dalszy losowy
dobór dzieci prowadzony był metodą klastrów sporządzonych w oparciu o listy uczniów uczęszczających do klas I i II szkół podstawowych. Pomiary antropometryczne (wzrost, masa ciała, obwód
talii, obwód bioder) były wykonywane przez cen-
A
B
Rycina 1. Zestaw siedmiu sylwetek wykorzystany do samooceny własnego ciała dla (A) chłopców i (B) dziewczynek
Figure 1. The seven figure silhouettes for self-estimation of body shape for (A) boys and (B) girls
42
Endokrynologia_17.indd
42
2007-01-02, 09:56
Matusik P. i inni – Samoocena własnej sylwetki u dzieci w wieku przedpokwitaniowym
tralnie przeszkolone zespoły badawcze, wyposażone w zunifikowane przyrządy pomiarowe. Przebadano 3370 dzieci (1596 dziewcząt, 1636 chłopców). Po wykluczeniu dzieci ze schorzeniami mogącymi mieć wpływ na wzrost i masę ciała analizowana grupa liczyła ostatecznie 2957 dzieci (1481
dziewcząt i 1476 chłopców), u których wyznaczono
wskaźnik masy ciała (BMI). Samooceny własnego
wyglądu dokonano na podstawie siedmiostopniowej skali sylwetek (modyfikacja według Sunkard
i wsp. [3]) przygotowanej w wersji dla chłopców
(ryc. 1A) i dla dziewczynek (ryc. 1B). Wszystkie
dzieci zostały poproszone o zaznaczenie na skali tej
sylwetki, która najbardziej odpowiada ich własnej.
Uzyskane dane zostały następnie poddane obróbce
komputerowej i analizie statystycznej.
Wyniki
Na podstawie uzyskanych wartości wskaźnika masy ciała (BMI) i ich analizy za pomocą odpowiednich siatek centylowych stwierdzono, że
w ocenianej grupie dzieci 88 (6,1%) dziewczynek
wykazywało niedowagę, 121 (8,4%) dziewczynek
nadwagę, a 40 (2,8%) było otyłych. U 112 (7,6%)
chłopców stwierdzono niedowagę, 97 (6,6%)
chłopców miało nadwagę, a otyłość występowała w
47 (3,1%) przypadkach. Dokładna analiza wyników
dotyczących występowania nadwagi i otyłości na
tym materiale została przedstawiona w odrębnej publikacji [2]. Odsetek dokonywanych wyborów wraz
z odpowiadającą mu średnią wartością BMI został
dla poszczególnych grup wiekowych i płci przedstawiony w tabelach 1 i 2. BMI zostało przedsta-
wione jako średnia ± odchylenie standardowe (rozkłady wartości BMI były zbliżone do normalnych).
Tylko w trzech przypadkach dziewczynki wybrały
dla siebie ostatni typ sylwetki (bardzo otyła). Wraz
ze wzrostem wieku malał odsetek dziewczynek wybierających swoją sylwetkę w kategoriach „szczupła” (1+2+3) (7 lat: 49%, 8 lat: 32%, 9 lat: 29,9%),
a wzrastał w kategoriach „nadwaga” (5+6+7) (7 lat:
16,1%, 8 lat: 24,7%, 9 lat: 27,3%), jednakże ta tendencja nie osiągnęła statystycznej istotności. Natomiast w grupie chłopców nie zaobserwowano żadnej tendencji związanej z wiekiem do określania
swojej sylwetki jako szczupłej lub otyłej. Po zastosowaniu współczynników korelacji rangowej Spearmana wykazano znamienną statystycznie korelację pomiędzy BMI a sylwetką wskazaną przez oceniane dzieci (chłopcy: r=0,53, p<0,001; dziewczynki: r=0,54, p<0,001).
Dyskusja
Wpływ na ocenę sylwetki u dzieci mogą mieć
różnorakie czynniki, np. nieustalony system wartości, wpływ ze strony rodziny, grupy rówieśniczej czy mass mediów. Problem ten dotyczy głównie dzieci starszych, zwłaszcza w momencie gdy
wkraczają one w okres dojrzewania, kiedy dynamicznym zmianom w sferze fizycznej i psychicznej towarzyszy wzrost zainteresowania wyglądem
zewnętrznym. W badaniu, które przeprowadzili Kołoło i wsp. [4] w latach 1994–2002, opartym
na populacji polskich 11, 13, 15-latków, stwierdzono brak zgodności między samooceną sylwetki i realnymi parametrami antropometrycznym. Rozbież-
Tabela I. Porównanie samooceny własnej sylwetki ze średnią wartością wskaźnika masy ciała (BMI) w grupie chłopców
Table I. Self-estimation of body shape and mean level of body mass index (BMI) comparison in boys
Wiek
7 lat
8 lat
9 lat
Razem
7–9 lat
1
2
Niedowaga
Szczupła
_____
2,4%
ΒΜΙ=15,6
±1,4
0,8%?
