program profilaktyki - Specjalny Ośrodek Szkolno

PROGRAM
PROFILAKTYKI
SPECJALNEGO OŚRODKA
SZKOLNO – WYCHOWAWCZEGO NR 1
W GNIEŹNIE
WSTĘP
Program profilaktyki SOSW nr 1 w Gnieźnie adresowany jest do uczniów
Szkoły Podstawowej, Gimnazjum, Szkoły Przysposabiającej do Pracy
oraz
wszystkich nauczycieli, wychowawców internatu, pracowników szkoły i rodziców.
Ma on pomóc w aktywnym przeciwdziałaniu zachowaniom niepożądanym wśród
dzieci, przyczynić się
do maksymalnego rozwoju naszych wychowanków, do troski o ich zdrowie oraz
do eliminowania wielu zagrożeń.
1. Treści, zakres i metody programu profilaktyki są dostosowane do
i potrzeb
możliwości
uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym
i znacznym.
2. Działania realizowane w ramach programu profilaktyki dotyczą zarówno uczniów
jak i osób odpowiedzialnych za nich: rodziców, opiekunów prawnych,
nauczycieli,
wychowawców
internatu,
pracowników szkoły,
pielęgniarki,
pedagoga szkolnego, psychologa. Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej,
Komendy Policji, Sądu Rodzinnego.
3. Za przebieg i realizację programu profilaktyki odpowiedzialni są Dyrektorzy
placówki, wychowawcy klas i wychowawcy grup internackich we współpracy
z innymi pracownikami szkoły i instytucjami wspomagającymi w zakresie
realizacji procesu opiekuńczo - wychowawczego oraz rodzicami i prawnymi
opiekunami dzieci.
ANALIZA PRZEPROWADZONEJ DIAGNOZY PEDAGOGICZNEJ
Zespół nauczycieli do spraw Programu wychowawczego i Programu
profilaktyki skonstruował i przeprowadził w listopadzie 2005 roku ankiety. Jedną dla
wychowawców klas w szkole, drugą dla wszystkich nauczycieli w szkole
i wychowawców w internacie.
Celem ankiet była identyfikacja trudności w funkcjonowaniu uczniów oraz analiza
czynników ryzyka w środowisku ucznia.
Podczas badania zwrócono uwagę na następujące problemy:
Agresję fizyczną i słowną, stosowanie się uczniów do przyjętych norm postępowania,
niepowodzenia
wychowawcze,
podatność
na
wpływy
środowiska
i
grupy
rówieśniczej, zakres współpracy z rodzicami, zachowania prowadzące do uzależnienia
od alkoholu, papierosów, środków odurzających, nieprawidłowości związane z własną
seksualnością, kradzieże, oraz brak troski o wygląd zewnętrzny i higienę osobistą.
Nauczyciele i wychowawcy wypełniając ankiety wykorzystali wiedzę
uzyskaną drogą obserwacji, przeprowadzonych rozmów z rodzicami i innymi
nauczycielami, psychologiem, pedagogiem szkolnym, a także dzięki analizie
zgromadzonej dokumentacji ( arkusze spostrzeżeń, oceny opisowe, protokoły
z posiedzeń zespołów wychowawczych).
Wynika z niej, że przejawy agresji u swoich uczniów dostrzega
75% osób ankietowanych.
Spośród nich, 94 % osób wymienia przemoc fizyczną wobec kolegów ,
94 % wymienia agresję słowną
50% osób ankietowanych stwierdzi, że uczniowie mieli pierwsze doświadczenia
z nikotyną
38%
ankietowanych
sygnalizuje
pojawienie
doświadczeniach wychowanków z alkoholem.
Największe problemy sprawia wychowawcom:
Niwelowanie wulgaryzmów 100%
Ograniczenie agresji
94%
Eliminacja kradzieży
38%
Eliminacja palenia papierosów 25%
Egzekwowanie troski o wygląd zewnętrzny 6%
się
informacji
o
pierwszych
Na podstawie przeprowadzonej analizy, można dojść do wniosku, że
największym problemem wychowawczym występującym w placówce jest zjawisko
agresji przejawiającej się w formie słownej zarówno wobec uczniów jak i nauczycieli,
a także fizycznej wobec uczniów oraz poprzez niszczenie mienia.
ANALIZA PROBLEMU AGRESJI WŚRÓD UCZNIÓW SPECJALNEGO
OŚRODKA SZKOLNO – WYCHOWAWCZEGO NR 1 W GNIEŹNIE
Ponieważ zjawisko agresji stanowi istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa
naszych uczniów i przybiera na sile postanowiono w sposób wielopłaszczyznowy
zorganizować szereg oddziaływań.
