Psychologiczne kształcenie nauczycieli Program wykładów Segment I

Psychologiczne kształcenie nauczycieli
(program ramowy)
dr Elżbieta Małkiewicz - koordynator Zespołu Psychologów
mgr Aleksandra Chybicka
mgr Marta Kochan-Wójcik
dr Maria Lewicka
mgr Joanna Piskorz
mgr Elżbieta Szumiło
Program wykładów
Liczba godzin: 30
Cel zajęć: po zakończeniu kursu student zna i rozumie podstawowe terminy psychologiczne,
opanował zakres podstawowych wiadomości z psychologii użytecznych w pracy dydaktycznowychowawczej, rozumie związek między uzyskaną wiedzą a zadaniami nauczyciela i potrafi
wykorzystać ją w praktyce edukacyjnej.
Uzyskane umiejętności przydatne w pracy zawodowej: student jest wyposażony w umiejętność
poprawnego rozpoznawania, nazywania i wyjaśniania zjawisk i procesów związanych z edukacją w
kategoriach psychologicznych, potrafi zastosować wiadomości z psychologii w planowaniu pracy i
rozwiązywaniu problemów zawodowych.
Segment I
Charakterystyka podstawowych procesów poznawczych i emocjonalno-motywacyjnych
człowieka z uwzględnieniem różnic indywidualnych
Cele Student:
- zna podstawowe pojęcia psychologiczne;
- ma wiedzę z zakresu psychologii ogólnej użyteczną w pracy dydaktyczno-wychowawczej;
- umie wykorzystywać zdobytą wiedzę w praktyce edukacyjnej.
1. Przedmiot i zadania psychologii. Współczesne kierunki psychologii
Literatura:
Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie. PWN. Warszawa, s. 8-17, 23-35.
2 i 3. Procesy poznawcze: spostrzeganie, uwaga, myślenie, rozwiązywanie problemów,
procesy decyzyjne, pamięć
Literatura:
Lindsay P.H., Norman D.A. (1984) Procesy przetwarzania informacji u człowieka. PWN. Warszawa, s.
139-141.
Strelau J., red. (2000) Psychologia. Podręcznik akademicki; tom II, Gdańskie Wyd. Psychologiczne.
Gdańsk, s.77-80.
Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 265-268, 272-277, 350-389, 390-418.
4. Proces uczenia się
Literatura:
Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 308-338, 341-342.
5. Inteligencja i zdolności
Literatura:
Eysenck H i M. (1996) Podpatrywanie umysłu. Gdańskie Wyd. Psychologiczne. Gdańsk, s. 121125.
Strelau J., red. (2000) Psychologia. Podręcznik akademicki; tom II, rozdz. 40.
6. Różnice indywidualne w zakresie inteligencji oraz osobowości
Literatura:
Kimura D. Mózg a płeć. „Świat nauki” 10/1992, s. 85-87.
Strelau J., red. (2000) Psychologia..., tom II, s. 693-697, 708-718.
Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 519-526.
7 i 8. Emocje i stres
Literatura:
Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 470-483, 484-503.
Aronson E. I inni. (1997). Psychologia społeczna. Poznań, Zysk i s-ka, s.502-521.
9. Procesy motywacyjne. Rodzaje motywacji
Literatura:
Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 436-446, 460-465.
10. Techniki wpływu społecznego. Sposoby obrony przed manipulacją
Literatura:
Cialdini R. (1994) Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne. Gdańsk, s.33-35, 64-67, 110, 112-114, 152, 154-163, 188-189, 214-216.
Hamer H. (1999) Rozwój umiejętności społecznych. Przewodnik dla nauczyciela. VEDA.
Warszawa, s. 243-244.
Segment II
Prawidłowości rozwoju człowieka jako podstawa procesów edukacyjnych. Nauczanie i
wychowanie jako proces kierowania i wspomagania rozwoju
Cele Student:
- zna i rozumie podstawowe pojęcia z dziedziny rozwoju,
- właściwie (bez nieuzasadnionego fatalizmu) rozumie problem udziału czynnika genetycznego
i społecznego w rozwoju intelektualnym i osobowości,
- zna podstawowe konsekwencje zakłóceń więzi z innymi ludźmi dla rozwoju człowieka,
- zna prawidłowości rozwoju intelektualnego,
- rozumie różnice w myśleniu dziecka, nastolatka i dorosłego oraz potrafi wykorzystać tę
wiedzę w edukacji,
- umie wykorzystać prawidłowości rozwoju myślenia w planowaniu i realizacji zadań
edukacyjnych,
- zna podstawowe etapy rozwoju psychospołecznego i zadania rozwojowe charakterystyczne
dla każdego etapu,
- rozumie istotę kryzysu adolescencyjnego i potrafi wykorzystać tę wiedzę w radzeniu sobie z
uczniami.
