pobierz - Kursy technik pamięciowych i efektywnej nauki

Centrum Kształcenia Kompetencji DICTUM
MnEMORY
Techniques
Kurs technik pamięciowych i efektywnej nauki
ZESZYT TEORETYCZNY
CZĘŚĆ 1/24
Nr klienta:
Niniejszy e-book jest częścią kursu
MnEMORY Techniques®.
Żadna jego część nie może być kopiowana,
reprodukowana, powielana ani odczytywana
publicznie bez pisemnej zgody CKK „Dictum”.
Zabronione jest także udostępnianie go
w Internecie, a także odsprzedawanie.
© Copyright by CKK „Dictum”, 2012.
I
Wszelkie prawa zastrzeżone.
All rights reserved.
Centrum Kształcenia Kompetencji DICTUM, Paderewskiego 15b/26, 41-710 Ruda Śląska, tel. 32 307 77 11,
kom. 504 773 810, e-mail: [email protected], GG: 32408543.
Część pierwsza
Podstawy mnemotechniki:
wskazówki i cechy ułatwiające
zapamiętywanie
Sposoby wydobywania wspomnień
Sposoby wydobywania wspomnień
W psychologii pamięci wyróżnia się 2 sposoby wydobywania, czyli aktualizowania,
odtwarzania wspomnień:

Stąd można wyciągnąć wniosek, że…
Znajomość sposobów wydobywania jest bardzo
przydatna w nauce: możemy dostosować
sposób uczenia się (dokładniej intensywność
 przypominanie,
 rozpoznawanie.
nauki) do sposobu, w jaki nasza wiedza będzie
sprawdzana. Jeśli będą to testy wymagające
Przypominaniu nie towarzyszą żadne wskazówki (oprócz oczywiście myśli, że coś
mamy sobie przypomnieć).
Rozpoznawanie polega natomiast na wybraniu właściwej odpowiedzi, tak więc
podczas przypominania mamy jakieś wskazówki.
Przypominanie i rozpoznawanie możemy łatwo zilustrować przykładowymi zadaniami:
1
rozpoznawania, wówczas nie musimy uczyć się
tak dokładnie, niż gdybyśmy otrzymywali pytania otwarte typu „Omów sposoby wydobywania”, „Wojny Polaków z Krzyżakami”. Do poprawnego rozpoznania wystarczy zwykle
uświadomienie znaczenia informacji (jej istoty,
związków z innymi informacjami, np. podobieństw i różnic).
TEST A (przypominanie)
TEST B (rozpoznawanie)
Kiedy miała miejsce bitwa pod Grunwaldem?
Kiedy miała miejsce bitwa pod Grunwaldem?
a) 966
…………………………………………………………
b) 1410
c) 1525
Test B, w którym mamy wskazówki i w którym wystarczy rozpoznać poprawną
odpowiedź – jest łatwiejszy niż test A. Stąd prosty wniosek, że łatwiej wydobyć
informację, gdy dysponujemy wskazówkami.
Centrum Kształcenia Kompetencji DICTUM, Paderewskiego 15b/26, 41-710 Ruda Śląska, tel. 32 307 77 11,
kom. 504 773 810, e-mail: [email protected], GG: 32408543.
Przypominanie wymaga większego nakładu sił.
Tu szczególnie może się przydać mnemotechnika.
Wobec tego może by tak odwrócić tradycyjny sposób uczenia się: zamiast uczenia
się danej informacji, zapamiętujmy wskazówki pozwalające odtworzyć tę informację.
Nie muszą to być 3 daty zamiast jednej (jak w przykładzie powyżej), ale na przykład
taki zestaw wskazówek:
TEST A (tradycyjna nauka)
TEST B (mnemotechnika)
Kiedy miała miejsce bitwa pod Grunwaldem?
Kiedy miała miejsce bitwa pod Grunwaldem?

