Program gospodarki wodnej woj lubelskiego

5. MAŁA RETENCJA
(Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Lublinie)
Wstęp
Zasoby wód śródlądowych są zasadniczym składnikiem hydrosfery, podstawowym czynnikiem warunkującym rozwój gospodarczy, częścią całego systemu ekologicznego. Woda jest niezbędna we wszystkich aspektach życia.
Naturalne zasoby wodne, ściśle związane z cyklem hydrologicznym, charakteryzujące się zazwyczaj
znaczną zmiennością i losowością, nie zawsze mogą
zaspokoić istniejące potrzeby i sprostać różnorodnym
wymaganiom.
Zagadnienia związane z gospodarowaniem wodą,
uwzględniające zwiększenie zasobów wodnych pod
względem ilościowym wraz z racjonalną gospodarką
nimi, urastają więc do jednych z ważniejszych we
współczesnych czasach. Niedobór wody stwarza bariery rozwoju gospodarczego we wszystkich sektorach gospodarki narodowej, powodując także niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym.
Występujący niedobór wód oraz systematycznie
malejące zasoby wodne województwa, zarówno wód
powierzchniowych jak i podziemnych powodują, że
woda w województwie lubelskim jest coraz trudniejsza do pozyskania dla celów komunikacyjnych i gospodarczych. Należy pamiętać, że rozwój gospodarczy społeczeństwa oraz dynamika postępu cywilizacyjnego w dużej mierze zależne są od odpowiednich zasobów wód. Brak wody ogranicza, bądź całkowicie hamuje rozwój rolnictwa, przemysłu i gospodarki komunalnej. Już dzisiaj wiele rejonów województwa lubelskiego odczuwa jej brak. Coraz intensywniejszy rozwój ośrodków przemysłowych i miast
powoduje, że wodę trzeba transportować z dalekich
odległości. Wpływa to i nadal wpływać będzie na
wzrost kosztów jej pozyskania. Zjawisko deficytu wody, wyrażające się niedoborem wód w glebie
i zanikaniem płytkich warstw wód gruntowych powoduje występowanie okresów suszy hydrologicznych.
Jaz na rz. Zielawie
fot. Archiwum WZMiUW
CZĘŚĆ IV. PRZEGLĄD WYBRANYCH PROBLEMÓW
Zbiornik Majdan Zahorodyński
fot. Archiwum WZMiUW
W związku z tym konieczna staje się odbudowa zasobów wodnych, a co za tym idzie opracowanie koncepcji tej odbudowy – stworzenie programu rozwoju
retencji wodnej.
Cel opracowania
Celem opracowania programu rozwoju retencji
wodnej jest analiza warunków fizjograficznych terenu, wskazanie potrzeb i możliwości zwiększenia retencji; konieczności racjonalnego gospodarowania
wodą oraz przedstawienie koncepcji technicznych
dotyczących modernizacji, odbudowy lub budowy
nowych urządzeń wodnych pod względem ilościowym
i jakościowym służących temu celowi. Wybór obiektów proponowanych do realizacji przeprowadzono
w oparciu o aktualne potrzeby i plany zagospodarowania przestrzennego poszczególnych gmin.
Program omawia głównie naturalną retencję,
w której zgromadzone zasoby wodne mogą być dowolnie sterowane. Wskazuje się w nim także możliwości oddziaływania na niewykorzystane, potencjalnie ogromne formy retencji nie sterowanej –
„Mini retencji”, bardzo istotnej ze względu na przestrzenny zasięg i znaczenie w ochronie przyrody
i środowiska.
Podstawowym celem realizacji programu małej
retencji wodnej jest:
– kształtowanie zasobów wodnych dolin rzecznych
zarówno dla potrzeb rolnictwa, a także ochrony
środowiska,
– retencjonowanie wód powierzchniowych z przeznaczeniem do nawodnień użytków rolnych,
– prowadzenie efektywnej ochrony życia biologicznego środowiska wodnego oraz wzbogacenie środowiska naturalnego poprzez rozwój flory i fauny,
– podniesienie walorów krajobrazowych przyległych
terenów i okolic,
– rozwój lokalnej agroturystyki,
– stworzenie warunków do rekreacji i wypoczynku
dla miejscowej ludności,
– zagospodarowanie terenów zdewastowanych.
