Pobierz PDF

Krakowskie Studia Małopolskie
2013, nr 18
Marta Chechłowska-Lipińska
SPRAWOZDANIE Z I KONFERENCJI NAUKOWEJ
„PAMIĘĆ I POLITYKA HISTORYCZNA” PT. PAMIĘĆ
O WALCE Z TOTALITARYZMEM I ZNIEWOLENIEM.
MIĘDZY MARTYROLOGIĄ A TRIUMFALIZMEM.
Dnia 18 kwietnia 2013 roku w Toruniu miała miejsce I Konferencja Naukowa
„Pamięć i Polityka Historyczna” pt. Pamięć o walce z totalitaryzmem i zniewoleniem. Między martyrologią a triumfalizmem, organizowana przez Wydział
Politologii i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Wydarzenie to powstało we współpracy z Europejskim Centrum Solidarności
oraz Instytutem Pamięci Narodowej. Celem Konferencji było zainicjowanie
dyskusji umiejscowionej w jednym z najistotniejszych w ostatnich latach obszarów nauk społecznych. Tematyka polityki historycznej zajmuje bowiem
– co podkreślali organizatorzy – szczególną pozycję, zarówno w naukowym
dyskursie międzynarodowym, jak i w praktyce politycznej. Poruszana podczas
konferencji problematyka dotyczyła przede wszystkim pamięci o walce o wolność w obliczu totalitaryzmów i dyktatur oraz zagadnienia związane z indywidualnymi, rodzinnymi i lokalnymi aspektami pamięci. Drugi nurt istotny dla
rozważań stanowiła kwestia praktycznego wykorzystywania narzędzia, jakim
jest polityka historyczna, zwłaszcza w polskim wymiarze.
Część plenarną konferencji rozpoczęła dr Katarzyna Kącka, kierownik naukowy konferencji, która oficjalnie rozpoczęła obrady i przywitała gości. Następnie wystąpił prof. Roman Bäcker, dziekan Wydziału Politologii i Studiów
Międzynarodowych, który jako organizator konferencji podkreślił doniosłe
znaczenie tego wydarzenia, ale także poruszanej podczas obrad problematyki.
Część merytoryczna konferencji podzielona została na obrady plenarne
oraz dwie sekcje panelowe. Sekcję plenarną rozpoczęło wystąpienie prof. dr.
hab. Wojciecha Polaka z Europejskiego Centrum Solidarności zatytułowane
Sprawozdanie z I konferencji naukowej...
463
Nauczanie historii jako element wychowania patriotycznego. Prelegent zwrócił
uwagę na wyjątkowe znaczenie nauczania historii nie tylko w wychowaniu
patriotycznym, ale w samych wychowaniu jako takim. Próbował prześledzić
różne prezentowane podejścia do tej kwestii, a także, co najważniejsze polskie
doświadczenia. Na ile nauczyciele, osoby mające wpływ na program nauczania
rozumieją jak wielka odpowiedzialność za wychowanie młodego pokolenia na
nich ciąży.
W następnej kolejności głos zabrał dr hab. Tomasz Chincińki z Muzeum
II wojny światowej, który wygłosił referat pt. Współczesny wymiar pamięci
o II wojnie światowej. Autor omawiał jakie wyobrażenie o II wojnie światowej posiada pokolenie, które nie zna jej bezpośrednio. A także w jaki sposób
zmieniła się pamięć o tym wydarzeniu. Ostatni, w części plenarnej, wystąpił
dr Łukasz Michalski z Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej
w Warszawie z referatem zatytułowanym Edukacja historyczna jako element
polityki historycznej Państwa Polskiego. Prelegent starał się pokazać znaczenie
historii i jej programu w kształtowaniu polityki historycznej w Polsce.
Ze względu na mnogość referatów w częściach panelowych, szczegółowo
omówione zostaną tylko niektóre z nich. W panelu Polski wymiar polityki historycznej rozważano takie zagadnienia, jak: Pamięć i polityka historyczna na
przykładzie walki z legendą powstania warszawskiego (1945–1989) (dr hab.
Jacek Sawicki), Konflikt pamięci i historii na podstawie szacowanej liczby ofiar
terroru niemieckiego na Pomorzu Gdańskim (dr Tomasz Ceran, czy Żołnierze
kontra politycy – pamięć I wojny światowej a dyskusja nad wewnętrzną sytuacją Polski w latach 1920–1926 (mgr Joanna Urbanek). Na dłuższe omówienie
zasługuje referat mgr Maryanny Prokop pod tytułem Pamiętać o przeszłości,
lecz myśleć o przyszłości. Polityka historyczna Polski wobec Ukrainy. Autorka
w swoim wystąpieniu podkreślała, że mimo sukcesywnego dialogu pomiędzy
Polską a Ukrainą, wielu postulatów o wybaczeniu i pojednaniu, na współczesne stosunki polsko-ukraińskie nadal rzutują kwestie historyczne. Najwięcej
kontrowersji po obu stronach polsko-ukraińskiej granicy, obok Akcji „Wisła”,
wydarzeń w Pawłokomie oraz trudności związanych z odbudową Cmentarza Orląt Lwowskich, budzą wydarzenia z 1943 roku określane w Polsce jako
„rzeź wołyńska”, a na Ukrainie jako „wołyńska tragedia”. Autorka wyjaśnia, że
odmienność nazewnictwa nie wynika z różnic językowych, lecz odmiennego
postrzegania przez oba narody konfliktu między nimi w XX wieku. Każda ze
stron forsuje swoją wersję przebiegu wydarzeń, co budzi najwięcej kontro-
464
Marta Chechłowska-Lipińska
wersji. Celem referatu była więc próba przedstawienia polemiki istniejących
poglądów dotyczących wydarzeń z 1943 roku, zarówno po stronie polskiej,
jak i ukraińskiej oraz ukazanie w jaki sposób one kształtują polską politykę
historyczną wobec Ukrainy.
