Fundusz świadczeń socjalnych

PRZEDSZKOLE W PRZEPISACH
Fundusz świadczeń socjalnych
Przyznawanie świadczeń socjalnych musi być zawsze
uzależnione od konkretnej sytuacji danej osoby.
Niedopuszczalne jest stosowanie zasady
„każdemu po równo”.
Ewa Dyba, Wiesława Rohnka
I. Tworzenie zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych
Problematykę funduszu świadczeń socjalnych (dalej zfśs) w odniesieniu do placówek
oświatowych regulują przepisy:
– ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela – art. 53 (DzU z 2003 r., nr 118,
poz. 1112, z późniejszymi zmianami);
– ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych (DzU
z 1996 r., nr 70, poz. 335, z późniejszymi
zmianami).
Sposób naliczania odpisu dla czynnych nauczycieli oraz nauczycieli emerytów i rencistów został określony w art. 53 ust. 1 i 2 Karty
Nauczyciela. Dla pracowników nie będących
nauczycielami zasady naliczania odpisu określa art. 5 ust. 2 ustawy o zfśs.
W art. 53 ust. 3a Karty Nauczyciela została
uregulowana szczególna sytuacja, gdy dochodzi do likwidacji placówki oświatowej, z której
emeryt (rencista) odszedł na świadczenie
ZUS. W tym przypadku organ prowadzący
szkołę jest zobowiązany wskazać inną, w której będzie naliczany odpis na zfśs na każdego
nauczyciela, będącego emerytem lub rencistą
zlikwidowanego zakładu pracy. Nauczyciele
(emeryci, renciści) korzystają ze świadczeń socjalnych na zasadach i warunkach ustalonych
w regulaminie obowiązującym we wskazanej
przez organ prowadzący placówce.
Odpisy, o jakich mowa, stanowią jeden fundusz spożycia zbiorowego w placówce oświa-
14
towej i są gromadzone na odrębnym rachunku
bankowym. Środki te nie mogą być wykorzystywane na bieżącą działalność pracodawcy
nie związaną z zakładową działalnością socjalną (pracodawca jest jedynie administratorem
środków funduszu).
Niewykorzystane środki funduszu, pozostające na odrębnym rachunku 31 grudnia danego roku kalendarzowego przechodzą na rok
kolejny, powiększając fundusz do wykorzystania w roku następnym.
Pracodawca ma obowiązek, zgodnie z art. 6
ust. 2 ustawy o zfśs, przekazywania odpisów
na rachunek bankowy w dwóch terminach:
– do 31 maja – co najmniej 75% równowartości odpisów,
– do 30 września – pozostałą część odpisów.
W sytuacji, gdy pracodawca nie wykonuje nałożonego na niego obowiązku, związki zawodowe mają prawo w imieniu pracowników do wystąpienia z roszczeniem przeciwko pracodawcy
do sądu pracy o przekazanie należnych środków
na rachunek bankowy funduszu (art. 8 ust. 3
ustawy o zfśs). Ponadto takie naganne zachowanie pracodawcy jest zagrożone karą grzywny
za nieprzestrzeganie przepisów ustawy, która
może zostać nałożona przez inspektora PIP.
II. Uprawnieni do korzystania
ze środków funduszu
W każdej placówce oświatowej osobami
uprawnionymi do korzystania ze środków funduszu są:
Wychowanie w Przedszkolu
– czynni nauczyciele i ich rodziny,
– nauczyciele emeryci i renciści oraz ich rodziny (w placówce, z której odeszli
na świadczenie emerytalne lub rentowe),
– pracownicy niepedagogiczni,
– inne osoby, którym pracodawca przyznał
w regulaminie zfśs prawo do korzystania ze
świadczeń socjalnych w placówce (np. odchodzący na świadczenie przedemerytalne).