Kierunki działań uwzględnionych w programie profilaktyki wynikają ze znajomości
motywów podejmowania zachowań agresywnych oraz ze znajomości czynników
ryzyka i czynników chroniących dziecko.
Zespół nauczycieli do spraw Programu wychowawczego i Programu
profilaktyki, biorąc pod uwagę zaproponowane przez nauczycieli formy pracy mającej
na celu niwelowanie występowania zachowań agresywnych opracował harmonogram
działań dotyczących profilaktyki agresji wśród uczniów.
Co dwa lata zostanie
przeprowadzona ewaluacja jego efektywności, w celu skuteczniejszej realizacji go w
kolejnym cyklu dwuletnim.
We wrześniu zostanie przygotowany kolejny harmonogram uwzględniający
wnioski z przeprowadzonej ewaluacji na nowy rok szkolny.
PRZYCZYNY, FORMY I RODZAJE AGRESJI.
Coraz powszechniej zwraca się uwagę na wzrastający poziom agresji wśród dzieci.
Najczęstszymi formami zachowań agresywnych są:
-
agresja słowna – kłótnie, krzyki, groźby, przekleństwa
-
drażliwość - skłonność do gwałtownych wybuchów, negatywnych uczuć
-
agresja fizyczna – bójki, pobicia, wymuszenia, niszczenie cudzych rzeczy
W celu niwelowania zachowań agresywnych istotne jest znalezienie ich przyczyn. Stąd
zachodzi potrzeba zdiagnozowania tego zjawiska. W tym celu niezbędna jest znajomość
teorii powstawania agresji i jej rodzajów. Agresja w psychologii definiowana jest jako
zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi.
Wyróżnia się agresję instrumentalną, agresję wrogą, oraz agresję z przeniesieniem.
Instrumentalna, to taka, poprzez którą dziecko zamierza osiągnąć jakąś korzyść.
W
przypadku agresji wrogiej działania mają na celu wyrządzenie konkretnej szkody lub krzywdy
danej osobie. Do agresji z przeniesieniem, dochodzi w sytuacji, gdy obiekt wywołujący reakcje
agresywne jest zbyt silny lub niedostępny i agresor wyładowuje swą złość na kimś lub czymś
innym.
Istnieją w psychologii trzy teorie powstawania agresji:
Agresja jako instynkt, agresja jako reakcja na frustrację, agresja, jako
zachowanie wyuczone społecznie.
Człowiek ma w sobie instynkty życia i śmierci, które kierują
jego działaniami.
U człowieka agresywnego dominuje instynkt śmierci.
Najczęściej jako przyczynę agresji podaje się reakcję na frustrację. Jest to sytuacja,
w której jednostka dążąca do określonego celu napotyka problem uniemożliwiający osiągnięcie
go. W sytuacji gdy człowiek nie potrafi znaleźć rekompensującego rozwiązania, może zareagować
agresywnie.
W przypadku dzieci, często jako przyczynę zachowań agresywnych podaje się efekt
społecznej teorii uczenia się , zwanej uczeniem obserwacyjnym. Mówi ona, że oglądanie
zachowań agresywnych, zarówno w rzeczywistości, jak i w mediach wywołuje podobne
reakcje poprzez uruchomienie mechanizmu modelowania. Mechanizm modelowania
dzieli się na dwie fazy: przyswajania i wykonania. Przyswajanie polega na zwróceniu
uwagi, zrozumieniu (na swój sposób) i zapamiętaniu zachowania. Prawdopodobieństwo ,
że dziecko zainteresuje się określonym zachowaniem i będzie próbowało je naśladować
wzrasta, gdy model jest osobą znaczącą dla dziecka, wydaje się być kompetentny
i wiarygodny, który ma czynny udział w procesie wychowywania dziecka, w tym karania
i nagradzania. W sytuacji obserwowania zachowań agresywnych które wskazują na
reakcje modelowania warto zorientować się jakie osoby są dla dziecka znaczące i czy te
osoby wywierają na nie właściwy wpływ.
Bywa, że z różnych przyczyn dziecko przejawia zaburzenia emocjonalne. W niesprzyjającym
środowisku społecznym dzieci te nie potrafią nazywać i wyrażać w sposób społecznie
akceptowany swoich uczuć i emocji, poprzez co spotykają się ze społeczną niechęcią, a ta
prowadzi do wzajemnych reakcji agresywnych.
