Wpływ nietrzymania moczu na satysfakcję z życia kobiet po 45 roku

Prażmowska
Probl
Hig Epidemiol
B, Puto G,
2012,
Gergont
93(4):
B. 785-789
Wpływ nietrzymania moczu na satysfakcję z życia kobiet po 45 roku życia
785
Wpływ nietrzymania moczu na satysfakcję z życia kobiet
po 45 roku życia
Impact of urinary incontinence on life satisfaction among women aged 45 and over
Barbara Prażmowska 1/, Grażyna Puto 2/, Beata Gergont 3/
Pracownia Podstaw Opieki Położniczej, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum
Uniwersytetu Jagiellońskiego
2/
Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum
Uniwersytetu Jagiellońskiego
3/
Oddział Chorób Wewnętrznych i Kardiologii, Szpital Powiatowy im. Edmunda Biernackiego w Mielcu
1/
Wstęp. Nietrzymanie moczu z uwagi na intymny charakter symptomów
oraz ich uciążliwość w codziennym funkcjonowaniu, jest powodem frustracji
potrzeb o charakterze psychologicznym, społecznym, egzystencjonalnym
kobiet.
Cel pracy. Ocena satysfakcji z życia kobiet po 45. roku życia z dolegliwością
nietrzymania moczu.
Materiał i metody. Badanie przeprowadzono w 2011 roku wśród
170 kobiet po 45. roku życia. Respondentki podzielono na dwie grupy:
1. badawczą, kobiet z dolegliwością nietrzymania moczu, 2. kontrolną,
kobiet bez tej dolegliwości. W badaniu zastosowano: kwestionariusz ankiety,
skalę satysfakcji z życia Satisfaction With Life Scale, oraz Dartmouth Coop
Function Charts.
Wyniki. Średnia wieku kobiet z dolegliwością nietrzymania moczu była
istotnie wyższa niż średnia wieku kobiet bez tej dolegliwości. Kobiety
z dolegliwością nietrzymania moczu charakteryzowały się mniejszą
satysfakcją ż życia niż kobiety bez dolegliwości nietrzymania moczu.
W grupie kobiet z dolegliwością nietrzymania moczu najsilniej ze skalą
satysfakcji życia skorelowana była: ocena jakości życia, codzienna praca
oraz ogólna ocena stanu zdrowia, najniżej: aktywność fizyczna.
Wnioski. Kobiety z nietrzymaniem moczu po 45. roku życia charakteryzowały
się obniżonym poziomem satysfakcji z życia. Dolegliwość nietrzymania
moczu zmniejsza aktywność fizyczną, obniża stan emocjonalny, negatywnie
wpływa na codzienną pracę, aktywność społeczną, ogólną ocenę stanu
zdrowia, odczucie wsparcia społecznego, jakość życia, a zwiększa poczucie
bólu, powoduje zmiany w stanie zdrowia.
Słowa kluczowe: nietrzymanie moczu, kobiety po 45. roku życia, satysfakcja
z życia
© Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 785-789
www.phie.pl
Nadesłano: 15.10.2012
Zakwalifikowano do druku: 28.10.2012
Wstęp i cel pracy
Nietrzymanie moczu jest jedną z najczęściej występujących chorób przewlekłych u kobiet. W Polsce
dotyczy od 17% do 60% kobiet w różnym wieku [1, 2].
Introduction. Due to the intimate character of its symptoms as well
as its burden, urinary incontinence is the source of frustration and of
psychological, social, and existential problems.
Aim. Evaluation of satisfaction with life among women over the age of 45
years, suffering from urinary incontinence.
Material & methods. The study was performed in 2011 among 170
women aged 45 years and over. The respondents formed two subgroups:
the research group comprising women with urinary incontinence, and
the control group. Measuring tools included a questionnaire form, the
Satisfaction with Life Scale, and Dartmouth Coop Function Charts.