Panel zatytułowany „Kształtowanie pamięci w okresie PRL” otworzyło wyjątkowo interesujące wystąpienie dr Małgorzaty Czarneckiej z Uniwersytetu Wrocławskiego pt. Zniekształcenia pamięci autobiograficznej w kontekście
wspomnień z czasu PRL oraz jego interpretacji. Autorka zaprezentowała wyniki
przeprowadzonych przez siebie badań na temat tego, w jaki sposób współcześnie odnosimy się do lat naszej młodości, czy dzieciństwa przypadające na lata
poprzedniego reżimu. Odczucia ankietowanych porównała z rzeczywistymi
informacjami o poziomie życia w PRL. Nie dziwi fakt, że z przeprowadzonych badań wynika, iż w ubiegłym systemie szynka smakowała dużo lepiej
niż dzisiaj, a czekolada była słodsza. Prelegentka podkreśla, że nasza pamięć
autobiograficzna jest w znacznym stopniu zniekształcona zarówno za sprawą
idealizowania lat młodości, a także swoistego kontekstu sytuacyjnego. Dobrze
wiemy, że takie produkty, jak szynka czy czekolada nie były ogólnie dostępne.
Dlatego, gdy sporadycznie pojawiały się na naszych stołach ich smak wydawał
się nam bardziej wyjątkowy, niż był w rzeczywistości. Dzisiaj, gdy na półkach
sklepowych jest pod dostatkiem wszystkiego, nawet nie zwracamy uwagi na
smak tego co jemy. Chociaż referat dotyczył głównie produktów żywnościowych, to jednak rzuca istotne światło na pamięć autobiograficzną. Większość
z nas ma bowiem tendencje do zniekształcania swoich wspomnień, a tym samym interpretacja oparta na nich nie będzie odzwierciedlać rzetelnego obrazu rzeczywistości. Pozostali uczestnicy mówili o: Kształtowaniu świadomości
historycznej młodego pokolenia w okresie stalinowskim na przykładzie junaków
Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” (dr Radosław Gross), Pamięci o bitwach tomaszowskich 1939 roku w okresie PRL (dr Marcin Paluch), czy Polskich
tradycjach historycznych i militarnych w pamięci zbiorowej Polaków w świetle
badań OBOP w latach 1958–1989 (dr Łukasz Polniak).
Bardzo urozmaicone zagadnienia prezentowano w panelu zatytułowanym
„Filozoficzne kreacje pamięci historycznej”. Pierwszym prelegentem, który
zabrał głos był dr hab., prof. UMCS Waldemar Paruch. Jego wystąpienie nosiło
tytuł Autorytarna zapora przed totalitaryzmem w Europie – refleksje o pamięci
i manipulacji w XX wieku. Prof. Paruch jest znawcą problematyki autorytarnej,
zwłaszcza okresu pierwszej połowy XX wieku. Jego wystąpienie dotyczyło spo-
Sprawozdanie z I konferencji naukowej...
465
sobu prezentacji systemów autorytarnych i problemów definicyjnych związanych z tym pojęciem. Autor zestawił różne definicje autorytaryzmu i zauważył
jak nieostra, a jednocześnie bardzo intuicyjna jest definicja autorytaryzmu,
a także jak wielkie znaczenie w definicji reżimu mają porównania z systemami
totalitarnymi. Wielu autorów ulega bowiem emocjonalnym wpływom i dokonuje wręcz manipulacji w prezentowaniu historii, która to – zdaniem prof.
Parucha – jest niedopuszczalna.
Obrady w omawianym panelu zakończył referat wygłkoszony przez magister Bogusława Kosela, pod tytułem Misja Muzeum Pamięci Sybiru, głos
w dyskusji o potrzebie dążenia do równowagi między triumfalizmem a martyrologią. Było to wyjątkowe wystąpienie, ponieważ w oparciu o tło historyczne,
czyli represje stalinowskie z lat 1940–1941 wobec ziem II Rzeczypospolitej
zaanektowanych przez ZSRR, przedstawiono doniosłe znaczenie powstającego Muzeum Pamięci Sybiru. Pomysłodawcy tego przedsięwzięcia pragną
upamiętnić osoby, którym przyszło zmierzyć się z okrutnym losem i przypomnieć te tragiczne wydarzenia. Muzeum skierowane będzie zarówno do
Sybiraków – bezpośrednich uczestników omawianych wydarzeń, jak i, a może
przede wszystkim, współczesnych odbiorców, którym warto przekazać tą wiedzę. Muzeum będzie ukazywać nie tylko dramat wywózek, których doświadczyli Polacy i inne narody tej części Europy, lecz również będzie zajmować się
działalnością naukową, badawczą czy dobrowolnym osadnictwem. Interesujący jest fakt, że misją Muzeum Pamięci Sybiru jest dokumentowanie dziejów
zesłań oraz dobrowolnego osadnictwa Polaków i innych narodów na ziemiach
dawnego Imperium Rosyjskiego oraz Związku Sowieckiego od XVII wieku do
czasów współczesnych.
Po referatach wygłoszonych we wszystkich panelach odbyły się ożywione
dyskusje, kontynuowane jeszcze w kuluarach podczas bankietu. Świadczy to
o doniosłości i żywotności rozważanej podczas konferencji tematyki. Miejmy
nadzieję, że organizatorzy pokuszą się ponownie o organizację równie interesującej konferencji.