BMI=16,7
±0,9
1,6%
BMI=15,8
±1,3
8,7%
BMI=16,1
±1,8
7,2%
BMI=15,4
±1,4
7,2%
BMI=14,8
±1,0
7,3%
BMI=15,2
±1,3
3
Dosyć
szczupła
27,9%
BMI=15,3
± 1,3
19,2%
BMI=15,6
± 1,5
22,9%
BMI=15,8
± 1,5
21,3%
BMI=15,6
± 1,5
4
5
6
7
Prawidłowa
Nadwaga
Otyła
43,3%
BMI=15,9
± 1,4
44,1%
BMI=16,1
± 1,6
44,4%
BMI=16,3
± 1,7
44,2%
BMI=16,2
± 1,7
16,3%
BMI=17,7
±2,9
21,4%
BMI=17,9
±3,0
20,0%
BMI=18,3
±2,7
21,0%
BMI=18,1
±2,8
2,9%
BMI=17,8
±2,3
4,1%
BMI=21,3
±2,8
4,3%
BMI=21,3
±3,3
4,1%
BMI=21,2
±3,0
Bardzo
otyła
_____
0,7%
BMI=22,8
±6,8
_____
0,7%
BMI=22,8
±6,8
43
Endokrynologia_17.indd
43
2007-01-02, 09:56
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 5/2006;4(17):41-46
Tabela II. Porównanie samooceny własnej sylwetki ze średnią wartością wskaźnika masy ciała (BMI) w grupie dziewcząt
Table II. Self-estimation of body shape and mean level of body mass index (BMI) comparison in girls
Wiek
7 lat
8 lat
9 lat
Razem
7–9 lat
1
2
Niedowaga
Szczupła
4,7%
BMI=14,8
±1,1
2,2%
BMI=14,4
±1,4
1,8%
BMI=15,2
±1,8
2,2%
BMI=14,7
±1,5
11,3%
BMI=14,0
±1,1
7,4%
BMI=15,1
±1,2
7,0%
BMI=14,7
±1,3
7,6%
BMI=14,8
±1,3
3
Dosyć
szczupła
33%
BMI=15,2
±1,5
23,1%
BMI=15,3
±1,3
21,1%
BMI=15,4
±1,5
23,4%
BMI=15,3
±1,4
ność ta wzrastała wraz z wiekiem ocenianych nastolatków. Chłopcy oceniali swoją sylwetkę jako zbyt
szczupłą, a dziewczynki jako zbyt otyłą. W badaniu Al.-Sendi i wsp. [5] w grupie nastolatków dzieci poza oceną własnej sylwetki wybierały także sylwetkę ich zdaniem idealną. Dziewczęta z prawidłową masą ciała jako idealną podawały sylwetkę znamiennie szczuplejszą a chłopcy znamiennie cięższą. Ocena wyników tych badań jednoznacznie
świadczy o tym, że w okresie dojrzewania dzieci
są zbyt surowe w ocenie własnej sylwetki. W przeprowadzonym przez nas badaniu w populacji dzieci młodszych w wieku 7–9 lat ocena własnej sylwetki korelowała znamiennie z uzyskanym wskaźnikiem masy ciała zarówno w grupie chłopców, jak
i dziewcząt. W naszym materiale tylko w grupie
dziewcząt stwierdzono wraz z wiekiem wzrost odsetka osób wybierających sylwetkę z kategorii nadwaga. Trend ten nie osiągnął jednak znamienności
statystycznej. Davison i wsp. [6] w pracy opartej na
grupie dziewięcioletnich dziewczynek stwierdzili,
że już w tym wieku negatywne stereotypy dotyczące otyłości są silnie zaznaczone. Angle i wsp. [7] w
swojej pracy oceniającej przyrost masy ciała od 7
miesiąca do 8 roku życia stwierdzili, że zwłaszcza u
dziewczynek stopień niezadowolenia z własnej sylwetki korelował znamiennie z wielkością przyrostu
masy ciała między 3 a 8 rokiem życia. Kolejnym
czynnikiem, który może zaburzać ocenę własnego
ciała, jest nieprawidłowa ocena stopnia odżywiania własnego dziecka przez rodziców. Jest to tym
