Wirtualność jako przyszłość mediów

samością płci. Genderowe konstrukcje męskości / kobiecości okazują się bowiem bazować na podobnych założeniach w reklamie
czy też pornografii. Ich zrozumienie może ułatwić dokładny opis
przemian, którym podlegają współczesne społeczeństwa Zachodu.
Bo jak się okazuje nawet reklama mydła „Dava” mówi nam coś
o problemach ponowocześności. Nawet jeśli obraża i kłamie.
Kowalczyk Izabela (2003): Kobieta w reklamie (w:) http://
free.art.pl/konsola/konsola.htm?teksty/o_reklamie_main.htm
Radkiewicz Małgorzata (2003): Gender w kulturze popularnej. Kraków: Rabid.
Taszycka Anna (2004): Kategoria gender w oczach dziecka (w:)
Małgorzata Radkiewicz (red.) Gender. Konteksty. Kraków: Rabid.
Bibliografia:
Bauman Zygmunt (1995). Ciało i przemoc w obliczu ponowoczesności. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Beynon John (2002). Masculinities and culture. Buckingham
/ Philadelphia: Open University Press.
Buckley Sandra (1998). Penguin in Bondage (w:) Nicholas Mirzoeff (red.) The Visual Culture Reader. London: Routledge.
*Część niniejszego tekstu poświęcona pornografii opiera na referacie wygłoszonym przeze mnie podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej „Porozmawiajmy o płci. Wybrane zagadnienia
płci i rodzaju w naukach społecznych i humanistycznych.” Kraków, 22-24 października 2004. Organizator: Polskie Stowarzyszenie Studentów i Absolwentów. Analiza została oddana do recenzji
i może zostać wydana w publikacji pokonferencyjnej. Długość oryginalnego tekstu wynosi 3500 wyrazów (25 tysięcy znaków).
Joanna Walewska
Wirtualność jako przyszłość mediów
Spojrzenie estetyczno-filozoficzne
Poniższy artykuł składa się z trzech części. Pierwsza - poświęcona skonstruowaniu definicji rzeczywistości wirtualnej, do której będę się odwoływać w trakcie, by zneutralizować poliwalencję tego wyrażenia lub raczej pokazać, że
w pewnych granicach nie sprawia ona kłopotów. Zajmę się
również estetyką i ontologią wirtualności, ponieważ są to
dwie dziedziny kryjące w sobie ogromny potencjał, który
może być wykorzystany, aby lepiej naświetlić zagadnienie,
jakim jest wirtualność. Mam nadzieję, że uda mi się nakreślić horyzont, w którym nie jest ona jedynie przedmiotem
badań nauk o mediach, ale również estetyki oraz filozofii.
Wolfgang Welsch na temat konstytuowania rzeczywistości
przez media pisze: „Obrazy, których dostarczają nam media, nie
stanowią już dokumentalnej gwarancji realności, ponieważ w dalekiej mierze są zaaranżowane, sztuczne, prezentowane tak, jak
rzeczywistość wirtualna. Rzeczywistość prezentowana przez media staje się ofertą, która aż po swoją substancję jest wirtualna,
manipulowana, modelowana estetycznie”.1
Abstrahując całkowicie od opinii wyrażonej przez estetyka,
warto zastanowić się, dlaczego użył on sformułowania rzeczywistość wirtualna. Oczywiście jest to tylko niewielki fragment artykułu na temat procesów estetyzacji we współczesnym świecie,
ale w podanym przez niego kontekście, VR byłaby synonimem
estetyzacji, odrealnienia realności, symulacji, zaaranżowania,
modelowania estetycznego i manipulowania. Fragment ten wywołuje mój sprzeciw. Jeśli pod pojęciem rzeczywistości wirtualnej zaczniemy rozumieć wszystko, co wydaje się nam sztuczne,
rozmyje się jego moc i nośność. Jeśli pojęcie oznacza wszystko,
tak naprawdę nic nie uchwytuje. W tym sensie nawet „rzeczywistość” potrzebuje opozycyjnego pojęcia.
Dotąd brak jeszcze dobrze skonstruowanej definicji VR, co
więcej, nie jestem pewna, czy taka definicja jest w ogóle możliwa. Wirtualność obejmuje bowiem szereg zjawisk, które nie pozwalają się łatwo zaklasyfikować: od zręcznościowych gier kom-
puterowych poczynając, na systemach umożliwiających całkowite zanurzenie kończąc. Poza tym ciągle jesteśmy świadkami jej
rozwoju. Można się nawet zastanowić, czy badanie czegoś, co
nie do końca się jeszcze ukształtowało, ma sens? Wydaje się, że
tak. Należy się jednak liczyć z porażką, ponieważ przyszłość może sfalsyfikować stawiane dzisiaj tezy.
Skonstruowanie definicji nie jest rzeczą prostą. Jednocześnie
jestem przekonana, że potoczne rozumienie zjawiska nie powinno przenikać do rozważań teoretycznych. Faktem jest, że nie istnieje powszechne doświadczenie rzeczywistości wirtualnej, do
którego można się odwołać. Definicja ostensywna nie jest zatem
wystarczająca. Z drugiej strony bardzo trudno byłoby zbudować
definicję klasyczną, ponieważ wirtualność może być rozważana
wieloaspektowo. Należy wziąć pod uwagę, jak jest percypowana przez swoich użytkowników, a także jej techniczne uwarunkowania.
Zatem wcześniejsze próby stworzenia definicji rzeczywistości
wirtualnej możemy podzielić na trzy rodzaje: skupiające się na
technicznym aspekcie zjawiska, zajmujące się raczej jego psychologicznymi aspektami lub próbujące wymienić cechy konstytutywne VR. Może to doprowadzić do prawdziwego zamętu terminologicznego. Niewtajemniczony może czuć się zagubiony
w gąszczu specjalistycznego słownictwa.
Definicja, którą proponuję będzie miała charakter normatywny, ale pozostanie otwarta na nowości uzależnione od postępu
w badaniach i rozwoju VR. Chodzi o takie dookreślenie dziedziny, aby w jej obrębie mogły się znaleźć wszystkie technologie związane z VR. Powinno się jednak uwzględnić czynnik psychologiczny pozwalający na „zanurzenie się”. W „Dociekaniach
filozoficznych” Wittgenstein pokazuje, na czym polega specyfika „gier językowych”. Według niego niezbędna jest jednoznaczność, koherencja uzusów. Nie musi ona wynikać z jednolitej
istoty, ponieważ może opierać się na semantycznym przecinaniu
się jednego sposobu użycia z innym, tak że: „Widzimy skompli-
20