Dr hab. Maria Barbacka-Bóka Zakład Paleobotaniki Instytut Botaniki

Dr hab. Maria Barbacka-Bóka
Zakład Paleobotaniki
Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN
ul. Lubicz 46
31-512 Kraków
E-mail: [email protected]
OCENA OSIĄGNIĘCIA NAUKOWEGO
ORAZ DOROBKU NAUKOWEGO, DYDAKTYCZNEGO I ORGANIZACYJNEGO
PANA DR ADAMA TADEUSZA HALAMSKIEGO
W ZWIĄZKU Z UBIEGANIEM SIĘ O STOPIEŃ DOKTORA HABILITOWANEGO
Recenzja przygotowana w oparciu o pismo Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów
Naukowych w sprawie powołania komisji habilitacyjnej (znak BCK-III-L-8801/2015, z dn.
11.01. 2015 r.), na podstawie publikacji i pozostałych dokumentów wymaganych w
postępowaniu habilitacyjnym, przesłanych w wersji papierowej oraz na płycie CD przez
Wydział Geologii Uniwersytetu Warszawskiego.
SYLWETKA NAUKOWA I ZAINTERESOWANIA BADAWCZE HABILITANTA
Doktor Adam Tadeusz Halamski licencjat w dziedzinie biologii ogólnej i nauk o ziemi zdobył
na Uniwersytecie Piotra i Marii Curie w Paryżu w 1996, a tytuł magistra geologii (specjalność
paleontologia) w roku 1999 na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Tematem
pracy magisterskiej były wybrane grupy ramienionogów środkowego dewonu z profilu
Świętomarz-Śniadka.
Rozprawę doktorską pt. „Analiza faunistyczna ramienionogów środkowodewońskich
północnej części Gór Świętokrzyskich” pisaną w dwóch instytucjach: w Instytucie
Paleobiologii PAN w Warszawie oraz na Uniwersytecie im. Claude’a Bernard w Lyonie
(Francja) pod kierunkiem dwóch promotorów dr. hab Andrzeja Balińskiego i dr hab. Patricka
Racheboeuf obronił w r. 2004, otrzymując tytuł doktora nauk o Ziemi w zakresie geologii.
Karierę dydaktyczną rozpoczął na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego gdzie
prowadził kurs z geologii ogólnej dla studentów I roku, oraz w Instytucie Paleobiologii
Polskiej Akademii Nauk w Warszawie gdzie pracuje do dziś, przebywając kolejne etapy
zatrudnienia od specjalisty do adiunkta.
Zainteresowania badawcze habilitanta skupiają się wokół trzech różnych dziedzin
naukowych: paleozoologii - dewońskie i triasowe ramienionogi, paleobotaniki - flory
kredowe oraz botaniki współczesnej – badania nad gatunkami pasożytniczymi z rodzaju
Orobanche (zarazy). Działalność publikacyjna Habilitanta rozpoczęła się w r. 2001 kilkoma
doniesieniami z zakresu geologii, po czym nastąpiły publikacje zawierające wyniki prac z
wymienionych wcześniej trzech dziedzin, niejako równolegle.
OCENA OSIĄGNIĘCIA NAUKOWEGO
Doktor Adam Tadeusz Halamski jako główne osiągnięcie naukowe do uzyskania stopnia
doktora habilitowanego wskazał trzy opracowania z dziedziny paleobotaniki opublikowane w
latach 2013-2015, z których pierwsza jest jednoautorska, druga (2015) współautorska gdzie
jest pierwszym autorem i trzecia (2015) współautorska gdzie nie jest pierwszym autorem.
Procentowy udział Habilitanta w powyższych pracach wynosi odpowiednio 100, 75 i 35% ,
co jest udokumentowane w oświadczeniach Habilitanta i współautorów. Prace te ukazały się
w angielskojęzycznych czasopismach posiadających Impact Factor i dotyczą
późnokredowych flor południowo-wschodniej Polski i Ukrainy oraz Obszarów z Sudetów
polskich.
Do przeprowadzenia postępowania habilitacyjnego Habilitant przedstawia trzy osiągnięcia
naukowe.
Jako pierwsze - podanie diagnozy dwuliściennych właściwych (Eudicotyledone)
uwzględniającej cechy liści i sformalizowanie tej jednostki taksonomicznej zgodnie z
kodeksem ICBN.
Grupa ta utworzona na podstawie badań głównie molekularnych została zatwierdzona przez
system APG (Angiosperm Phylogeny Group) w r. 1998 i uzupełniona przez AGPII (r. 2003).
Habilitant stwierdzając lukę polegającą na braku kompatybilności między kodeksami AGP i
ICBN, podał formalną diagnozę wg ICBN tworząc formalny takson z grupy i zwracając
uwagę na zaobserwowane tendencje w morfologii liści Eudicotyledone.