Results. The mean age of women suffering from urinary incontinence
was significantly higher when compared with the control subgroup. The
respondents experiencing incontinence symptoms presented poorer
satisfaction with life then the women without the problem. In the subgroup
of urinary incontinence the strongest correlations were observed between
life satisfaction and quality of life assessment, everyday work, and
perception of general health status. The weakest correlation was found
for physical activity.
Conclusions. The women with urinary incontinence over the age of
45 years presented poorer satisfaction with life. The problem of urinary
incontinence decreased physical activity, lowered emotional status, had
negative influence on everyday work, social activity, general assessment of
health status, perception of social support, quality of life. It intensified the
experience of pain and was the source of changes in health status.
Key words: urinary incontinence, women over the age of 45 years, satisfaction
with life
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr Grażyna Puto
Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Wydział Nauk o Zdrowiu, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa
Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego
ul. Kopernika 25, 31-501 Kraków
e-mail: [email protected]
Niedoszacowanie odsetka kobiet mających problemy z trzymaniem moczu jest spowodowane przede
wszystkim intymnym charakterem symptomów oraz
powszechnym przekonaniem, że nietrzymanie moczu
786
jest nieodłącznie związane ze starzeniem się. Jednakże
nietrzymanie moczu może występować w różnych
grupach wiekowych [2, 3].
Wiek jest znaczącym czynnikiem ryzyka wzrostu częstości występowania nietrzymania moczu,
co szczególnie zauważalne jest u kobiet w okresie
menopauzy. Nietrzymanie moczu staje się typowe
dla kobiet w tym okresie, co zapewne związane jest
z charakterystycznym dla tego okresu stanem hipoestrogenizmu odpowiedzialnym za wystąpienie
szeregu niekorzystnych zmian w organizmie, m.in.
w narządach moczowo-płciowych. Niepokojący jest
jednak fakt, iż liczba incydentów nietrzymania moczu
dotyczy coraz młodszych kobiet [1, 3, 4].
Nietrzymanie moczu – według Międzynarodowego
Towarzystwa ds. Nietrzymania Moczu (International
Continence Society – ICS) – to niekontrolowany mimowolny wypływ moczu, stwierdzony obiektywnie, stanowiący problem higieniczny i społeczny [3]. Stopień nasilenia tych objawów może być różny – od popuszczania
niewielkiej ilości moczu przy kaszlu, kichaniu lub przy
zbyt gwałtownym ruchu do gubienia moczu podczas
siedzenia czy chodzenia albo niemożność utrzymania
moczu przy pełnym pęcherzu. Nietrzymanie moczu,
z uwagi na intymny charakter symptomów oraz ich
uciążliwość w codziennym funkcjonowaniu, wywiera
negatywny wpływ na kondycję psychofizyczną kobiet,
jest źródłem frustracji i wielu potrzeb o charakterze
psychologicznym, społecznym, egzystencjonalnym
[5]. Dlatego podjęto badania, których głównym celem
jest ocena satysfakcji z życia kobiet po 45. roku życia
z dolegliwością nietrzymania moczu.
Materiał i metody
Badanie zostało przeprowadzone w okresie od
stycznia do kwietnia 2011 roku wśród 170 kobiet po
45. roku życia zgłaszających się do przychodni/szpitala w Mielcu. Respondentki biorące udział w badaniu
podzielono na dwie grupy: 1. grupę badaną stanowiło
85 kobiet, które zgłaszały dolegliwości nietrzymania
moczu, 2. w grupie kontrolnej było również 85 kobiet,
które nie zgłaszały tych symptomów.