Profilaktyka agresji, to oddziaływanie na czynniki ją wywołujące, np. niezaspokojone potrzeby,
zły przykład ze strony osób znaczących, lub zakłócenia w rozwoju emocjonalnym. Aby osiągnąć
pozytywne efekty w profilaktyce agresywnych zachowań ważne jest nawiązanie ścisłej
współpracy, ze środowiskiem w którym dziecko najczęściej przebywa – nauczyciele w szkole,
rodzice. W celu niwelowania zachowań agresywnych opracowuje się programy edukacyjne,
mające na celu kształtowanie kompetencji emocjonalnych polegających na radzeniu sobie z
negatywnymi uczuciami w sposób społecznie akceptowany.
W pracy z dzieckiem agresywnym pomocna jest znajomość procesu narastania agresji. Począwszy
od wzbudzenia złych emocji, poprzez ich uświadomienie sobie i nazwanie, aż do ekspresji emocji.
Ekspresja może być wyrażana w różnorodny sposób np. agresywny, unikający lub asertywny.
Sposób asertywny jest najtrudniejszy do zrealizowania, ale stwarza największe szanse na
społeczne powodzenie.
Zjawisko agresji jest głęboko zakorzenione w naszej naturze, w większym lub mniejszym
stopniu jest elementem naszego instynktu samozachowaczego. Jednak w pewnym
momencie może dojść do niekontrolowanej eskalacji agresji. Zjawisko to coraz
powszechniej
jest
dostrzegane
w
szkołach
na
całym
świecie.
W
oparciu
o interdyscyplinarną współpracę naukową opracowuje się różnego rodzaju programy
profilaktyczne mające na celu ograniczenie agresji w społeczeństwie poprzez pracę
profilaktyczną i terapeutyczną zarówno z ofiarami i ich rodzinami jak i agresorami i ich
rodzinami.
Na uwagę zasługuje program Olweusa realizowany w norweskich szkołach. Zakłada
on stworzenie w szkole ciepłej atmosfery, z pozytywnym zaangażowaniem dorosłych,
ale jednocześnie z jasno określonymi granicami nieakceptowanego zachowania i zasadami
stosowania sankcji w przypadku przekroczenia tych granic. Działalność profilaktyczno –
terapeutyczna odbywa się na trzech poziomach: szkoła, klasa, uczeń indywidualny .
Obszar działań szkolnych obejmuje badania
określające rozmiar agresji na terenie
szkoły, spotkania pedagogiczne poświęcone zjawiskom agresji, rozmowy nauczycieli
i personelu szkoły z rodzicami.
Obszar działań klasowych, to środki zaradcze przeciwko agresji: diagnoza, ustanowienie reguł,
nagrody, sankcje, realizacja programów profilaktycznych, spotkania
z rodzicami i uczniami,
wspólne imprezy.
Obszar działań indywidualnych, to: rozmowy osobno z ofiarami, osobno z agresorami
współpraca z rodzicami agresorów, oraz z rodzicami ofiar, w ostateczności zmiana klasy lub
szkoły. Podstawową zaletą programu jest stworzenie spójnego systemu działania przeciwko
agresji.
Inny program wdrażany w szkołach w New Haven oparty był na kształtowaniu umiejętności
interpersonalnych zarówno wśród agresorów, jak i wśród ofiar.
W Los Angeles realizowany był program N. I S. Feshbachów mający na celu
zapobieganie agresji poprzez uczenie empatii.
I.
Podstawę
PODSTAWA PRAWNA:
prawną
Programu
Profilaktyki
Specjalnego
Ośrodka
Szkolno - Wychowawczego nr 1 w Gnieźnie stanowią:
•
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
•
Karta Nauczyciela
•
Statut Specjalnego Ośrodka Szkolno - Wychowawczego nr 1
w Gnieźnie:
II. CELE PROGRAMU:
CEL GŁÓWNY:
Ograniczenie wśród uczniów SOSW nr 1 w Gnieźnie występowania zachowań
agresywnych.
CELE SZCZEGÓŁOWE:
- uświadomienie jakie zachowania uważa się za agresywne
- uświadomienie zagrożeń, jakie niesie agresja
- wskazywanie różnorodnych form aktywności, wymagających zgodnego współdziałania
- propagowanie zasad zgodnego współżycia w środowisku społecznym i konsekwentne
reagowanie na przejawy agresji
- uświadamianie uczniom, możliwości korzystania z pomocy innych ( rodzice, nauczyciele,
sąsiedzi, Służba Zdrowia, Policja, Telefon Zaufania) i jak radzić sobie
samemu w sytuacji zagrożenia.
