Receptura półst.qxd

Spis treœci
SPIS TREŒCI
Wstêp
.....................................................
11
Od Autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
Rozdzia³ I
PÓ£STA£E PREPARATY DO STOSOWANIA NA SKÓRÊ
W FARMAKOPEI POLSKIEJ IX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
Rozdzia³ II
MAŒCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
1. Systematyka i charakterystyka pod³o¿y maœciowych . . . . . . . . . . . . . .
1.1. Pod³o¿a lipofilowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.1. Wp³yw cieczy lipofilowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.2. Wp³yw wody i cieczy hydrofilowych . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Pod³o¿a absorpcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2.1. Euceryna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Pod³o¿a emulsyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.1. Pod³o¿a o charakterze emulsji typu w/o . . . . . . . . . . . . . .
1.3.2. Pod³o¿a o charakterze emulsji typu o/w . . . . . . . . . . . . . .
1.4. Pod³o¿a rozpuszczalne w wodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Rozpuszczalnoœæ i dyfuzja substancji leczniczych w ró¿nych
pod³o¿ach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
20
21
22
23
24
26
26
27
27
28
5
Spis treœci
3. Podstawowe czynnoœci zwi¹zane z przygotowaniem pó³sta³ych
postaci leków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Ogrzewanie, stapianie i sch³adzanie pod³o¿a . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Rozdrabnianie i lewigacja sk³adników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Wprowadzanie substancji leczniczych do pó³sta³ych postaci leków . .
4.1. Maœci przygotowane metod¹ mieszania mechanicznego
w sta³ej temperaturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.1. Leki rozpuszczalne w pod³o¿u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.1.1. Leki p³ynne rozpuszczalne w pod³o¿u . . . . . . . . .
4.1.1.2. Leki pó³sta³e rozpuszczalne w pod³o¿u . . . . . . . .
4.1.1.3. Leki sta³e rozpuszczalne w pod³o¿u . . . . . . . . . . .
4.1.2. Leki nierozpuszczalne w pod³o¿u . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.2.1. Leki p³ynne nierozpuszczalne w pod³o¿u . . . . . . .
4.1.2.2. Leki pó³sta³e nierozpuszczalne w pod³o¿u . . . . . .
4.1.2.3. Leki sta³e nierozpuszczalne w pod³o¿u . . . . . . . .
4.1.3. Maœci przygotowane z wiêksz¹ iloœci¹ leków . . . . . . . . . . .
4.2. Maœci przygotowane metod¹ stapiania i mieszania na ciep³o . . .
4.2.1. Leki rozpuszczalne w pod³o¿u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.2. Leki nierozpuszczalne w pod³o¿u . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.3. Maœci przygotowane z wiêksz¹ iloœci¹ leków . . . . . . . . . . .
31
31
33
39
39
39
39
40
40
41
41
41
42
42
43
44
44
45
Rozdzia³ III
KREMY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
1. Definicja i podzia³ kremów wed³ug Farmakopei Polskiej IX . . . . . . .
2. Mikrostruktura kremów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Kremy typu w/o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Wp³yw ró¿nych czynników na kremy typu w/o . . . . . . . . . . . . . .
3.1.1. Stosunki objêtoœciowe faz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.2. Sk³ad fazy rozpraszaj¹cej i rozproszonej . . . . . . . . . . . . . .
3.1.3. Substancje strukturotwórcze i ¿eluj¹ce . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.4. Emulgatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Kremy typu o/w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Wp³yw ró¿nych czynników na kremy typu o/w . . . . . . . . . . . . . .
4.1.1. Stosunki objêtoœciowe faz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.2. Sk³ad fazy rozproszonej i rozpraszaj¹cej . . . . . . . . . . . . . .
4.1.3. Substancje strukturotwórcze i ¿eluj¹ce . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.4. Emulgatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Pod³o¿a kremowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1. Pod³o¿a kremowe typu o/w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
48
49
49
49
50
51
52
53
53
53
54
56
57
57
57
6
Spis treœci
5.2. Pod³o¿a kremowe typu amfifilowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3. Pod³o¿a kremowe typu w/o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Problemy technologiczne i ich rozwi¹zywanie w recepturze kremów
6.1. Zmiana konsystencji kremów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2. Kremy otrzymywane przez mechaniczne mieszanie
w temperaturze pokojowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3. Kremy otrzymywane metod¹ stapiania i mieszania sk³adników . .