11. Czynniki warunkujące rozwój człowieka. Natura czy kultura – czynnik biologiczny i
społeczny w rozwoju poznawczym i osobowości
Literatura:
Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s. 155-157.
Firkowska-Mankiewicz A. (1993) Spór o inteligencję człowieka. PAN IFiS. Warszawa, s.38, 52-56.
12. Podstawy rozwoju emocjonalno-społecznego – rozwój więzi z drugim człowiekiem
Literatura:
Zimbardo P. (1999) Psychologia i życie..., s.180-184.
13. Przebieg rozwoju poznawczego (koncepcja Jeana Piageta)
Literatura:
Birch A., Malim T. (1995) Psychologia rozwojowa w zarysie. PWN. Warszawa, s. 40-51.
14. Rozwój psychospołeczny człowieka w ciągu życia – koncepcja Ericha Eriksona.
Literatura:
Dembo M.H. (1997) Stosowana psychologia wychowawcza. WSiP. Warszawa, s. 371-376
(zwłaszcza tab. 10.1).
Segment III
Zaburzenia zachowania
Cele Student:
- zna objawy podstawowych zaburzeń zachowania występujących wśród uczniów oraz ich
przyczyny,
- wie, gdzie i do kogo może się zwrócić o pomoc specjalistyczną,
- potrafi uzasadnić znaczenie współpracy nauczyciela z innymi specjalistami i rodzicami dla
dobra ucznia.
15. Zaburzenia zachowania w wieku szkolnym i adolescencji: dysleksja, nieśmiałość,
zaburzenia lękowe (nerwice), zaburzenia odżywiania i depresja
Literatura:
Zimbardo P. (1994) Nieśmiałość. PWN. Warszawa, s. 18-32.
Orwid M., Pietruszewski K. (1996) Psychiatria dzieci i młodzieży. Collegium Medicum UJ.
Kraków, s.114-116, 129-131, 144-145.
Kępiński A. (1986) Psychopatologia nerwic. PZWL. Warszawa, s. 96-97, 148, 166-167, 175-176.
Mędraś M., Szczęsny M. Dysmorfia mięśniowa jako problem medycyny sportowej. „Medicina sportiva”
5/2001, s.19-21.
Materiały dotyczące dysleksji opracowane przez M. Bogdanowicz.
Materiały dotyczące dysleksji opracowane przez M. Kochan-Wójcik.
Program zajęć konwersatoryjno-warsztatowych
Liczba godzin: 30
1. Zajęcia integracyjne
Czas trwania: 2 godz.
Cel: Po zakończeniu zajęć uczestnik zna pozostałych uczestników zajęć, czuje się dobrze i
bezpiecznie ze swoją grupą ćwiczeniową, posiada narzędzia i metody służące integracji grupy.
Zostają ustalone zasady funkcjonowania w grupach warsztatowych. Uczestnicy potrafią podejść w
twórczy sposób do pracy z uczniem.
Literatura:
Chomczyńska-Miliszkiewicz M., Pankowska D. (1995) Polubić szkołę. Warszawa. WSiP
Rojewska, J. (2000). Grupa bawi się i pracuje. Wrocław, UNUS, cz.II.
Tokarczuk, O. (red.) (1994). Grupa bawi się i pracuje. Wrocław, UNUS.
2-4. Komunikacja interpersonalna
Czas trwania: 6 godz.
Cel :student potrafi bardziej efektywnie komunikować się i lepiej funkcjonować w różnych
sytuacjach kontaktu z innymi ludźmi, zwłaszcza w sytuacjach szkolnych. Zna i umie wykorzystać
w praktyce edukacyjnej efektywne sposoby prezentacji autoprezentacji.
Literatura:
Agryle M. (1992) Psychologia stosunków międzyludzkich. PWN. Warszawa, rozd.2-5, s.39-125.
Faber E., Mazlish A. (1992) Jak mówić, żeby dzieci słuchały Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły.