W badaniu zastosowano ankietę własnej konstrukcji służącą do zebrania danych dotyczących
charakterystyki demograficzno-społecznej jak również
niezbędnych informacji dotyczących przedmiotu badań oraz:
–skalę satysfakcji z życia (Satisfaction With Life Scale
– SWLS) wg adaptacji Z. Juczyńskiego przeznaczonej do badania osób dorosłych zarówno zdrowych
jak i chorych. Skala ta zawiera 5 stwierdzeń, badana
osoba oceniała w jakim stopniu każde z nich odnosi
się do jego dotychczasowego życia wybierając, 1 z 7 możliwych odpowiedzi, gdzie 1 oznacza zupełnie się nie zgadzam, a 7 – całkowicie się zgadzam.
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 785-789
Wybrane oceny podlegają sumowaniu, a zakres wyników mieści się w granicach od 5 do 35 punktów.
Ogólny wynik jest indykatorem zadowolenia z życia,
im wyższy wynik tym większa satysfakcja [6].
–skalę Dartmouth Coop Function Charts (DCFC)
– określającą ogólny stan zdrowia w ostatnich
4 tygodniach, tj. aktywność fizyczną, stan emocjonalny, codzienną pracę, aktywność społeczną, ból,
wsparcie społeczne, ogólną ocenę stanu zdrowia
i ocenę jakości życia [7].
Analizę statystyczną uzyskanych wyników badania wykonano przy użyciu programu STATISTICA for
Windows 9.0. W analizie zastosowano: test c2 w celu
wykrycia różnic między grupami, dla zmiennych nominalnych; test Shapiro-Wilka w celu oceny zgodności rozkładu badanych cech ilościowych z rozkładem
normalnym. Ze względu na brak zgodności rozkładów
badanych zmiennych z rozkładem normalnym do porównań tych zmiennych zastosowano nieparametryczny
test U Manna-Whitneya (zmienna grupująca była dwuwartościowa). Uzyskane wyniki opisywano za pomocą
średniej i odchylenia standardowego (±SD), oraz za
pomocą mediany i kwartyli: dolnego (Q1) i górnego
(Q3). We wszystkich przeprowadzonych analizach za
poziom istotności statystycznej przyjęto p=0,05.
Wyniki
Wśród 170 kobiet objętych prezentowaną analizą, odsetek badanych respondentek z dolegliwością
nietrzymania moczu (85 kobiet) i bez dolegliwości
nietrzymania moczu (85 kobiet) był równy (50% vs
50%). Średnia wieku kobiet z dolegliwością nietrzymania moczu był wyższa niż średnia wieku kobiet
bez dolegliwości nietrzymania moczu (51,6±3,3 vs
50,5±3,1). Wiek kobiet w badanych grupach różnił
się istotnie statystycznie (tab. I).
Tabela I. Wiek kobiet w badanych grupach
Table I. Age of women in studied groups
Kobiety
Wiek (lat)
Średnia ± SD
Mediana (Q1–Q3)
z dolegliwością
nietrzymania moczu
bez dolegliwości
nietrzymania moczu
51,6±3,3
50,5±3,1
52 (49±54)
50 (48±53)
p
0,025
Wartość p dla testu U Manna-Whitneya
Ponad połowa kobiet – zarówno z dolegliwością
nietrzymania moczu, jak i bez dolegliwości nietrzymania moczu – mieszkała w mieście (68,2% vs 62,3%),
natomiast co trzecia kobieta mieszkała na wsi (31,7%
vs 37,6%). Miejsce zamieszkania kobiet w badanych
grupach nie różniło się istotnie statystycznie.
W każdej z badanych grup dominowały kobiety
będące w związku małżeńskim (78,8% vs 74,1%).
Ponad dwukrotnie częściej kobiety z dolegliwością
Prażmowska B, Puto G, Gergont B. Wpływ nietrzymania moczu na satysfakcję z życia kobiet po 45 roku życia
nietrzymania moczu były wdowami niż kobiety bez tej
dolegliwości (18,8% vs 8,2%). Kobiety bez dolegliwości nietrzymania moczu częściej były stanu wolnego
(7,0% vs 5,8%) lub były rozwiedzione/w separacji
(5,8% vs 1,1%). Stan cywilny nie różnił się istotnie
statystycznie między badanymi grupami kobiet.