Co tu jest ułatwieniem, a co nie?
Tysiąc Krzyżaków czatuje na dzielnych polskich
wojów to przykład sztucznego wspomnienia
zwanego dalej „pośrednikiem mnemonicznym”.
Takie sztuczne wspomnienia to ułatwienia
w nauce. Słowo „tysiąc” nie jest tutaj żadnym
specjalnym ułatwieniem (przeniesiono je
z materiału nauczania, czyli w tym przypadku
1410
daty 1410), lecz i tak nie trzeba się specjalnie
TYSIĄC Krzyżaków CZaTuje na DZIElnych polskich
uczyć, że bitwa pod Grunwaldem miała
wojów…
2
Powyższy sposób to obudowująca technika tekstów pomocniczych, o której będzie
jeszcze mowa. Wyraźnie widoczne są w niej podpowiedzi wskazujące na datę 1410:
tysiąc, czatuje (bo „czterysta”), dzielnych (bo „dziesięć”).
miejsce w drugim tysiącleciu…

Ale!
Ktoś mógłby w tym miejscu powiedzieć, że
łatwiej można się nauczyć 4-cyfrowej daty 1410
niż 7-wyrazowej zdania. Tak się jedynie może

wydawać, zwłaszcza gdy mamy do czynienia
Ćwiczenie kontrolne nr 1 (Zeszyt ćwiczeń)
z techniką obudowującą (jeśli ktoś bardzo ich
nie lubi, może wybrać jakąś technikę zbrylającą,
np. alfabet cyfrowo-spółgłoskowy: trud zucha –
„t” to 1, „r” to 4, „d” to 1, „z” to 0, pozostałe
głoski nie mają znaczenia). Musimy jednak
pamiętać, iż nasz mózg nie jest ewolucyjnie
przystosowany do zapamiętywania abstrakcyjnych informacji, za to świetnie sobie radzi
z zapamiętywaniem rzeczy konkretnych, jak
tysiąc Krzyżaków czatujących na wojów…
Centrum Kształcenia Kompetencji DICTUM, Paderewskiego 15b/26, 41-710 Ruda Śląska, tel. 32 307 77 11,
kom. 504 773 810, e-mail: [email protected], GG: 32408543.
Pamięć utajona i poziomy przetwarzania
Pamięć utajona i poziomy przetwarzania

Można jednak zadać pytanie: skoro mam się uczyć samych wskazówek, a nie
informacji, to jeśli uda mi się zapamiętać te wskazówki (a nie informacje), w jaki
sposób będę w stanie przypomnieć sobie te właściwe informacje? Jak tysiąc
Krzyżaków czatujących na dzielnych polskich wojów podpowie mi datę 1410, której
się w ogóle (wg tego sposobu) nie uczyłem/am? Jeśli się jej nie uczyłem/am, to nie
mogę jej pamiętać, więc żadne wskazówki nie mogą mi jej podpowiedzieć.
Pamięć utajona
Wg teorii pamięci utajonej pamiętamy o wiele
więcej, niż jesteśmy sobie w stanie przypomnieć.
Trudno powiedzieć, czy ta pamięć rejestruje
absolutnie wszystko, ale na pewno o wiele
więcej niż pamięć jawna. Jej istnienia
doświadczamy zawsze wtedy, gdy mamy coś
na końcu języka, gdy przypominamy sobie,
Otóż będziemy w stanie sobie przypomnieć tę datę i wiele innych informacji.
Odpowiedzią na pytanie, dlaczego tak się dzieje, są dwie teorie pamięci: teoria
pamięci utajonej i teoria poziomów przetwarzania.
że czegoś się już uczyliśmy, że coś wygląda
znajomo, albo przeciwnie: coś nam nie
odpowiada, np. pisownia wyrazu (lecz nie
przypominamy sobie żadnej konkretnej reguły,
Czynniki (cechy wspomnień) ułatwiające zapamiętanie
3
która by potwierdzała nasze przypuszczenie).
Przypomnij sobie:
 nowo otwarty sklep z dobrymi lub tanimi produktami (dowolnymi, np.
ubraniami) w Twojej okolicy;
 dowolny dowcip lub rysunek satyryczny;
 scenę erotyczną z filmu, spektaklu lub utworu literackiego;
 człowieka, który przez kilkanaście lat gwałcił swoją córkę i więził ją w piwnicy;
 wypadek, w którym uczestniczył jakiś człowiek i który albo w nim tragicznie
zginął, albo został dotkliwie okaleczony (nie musi to być rzeczywisty wypadek,
który widziałeś/aś na własne oczy lub w którym uczestniczyłeś/aś, może to
być szokująca scena z filmu lub drastyczne zdjęcie przedstawiające ofiarę
takiego wypadku).
Na pewno bez problemu przypominasz sobie te informacje. Co ciekawe, nie są to
wiadomości, których specjalnie się uczyłeś/aś. Po prostu jakoś utkwiły Ci w pamięci.