Medium of Rodzina. Poznań, s 13-64.
Gordon T. (1994) „Wychowanie bez porażek w praktyce,” Pax, Warszawa, s.36-57, 113-128.
Jamrożek B., Sobczak J. (1997) Komunikacja interpersonalna. Wyd.eMPi2, Poznań, s.22-45.
Johnson D.W. (1992) Podaj dłoń. Instytut Zdrowia i Trzeźwości. Warszawa. Cz.2.rozdz. 1-3.
Pijarowska R., Seweryńska A.M. Sztuka prezentacji. Poradnik dla nauczycieli. WSiP. Warszawa, s.1561.
Szumiło E. Jaki jesteś w przyjaźni. Semestr. Ogólnopolski Miesięcznik Studencki” 12/1998, s.7-8, 17.
Szumiło E. Otwartość w porozumiewaniu. Semestr..” 4/1996, s.4-5.
Thomson P. (1996) Sposoby komunikacji interpersonalnej. Zysk i S-ka, Poznań, rozdz.1 i 7, s.1327,104-140.
5-8. Praca z grupą
Czas trwania: 8 godz.
Cel: student zna problematykę małej grupy i psychologiczne prawidłowości sytuacji konfliktowych
oraz uświadamia sobie rolę nauczyciela w procesach grupowych i własne preferencje, a także
ograniczenia w kierowaniu grupą.
Literatura:
Goleman D.(1993) Inteligencja emocjonalna Media of Rodzina, Poznań.s.65-84, 402-441.
Obuchowska I.(red.) (2001) Jak sobie radzić z niechcianymi uczuciami Media of Rodzina Poznań,
s.36-80.
Szumiło E. Asertywność albo... Semestr. Ogólnopolski Miesięcznik Studencki 3-4/99 s.8, 17.
Szumiło E. Asertywność – postawa określona przed wiekami. Semestr. Ogólnopolski Miesięcznik
Studencki 7-8/96, s.4-5.
Szumiło E.Przyjmowanie i dzielenie się opiniami. Semestr. Ogólnopolski Miesięcznik Studencki
10/96 s.6-7.
Hamer H(1999). „Rozwój umiejętności społecznych” VEGA, Warszawa, s.16-23, 85-97,
Hamer H(1999). „Rozwój umiejętności społecznych. Przewodnik dla nauczyciela” s.122-127.
Dillon S., Benson M.Ch. (2003) Kobieta i poczucie własnej wartości. Gdańsk, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne s.21-32.
Grzesiuk L., Tryjarska B. (1995). Jak pomagać sobie, rodzinom i innym. Warszawa, PWN, s.144155.
Mika S. (1987). Psychologia Społeczna dla nauczycieli. WSiP. Warszawa, s.188-262
Harris, J.R. (2000.) „Geny czy wychowanie, Wyd. Santorski, r.7
Jamrożek, Sobczak (2000).. Komunikacja interpersonalna, wyd. eMPi, s. 132-141.
Paździor Agata. Socjoterapia jako forma pomocy psychologiczno-pedagogicznej” (materiał
niepublikowany).
Faber E., Mazlish A. (1992) Jak mówić, żeby dzieci się uczyły w domu i w szkole. Medium of
Rodzina. Poznań, s.161-189.
Kuszaj Beata, Prokopczyk Grażyna. Opracowania dotyczące socjometrii (materiał
niepublikowany).
9-10. Obserwacja i analiza wytworów dziecka – podstawowe źródła wiedzy o uczniu
Czas trwania: 4 godz.
Cel: student zna podstawowe techniki zbierania danych o uczniu i potrafi je wykorzystać w pracy
dydaktyczno-wychowawczej
Literatura:
Karwowska-Struczyk M., Hajnicz W. (1986). Obserwacja w poznaniu dziecka. Warszawa: WSiP.
s. 21-38.
Materiały dot. obserwacji i rysunku (oprac. przez M. Kochan-Wójcik).
Kochan-Wójcik M. (2002). Możliwości diagnozowania zachowań ucznia. Diagnoza rozumiejąca a
diagnoza etykietująca. Edukacja przyrodnicza, 2. Wrocław, s.9-18.
Małkiewicz E.(2002). O diagnozie rozumiejącej. (w:) Edukacja elementarna a diagnoza
pedagogiczna. Wyd. CODN. s.99-101.