istotniejsze, że dorośli także wykazują brak krytycyzmu odnośnie do własnej sylwetki, co wykazało badanie Sanchez-Villegas i wsp. [8] na populacji
4
5
6
7
Prawidłowa
Nadwaga
Otyła
34,9%
BMI=16,0
±1,5
41,7%
BMI=16,3
±1,8
40,3%
BMI=16,1
±1,6
41,2%
BMI=16,2
±1,7
14,2%
BMI=17,7
±1,8
20,9%
BMI=18,0
±2,6
23,8%
BMI=18,6
±2,7
21,9%
BMI=18,3
±2,6
1,9%
BMI=23,4
±2,7
3,5%
BMI=21,5
±2,9
3,5%
BMI=23,0
±3,4
3,4%
BMI=22,2
±3,1
Bardzo
otyła
44
0,3%
BMI=22,8
±2,6
_____
0,3%
BMI=22,8
±2,6
dorosłej krajów Unii Europejskiej. W badaniu tym
nieprawidłowości dotyczące oceny własnej sylwetki dotyczyły grupy osób z nadwagą i otyłością
z tendencją do zaniżania swojej realnej masy ciała, zwłaszcza w grupie kobiet. W badaniu Al.-Sendi i wsp. [5] 25% rodziców uważało, że ich dziecko
ma niedowagę (realnie 3% dziewcząt i 11% chłopców w badanej grupie), zaś niecałe 10% dostrzegało otyłość u swojego dziecka (realnie 20% dziewcząt i 16% chłopców w badanej grupie). W badaniu przeprowadzonym w populacji brytyjskiej przez
Jeffrey i wsp. [9] tylko jedna czwarta rodziców realnie oceniała swoje dzieci z nadwagą i nawet w przypadku gdy dziecko było otyłe, tylko 33% matek i
57% ojców prawidłowo oceniało stopień odżywienia dziecka. Podobnie w pracy Maynard i wsp. 30%
matek zaniżało stopień odżywienia swoich dzieci z
nadwagą, zwracając większą uwagę na masę ciała
córek [10]. O tym, jak ważny wpływ także na rozwój psychiczny i społeczny dzieci ma ocena wyglądu zewnętrznego, świadczą wyniki pracy Hill i
wsp. [11] w grupie dziewięciolatków. Na podstawie
oceny sylwetek dzieci w badaniu ankietowym autorki stwierdziły, że osoby otyłe mają mniej przyjaciół, są mniej akceptowane przez rodziców, mają
gorsze wyniki w nauce i pragną być szczuplejsze.
Silny związek pomiędzy złym samopoczuciem fizycznym i psychicznym a nieprawidłową masą ciała był stwierdzany u dzieci już w 5 roku życia [12,
13]. Liczne badania wskazują także na tendencję do
marginalizacji społecznej dzieci otyłych oraz na ich
zwiększoną skłonność do zachowań depresyjnych
[14–17]. Grupa badawcz Lawlor i wsp. [18] przeprowadziła ocenę problemów psychospołecznych
44
Endokrynologia_17.indd
_____
2007-01-02, 09:56
Matusik P. i inni – Samoocena własnej sylwetki u dzieci w wieku przedpokwitaniowym
w tej samej grupie dzieci w wieku 5 lat, a następnie po 9 latach, stwierdzając większe ich występowanie u dzieci otyłych i nasilanie się wraz ze wzrostem masy ciała. Jednakże redukcja masy ciała znamiennie poprawiała samoocenę.
dzin, dotycząca oceny stopnia odżywienia i kształtowania prawidłowej sylwetki poprzez zdrowe zachowania dietetyczne i aktywność fizyczną, może
zapobiec nieprawidłowościom w rozwoju fizycznym, psychicznym i społecznym dzieci.