III. Świadczenie urlopowe
dla czynnych nauczycieli
Ze środków zfśs, najpóźniej do końca
sierpnia każdego roku, pracodawca jest zobowiązany wypłacić czynnym nauczycielom
świadczenie urlopowe, o jakim mowa
w art. 53. ust. 1a Karty Nauczyciela. Świadczenie to wypłaca się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy i okresu zatrudnienia nauczyciela w danym roku szkolnym. Przy ustalaniu
wysokości świadczenia urlopowego bierze się
pod uwagę wymiar czasu pracy, określony
w umowie o pracę lub w akcie mianowania.
W sytuacji, gdy nauczyciel pracował w szkole
na podstawie umowy o pracę w wymiarze ½
etatu otrzyma świadczenie w wysokości połowy odpisu podstawowego, natomiast praca
w godzinach ponadwymiarowych (lub w ramach podwyższonego pensum – art. 42 ust. 2a
i 4a Karty Nauczyciela) nie uprawnia nauczyciela do zwiększenia przysługującego mu
świadczenia urlopowego.
Środki, które pozostaną na rachunku zfśs
po wypłaceniu nauczycielom świadczenia
urlopowego, przeznaczane są na działalność
socjalną prowadzoną zgodnie z zasadami
określonymi w ustawie o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych i regulaminie wydatkowania środków, który obowiązuje w danej
placówce oświatowej.
IV. Regulamin jako podstawa wydatkowania środków funduszu
Zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy o zfśs pracodawca jest zobowiązany wydać regulamin,
w którym ustali szczegółowe zasady przeznaczania środków socjalnych na poszczególne
cele i rodzaje działalności socjalnej oraz wa4/2006
runki korzystania ze świadczeń socjalnych
przez osoby uprawnione. Przedmiotowy regulamin musi zostać uzgodniony z zakładowymi
organizacjami związkowymi w trybie określonym w art. 27 ust. 1 lub art. 30 ust. 5 ustawy
z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
(DzU z 2001, nr 79, poz. 854, z późniejszymi
zmianami), a w przypadku ich braku z przedstawicielem pracowników wybranym przez załogę do reprezentowania ich interesów.
Działalność socjalna (po wypłaceniu nauczycielom świadczenia urlopowego), szczegółowo uregulowana w zakładowym regulaminie środków socjalnych, może obejmować
następujące wydatki:
– krajowe kolonie, obozy, zimowiska, tzw.
zielone szkoły, oazy, rajdy dla dzieci i młodzieży,
– wypoczynek pracowników zorganizowany
w formie wczasów krajowych,
– wczasy profilaktyczne, pobyt w sanatorium
na leczeniu lub rekonwalescencji,
– wypoczynek – wyłącznie na terenie kraju
– zorganizowany przez pracowników we
własnym zakresie (wczasy turystyczne,
wczasy „pod gruszą”, agroturystyka itp.),
– wycieczki krajowe, wyjazdy sobotnio-niedzielne,
– sport i rekreację,
– zakup biletów do kina, teatru, wystawy,
– zakup podręczników i innych pomocy naukowych dla dzieci pracowników, którzy sami nie
są w stanie sfinansować tych wydatków,
– pomoc rzeczową dla osób znajdujących się
w trudnej sytuacji życiowej i materialnej,
– zapomogi pieniężne w wypadkach życiowych i losowych,
– zwrotną lub bezzwrotną pomoc na cele
mieszkaniowe na warunkach określonych
w umowie między pracodawcą a pracownikiem,
– dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych.
V. Fundusz jako źródło pomocy
o uznaniowym charakterze
O uznaniowym charakterze świadczeń socjalnych finansowanych z funduszu decydują
15
przepisy art. 8 ustawy o zfśs. Pracownik nie ma
roszczenia o wypłatę świadczenia socjalnego
(poza świadczeniem urlopowym, o jakim mowa w art. 53 ust. 1a Karty Nauczyciela), czyli
nie może wystąpić w tej sprawie do sądu pracy
z pozwem przeciwko pracodawcy.
