potrzeba ergonomicznego projektowania wzorniczego dla

lek. med. Elżbieta Walczak1
prof. dr hab. inż. Joanna Lecewicz-Bartoszewska2
1. SPZOZ Łask Oddział Rehabilitacji
2. Akademia Sztuk Pięknych im. Wł. Strzemińskiego w Łodzi
POTRZEBA ERGONOMICZNEGO PROJEKTOWANIA
WZORNICZEGO DLA USPRAWNIANIA DZIECI Z CHOROBAMI
ZAPALNYMI STAWÓW
Streszczenie: Osoby niepełnosprawne to nie margines społeczeństwa, ale ogromna
ustawicznie wzrastająca grupa społeczna. Znajdują się w niej także dzieci, a ich
rehabilitacja powinna budzić szczególną troskę nas wszystkich. Dużym problemem są
choroby zapalne stawów, które prowadzą do ograniczeń ruchomości, a to przeszkadza
naturalnemu prawidłowemu rozwojowi dziecka i eliminuje radość płynącą z jego
aktywności ruchowej. Odpowiednio przystosowany dom, zabawki, przedmioty
codziennego użytku, to droga do sukcesu w procesie rehabilitacyjnym.
Osoby niepełnosprawne to nie margines społeczeństwa, ale ogromna, ustawicznie
wzrastająca grupa społeczna. Znajdują się w niej także dzieci, a one powinny budzić
szczególną troskę nas wszystkich. Jedną z częstszych przyczyn niepełnosprawności są
choroby zapalne stawów o różnej etiologii: m.in. młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów
i zapalne układowe choroby tkanki łącznej. Zapalenie stawów towarzyszą także wielu innym
chorobom, a odczyny są różne – od przelotnych lub nawracających, do przewlekłych
prowadzących do trwałego kalectwa narządu ruchu (6,8,10).
Najczęstszą atropatią wieku rozwojowego jest m.p.z.s. Może wystąpić w każdym
wieku i jest obserwowane na całym świecie – u przedstawicieli rasy białej częstsza jest postać
nielicznostawowa, w Afryce Poł.i Indiach – postać wielostawowa; częściej u płci żeńskiej,
w Polsce zachorowalność oceniana jest na 2/100000.
Przyczyny choroby nadal są nieznane(2).Najczęściej zajęty jest staw kolanowy, a
u małych dzieci staw biodrowy (7). Zapalenie stawów okresu dziecięcego zawsze niesie
ryzyko trwałego upośledzenia. Ból i proces zapalny odgrywają zasadniczą rolę
w niebezpiecznym oddziaływaniu sił deformujących. Początkowo reakcje bólowe stawów
prowadzą jedynie do odruchowego przyjmowania nieprawidłowych postaw uśmierzających
ból, które stopniowo się utrwalają w drodze powtarzanych na co dzień czynności fizycznych.
zap. stawów
Bolesny stan
zapalny
Zniekształcenie i
zniszczenie stawu
Położenie stawu
sprzyjające uśmierzeniu
odczuwanego bólu
Stałe nieprawidłowe
obciążenie podczas
wykonywania czynności
dnia codziennego
Rys.1 Cykl oddziaływania sił zniekształcających.
Wynikiem zapalenia wielostawowego z zajęciem większych i mniejszych stawów jest
ogólne ograniczenie ruchomości. Proces taki przeszkadza naturalnemu, prawidłowemu
rozwojowi dziecka.
Naszym zadaniem jest zatem zintegrowana praca: rodziców, lekarzy, fizjoterapeutów
oraz przedstawicieli wielu dziedzin nauki na rzecz chorych dzieci. Celem wspólnych działań
leczniczych, rehabilitacyjnych i pedagogicznych jest stworzenie takich warunków dziecku
i danie mu takich możliwości, aby jego życie mogło przebiegać w sposób jak najbardziej
zbliżony do życia zdrowych rówieśników (1,9,11).
