Bogurodzica w kontekście poezji średniowiecznej

Na podstawie: Bogurodzica, Biblioteka Pisarzów Polskich, Seria A,
Liryka Średniowieczna, t. , Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wydawnictwo PAN, Wrocław, 
Wersja lektury on-line dostępna jest na stronie wolnelektury.pl.
Ten utwór nie jest chroniony prawem autorskim i znajduje się
w domenie publicznej, co oznacza, że możesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać.
Bogurodzica¹
Bogurodzica dziewica², Bogiem sławiena³ Maryja,
U twego syna Gospodzina⁴ matko zwolena⁵, Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam⁶.
Kyrieleison.⁷
Bóg, Kondycja ludzka,
Matka Boska, Obraz
świata, Religia
Twego dziela⁸ Krzciciela⁹, bożycze¹⁰,
Usłysz głosy¹¹, napełni myśli¹² człowiecze.
Słysz modlitwe, jąż nosimy¹³,
Oddać raczy, jegoż prosimy:
A na świecie zbożny¹⁴ pobyt,
Po żywocie rajski przebyt¹⁵.
Kyrieleison.
Nas dla¹⁶ wstał z martwych syn boży.
Wierzyż w to, człowiecze zbożny¹⁷,
¹Bogurodzica — Publikowana tu wersja utworu jest to tzw. przekaz Ab, czyli wersja tekstu znajdująca się w ci io ro
i
i ar org z  r. (Biblioteka Jagiellońska, rkps ). Klasyfikację i dokładny opis wszystkich znanych wersji zapisu zawiera opracowanie: Bogurodzica, oprac. J.
Woronczak, wstęp językoznawczy E. Ostrowska, oprac. muzykologiczne H. Feicht, Wrocław ,
Biblioteka Pisarzów Polskich, Seria A, nr . Tekst niniejszy stanowi transkrypcję, a więc uwspółcześnienie oryginalnego zapisu. Zabieg taki jest bardzo pomocny przy lekturze, ponieważ w transliteracji,
a więc odtworzeniu literami drukowanymi pierwotnego zapisu rękopiśmiennego, pojawiają się specyficzne, indywidualne sposoby zapisywania wyrazów np. „mathko” zamiast: matko; „thwe” zamiast: twe;
„wtwego” zamiast: u twego; zaś sam początek utworu wygląda następująco: „Bogw rodzicza dzewicza”.
Pieśń składa się z trzech, powstałych w różnym czasie części. Pierwsza z nich, najstarsza, obejmuje dwie
zwrotki i powstała między X a XIV w. (zapewne w pierwszej poł. XIII w.). Kolejne cztery zwrotki (wielkanocne) pochodzą prawdopodobnie z XIV w. Ostatnia część (pasyjna) składa się z dziewięciu zwrotek
i powstała w drugiej poł. XIV w.; część może też pochodzić z wieku XV.
²dzi ica (starop.) — panienka.
a i a (starop.) — umiłowana przez Boga.
³Bogi
⁴go odzi (starop.) — tu: Bóg.
⁵ o a (starop.) — wybrana.
a
u ci a (starop.) — zdobądź dla nas, ześlij nam.
⁶ c
⁷ ri i o — Panie, zmiłuj się nad nami; dzisiejszy zapis: Kyrie eleison.
⁸ go dzi a (starop.) — dla Twego.
⁹ r cici — Chrzciciel; chodzi o św. Jana Chrzciciela.
¹⁰ o c (starop. forma W. lp od: bożyc) — Synu Boga.
¹¹u
g o (starop.) — wysłuchaj głosów.
¹² a i
i (starop.) — spełnij pragnienia.
o i (starop.) — którą zanosimy.
¹³
¹⁴ o
(starop.) — pobożny, dostatni (raczej w sensie bogactwa duchowego).
(starop.) — przebywanie.
¹⁵ r
¹⁶ a a (starop.) — dla nas.
Nieśmiertelność, Śmierć
Iż przez trud Bog swoj lud
Odjął diablej strożej¹⁸.
Przydał nam zdrowia wiecznego,
Starostę skował pkielnego¹⁹,
Śmierć podjął²⁰, wspomionął²¹
Człowieka pirwego²².
Jenże trudy cirpiał zawiernie²³,
Jeszcze był nie prześpiał²⁴ zaśmiernie²⁵,
Aliż²⁶ sam Bog zmartwychwstał.
Adamie, ty boży kmieciu²⁷,
Ty siedzisz u Boga [w] wiecu²⁸.