Kobiety z dolegliwością nietrzymania moczu
częściej niż kobiety bez tych dolegliwości miały wykształcenie podstawowe (7,1% vs 2,4%) i zasadnicze
zawodowe (21,4% vs 13,2%). Kobiety bez dolegliwości
nietrzymana moczu częściej niż kobiety z dolegliwością nietrzymania moczu posiadały wykształcenie
średnie (59,0% vs 47,6%) i wyższe (25,3% vs 23,8%).
Poziom wykształcenia kobiet w obu grupach badanych
nie różnił się istotnie statystycznie.
Struktura zamieszkania wykazała, iż najwięcej
kobiet w obu badanych grupach mieszkało z małżonkiem/z rodziną (z dolegliwością nietrzymania
moczu 56,4% vs bez dolegliwości nietrzymania moczu
70,5%). Kobiety z dolegliwością nietrzymania moczu
częściej niż kobiety bez tych dolegliwości mieszkały
tylko z mężem (20,0% vs 14,1%) lub samotnie (23,5%
vs 15,2%). Nie stwierdzono istotnych statystycznie
różnic między badanymi grupami kobiet a strukturą
zamieszkania.
W obu badanych grupach dominowały kobiety pracujące jako pracownik umysłowy (46,1% vs
44,7%). Kobiety z dolegliwością nietrzymania moczu
częściej niż kobiety bez tej dolegliwości pracowały jako
pracownik fizyczno-umysłowy (35,9% vs 30,2%),
a kobiety bez dolegliwości nietrzymania moczu jako
pracownik fizyczny (25% vs 17,9%). Rodzaj aktywności zawodowej nie różnił się istotnie statystycznie
między badanymi grupami.
Objawy związane z menopauzą odczuwała ponad
połowa badanych kobiet z dolegliwością nietrzymania
moczu (69,4%), natomiast w grupie kobiet bez tej
dolegliwości niespełna połowa (45,8%) odczuwała te
symptomy. Istotną statystycznie zależność wykazano
między badanymi grupami kobiet, a odczuwaniem
objawów związanych z menopauzą (p<0,01 dla testu
c2). Do najczęściej zgłaszanych objawów związanych
z menopauzą w obu badanych grupach kobiet należały:
uderzenia gorąca (kobiety z dolegliwością nietrzymania moczu 89,8% vs bez dolegliwości nietrzymania moczu 87,1%), zmiany nastroju (odpowiednio: 66,1% vs
53,8%), nocne poty (odpowiednio: 69,4 % vs 61,5%)
i bezsenność (odpowiednio: 55,9% vs 30,7%). Hormonalnej terapii zastępczej nie stosowała większość
badanych kobiet zarówno z dolegliwością nietrzymania
moczu, jak i bez tej dolegliwości (87% vs 83,5%).
Wśród najczęściej zgłaszanych okoliczności gubienia moczu przez kobiety z dolegliwością nietrzymania
moczu była pozycja stojąca, chodzenie po schodach,
kaszel, kichanie, śmiech (59,5%). Kolejno wskazywa-
787
nymi okolicznościami gubienia moczu przez kobiety
był duży wysiłek fizyczny (54,7%), oraz pozycja leżąca, minimalny wysiłek fizyczny (15,4%) – ryc. 1.
pozycja leżąca,
minimalny wysiłek
15,4%
54,7%
duży wysiłek
pozycja stojąca,
chodzenie po schodach,
kaszel, kichanie, śmiech
59,5%
0
20
40
60
suma odsetków nie sumuje się do 100%
ponieważ respondentki mogły wskazywać
więcej niż jedną odpowiedź
Ryc. 1. Uwarunkowania gubienia moczu
Fig. 1. Determinants of urinary incontinence
Wśród kobiet z dolegliwością nietrzymania moczu
wykazano gorsze wyniki (wyższą średnią) w zakresie:
aktywności fizycznej, stanu emocjonalnego, codziennej pracy, aktywności społecznej, odczuwanego bólu,
zmian w stanie zdrowia, ogólnej oceny stanu zdrowia,
wsparcia społecznego, oraz jakości życia (tab. II).