Znaczące miejsce w codziennym życiu i rehabilitacji zajmuje ergonomia, która
przystosowuje otoczenie niepełnosprawnego dziecka i pomaga pokonać trudy codzienności.
Chore dziecko potrzebuje pomocy zarówno w domu rodzinnym, szpitalu, przychodni czy
szkole.
Ze względu na ból, obrzęki i ograniczenie ruchomości stawów konieczne jest
2
przygotowanie takich środków lokomocji, które służyłyby przemieszczaniu się,
a jednocześnie zgodnie z regułą leczenia częściowo odciążałyby ciężar ciała.
Należałoby skonstruować np. odpowiednie chodziki, kojce na kółeczkach, drewniane
koniki, rowerki, hulajnogi, które dziecko zaakceptowałoby i bez żenady w środowisku
rówieśników stosowałoby do przemieszczania się.
Rys.2
Rys.2 przedstawia prowizoryczne rozwiązania w tym zakresie. Obecne wymagania
estetyczne naszych pociech “wychodzą” poza w/w propozycje, ale to zadanie dla Państwa.
Inną propozycją mogą być zabawki dla chorych dzieci – klocki, piłki, lalki itd.
wykonane z odpowiednio przygotowanych materiałów, tak, by kształtem mogły dopasować
się do dłoni i do siły uchwytu chorego dziecka. Również przybory szkolne: długopisy, kredki,
pisaki odpowiednio pogrubione, np. specjalną pianką lub innym tworzywem ułatwiają proces
ich użytkowania. Ważne jest także, aby przedmioty codziennego użytku, np. urządzenia
ułatwiające ubieranie się, czesanie bądź artykuły higieny osobistej zaopatrzone w przedłużone
uchwyty, kompensujące ograniczoną ruchomość stawową, były zaprojektowane z myślą
o dzieciach, gdyż z reguły są skonstruowane dla dorosłych. Większość zaś dzieci odczuwa
zakłopotanie podczas używania w/w akcesoriów, zwłaszcza w obecności przyglądających się
badawczo osób dorosłych lub ich rówieśników.
Choroby zapalne stawów prowadzą także do zaburzeń statyki ciała, co
w konsekwencji daje wady postawy. U dzieci z chorobami kręgosłupa niezwykle istotne jest
zachowanie prawidłowej postawy zarówno podczas pracy jak i w domu. Należy zatem
pamiętać o przystosowaniu rozmiarów krzeseł, biurek do wzrostu, czy zastosowaniu, np.
pochyłych blatów do pisania lub ukośnych poduszek powodujących przechył miednicy,
przyczyniających się do wyprostowania postawy i utrzymania wygodnej pozycji kręgosłupa.
Często chore dzieci muszą w czasie swej choroby używać przedmiotów dodatkowych,
które to wspomagają usuwanie dolegliwości czy też korygują odchylenia stawowe.
3
Należą do nich odpowiednio przystosowane szyny, łuski czy też obuwie
z dopasowanymi wkładkami, obejmujące kostkę. Wielkie znaczenie mają materiały, z których
wykonane są, np. podeszwy – giętkie i miękkie, wkładki podeszwowe lub poduszki
powietrzne, które zmniejszają przenoszenie wstrząsów występujących podczas chodzenia.
Dla kalekiego dziecka ważne jest także odpowiednie ubranie, które niczym nie
powinno się różnić od ubrania dziecka zdrowego, a jednocześnie powinno spełniać
następujące wymogi:
• zapewnić organizmowi – w zależności od pory roku - właściwą temperaturę;
• nie krępować zbytnio swobody ruchów, zwłaszcza w lecie;
• umożliwiać odpowiedni kontakt organizmowi z powietrzem;
• być źródłem przeżyć estetycznych zarówno dziecka, jak i otoczenia (1,39,11).