Teoria poziomów przetwarzania
Wg teorii poziomów przetwarzania pamiętamy
lepiej to, co przetwarzaliśmy w naszym umyśle.
Im bardziej dogłębne jest przetwarzanie
(analizowanie, badanie, studiowanie), tym
większe prawdopodobieństwo dokładniejszego
zapamiętania danej informacji. Tę teorię
również potwierdzają nasze doświadczenia.
Przetwarzanie oznacza tu różne czynności
umysłowe (organizowanie i reorganizowanie
informacji, ustalanie związków, zapoznawanie
się z brzmieniem/pisownią, znaczeniem,
Centrum Kształcenia Kompetencji DICTUM, Paderewskiego 15b/26, 41-710 Ruda Śląska, tel. 32 307 77 11,
kom. 504 773 810, e-mail: [email protected], GG: 32408543.
Czynniki (cechy wspomnień) ułatwiające zapamiętanie
konsekwencjami, pochodzeniem itp.). Każdy,
Wszystkie te wspomnienia mają pewne cechy, ze względu na które również nasi
praprzodkowie mieszkający w jaskiniach by je zapamiętali. Oto one:
 konkretność
 subiektywność
 nietypowość
 synestezyjność
 dynamiczność
 przesada
4
 humor
 makabra
 erotyka
– wszystkie dotyczą obiektów namacalnych lub które
można przedstawić (np. na filmie, na scenie);
– niektóre w jakiś sposób Ciebie dotyczą (są dla Ciebie
ważne, podobają Ci się lub szokują Cię);
– niektóre mają w sobie coś niespotykanego (dowcipna
puenta, szokująca treść);
– większość oddziałuje na zmysły (widok ofiary wypadku,
scena erotyczna, sklep);
– w wielu coś się dzieje, coś się zmienia (scena erotyczna,
wypadek);
– w niektórych widoczne są skrajności (może w dowcipie,
na pewno w historii ojca gwałcącego córkę);
– w przypadku dowcipu, może również w przypadku sceny
erotycznej;
– wypadek, kazirodztwo i więzienie własnego dziecka;
– scena erotyczna, kazirodztwo.
Jeśli więc pewna informacja ma któreś z powyższych cech (im więcej, tym lepiej),
tym większe jest prawdopodobieństwo, że zostanie łatwo i na dłużej zapamiętana.
Możemy bowiem znaleźć uzasadnienie na poziomie biologicznym (ewolucyjnym)
dla właśnie takich cech:
 konkretność
– nasi przodkowie musieli strzec się konkretnych,
fizycznych a nie zmyślonych drapieżników i szukać
realnych źródeł pożywienia;
kto studiował jakiekolwiek zagadnienie, przyzna
z pewnością, iż dzięki swoim badaniom zapamiętał więcej, niż gdyby poznał te same
informacje na lekcji lub podczas wykładu.