III. METODY PRACY:
Podstawową metodą pracy jest praca w grupie dopasowana do specyfiki zajęć
i miejsca w którym będą się one odbywały z zastosowaniem indywidualizacji pracy w miarę
potrzeb i wynikających sytuacji.
W realizacji programu wykorzystuje się różnorodne metody, przede wszystkim
aktywizujące, by umożliwić uczniom aktywne doświadczenie i przeżywanie tego, co jest
tematem zajęć.
Techniki dostosowane są do
wieku uczniów, zainteresowania tematem,
umiejętności radzenia sobie z przedstawionymi problemami i poziomu ich aktywności:
- krąg uczuć – grupowe powitanie i pożegnanie
- rysunek
- psychodrama
- rozmowa
- krótkie opowiadania
- gry i zabawy
- pogadanka
IV. FORMY PRACY:
- indywidualna
- grupowa
- zbiorowa
V. ZASADY PRACY:
- zasada poglądowości
- zasada stopniowania trudności
- zasada łączenia teorii z praktyką
- zasada aktywizacji wychowanków
- zasada indywidualizacji i dostosowania wymagań do możliwości rozwojowych dziecka
- zasada zapewnienia poczucia bezpieczeństwa
- zasada powiązania procesu dydaktyczno – wychowawczego ze środowiskiem
społeczno – przyrodniczym
VI. TREŚCI PROGRAMOWE:
1. Uczenie powszechnie akceptowanych wartości i norm społecznych.
-
Poznanie zasad współżycia w grupie, zespole, środowisku.
-
Uczenie odpowiedzialności za własne czyny i decyzje.
-
Ukazywanie skutków zachowań odbiegających od norm społecznych
i przeciwdziałanie im.
-
Przeciwdziałanie objawom agresji, przemocy, wulgaryzmom, kłamstwom,
kradzieżom, udziałowi w przestępstwach i grupach
-
przestępczych.
Wskazywanie dziecku osób mogących służyć jako autorytety i wzory
postępowania.
- Wyróżnianie i nagradzanie uczniów ( wychowanków) , którzy wzorowo
przestrzegają zasad współżycia społecznego.
2. Kształtowanie pozytywnego obrazu samego siebie.
- Budowanie poczucia własnej wartości i wiary w samego siebie.
-
Rozumienie i akceptowanie prawdy, że każdy człowiek jest osobą niepowtarzalną,
wartościową i wyjątkową.
-
Uczenie ekspresji własnych uczuć, potrzeb, lęków, niepewności czy poczucia zagrożeń.
-
Wskazywanie sukcesów możliwych do osiągnięcia w pracy nad sobą.
-
Uczenie umiejętności odmawiania sobie i innym.
3. Praca terapeutyczna w wyselekcjonowanej grupie.
- Terapia poprzez plastykę
- Terapia poprzez muzykę
- Taniec z elementami choreoterapii
-
Terapia poprzez teatr
-
Zajęcia kulinarne
- Praca w ogródku
- Zajęcia krawieckie
- Biblioterapia
- Propagowanie i uczenie aktywnego spędzania czasu w sposób powszechnie akceptowany:
kino, teatr, muzea, wystawy, festyny itp.
- Uprawianie aktywnego wypoczynku poprzez uczestnictwo w imprezach
turystyczno – rekreacyjnych
4. Rozpoznawanie zagrożeń.
-
Poznanie
zasad
bezpiecznego
wypoczynku
i
spędzania
wolnego
-
Organizowanie spotkań szkolnych, internackich, klasowych i grupowych
z osobami, które na co dzień pomagają dzieciom: pedagogiem szkolnym,
psychologiem, lekarzem, kuratorem sądowym, policjantem.
5. Stała i systematyczna współpraca z rodziną.
- Systematyczna aktualizacja wiedzy na temat sytuacji rodzinnej wychowanka
i jego środowiska wychowawczego.
- Wspieranie uczniów z rodzin ubogich, niepełnych, przestępczych lub zagrożonych
patologią .
- Informowanie rodziców na bieżąco o zaistniałych problemach dziecka i pomoc
w ich rozwiązywaniu.
- Uzgodnienie wspólnych działań wychowawczych.
czasu.
6. Współpraca z organizacjami i instytucjami wspierającymi rodzinę
-
Stała współpraca z Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną.
-
Współpraca z Sądem Rodzinnym w miarę potrzeb.
-
Współpraca z policją w miarę potrzeb
-
Codzienna współpraca z pedagogiem szkolnym.