187
Zamierzenia
Przewiduje się budowę 376 obiektów i urządzeń
służących retencjonowaniu wód powierzchniowych,
w tym:
– 147 zbiorników z otwartym lustrem wody, stawów,
mokradeł i podmokłości o łącznej powierzchni zalewu 2 117 ha,
– 5 zbiorników i zalewów służących małej energetyce
wodnej, o łącznej powierzchni lustra wody 292 ha,
– 54 stawów rybnych o powierzchni lustra wody
950 ha,
– 9 jezior o powierzchni lustra wody 683 ha,
– 58 systemów melioracyjnych o powierzchni
5 188 ha,
– 101 budowli hydrotechnicznych różnych typów.
Powierzchnia wszystkich proponowanych obiektów magazynowania wód wyniesie 10 259 ha, a uzyskana retencja dodatkowa, w skali roku, osiągnie wielkość 56 417 tys. m3.
Wskazuje to na stosunkowo duże możliwości
i szanse wykorzystania terenu dla zmagazynowania
wody odpływającej dotychczas jałowo poza granice
województwa.
W przybliżonym szacunku, po odliczeniu koniecznych do zachowania przepływów nienaruszalnych,
łączna objętość wody jaka mogłaby być zmagazynowana (w roku przeciętnym) wyniesie 720 mln m3.
Osiągnięte efekty
W latach 1998–2003 podjęto realizację I - go etapu programu „MAŁEJ RETENCJI”, w ramach którego wykonano i przekazano do eksploatacji 3 zbiorniki wodne oraz 2 jazy. Budowa zbiorników wodnych
i odbudowa jazów zwiększy pojemność retencyjną
dolin rzecznych, wpłynie na poprawę gospodarki wodnej na terenach rolniczych (w granicach małych zlewni
rzecznych) i zwiększy ochronę zasobów wodnych.
Regulacja obiegu wody w małych zlewniach w bezpośredni sposób rzutuje na stan wód gruntowych
i przepływy w rzekach wyższego rzędu, znajdujących
się poniżej ujścia małych cieków.
Efekty realizowanych zadań oraz parametry
przedstawiono w tabelach 1 i 2.
Tabela 1. Obiekty małej retencji wodnej realizowanej w latach 1998–2003 – zbiorniki
!"#$% &'(
!
+,
-,
% "
(% &'(
)
*'+
' ,-(% &'(
/
""#$%&&'
("%##(&&
%)*&
((%&&&
%&
((%&
"""$%&&'
(' *&&&&
.)&
)& &&
*(
)& """$%&&'
')&&&)#&&
.##&
''&&&
%'%
''&
Tabela 2. Obiekty małej retencji wodnej realizowanej w latach 1998–2003 – jazy
0,
+
*$#*&
0!1
6
!
()$)&&
% 7
*- !
%
53%&
%&& $
%&&'
)&#. "()
23%4.&
3#&
%&&%$
%&&'
)&.)
23'4.&
. /0(1
3 %&
5,
3 %
*#
" *&)"
.#
""
'#"&*
)'(&
##
%% )&(*&
188
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2003 ROKU
6. OCHRONA PRZED POWODZIĄ
I USUWANIE SKUTKÓW POWODZI
Andrzej Budzyński
(Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie)
W roku 2003 występowały na terenie województwa lubelskiego lokalne powodzie spowodowane nagłym spływem wód roztopowych w pierwszej połowie marca oraz wód opadowych w miesiącach: maj
i lipiec.
Powodzie marcowe miały miejsce w dolinach
rzek: Bystra, Chodelka, Bystrzyca, Gałęzówka, Wyżnica, Urzędówka, Stanianka i Sanna. W wyniku
wystąpienia tych rzek ze swych koryt, podtopionych
i zalanych zostało kilkadziesiąt budynków mieszkalnych i gospodarczych, najwięcej w gminie Wąwolnica. Duże straty powstały wskutek nagłego spływu wód
roztopowych na terenach, gdzie stałe cieki wodne nie
występują. Dotyczyło to szczególnie zróżnicowanych
wysokościowo terenów Roztocza.
W miesiącu maju wystąpiło oberwanie chmury
w powiecie janowskim, w wyniku którego ucierpiała
infrastruktura komunalna kilku gmin. Zanotowano jedną ofiarę śmiertelną powodzi.
W lipcu miały miejsce nadmierne opady atmosferyczne w powiecie zamojskim, co spowodowało
zalanie terenów wykorzystywanych rolniczo oraz straty
w mieniu komunalnym.