Ewolucjonizm
Można powiedzieć, że to trzecia teoria naukowa leżąca u podstaw mnemotechniki.
Z ewolucjonizmu wypływa wniosek, iż każda
żywa istota, a także każdy jej organ (nie licząc
przypadkowych mutacji) jest rezultatem
wieloletniego przystosowania do danego
środowiska. To, jak działają nasze organy wynika
stąd, iż właśnie takie ich funkcje zagwarantowały nam przetrwanie.
Stąd też płynie paradoksalny wniosek: jeśli nie
potrafię nauczyć się języka obcego albo fizyki,
to nie dlatego, że nie jestem inteligentny
lub mam kiepską pamięć, ale dlatego,
że nie było to potrzebne moim przodkom
do przetrwania na poziomie gatunku! Słowem:
ewolucja stworzyła mnie do innych celów…
Centrum Kształcenia Kompetencji DICTUM, Paderewskiego 15b/26, 41-710 Ruda Śląska, tel. 32 307 77 11,
kom. 504 773 810, e-mail: [email protected], GG: 32408543.
Czynniki (cechy wspomnień) ułatwiające zapamiętanie
 subiektywność
 nietypowość
 synestezyjność
 dynamiczność
 przesada
 humor
 makabra
5
 erotyka
– dla pierwszych przedstawicieli gatunku homo sapiens
istotne było tylko to, co dotyczyło ich samych;
– pierwsi ludzie musieli zwracać uwagę na wszystko, co
nowe (nowe zwierzę, nowy zapach, nowy trop), gdyż
mogło to oznaczać nowe zagrożenie w okolicy);
– nasi przodkowie mogli polegać wyłącznie na swoich
zmysłach;
– tylko to, co się poruszało, mogło być groźne;
– ważna była wielkość drapieżnika, obfitość pożywienia,
rozmiar wodopoju itp.;
– śmiejemy się tylko wtedy, gdy czujemy się bezpiecznie,
a wiedza, gdzie jest bezpiecznie, jest istotna;
– jeśli dane działania wyrządziły przerażającą szkodę
innemu człowiekowi, będziemy o tym pamiętać, żeby
samemu jej uniknąć;
– instynkt przedłużenia gatunku.
Z tych rozważań możemy wyciągnąć dwa bardzo ważne wnioski:
 wystarczy uczyć się wskazówek, bo one ułatwią odtworzenie danej,
docelowej informacji;
 wskazówkom warto nadawać cechy ułatwiające zapamiętywanie (im więcej,
tym lepiej).

Ćwiczenie kontrolne nr 2 (Zeszyt ćwiczeń)
Centrum Kształcenia Kompetencji DICTUM, Paderewskiego 15b/26, 41-710 Ruda Śląska, tel. 32 307 77 11,
kom. 504 773 810, e-mail: [email protected], GG: 32408543.
Pośrednik mnemotechniczny
Pośrednik mnemotechniczny

Taka wskazówka, której mogą towarzyszyć cechy ułatwiające zapamiętanie, i którą
chcemy zapamiętać, jest sama w sobie sztucznym, bo świadomie skonstruowanym,
wspomnieniem. Ponieważ wspomnienie to pośredniczy w zapamiętywaniu
i odtwarzaniu informacji, możemy je nazwać „pośrednikiem”. A jako że utworzone
zostało w ramach danej techniki mnemonicznej, możemy mówić o „pośredniku
mnemotechnicznym”.
Przypomnijmy sobie…
Kilka pośredników już widzieliśmy:

TYSIĄC Krzyżaków CZaTuje na DZIElnych
polskich wojów…
o
wskazówki:
Klasyfikacja technik i pośredników mnemonicznych
6
Skoro już wiemy, że mnemonika polega na tworzeniu pośredników mnemotechnicznych, czyli sztucznych wspomnień, możemy spróbować sklasyfikować te pośredniki.
Będzie to jednocześnie klasyfikacja sposobów ich tworzenia, a więc zestawienie
samych technik mnemonicznych.

relacyjne
słowne
tekstowe
obrazowe
historyjkowe
głosowo-ruchowe
– pośrednikiem jest relacja, tj. związek (np. podobieństwo).
– pośrednikiem jest wyraz (jeden lub kilka).
– stosując technikę, otrzymujemy krótki tekst.
– technika polega na tworzeniu obrazu (ilustracji, rysunku).
– pośrednik to scenka lub krótkie opowiadanie.
– technika zakłada wykorzystanie głosu, gestu lub ruchu.
o
Powyższe kategorie są bardzo szerokie, jednak dają pewne wyobrażenie, na czym
polega tworzenie pośredników mnemotechnicznych.