Mam tutaj wątpliwości co do rangi osiągnięcia naukowego. Dowodzi to raczej
spostrzegawczości i kreatywności Hablilitanta, który zareagował na istnienie wydzielonej
grupy i uznał, że powinna być opisana formalnie. Mimo, że grupa istnieje już kilkanaście lat,
nikt do tej pory nie podjął tej kwestii. Brak tu jednak czysto naukowego zaplecza. Gdyby
Habilitant wydzielił grupę na podstawie swoich badań, albo proponowana modyfikacja
dodania pokroju liści do diagnozy miała naukowo udokumentowane podstawy (np.
statystyczne opracowanie, co dałoby podstawę do uznania tego za badania naukowe), to
osiągnięcie byłoby bardziej jednoznaczne. Przepisanie diagnozy z oryginalnej wersji i
dodanie cech liści na podstawie stwierdzenia, że są bardziej różnorodne, klasyfikuje to
osiągnięcie raczej jako jeden z kroków do potrzeb pracy systematycznej, ponieważ stanowi to
formalną podstawę do takiego a nie innego systematyzowania roślin. Nie jest moim zamiarem
umniejszanie zasługi Habilitanta, ale przeprowadzenie formalizacji czegoś istniejącego
według mnie nie posiada rangi jednego z głównych osiągnięć naukowych.
Drugie osiągnięcie naukowe Habilitanta to propozycja uproszczonego kodu dotyczącego cech
morfologicznych liści słabo zachowanych z nierozpoznawalnymi szczegółami.
Jest to w rzeczywistości rodzaj klucza do oznaczania taksonów opisanych w pracy. Klucze
tego typu bywają sporządzane dla danych flor, np. często pojawiają się u Harrisa (lata 60-te i
70-te ubiegłego wieku) dla rozróżniania taksonów w obrębie większych grup
systematycznych flory środkowojurajskiej Yorkshire. Są to proste klucze przydatne ze
względu na przejrzystość wyodrębnienia cech i grupujące je odpowiednio, mające jednak
niewielkie zastosowanie w przypadkach flor innych stanowisk, jako, że stanowiska zazwyczaj
dość znacznie różnią się składem taksonomicznym. Autor podkreśla homeomorfię organów
wegetatywnych (tutaj liści), która powoduje sztuczne klasyfikowanie roślin na ich podstawie,
ale nie widzę, w jaki sposób proponowana metodologia miałaby rozwiązać ten problem.
Proponowany „klucz” do taksonów moim zdaniem ma tak małą ilość cech do rozpatrzenia, że
wystarczy do rozróżnienia nielicznej grupy taksonów i może być przydatny bardziej w
przypadku lokalnym niż uniwersalnym. Nie ma wielkiej szansy sprawdzenia się w bardziej
ogólnym przypadku, w próbie klasyfikacji zgeneralizowanej na dużą skalę.
Nie można jednak odmówić autorowi syntetycznego myślenia i prób ułatwiania pracy
systematyzacji taksonomicznej.
Trzecie podane osiągnięcie naukowe ma moim zdaniem najmocniejsze podstawy.
Prace systematyczne, aczkolwiek ostatnio niedoceniane w świecie naukowym, mają dużą
wartość poznawczą, dostarczają danych do badań paleoflorystycznych i wciąż pomagają w
doskonaleniu sytemu roślin kopalnych, który jest wyjątkowo trudny ze względu na słabą
poznawalność szczegółów morfologicznych liści i organów rozmnażania oraz zbyt słaby i
rozproszony zapis kopalny. Już sam w sobie opis flor z południowo-wschodnich (26
taksonów) oraz południowo-zachodnich rejonów Polski (35 taksonów) jest ważnym źródłem
danych, jako, że kredowe stanowiska są stosunkowo rzadkie i słabo poznane, a mają charakter
kluczowy do poznania mechanizmu ewolucji i rozprzestrzeniania się flor zawierających już
liczne okrytonasienne.
Studia taksonomiczne wraz z porównaniem z innymi florami oraz konkluzje
paleoklimatyczne częściowo wyprowadzone za pomocą analizy CLAMP, częściowo na
podstawie danych z literatury spełniają warunki dobrego i wyczerpującego opracowania flory
stanowisk z dwóch obszarów Polski.
Wszystkie trzy prace wybrane jako podsumowanie osiągnięć naukowych Habilitanta stanowią
wartościową całość i podkreślają kreatywne myślenie autora. Nie zawierają jednak
zasadniczych elementów nowatorskich czy wskazujących na oryginalność kierunku badań. W
dorobku paleobotanicznym składającym się z pięciu publikacji brak jest zdecydowanej linii
podkreślającej oryginalną koncepcję Autora, a wskazującej na perspektywy dalszego rozwoju
badanej dziedziny, co wydaje się konieczne dla samodzielnych pracowników naukowych.
