KULTURA ŚREDNIOWIECZNA JAKO ODZWIERCIEDLENIE

KULTURA ŚREDNIOWIECZNA JAKO ODZWIERCIEDLENIE ŚWIATOPOGLĄDU CHRZEŚCIJAŃSKIEGO
KULTURA ROMAŃSKA W POLSCE
Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa zaczęła docierać na ziemie polskie kultura umysłowa oraz sztuka
powstała w Europie Zachodniej. Jej oddziaływanie początkowo ograniczało się do najwyższych
warstw społeczeństwa powiązanych z dworem panującego i Kościołem. Najbardziej znaczącym
wyrazem wpływu nowej kultury była architektura sakralna i świecka. Początkowo na ziemiach
polskich wznoszono niewielkie budowle sakralne o kształcie kolistym (rotundy), zaś z budowli
świeckich tzw. palatia, czyli siedziby władców. Około połowy XI w. dotarła na ziemie polskie
sztuka romańska. Była ona wyrazem połączenia tradycji architektury starożytnej, budownictwa
epoki Karola Wielkiego oraz wzorów bizantyjskich i arabskich. Uformowała się w środowiskach
benedyktyńskich i cysterskich. Architektura romańska na ziemiach polskich jest reprezentowana
między innymi przez istniejące do dzisiaj: kolegiatę w Tumie pod Łęczycą, kościół św. Idziego
w Inowłodzu, kościół i klasztor cystersów w Wąchocku. Wyrazem kultury umysłowej było
powstawanie szkolnictwa i piśmiennictwa.
Około roku 1000 powstała szkoła katedralna
w Gnieźnie. Stopniowo powiększała się ilość ksiąg znajdujących się w posiadaniu polskiego Kościoła.
Początkowo głównym ośrodkiem polskiego życia umysłowego była Wielkopolska, ale później
pierwszeństwo przejął Kraków. Na ziemiach polskich zaczęły powstawać roczniki i żywoty świętych.
W latach 1113-1119 powstała pierwsza polska kronika napisana przez Galla Anonima.
KULTURA GOTYKU W POLSCE
Styl gotycki narodził się we Francji w połowie XII w. W architekturze zostały opracowane takie
konstrukcje, w których ciężar został przeniesiony ze ścian na żebra, przypory i filary. Pozwoliło to na
wznoszenie budowli o wiele wyższych, o cieńszych ścianach i dużych oknach. Charakterystycznym
elementem gotyku był łuk ostry. Stosowane zdobienia architektoniczne podkreślały strzelistość
budowli. Najpełniej architektura gotycka wyraziła się w budowlach sakralnych, stąd też czasy te są
niekiedy nazywane "czasem katedr". Jednak obok
budownictwa sakralnego wznoszono także
obiekty świeckie - zamki, ratusze, kamienice. Budynki były z reguły bogato dekorowane.
W kościołach
umieszczano witraże,
a wnętrza zdobiono obrazami
oraz wieloczęściowymi
ołtarzami (poliptykami). Podstawowym tematem gotyckiego malarstwa i rzeźby były motywy
religijne (postacie świętych, sceny ze Starego i Nowego Testamentu). Na ziemie polskie sztuka
gotyku dotarła już w drugiej połowie XIII w. Pierwsze budowle gotyckie powstały na Śląsku (katedra
we Wrocławiu). Odrębności lokalne spowodowały wykształcenie dwu odrębnych odmian gotyku
polskiego. Architektura Śląska, Małopolski i południowej części Wielkopolski nawiązuje do wzorów
francuskich, czeskich i austriackich, natomiast Pomorza, Mazowsza i Wielkopolski
do wzorów
północnoniemieckich i krzyżackich. Na ziemiach polskich zachowało
się wiele zabytków
architektury i sztuki gotyckiej: katedry we Wrocławiu, Krakowie, Poznaniu, Fromborku,
ratusze we Wrocławiu, Toruniu i Gdańsku, zamki krzyżackie (Malbork). Przykładami rzeźby
gotyckiej są sarkofagi Władysława Łokietka, Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka oraz
ołtarz w Kościele Mariackim w Krakowie.