CZaTuje = CZTerysta

DZIElnych = DZIEsięć
wskazówki:

t=1

r = 4 (czteRy)

d=1

z = 0 (Zero)
Jakie to techniki?
Jakie typy technik możesz zauważyć w powyższych przykładowych pośrednikach?
Odpowiedź na str. 8.
Centrum Kształcenia Kompetencji DICTUM, Paderewskiego 15b/26, 41-710 Ruda Śląska, tel. 32 307 77 11,
kom. 504 773 810, e-mail: [email protected], GG: 32408543.
tysiąc = tysiąc
trud zucha
Techniki mnemoniczne możemy podzielić zależnie od tego, jaki pośrednik powstaje
w wyniku ich użycia. Będzie to klasyfikacja ze względu na rodzaj pośredników
mnemotechnicznych (czym ów pośrednik jest):







Klasyfikacja technik i pośredników mnemonicznych
Dość istotnym podziałem technik i pośredników jest klasyfikacja ze względu na to, ile
informacji znajduje się w pośredniku w porównaniu do tej cząstki materiału
nauczania, na podstawie której utworzyliśmy dany pośrednik. Możemy więc mówić
o technikach i pośrednikach:

informacji, ale o to, jak nam się wydaje:
czy w pośredniku jest o wiele więcej (obudowywanie), mniej więcej tyle samo (zastępowanie), czy wyraźnie mniej (zbrylanie)
informacji niż w tej części materiału, na podstawie której stworzyliśmy nasz pośrednik*.
Ostatni ważny podział technik i pośredników dotyczy tego, jaką część pośrednika
należy dokładnie zapamiętać, by móc odtworzyć daną informację, na podstawie
której utworzyliśmy nasz pośrednik:

*) Uwaga: nie możemy porównywać pośrednika z całym materiałem (np. podręcznikiem lub wszystkimi
notatkami), gdyż wówczas każde użycie mnemotechniki uznamy niesłusznie za zbrylanie! Porównujmy
więc pośredniki jedynie z tą cząstką materiału, do którego pośredniki się odnoszą, np. „trud zucha”
do „1410”, a nie do całego podręcznika historii.
 Pośredniki nie wymagające stuprocentowego, dokładnego zapamiętywania
w takim kształcie, w jakim zostały utworzone.
 Pośredniki, które należy zapamiętywać dokładnie tak, jak je skonstruowano.
W poniższej tabeli zestawiono wszystkie trzy klasyfikacje (kolor czerwony oznacza
pośredniki/techniki wymagające pełnego zapamiętania).
Ćwiczenie kontrolne nr 3 (Zeszyt ćwiczeń)
Zwróćmy uwagę na podkreślone wyrazy: nie
chodzi w tej klasyfikacji o dokładne liczenie
 zbrylających – w pośredniku jest znacząco mniej informacji niż w materiale;
 zastępujących – w pośredniku jest mniej więcej tyle samo informacji co w materiale;
 obudowujących – w pośredniku jest wyraźnie więcej informacji niż w materiale.
7
To nie matematyka!

Teoria nie jest najważniejsza, ale…
By stosować mnemotechnikę NIE TRZEBA!!!
uczyć się na pamięć omówionych tu klasyfikacji.
Warto jednak mieć świadomość, jakie mamy
możliwości, orientację, jakiego rodzaju pośredniki można konstruować.
Centrum Kształcenia Kompetencji DICTUM, Paderewskiego 15b/26, 41-710 Ruda Śląska, tel. 32 307 77 11,
kom. 504 773 810, e-mail: [email protected], GG: 32408543.
obudowywanie
8
zastępowanie
zbrylanie
relacje
 podobieństwa
 przeciwieństwa
 reguły
 quasi-reguły
słowa
obrazy
teksty
 akronimy
 zakładki
 neologizmy
 mapy myśli
 słowa
zastępcze
 słowa
pomocnicze
 zakładki
 neologizmy
 obrazy
zastępcze
 tłumaczenia dosłowne
 obrazy
pomocnicze
 ilustracje
 rymowanki
 teksty
pomocnicze
 teksty akronimowe
historyjki
 scenki
 fabuły
(łańcuchy)
dźwięki, gesty, ruch
 dźwięki naśladujące
 gestykulacja
 mimika
 ruchy niemimiczne
Jakie to techniki?
„tysiąc krzyżaków…” – technika tekstu
(dokładniej: tekstu akronimowego).
„trud zucha” – technika słów (dokładniej:
alfabetu cyfrowo-spółgłoskowego).
Centrum Kształcenia Kompetencji DICTUM, Paderewskiego 15b/26, 41-710 Ruda Śląska, tel. 32 307 77 11,
kom. 504 773 810, e-mail: [email protected], GG: 32408543.