Tabela II. Samoocena zmiennych DCFC w badanych grupach kobiet
Table II. Self-assessment of DCFC variables in studied groups
Kobiety
Zmienne DCFC
Aktywność
fizyczna
z dolegliwością
bez dolegliwości
nietrzymania moczu nietrzymania moczu
Średnia ± SD
Mediana (Q1–Q3)
p
Stan emocjo- Średnia ± SD
nalny
Mediana (Q1–Q3)
p
Codzienna
Średnia ± SD
praca
Mediana (Q1–Q3)
p
Aktywność
Średnia ± SD
społeczna
Mediana (Q1–Q3)
p
Ból
Średnia ± SD
Mediana (Q1–Q3)
p
Zmiany w sta- Średnia ± SD
nie zdrowia Mediana (Q1–Q3)
p
Ogólna ocena Średnia ± SD
stanu zdrowia Mediana (Q1–Q3)
p
Wsparcie
Średnia ± SD
społeczne
Mediana (Q1–Q3)
p
Jakość życia Średnia ± SD
Mediana (Q1–Q3)
p
Wartość p dla testu U Manna-Whitneya
3,3±1,6
2,4±1,4
6 (1-2)
6 (1-1)
0,0003
3,3±1
5 (1-3)
2,2±1
5 (1-1)
<0,0001
2,9±0,8
1,8±0,8
5 (1-3)
5 (1-1)
0,0001
3,1±1,3
5 (1-2)
1,4±0,7
4 (1-1)
<0,0001
3,2±1,1
5 (1-3)
2,3±1,0
5 (1-1)
<0,0001
3,4±0,9
5 (1-3)
2,6±0,8
5 (1-2)
<0,0001
3,4±0,8
5 (1-3)
2,4±0,7
4 (1-2)
<0,0001
3,0±1,3
5 (1-2)
2±1,1
5 (1-1)
<0,0001
3,0±1,1
5 (1-2)
1,8±0,6
4 (1-1)
<0,0001
788
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 785-789
Kobiety z dolegliwością nietrzymania moczu charakteryzowały się mniejszą (niższą średnią) satysfakcją z życia niż kobiety bez dolegliwości nietrzymania
moczu (tab. III).
Tabela III. Satysfakcja z życia kobiet w badanych grupach
Table III. Satisfaction with life in studied groups
Kobiety
SWLS
z dolegliwością
nietrzymania moczu
bez dolegliwości
nietrzymania moczu
Średnia ± SD
5,0 ± 2,7
7,7 ± 2,4
Mediana (Q1–Q3)
10 (1-3)
10 (1-6)
p
<0,0001
Wartość p dla testu U Manna-Whitneya
W grupie kobiet z dolegliwością nietrzymania
moczu najsilniej ze skalą satysfakcji życia skorelowana
była: ocena jakości życia, codzienna praca oraz ogólna
ocena stanu zdrowia, a najniżej aktywność fizyczna
(tab. IV).