-
Systematyczna współpraca z psychologiem.
-
Nawiązywanie współpracy z innymi instytucjami w miarę zaistniałych potrzeb.
VII. ETAPY REALIZACJI PROGRAMU
W trakcie realizacji programu co dwa lata w miesiącu maju przeprowadzana będzie
ewaluacja. Natomiast systematycznie każdego roku we wrześniu opracowywany będzie
harmonogram działań dotyczących programu.
Pierwszy etap realizacji programu:
·
Przeprowadzenie dogłębnej analizy dokumentacji ucznia – wychowanka naszej
szkoły, zapoznanie się ze wskazówkami do pracy zawartymi w orzeczeniu Poradni
Psychologiczno – Pedagogicznej, opiniami pedagoga, psychologa, a także analiza
arkuszy spostrzeżeń..
·
Przeprowadzenie przez wychowawcę klasy ( grupy ) diagnozy pedagogicznej pod
kątem posiadanych przez ucznia ( wychowanka) umiejętności prospołecznych
i deficytów w tym zakresie.
·
Analiza ankiet przeprowadzonych wśród wychowawców zarówno w szkole jak
internacie oraz rodziców, mająca na celu wyselekcjonowanie najtrudniejszych
problemów wychowawczych w placówce.
Drugi etap realizacji programu:
·
Uwzględnienie tematyki z zakresu
profilaktyki w planach edukacyjnych
nauczycieli i wychowawców internatu z uwzględnieniem indywidualnych
potrzeb uczniów przez wychowawcę klasy i wychowawcę internatu dla grupy
internackiej. Systematyczna współpraca oraz wymiana doświadczeń w trakcie
realizacji programu profilaktyki między szkołą a internatem.
·
Zapoznanie wszystkich nauczycieli z wynikami analizy ankiet oraz
opracowanym programem profilaktyki.
Trzeci etap realizacji programu:
·
Realizacja założonych celów w zespołach klasowych i internackich przez
wychowawcę oraz nauczycieli , pedagoga szkolnego, psychologa przy
współudziale rodziców, we współpracy z instytucjami wspierającymi proces
opiekuńczo - wychowawczy.
·
W maju
w drugim roku realizacji programu wychowawcy klas, grup
internackich wraz z nauczycielami uczącymi w danej klasie, pedagogiem
szkolnym, psychologiem, nauczycielami rewalidacji indywidualnej dokonują
wstępnej ewaluacji programu profilaktyki podczas spotkań wychowawczych w
szkole, na Radach Pedagogicznych szkoły i internatu.
Ewaluacja przeprowadzona na podstawie obserwacji , rozmów, wywiadu,
analiz ankiet, arkuszy spostrzeżeń i sprawozdań pedagoga, psychologa
i nauczycieli prowadzących zajęcia terapeutyczne powinna ukazać pozytywne
skutki wdrożenia programu profilaktyki oraz wskazać obszary, w których
potrzebna jest jego kontynuacja lub modyfikacja w kolejnym cyklu.
·
Co dwa lata
dokumentacji
dokonuje się ewaluacji programu w oparciu o analizę
(
ankiety
dla
nauczycieli,
sprawozdania
nauczycieli
prowadzących zajęcia terapeutyczne, sprawozdania psychologa i pedagoga,
oceny opisowe wychowawców uczniów, którzy w sposób szczególny
wyróżniali się zachowaniami agresywnymi w chwili rozpoczęcia realizacji
programu).
Wyniki ewaluacji powinny dostarczyć danych odnośnie efektywności
podjętych
oddziaływań
w
dalszej
realizacji
programu
profilaktyki
w SOSW nr 1 w Gnieźnie.
Bibliografia:
1. Borzyszkowska H., „Problem niedostosowania społecznego wśród dzieci upośledzonych
umysłowo w stopniu lekkim” W: ...... „Młodzież a współczesne dewiacje i patologie
społeczne”
2. Gaś Z. B., „Pomoc psychologiczna młodzieży”,
Warszawa 1995
3. Gaś Z. B., „Szkolny program profilaktyki: istota, konstruowanie, ewaluacja”,
Lublin 2004
4. Łaniewska G., „Nauczyciel wychowawcą”,
Białystok 2003
5. Paź B. Paź A., „Szkoła, która ochrania. Szkolny program profilaktyki”,
Kraków 2002.
6. Simm M., Węgrzyn – Jonek E., „Budowanie szkolnego programu profilaktyki”,
Kraków 2002.
7. Szymańska J., „Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej profilaktyki”,
Kraków 2002.