Łączna wielkość strat w infrastrukturze (głównie drogowej) jednostek samorządu terytorialnego
w 2003 r. wyniosła około 16,9 mln zł. Zniszczeniu i uszkodzeniu uległy nawierzchnie dróg oraz elementy infrastruktury drogowej dróg gminnych i powiatowych,
a także obiekty budowlane.
Wielkość strat powodziowych w poszczególnych
jednostkach samorządowych podaje tabela 1.
W roku 2003 kontynuowane były w kilkudziesięciu jednostkach prace związane z usuwaniem skutków powodzi z lat 1999 – 2002. Szef Kancelarii Pre-
Powódź w gminie Bychawa
fot. A. Sobaszek
CZĘŚĆ IV. PRZEGLĄD WYBRANYCH PROBLEMÓW
Budowa przepustu drogowego w Zdzikowicach gm. Godziszów
fot. A. Olech
zesa Rady Ministrów podjął decyzję o udzieleniu 41
jednostkom dotacji finansowych na kwotę łączną ok.
5,5 mln zł. Dzięki uzyskanej pomocy zrealizowano
zadania o wartości ogólnej 7,8 mln zł. Odbudowano
27,2 km dróg gminnych, 5,7 km dróg powiatowych
oraz 0,2 km dróg wojewódzkich, a także 31 przepustów drogowych.
Zestawienie rzeczowe i finansowe zadań zrealizowanych w 2003 r. przy współudziale dotacji celowych przedstawia tabela 2.
Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w ramach
prac mających na celu zabezpieczenie erodowanych
skarp i brzegów rzek oraz udrożnienie koryt prowadził prace na rzece Wieprz i granicznym odcinku
rzeki Bug. Wynikiem tych prac było zabezpieczenie brzegu rzeki Bug na odcinkach o łącznej długości 1 020 m w miejscowościach: Kostomłoty, Uhrusk,
Świerże oraz Dorohusk kosztem około 0,75 mln zł.
Ma to szczególne znaczenie, gdyż w przypadku zaniechania tych prac istnieje groźba zmiany biegu
koryta rzeki i odcięcia części terytorium Polski. Prace
będą kontynuowane w 2004 r. W przypadku rzeki
Wieprz wykonano zadania polegające na udrożnieniu
Zabezpieczony brzeg rz. Bug w Dorohusku
fot. F. Ząbek
189
Tabela 1. Wysokość strat w infrastrukturze komunalnej jednostek samorządu terytorialnego woj. lubelskiego spowodowanych
nagłym spływem wód roztopowych i opadowych w 2003 r.
!"!
#!$
#%
&'!
(
)'$"!
*!! *
+,$
*$'
+-!
*)
)'*
$"
.!
.!'
/!!$
/!
0"1!"!
2'!
!
"#
!
3)$!
4
$!
4)'!
4$
%&
'
1
"
5"
5"
"
"#
+-!
(
'
0!%$"!
0!)'$"!
(
)
(
0!%$"!
i oczyszczeniu koryta na długości łącznej 56 km w rejonie: Szczebrzeszyna, Nielisza, Tarnogóry, Trawnik
i Woli Skromowskiej kosztem ponad 1,10 mln zł. Przyczyni się to do zmniejszenia zagrożenia powodzią,
szczególnie w rejonie Krasnegostawu.
190
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2003 ROKU
Tabela 2. Wykaz rzeczowy i finansowy zadań związanych z usuwaniem skutków powodzi, zrealizowanych przez jednostki
samorządu terytorialnego woj. lubelskiego przy udziale dotacji finansowych z rezerwy celowej budżetu państwa
($"
9
9
!"!
:
#!$
#%
;
(
)'$"!
*!! *"
*
,$
*$'
*!
.!'
0"1!"!
2!
2!
3"!'!$
4"
4-
4$
4$
%&
1!"
'
1$"!
5"
"
5!!
0!%$"!
(
0!)'$"!
0!$"!
(
)
0!%$"!
'
)'$"!-
#
%
'
%
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
67"
-
)$
"
$
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
Ponadto Gmina Firlej uzyskała dofinansowanie w kwocie 185 000 zł jako planowaną wcześniej płatność za efekt uzyskany w 2002 r.
(budowa mostu na rzece Wieprz w m. Serock). Razem suma dotacji – 5 442 228,41 zł.
CZĘŚĆ IV. PRZEGLĄD WYBRANYCH PROBLEMÓW
191