Aktywność
fizyczna
0,54
Codzienna
praca
0,61 0,79
Aktywność
społeczna
0,49 0,69 0,76
Ból
0,60 0,62 0,70 0,61
Zmiany
w stanie
zdrowia
0,43 0,54 0,61 0,60 0,53
0,79 0,69 0,62 0,54 0,76 0,57 0,76 -0,56
0,76 0,70 0,61 0,80 0,60 0,81 -0,63
0,61 0,60 0,72 0,65 0,74 -0,65
0,53 0,73 0,54 0,70 -0,54
0,69 0,55 0,64 -0,54
Ogólna
0,61 0,76 0,80 0,72 0,73 0,69
ocena stanu
zdrowia
0,58 0,78 -0,65
0,52 0,57 0,60 0,65 0,54 0,55 0,58
0,67 -0,60
Jakość życia 0,63 0,76 0,81 0,74 0,70 0,64 0,78 0,67
SWLS
SWLS
0,54 0,61 0,49 0,60 0,43 0,61 0,52 0,63 -0,47
Stan emocjonalny
Wsparcie
społeczne
Jakość życia
Zmiany w stanie zdrowia
Ogólna ocena
stanu zdrowia
Wsparcie
społeczne
Ból
Zmienna
Aktywność
fizyczna
Stan emocjonalny
Codzienna
praca
Aktywność
społeczna
Tabela IV. Korelacja Rho Spearmana zmiennych wśród kobiet z dolegliwością
nietrzymania moczu
Table IV. Rho Spearman coefficient in women with urinary incontinence
-0,72
-0,47 -0,56 -0,63 -0,65 -0,54 -0,54 -0,65 -0,60 -0,72
Dyskusja
Nietrzymanie moczu nie jest postrzegane jako
schorzenie niebezpieczne, czy zagrażające życiu, jednak ze względu na częstość występowania w starzejącej
się populacji oceniane jest przez WHO jako jeden
z ważniejszych aktualnych problemów zdrowotnych
XXI wieku [8].
Udokumentowany szeregiem badań związek częstości występowania nietrzymania moczu z wiekiem
[1, 4, 3, 9] został potwierdzony w przeprowadzonym
badaniu. Kobiety z dolegliwością nietrzymania moczu charakteryzowały się wyższą średnią wieku niż
kobiety bez tej dolegliwości (w grupie kontrolnej).
Poza wieloma czynnikami ryzyka istotną przyczyną
występowania schorzenia stanowi niedobór estrogenów. Hipoestrogenizm ma negatywny wpływ, m.in.
na dolny odcinek dróg moczowych. Zastosowanie
terapii estrogenowej korzystnie modyfikuje zmiany
zachodzące m.in. w narządach moczowo-płciowych
[1, 3, 9]. Hormonalną terapię zastępczą w przeprowadzonym badaniu stosowało 13% kobiet z dolegliwością
nietrzymania moczu (w grupie kontrolnej 16,5%),
większość nie zdecydowała się na tą terapię.
W prezentowanym badaniu potwierdzono, iż
nietrzymanie moczu wśród kobiet po 45. roku życia
implikuje niższy poziom satysfakcji z życia, która
jest głównym wyznacznikiem poczucia jakości życia.
Specyfika nietrzymania moczu, a szczególnie intymny i wstydliwy charakter objawów obniża poziom
satysfakcji z życia we wszystkich analizowanych jego
aspektach tzn. w zakresie: aktywności fizycznej, stanu
emocjonalnego, codziennej pracy, aktywności społecznej, odczuwanego bólu, zmian w stanie zdrowia,
ogólnej oceny stanu zdrowia, wsparcia społecznego,
oraz jakości życia.
W licznych badaniach jednoznacznie wykazano,
iż nietrzymanie moczu wpływa na jakość życia kobiet
dotkniętych tą dolegliwością. Wpływ nietrzymania
moczu na niższą jakość życia kobiet wykazano w badaniu przeprowadzonym przez M. Bidzan w sferze:
rodzinnej (zmiana trybu i stylu życia rodziny, obniżenie aktywności seksualnej, obciążenie budżetu
domowego uzależnionego/związanego z leczeniem
oraz zapewnieniem higieny osobistej), zawodowej
(zmiana planów zawodowych, ograniczenie życia
zawodowego, rezygnacja z pracy) i społecznej (ograniczenie kontaktów społecznych, alienacja) [10].