Materiały opracowane przez E. Małkiewicz dotyczące analizy wypracowań i zeszytów.
11. Syndrom braku osiągnięć szkolnych
Czas trwania: 2 godz.
Cel: student potrafi rozpoznać zjawisko bezradności intelektualnej u uczniów i różnicować je od
innych zaburzeń. Potrafi skutecznie przeciwdziałać temu zjawisku.
Literatura:
Rimm S. (2000). Dlaczego zdolne dzieci nie radzą sobie w szkole? Poznań, Moderski i s-ka, rozdz. I s.
17-46.
Seligman M. (1996). Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Media
Rodzina of Poznań, r.14. s. 374-408.
Zimbardo P. H. (1999). Psychologia i życie. Warszawa. PWN, s. 337, 464-465 i 646.
12. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo.
Czas trwania: 2 godz.
Cel: student ma podstawową wiedzę o objawach i genezie zachowań dzieci nadpobudliwych
psychoruchowo, uświadamia sobie swoje uczucia wobec „niegrzecznych” uczniów i rozumie, jak
wpływają one na zachowanie ucznia. Zna elementarne sposoby pomocy dzieciom z
nadpobudliwością.
Literatura:
Płażewska B. (2002). Specyficzne problemy z zachowaniem uczniów klas 4-6. Zespół nadpobudliwości
psychoruchowej z deficytem uwagi. Edukacja przyrodnicza, 2, Wrocław, s.35-43.
Hallowell E. M., Ratey J. J. (2004). W świecie ADHD. Media Rodzina of Poznań, s. 211-214.
Vopel K.W.(2004). Medytacje dla młodzieży. Jedność, Kielce, s.125-127.
Jak sobie radzić z niechcianymi uczuciami. (2001). Pod red. I. Obuchowskiej. Media Rodzina of
Poznań, s. 301-318.
13. Warunki skutecznego zapamiętywania (uczenia się) i twór-czego nauczania.
Czas trwania: 2 godz.
Cel: student zna rodzaje pamięci oraz podstawowe warunki skutecznego uczenia się, wie, gdzie szukać
pomysłów, które można zastosować w uczeniu się szkolnym. Zna sposoby przełamywania schematów i
stereotypów poznawczych, udoskonala swoją giętkość i oryginalność myślenia oraz poprawia
umiejętności rozwiązywania problemów.
Literatura:
Bowkett S. (2000) „Wyobraź sobie, że...” Wprowadzenie i rady praktyczne, s. 10-22.
Lorayne H. (1995) Sekrety superpamięci. Ravi. Łódź, s.35-46.
Buzano T. (1998) Mapy twoich myśli. Ravi. Łódź, s.85-109.
Brześkiewicz Z. (1995) Superumysł. Comes. Warszawa, s.67-109.
14. Umiejętności wychowawcze. Powtórzenie wiadomości uzyskanych w czasie zajęć z
psychologii
Czas trwania: 2 godz.
Cele:
a) na podstawie wiedzy wyniesionej z zajęć oraz własnych doświadczeń szkolnych student potrafi
scharakteryzować dobrego nauczyciela oraz wymienić drogi uzyskania i rozwoju tych pożądanych
cech.
b) student wykonuje pisemnie zadanie zlecone przez prowadzącego sprawdzające umiejętność
praktycznego zastosowanie wiedzy zdobytej na zajęciach.
Literatura:
Rylke H. (1993).W zgodzie z sobą i z uczniem.Warszawa.WSiP, s.78-100.
H. Rylke, G. Klimowicz (1982). Szkoła dla ucznia. Jak uczyć życia z ludźmi. Warszawa,. WSiP. Cz.II,
rozdz. 2
Hamer H. (1994). Klucz do efektywności nauczania. Poradnik dla nauczyciela. Warszawa: Veda., s.2538, 126-133.
Hamer H. (1999) Rozwój umiejętności społecznych .Jak skutecznie dyskutować i współpracować?
Warszawa: Veda, s.236-245.
15. Zajęcia kończące cykl: podsumowanie odbytych zajęć
Czas trwania: 2 godz.
Cele:
a) omówienie wyników pisemnych zadań z poprzednich zajęć,
b) przekazanie informacji zwrotnych uczestnikom przez prowadzącego,
c) wpisanie zaliczeń,
d) ewaluacja zajęć dokonana przez studentów.