Triticum durum Desf.

Charakterystyka materiałów kolekcyjnych
pszenicy twardej (Triticum Durum Desf.)
Zbigniew Segit, Wanda Kociuba, Marcin Wieremczuk
Instytut Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
3,6%; ETH, FRA,
MAR
2,4%; USA, TUR,
TUN, PRT, GRC, CYP
3,0%; erythromelan
1,4%; AFG, BGR,
CAN, DEU, ESP, JOR
2,3%; reichenbachii,
valenciae
1,5%; murciense,
coerulescens, africanum
3,6%; affine
5,6%; SUN
27,4%; leucurum
3,9%; candicans
21,6%; POL
4,7%; melanopus
6,7%; ITA
8,4%; pozostałe
7,9%; MEX
15,4%; Pozostałe kraje
11,7%; nieoznaczone
16,4%; leucomelan
8,1%; EGY
11,8%; hordeiforme
10,2%; nieznane
Rys. 1. Pochodzenie zgromadzonych materiałów kolekcyjnych jarej pszenicy twardej.
Rys. 2. Procentowy udział odmian botanicznych w zgromadzonej kolekcji jarej pszenicy twardej.
Materiały kolekcyjne jarej pszenicy twardej zgromadzone w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych liczą obecnie 2112 form i pochodzą z 46 państw. Największą grupę
stanowią
obiekty pochodzące z Polski (21,6%). Około 5,6 - 8,1 % to genotypy z Egiptu, Meksyku, Włoch i krajów byłego Związku Radzieckiego. Z 26 państw pozyskano mniej niż 1% obiektów,
przy czym z takich krajów jak: Jemen, Boliwia, Liban, Ekwador w kolekcji znajduje się po 1 obiekcie. Około 10,2% materiałów jest nieznanego pochodzenia. Reprezentowanych jest 50
różnych odmian botanicznych. Różnice dotyczą m.in. barwy ziarna, ości, plew, omszenia kłosa oraz budowy kłosa. Największa grupa to var. leucurum (plewy, ości i ziarno białe, kłos
nieomszony) – 27,4%. Mniej liczne grupy, to var. leucomelan (plewy i ziarno białe, ości czarne, kłos nieomszony) – 16,4% oraz var. hordeiforme (plewy i ości czerwone, ziarno białe, kłos
nieomszony) – 11,8%. Znaczącą grupę stanowi var. melanopus (plewy i ziarno białe, ości czarne, kłos omszony) oraz var. candicans (plewy i ziarno białe, brak ości, kłos nieomszony) –
odpowiednio: 99 i 82 obiekty. Z wieloletnich obserwacji wynika, że var candicans jest formą najbardziej podatną na porażenie przez choroby z rodzaju Fusarium.
Pod względem wysokości roślin są to obiekty na ogół wysokie – ponad 35% form odznacza się wysokością ponad 100 cm. Około 33,4% materiałów kolekcyjnych charakteryzuje się
wysokością rzędu 60 – 100 cm. Cecha ta w dużej mierze związana jest z wyleganiem roślin. Stwierdzono 36,2% obiektów z notą poniżej 5º (skala 9-stopniowa). Masa ziarn z kłosa
analizowanych obiektów jest stosunkowo mała – 49,9% genotypów odznaczało się masą ziarn rzędu 1,0 – 1,5 g. Form o masie powyżej 2,0 g było ok. 3,5%. Najwyższą średnią masą ziarn
z kłosa charakteryzują się materiały pochodzące z Polski, Meksyku i Włoch. Interesujące są również obiekty z Francji i Niemiec – średnia masa ziarn z kłosa ok. 1,6 g.
Zawartość białka wahała się od 11,0 do 24,8%. Największą grupę (46,1%) stanowią formy o zawartości białka 14,1 – 16,0%. Obiektów o zawartości białka powyżej 18% było 5,8%.
Odporność zgromadzonych materiałów na groźne choroby, jakimi są septorioza i fuzarioza kłosa wydaje się być stosunkowo wysoka. Około 59% genotypów w przypadku septoriozy
i 85% w przypadku fuzariozy wykazuję się odpornością powyżej 7º (skala 9-stopniowa). Należy zaznaczyć, że porażenie przez te grzyby w bardzo dużym stopniu uzależnione było od
warunków pogodowych występujących w danym cyklu pomiarowym (cykle 3-letnie).
Obserwacje i pomiary zgromadzonych genotypów charakteryzujących się dużą zmiennością pod względem wielu analizowanych cech wskazują na możliwość wyboru odpowiednich form
do różnych programów hodowlanych oraz badań naukowych.
35
25
20
15
10
5
0
50
30
40
Udział genotypów (%)
Udział genotypów (%)
Udział genotypów (%)
30
30
20
10
0
25
20
15
10
5
0
≤4,0
Masa ziarn z kłosa (g)
Wysokość roślin (cm)
7,1-8,0
>8,0
70
30
25
20
15
10
50
Udział genotypów (%)
Udział obiektów (%)
35
Udzial genotypów (%)
4,1-5,0
5,1-6,0
6,1-7,0
Septorioza kłosów
40
30
20
10
0
60
50
40
30
20
5
10
0
0
≤3,0
3,1-5,0
5,1-7,0
Wyleganie
>7,0
Zawartość białka w ziarnie (%)
≤4,0
4,1-5,0
5,1-6,0
6,1-7,0
Fuzarioza kłosów
7,1-8,0
>8,0