Prezentowane osiągnięcie naukowe uważam za niewystarczające do nadania stopnia doktora
habilitowanego.
OCENA AKTYWNOŚCI NAUKOWEJ
Jak już wspomniałam w rozdziale poświęconym sylwetce i zainteresowaniom Habilitanta,
jego twórczość naukowa oprócz prac składających się na dorobek do habilitacji jest bardzo
różnorodna.
Ogółem od roku 2004 Habilitant opublikował 21 oryginalnych prac naukowych, 10 innego
typu komunikatów, sprawozdań i dyskusji, 17 komunikatów konferencyjnych, 9 recenzji
książek oraz był redaktorem jednej książki.
Zestawienie tematyczne oryginalnych prac naukowych pokazuje, że 8 publikacji jest o
tematyce paleozoologicznej (ramienionogi), 5 o tematyce paleobotanicznej (flory kredowe), 5
dotyczy botaniki współczesnej (głównie Orobanche) i 3 - geologii. Tematyki te różnią się
zasadniczo i wskazują na niebywale szerokie zainteresowania Habilitanta.
Ze względu na moją specjalność nie potrafię tutaj dokładnie ocenić dorobku Habilitanta w
zakresie paleozoologii, geologii czy botaniki współczesnej. Na podstawie publikacji można
stwierdzić jednak, że studia paleozoologiczne (zwłaszcza te dotyczące dewońskich
ramienionogów) mają o wiele poważniejszy charakter niż dotychczasowe studia
paleobotaniczne. W dorobku paleozoologicznym znajduje się kilka bardzo obszernych,
kompetentnych opracowań, które bardziej podkreślają zaplecze naukowe Habilitanta niż
prace paleobotaniczne. W pracach tych widać koncepcję badawczą, której brak w pracach
paleobotanicznych, oraz znacznie wyraźniejsze i definiowalne osiągnięcia naukowe.
Prace paleobotaniczne są nieliczne (2 oprócz pozycji przedstawionych jako podstawa
habilitacji), z tego tylko jedna jest jednoautorska, podczas gdy prac o ramienionogach
publikowanych wyłącznie przez Habilitanta jest więcej.
Dorobek z zakresu botaniki współczesnej nie jest zbyt obszerny, a tematyka dotyczy
szczegółowych badań nad rodzajem pasożytniczym Orobanche. Dwa opracowania mają
charakter florystyczny.
Recenzje książek również nie wykazują spójności – ich tematyka wykazuje takie same
rozbieżności tematyczne jak prace badawcze.
Bezprecedensową różnorodność zainteresowań i tematów badawczych Habilitanta
(poszczególne dziedziny są bardzo odległe jedna od drugiej) można by uważać za zaletę,
ponieważ świadczą o otwartym umyśle i szerokich horyzontach, ale może to być poważną
wadą, ponieważ aż taka różnorodność nie pozwala zgłębić tych dziedzin na poziomie
eksperta. Mam na myśli np. wydawanie opinii na temat osiągnięć naukowych w
postępowaniach doktorskich czy habilitacyjnych. Ponieważ badania na tematy z diametralnie
różnych dziedzin są prowadzone równolegle, nie wydaje się, żeby mogły prowadzić do
poważnych wyników.
Rozproszenie się na wiele dziedzin w dzisiejszych czasach nie gwarantuje takiej jakości
pracy, jaka jest wymagana od pracowników samodzielnych i nie stwarza warunków zyskania
autorytetu w którejkolwiek z badanych dziedzin. Nie daje też podstawy do przypuszczenia, że
jako pracownik samodzielny Habilitant będzie miał dość podstaw do prowadzenia i
promowania doktorantów. W jakiej dziedzinie?
Habilitant z pewnością rozporządza błyskotliwym i kreatywnym sposobem myślenia i
aktywnie reaguje na różne wydarzenia o charakterze ogólnym (listy do Nature). Jest to
właściwość cenna, ale wzmaga wrażenie chaosu w działalności Habilitanta.
DOROBEK DYDAKTYCZNY, ORGANIZACYJNY I POPULARYZATORSKI; PARAMETRY
NAUKOMETRYCZNE, UDZIAŁ W PROJEKTACH BADAWCZYCH.
Na dorobek dydaktyczny Habilitanta składa się jego działalność dydaktyczna na Wydziale
Geologii Uniwersytetu Warszawskiego w roku 1999, prowadzenie kursu z geologii ogólnej
dla studentów I roku oraz w 2012, ćwiczenia z paleobotaniki dla IV roku geologii. Od roku
2006 prowadzi wykłady z ewolucji roślin oraz od 2013 roku ćwiczenia seminaryjne z
przedmiotu Ewolucjonizm dla III roku studentów biologii Wydziału Rolnictwa i Biologii
SGGW.