Postanowienia regulaminu nie mogą być
sprzeczne z zasadą wyrażoną w art. 8 ust. 1
ustawy o zfśs. W myśl tego przepisu świadczenia socjalne muszą być przyznawane według
kryterium socjalnego, czyli z uwzględnieniem
sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu.
Jest to jedyne ustawowe kryterium przyznawania środków z zfśs. Nie można zatem uzależnić udzielania i wysokości świadczeń socjalnych od innych kryteriów, nie mających
charakteru socjalnego (np. stażu pracy w danej placówce, wymiaru czasu pracy pracownika, dodatkowego zatrudnienia w innym miejscu pracy).
Nieprawidłową praktyką, która narusza zapisy ustawy o zfśs, jest sytuacja, gdy w szkole
zatrudniającej małżeństwo – prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych przyznaje się
tylko jednemu z nich. Regulamin wydatkowania funduszu powinien określać, które świadczenia należą się każdemu z małżonków,
a które tylko im wspólnie (np. dopłata do kolonii letnich dziecka).
Doświadczenie życiowe pokazuje, że jest
mało prawdopodobne, by dwie osoby uprawnione pozostawały w jednakowej sytuacji
materialnej, życiowej i rodzinnej, a tylko taka (lub bardzo zbliżona) pozwalałaby
na przyznanie świadczeń w tej samej wysokości. Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych jest tworzony w celu udzielania pomocy pracownikom znajdującym się w trudnej
sytuacji materialnej. Ma on łagodzić różnice
pomiędzy poziomem życia pracowników,
a przyznawanie identycznego świadczenia
każdej uprawnionej osobie nie spełnia tej zasady (np. przyznanie pracownikom talonów
świątecznych o jednakowej wartości).
W celu ustalenia, czy dana osoba spełnia
warunki do korzystania z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, pracodawca ma pra-
16
wo żądać od niej przedłożenia oświadczenia
dotyczącego np. średniej wysokości dochodów
przypadających na jednego członka rodziny
(muszą być to zsumowane dochody ze wszystkich źródeł), liczby członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym
itp. Niezłożenie takiego oświadczenia może
stanowić przyczynę odmowy wypłaty świadczenia z funduszu. Domaganie się przez pracodawcę złożenia informacji o sytuacji rodzinno-materialnej pracownika, w celu ustalenia
wysokości świadczenia z zfśs, jest zgodne
z art. 23 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r.
o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r.,
nr 101, poz. 926, z późniejszymi zmianami).
VI. Dysponenci środków funduszu
Pracodawca, zgodnie z przepisami ustawy
o zfśś, jest administratorem środków zgromadzonych na rachunku funduszu (zarządza funduszem, tworzy zakładowy regulamin, zapewnia
kadrowe i techniczno-organizacyjne warunki
obsługi funduszu, a także odpowiada za prawidłowe stosowanie przepisów ustawowych).
Wspólnie z pracodawcą wpółdysponentami
środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych są zakładowe organizacje związkowe.
Zarówno na etapie tworzenia regulaminu, jak
i przyznawania świadczeń poszczególnym
uprawnionym związki zawodowe mają kompetencje stanowiące.
Zgodnie z art. 53 ust. 4 Karty Nauczyciela,
organ prowadzący szkołę może tworzyć służbę
socjalną powołaną do gospodarowania funduszem socjalnym. Jednakże tzw. komisje socjalne nie mają zagwarantowanych w ustawie
o zfśs żadnych praw i nie mogą podejmować
żadnych decyzji, np. w sprawie wydatkowania
środków funduszu. Mogą one jedynie opiniować i doradzać pracodawcy, lecz ich głos dla
pracodawcy nie jest wiążący.
q
EWA DYBA
starszy specjalista ds. prawnych w Biurze Prezesa
ZNP
WIESŁAWA ROHNKA
starszy specjalista ds. pedagogicznych w Zespole
Polityki Edukacyjnej w Zarządzie Głównym ZNP
Wychowanie w Przedszkolu