Z kolei w badaniu przeprowadzonym przez S. Dutkiewicza i K. Kapustę wśród kobiet po 50. roku życia
poza skłonnością do izolowania się w społeczeństwie
(unikaniem kontaktów rodzinnych i towarzyskich),
oraz zmniejszonej aktywności zawodowej wykazano
skłonność do zaburzeń emocjonalnych (poczucie lęku
i wstydu przed zmoczeniem ubrania) [11].
Poznanie wpływu nietrzymania moczu na satysfakcję
z życia kobiet po 45. roku życia stwarza możliwości dotyczące właściwego wyboru procesu terapeutycznego
wśród kobiet z tą dolegliwością. Istotne jest, iż badanie
satysfakcji z życia, która należy do jednego z aspektów
jakości życia w przyszłości stanie się uzupełnieniem
badania, szczególnie dla pacjentów z dolegliwościami,
które obniżają poczucie jakości życia.
Prażmowska B, Puto G, Gergont B. Wpływ nietrzymania moczu na satysfakcję z życia kobiet po 45 roku życia
Wnioski
1. Kobiety z nietrzymaniem moczu po 45. roku
życia charakteryzują się obniżonym poziomem
satysfakcji z życia.
2. Nietrzymanie moczu wśród kobiet po 45. roku
życia zmniejsza aktywność fizyczną, obniża stan
emocjonalny, negatywnie wpływa na codzienną
pracę, aktywność społeczną, ogólną ocenę stanu
789
zdrowia, odczucie wsparcia społecznego, jakość
życia, a zwiększa poczucie bólu, powoduje zmiany
w stanie zdrowia.
3. Kobiety z nietrzymaniem moczu, znacznie częściej odczuwały objawy związane z menopauzą niż
kobiety bez tej dolegliwości.
4. Hormonalnej terapii zastępczej nie stosowała
większość badanych kobiet po 45. roku życia.
Piśmiennictwo / References
1. Rechberger T, SkorupskiP, Wprowadzenie. [w:] Nietrzymanie
moczu u kobiet. Diagnostyka i leczenie. Rechberger T,
Jakowicki JA (red). Bifolium, Lublin 2001: 9-25.
2. Radziszewski P, Dobroński P. Nietrzymanie moczu. PZWL,
Warszawa 2008: 17-22.
3. Straszewski A, Brodowska A, Brodowski J. Epidemiologia
i leczenie nietrzymania moczu oraz obniżenia narządów
miednicy u kobiet. Pol Merk Lek 2008, XXV, 145: 74-76.
4. Zielińska A, Smolarek N, Pisarska-Krawczyk M. Nietrzymanie
moczu u młodych kobiet. Ginekol Prakt 2009, 2: 19-23.
5. Bidzan M, Smutek J, Grzybowska M. Strategie radzenia sobie
ze stresem kobiet z wysiłkowym nietrzymaniem moczu. Ann
UMCS 2004, LIX, XIV 29: 143-148.
6. Juszczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii
zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego
Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2001: 134-141.
7. Broadhead WF, Gehlbach SH, de Gruy FV, Kaplan BH.
The Duke-UNC Functional Social Support Questionnaire
measurement of social in family medicine patients. Medical
Care 1988, 26: 709-723.
8. Surkont G, Wlaźlak E, Suzin J. Nietrzymanie moczu u kobiet
– problem społeczny, medyczny i naukowy. Prz Menopauz
2003, 2: 59-65.
9. Piechota E, Baranowski W. Nietrzymanie moczu u kobiet.
Pediatr Med Rodz 2006, 2, 3: 163-175.
10. Bidzan M, Jakość życia pacjentek z różnym stopniem
nasilenia wysiłkowego nietrzymania moczu. Impuls, Kraków
2008.
11. Dutkiewicz S, Kapusta K, Nietrzymanie moczu a czynniki
ryzyka i jakość życia kobiet w Zakładzie OpiekuńczoLeczniczym w Kielcach. Prz Menopauz 2011, 6: 493-499.