Domieściż²⁹ twe dzieci,
Gdzież krolują anjeli³⁰.
Tegoż nas domieściż³¹, Jezu Kryste miły,
Bychom³² z tobą byli,
Gdzie sie nam radują szwe³³ niebieskie siły³⁴.
Była radość, była miłość³⁵, było widzenie tworca³⁶
Anjelskie bez końca,
Tuć sie nam zwidziało³⁷ diable potępienie.
Ni śrebrem, ni złotem nas diabłu odkupił,
Swą mocą zastąpił.³⁸
¹⁷ o
— pobożny, kierujący się szlachetnością.
¹⁸o
ia
ro (starop.) — uwolnił od diabelskiej straży (nadzoru).
¹⁹ aro
o a i go (starop.) — skuł (w znaczeniu: uwięził) piekielnego zarządcę (mowa o Szatanie).
²⁰ i r o
(starop.) — umrzeć.
²¹ o io
(starop.) — wspomnieć.
²² ir go (starop.) — pierwszego.
²³ a i r i (starop.) — naprawdę, rzeczywiście.
²⁴ r i (starop.) — udać się.
²⁵ a i r i (starop.) — pokornie.
²⁶a i (starop.) — dopóki.
²⁷ i — w średniowieczu zamożny chłop, który posiadał własne gospodarstwo.
²⁸ i c (starop.) — rodzaj pierwotnego sejmu. Wiece były pierwszymi zgromadzeniami ustawodawczymi.
²⁹ o i ci (starop.) — doprowadzisz.
³⁰a i (starop.) — dziś: anieli.
³¹ go a o i ci (starop.) — tam nas doprowadzisz.
³² c o (starop.) — byśmy.
(starop.) — wsze, tj. wszelkie.
³³
³⁴ i i i i — aniołowie.
³⁵ i o (starop.) — łaska.
³⁶ o idz i orca (starop.) — było wieczne oglądanie Stwórcy.
³⁷ i a
idzia o (starop.) — pokazało się.
oc a i — sens dwuwiersza: nie odkupił nas ani srebrem, ani złotem, lecz
³⁸ i r r
obronił nas swoją mocą.
Bogurodzica

Cierpienie
Ciebie dla, człowiecze, dał Bog przekłoć³⁹ sobie
Ręce, nodze⁴⁰ obie,
Kry⁴¹ święta szła z boka⁴² na zbawienie tobie.
Wierzyż w to, człowiecze, iż Jezu Kryst prawy⁴³
Cirpiał za nas rany,
Swą świętą krew przelał za nas krześcijany⁴⁴.
O duszy o grzeszne sam Bog pieczą ima⁴⁵,
Diabłu ją otyma⁴⁶,
Gdzie to sam króluje, k sob[ie] ją przyma⁴⁷.
Maryja dziewice, prośmy synka twego,
Krola niebieskiego,
Haza⁴⁸ nas huchowa⁴⁹ ote wszego złego.⁵⁰
Amen tako Bog daj⁵¹,
Bychom szli szwyćcy⁵² w raj.
³⁹ r o (starop.) — przekłuć.
⁴⁰ odz (starop.) — nogi. Forma „nodze” wskazuje na zastosowanie liczby podwójnej, której ślad we
współczesnej polszczyźnie widać w formie: „ręce”.
⁴¹ r (starop.) — krew.
⁴² o a (starop.) — dziś: z boku.
⁴³ ra (starop.) — prawdziwy.
⁴⁴ a a r c a (starop.) — za nas chrześcijan.
⁴⁵ u
Bog i c i a (starop.) — sam Bóg sprawuje opiekę nad grzesznymi duszami.
⁴⁶o a (starop.) — odbiera, odejmuje.
⁴⁷ o i
r
a (starop.) — do siebie ją przyjmuje.
⁴⁸ a a (starop.) — aby.
⁴⁹ uc o a (starop.) — uchować.
go go (starop.) — od wszelkiego zła.
⁵⁰o
⁵¹
a o Bog a — strofa ta stanowi zakończenie tzw. kanonicznej wersji utworu, obejmującej
piętnaście strof. W niniejszym przekazie kolejność strof jest nieco przestawiona; nastepują po sobie
stro: -, , -, , . Brak stro : „Już nam czas, godzina grzechów się kajaci, Bogu chwałę
daci, Ze wszemi siłami Boga miłowaci.” Brak też stro : „Wszyscy święci, proście,Nam grzesznym
spomożcie,Bysmy z wami bydlili, Wiecznie Boga chwalili.”
c (starop.) — wszyscy.
⁵²
Bogurodzica