Wnioski
Polskie dzieci w wieku 7–9 lat w realny sposób
oceniają własną sylwetkę. Edukacja dzieci i ich ro-
Badanie finansowane przez grant KBN No. 4P05D06518
Polska Grupa Badawcza ds. Otyłości u Dzieci:
E. Małecka-Tendera, K. Klimek, P. Matusik, M. Olszanecka-Glinianowicz: Katowice; E. Korman, B. Skowrońska,
W. Stankiewicz: Poznań; M. Urban, J. Szczepańska-Kostro, , B. Głowińska: Białystok; H. Dziatkowiak, D. Januś,
D. Bilecka, B. Żukowicz-Słabowska: Kraków; T. Niżankowska-Błaż, A. Mazur: Rzeszów; B. Rymkiewicz-Kluczyńska, B. Pyrżak,
A Majcher: Warszawa; M. Szalecki, J. Nawrotek, E. Skotarczyk-Kowalska: Kielce; M. Walczak, A. Walczak, B. Garanty-Bogacka:
Szczecin
PIŚMIENNICTWO/REFERENCES
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
Lehingue Y.: The European Childhood Obesity Group (ECOG) project: the European collaborative study on the prevalence
of obesity in children. Am. J. Clin. Nutr., 1999:70, 166–168
Małecka-Tendera E., Klimek K., Matusik P., Olszanecka-Glinianowicz M., Lehingue Y. on behalf of the Polish Childhood
Obesity Study Group. Obesity and Overweight Prevalence in Polish 7- to 9-Year-Old Children. Obes. Res., 2005:13, 964–
968
Stunkard A., Sorensen T., Schulsinger F.: Use of the Danish Adoption Register for the study of obesity and thinness. [w:] The
Genetics of Neurological and Psychiatric Disorders. Raven Press: New York 1983.
Kołoło H., Woynarowska B. Samoocena masy ciała i odchudzanie się młodzieży w okresie dojrzewania. Przegl. Pediatr.,
2004:34, 196–201.
Al-Sendi A.M., Shetty P., Musaiger A.O.: Body weight perception among Bahraini adolescents. Child: Care, Health &
Development, 2004:30, 369–376.
Davison K.K., Birch L.L.: Predictors of Fat Stereotypes among 9-Year-Old Girls and Their Parents. Obes. Res., 2004:12,
86–94.
Angle S., Keskinen S., Lapinleimu H., Helenius H., Raittinen P., Ronnemaa T., Simell O.: Weight Gain Since Infancy and
Prepubertal Body Dissatisfaction. Arch. Pediatr. Adolesc. Med., 2005:159, 567–571.
Sanchez-Villegas A., Madrigal H., Martinez-Gonzalez M.A., Kearney J., Gibney M.J., de Irala J., Martinez JA.: Perception of
body image as indicator of weight status in the European Union. J. Hum. Nutr. Dietet., 2001:14, 93–102.
Jeffrey A.N., Voss L.D., Metcalf B.S., Alba S., Wilkin T.J.: Parents’ awareness of overweight in themselves and their children:
cross sectional study within a cohort (EarlyBird 21). BMJ, 2005:330, 23–24.
Maynard L.M., Galuska D.A., Blanck H.M., Serdula M.K.: Maternal Perceptions of Weight Status of Children. Pediatrics,
2003:111, 1226–1231.
Hill A.J., Silver E.K.: Fat, friendless and unhealthy: 9-year old children’s perception of body shape stereotypes. Int. J. Obes.,
1995:19, 423–430.
Davison K.K., Birch L.L.: Weight Status, Parent Reaction, and Self-Concept in Five-Year-Old Girls. Pediatrics, 2001:107,
46–53.
Hesketh K., Wake M., Waters E.: Body mass index and parent-reported self esteem in elementary school children: evidence
for a causal relationship. Int. J. Obes., 2004:28, 1233–1237.
Barefoot J.C., Heitmann B.L., Helms M.J., Williams R.B., Surwit R.S., Siegler I.C.: Symptoms of depression and changes in
body weight from adolescence to mid-life. Int. J. Obes., 1998:22, 688–694.
Friedman K.E., Reichmann S.K., Costanzo P.R., Musante G.J.: Body Image Partially Mediates the Relationship between
Obesity and Psychological Distress. Obes. Res., 2002:10, 33–41.
45
Endokrynologia_17.indd
45
2007-01-02, 09:56
Endokrynol. Ped., 5/2006;4(17):41-46
Praca oryginalna
[16] Richardson L.P., Davis R., Poulton R., McCauley E., Moffitt T.E., Caspi A., Connell F.: A longitudinal Evaluation of Adolescent
Depression and Adult Obesity. Arch. Pediatr. Adolesc. Med., 2003:157, 739–745.
[17] Strauss R.S., Pollack H.A.: Social Marginalization of Overweight Children. Arch. Pediatr. Adolesc. Med., 2003:157, 746–
752.
[18] Lawlor D.A., Mamun A.A., O’Callaghan M.J., Bor W., Williams G.M., Najman J.M.: Is being overweight associated with
behavioral problems in childhood and adolescence? Findings from the Mater-University study of pregnancy and its outcomes.
Arch. Dis. Child., 2005:90, 692–697.
46
Endokrynologia_17.indd
46
2007-01-02, 09:56