W ramach zajęć dla Studium Doktoranckiego GEOBIOS przy Instytucie Paleobiologii PAN
w latach 2011-2012 miał 8 godzin wykładu o ewolucji roślin i roślinności na Ziemi.
Pełnił również funkcję współopiekuna Koła Naukowego Paleobiologów Terenowych UW
(2001-2005), oraz sprawował opiekę naukową nad studentem III roku wydziału Biologii UW
odbywającego praktykę w Instytucie Paleobiologii PAN.
Był recenzentem rozprawy habilitacyjnej (tematyka niewyszczególniona) i członkiem komisji
w przewodzie habilitacji na uniwersytecie w Lille, a także recenzentem pracy doktorskiej i
członkiem komisji w przewodzie doktorskim (tematyka niewyszczególniona) na
Uniwersytecie Karola w Pradze.
Na doświadczenie zawodowe składają się 4 stypendia: stypendium doktorskie Rządu
Republiki Francuskiej w Lyonie (przypuszczalnie paleozoologiczne) oraz 3 stypendia w
ramach programu Synthesys: 1 paleozoologiczne i w ostatnich latach 2 paleobotaniczne –
badanie kolekcji w muzeum Narodowym w Pradze i Muzeum Przyrodniczym w Sztokholmie.
Brał udział w wielu konferencjach krajowych i międzynarodowych, na dwóch krajowych był
proszony o wygłoszenie wykładu plenarnego.
Jest członkiem brytyjskiego Palaeontological Association i Société linnéenne de Lyon.
W ramach popularyzowania nauki wygłosił referat i dwukrotnie prowadził popularyzatorskie
zajęcia w gimnazjum w Krynicy Morskiej (oznaczanie współczesnych porostów oraz skały i
skamieniałości).
Habilitant był kierownikiem dwóch projektów badawczych z zakresu paleobotaniki i
wykonawcą w projekcie o tematyce geologiczno-paleontologicznej.
Impact Factor Habilitanta dotyczący działalności naukowej wynosi 13,114, pozostałych
publikacji (listy w Nature) - 74,533. Zachodzi pytanie, czy tego typu komentarze są
publikacją i powinny się wliczać w kategorię do naliczania IF, w porównaniu z artykułami
naukowymi publikowanymi w tym piśmie.
KONKLUZJA
Biorąc pod uwagę, że obszar badawczy Habilitanta został określony przez wybór publikacji z
dziedziny paleobotaniki (flory kredowe), z przykrością muszę stwierdzić, że na tym polu
osiągnięcia naukowe Pana dr Adama Tadeusza Halamskiego nie spełniają merytorycznych
wymagań określonych w artykułach 10 oraz 16 i 17 Ustawy o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki z dn. 14. 03. 2003, Dz.U. 65: 595, ze zm.
Dz.U. z 2005 r. 164: 1365 oraz w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z
dn. 01. 09. 2011 r. w sprawie kryteriów oceny osiągnięć osoby ubiegającej się o nadanie
stopnia doktora habilitowanego (Dz. U. z 2011 r., 196: 1165).
Rozdrobnienie się w zbyt szerokich zainteresowaniach Habilitanta spowodowało, że
przedstawione wyniki nie stanowią istotnego i nowatorskiego wkładu w badania
paleobotaniczne. Pozostają dobrymi i wartościowymi publikacjami i mogłyby stanowić tło do
dalszych, bardziej wnikliwych i kreatywnych badań. Zakres merytoryczny publikacji
przedłożonych jako osiągnięcie naukowe Habilitanta nie wykracza poza standartowy
warsztat.
Większa część dorobku naukowego dotyczy dziedziny niezwiązanej z tematyką, na podstawie
której wszczyna się przewód, chociaż wyniki w tej dziedzinie wydają się być lepsze i bardziej
uzasadniałyby uzyskanie stopnia. Jednak kompletna odmienność dziedzin, mimo, że obie
mieszczą się w zakresie geologii sprawia, że pozostały dorobek ma niewielki wpływ na ocenę
osiągnięć w wytypowanym obszarze.
Pozostała część dorobku dotycząca flory współczesnej w zupełności wykracza poza
dyscyplinę określoną we wniosku o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego, stąd
trudno je wogóle brać pod uwagę.
Podsumowując, uważam, że przedłożone materiały i osiągnięcia naukowe Habilitanta nie
spełniają kryteriów uzasadniających nadanie stopnia naukowego doktora habilitowanego.