Rehabilitacja dzieci z zapaleniem stawów wymaga szerokiej wiedzy na temat patologii
procesu zapalnego oraz współdziałania szerokiego grona różnych specjalistów.
Musimy wszyscy pamiętać o tym, że integracja chorego, niepełnosprawnego dziecka
z grupą rówieśniczą oraz przystosowanie do otoczenia są bardzo istotne w jego życiu.
Wykorzystanie wiedzy z dziedziny ergonomii może znacznie złagodzić ten proces –
między innymi poprzez projektowanie technicznych pomocy rehabilitacyjnych
i oddziaływanie na zmianę otoczenia. Możliwe to jest zwłaszcza przez stosowanie tzw.
projektowania uniwersalnego środowiska materialnego, bez barier urbanistycznych
i architektonicznych, przystosowanie go dla potrzeb osób z różnymi rodzajami
niepełnosprawności (4).
Bycie odmiennym może być katastrofalne w skutkach. Zatem pomóżmy wszyscy
dzieciom powrócić do normalnego życia, by ograniczenie mobilności nie przeszkadzało
w naturalnym, prawidłowym rozwoju i nie eliminowało radości płynącej z jego aktywności
ruchowej.
Wszystkie zaś dzieci z dysfunkcją narządu ruchu niech zawsze w życiu swoim będą
odbierane i traktowane przez tych, którzy się nimi opiekują i z nimi przebywają w myśl hasła
prof. Marii Grzegorzewskiej : “Nie ma kaleki, jest człowiek”.
Prezentowane podczas referatu zdjęcia przedstawiają koncepcyjne projekty wzornicze
balkoniku do chodzenia i zabawek do rehabilitacji rąk oraz kończyn (5).
LITERATURA
1. Arusztowicz B., W. Bąkowski: “Dziecko niepełnosprawne z dysfunkcją narządu
ruchu”; Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2001.
2. Hafner R., Truckenbradt H., Spamer H.: “Rehabilitation in children with juvenile
chronic arthritis; Rehabilitacja Med. 2001, tom 5 N1.
3. Hertt M., Hert R :” Chore dziecko”; PZWL, Warszawa 1995.
4. Kabsch A. “Miejsce i rola ergonomii we współczesnej rehabilitacji – Materiały
z Międzynarodowej
Konferencji
Naukowo-Technicznej
:
Ergonomia
niepełnosprawnym, Łódź 1998.
5. Lecewicz- Bartoszewska J. (Opieka dydaktyczna): Prace semestralne studentów
zrealizowane w Katedrze Ergonomii WFP ASP w Łodzi.1999-2000.
6. .Machiewicz S., Zimmerman-Górska J.:”Reumatologia”, PZWL Warszawa 1995.
7. Mary M.,Stimmler, MD: “ Infections arthritis, Medycyna po Dyplomie, 1997 , 5/6.
8. Milanowska K.,W. Dega: “Rehabilitacja medyczna”; PZWL Warszawa 1999.
9. Pecyna M.B.: “Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej”.; Wyd. Akademickie
“Żak” , Warszawa 1998.
4
10. Rostropowicz-Denisiewicz K.: “ Młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów i choroby
układowe tkanki łącznej”.
11. Wielgosz E., Obuchowska: “Dzieci przewlekle chore’, “Dziecko niepełnosprawne
w rodzinie”, WSiP, Warszawa.
THE NEED OF ERGONOMIC DESIGN SUPPORTING CHILDREN
WITH JOINTS INFLAMMATORY DISEASES
Abstract: Handicapped persons are not a margin of the society but huge persistently
growing social group. Children are also in this group and their rehabilitation should
arouse our concern. Inflammatory diseases of joints are a great problem. They lead to
mobility limitations and this disturbs child's natural normal development and eliminates
happiness following from the child's motor activity. Suitably adapted house, toys, objects
for everyday use are the way to success in the process of rehabilitation.
5