7. Zasady wprowadzania substancji leczniczych do kremów . . . . . . . . .
59
60
63
63
64
64
65
Rozdzia³ IV
PASTY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
Rozdzia³ V
¯ELE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75
1. Definicja i podzia³ ¿eli wed³ug Farmakopei Polskiej IX . . . . . . . . . . .
1.1. Hydro¿ele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.1. Hydro¿ele przygotowane z pochodnymi celulozy . . . . . . .
1.1.2. Hydro¿ele przygotowane z karbomerami . . . . . . . . . . . . .
1.2. Organo¿ele (oleo¿ele) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. ¯ele mieszane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75
76
77
79
83
85
Rozdzia³ VI
ROZCIEÑCZANIE POD£O¯AMI I MIESZANIE PÓ£STA£YCH
POSTACI LEKÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Problemy farmaceutyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1. Dodawanie pod³o¿a zmieniaj¹cego rozpuszczalnoœæ substancji
czynnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Mieszanie pod³o¿y, maœci i kremów o przeciwstawnych typach .
1.3. Dodawanie pod³o¿a o nieodpowiednim pH . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Problemy biofarmaceutyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Problemy mikrobiologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
89
91
92
94
95
96
99
Rozdzia³ VII
KONSERWACJA PRZECIWDROBNOUSTROJOWA . . . . . . . . . . . . . 101
1. Œrodki konserwuj¹ce w pó³sta³ych postaciach leku . . . . . . . . . . . . . . . 102
2. Uk³ady samokonserwuj¹ce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
3. AktywnoϾ wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
7
Spis treœci
4. Wp³yw pH na aktywnoœæ przeciwdrobnoustrojow¹ œrodków
konserwuj¹cych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
5. Konserwowanie uk³adów wielofazowych (kremów) . . . . . . . . . . . . . . 110
Rozdzia³ VIII
KONTROLA I METODY BADANIA PÓ£STA£YCH POSTACI LEKU
RECEPTUROWEGO W APTECE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Pomiar masy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Barwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Test p³ytkowy do oceny jednorodnoœci preparatu . . . . . . . . . . . . . . . .
Pomiar pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Oznaczanie zdolnoœci absorbowania wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pomiar stopnia rozdrobnienia substancji leczniczych rozproszonych
w maœci metod¹ mikroskopow¹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Kontrola wielkoœci cz¹stek substancji leczniczych rozproszonych
w maœci metod¹ grindometryczn¹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Oznaczanie typu emulsji w pó³sta³ych postaciach leków . . . . . . . . . .
8.1. Metoda organoleptyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.2. Metoda zwil¿ania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.3. Metoda rozcieñczeñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.4. Metoda wskaŸnikowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9. Sensoryczne badanie kremów – ocena jakoœciowa . . . . . . . . . . . . . . .
116
117
117
118
118
119
119
120
120
120
121
121
122
Rozdzia³ IX
TRWA£OŒÆ I WA¯NOŒÆ PÓ£STA£YCH POSTACI LEKÓW . . . . . . 125
1. Podstawowe pojêcia i definicje dotycz¹ce trwa³oœci i wa¿noœci
leków recepturowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Ustalenie optymalnej iloœci trwa³ego leku recepturowego na czas
trwania kuracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Czynniki wp³ywaj¹ce na trwa³oœæ pó³sta³ych leków recepturowych . . .
3.1. Trwa³oœæ pod³o¿a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Trwa³oœæ substancji leczniczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Okresy przydatnoœci do u¿ycia pó³sta³ych leków recepturowych . . . .
5. Inne sposoby wyznaczania okresów przydatnoœci do u¿ycia pó³sta³ych
leków recepturowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8
125
127
131
131
133
134
136
Spis treœci
Rozdzia³ X
RECEPTURA PÓ£STA£YCH POSTACI WYBRANYCH
SUBSTANCJI LECZNICZYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Ditranol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Erytromycyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metronidazol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mocznik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prednizolon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Progesteron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Witaminy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
139
142
145
149
153
156
157
Rozdzia³ XI
LEKSYKON TECHNIK I PROCEDUR PRZYGOTOWANIA
PÓ£STA£YCH POSTACI LEKÓW Z SUBSTANCJI LECZNICZYCH
STOSOWANYCH W RECEPTURZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Wykaz tabel i rysunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Piœmiennictwo
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
9