SPRAWOZDANIA Czynna ochrona żółwi – nauka poprzez

SPRAWOZDANIA
Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (2): 173–174, 2011
Czynna ochrona żółwi – nauka poprzez praktykę
Ac�ve protec�on of turtles – learning from experience
SŁAWOMIR MITRUS
Zakład Ewolucji i Ekologii Zwierząt, Katedra Biosystematyki
Uniwersytet Opolski
45-052 Opole, ul. Oleska 22
e-mail: [email protected]
W dniach 7–12 lipca 2010 roku w Providence
(Rhode Island, USA) odbyła się konferencja Joint
Meeting of Ichthyologists and Herpetologists
zorganizowana przez amerykańskie organizacje ichtiologiczne i herpetologiczne American Elasmobranch Society, American Society
of Ichthyologists and Herpetologists, Herpetologists’ League oraz Society for the Study of
Amphibians and Reptiles. W spotkaniu uczestniczyło ponad 1000 naukowców z 26 krajów.
Wygłoszono 495 referatów i zaprezentowano
229 posterów. Tematyka wystąpień dotyczyła
głównie problemów systematyki, zróżnicowania genetycznego, ekologii i historii życiowych
oraz ochrony ryb, płazów i gadów.
W ramach konferencji zorganizowano
osiem specjalistycznych sympozjów, z których
jedno – zorganizowane przez dra Russella
Burke’a (Department of Biology, Hofstra University) – było poświęcone czynnej ochronie
żółwi (Head-starting turtles – learning from
experience). Podczas całodniowego sympozjum
omówiono programy czynnej ochrony żółwi,
w ramach których młode osobniki są przetrzymywane w sztucznych warunkach w pierwszym okresie życia, po czym – większe i silniejsze
– wypuszczane do środowiska naturalnego. Tego
typu programy rozpoczęto w latach 50. XX wieku dla żółwi morskich, w późniejszym okresie
tę metodę wykorzystywano także do ochrony
żółwi słodkowodnych i lądowych. Dobrze
przyjęta początkowo metoda ochrony, zaczęła
być krytykowana od początku lat 90. XX wieku. Zwrócono wtedy uwagę, że brakuje empirycznych danych świadczących o skuteczności
przeprowadzonych działań, a w przypadkach
wielu programów nawet nie podjęto prób ich
oceny. Równocześnie za pomocą modeli matematycznych wykazano, że ochrona młodych
osobników jest mało skuteczna, a najlepsze
efekty powinna przynieść ochrona osobników
dojrzałych płciowo (por. Klemens 2000; Mitrus
2005; Crump, Donnelly 2010). Po kilkunastu
latach danych empirycznych o efektach czynnej
ochrony żółwi przybyło, niemniej wciąż są one
nieliczne i niejednoznaczne. Z tego powodu dr
Russell Burke zorganizował spotkanie naukowców z całego świata w celu przedyskutowania
dostępnych danych.
Na sympozjum wygłoszono 21 referatów
dotyczących czynnej ochrony żółwi słodkowodnych i lądowych (żółwie morskie w tematyce
referatów pominięto). W kilku referatach zaprezentowano jedynie opisy programów ochrony,
bez danych mogących świadczyć o skuteczności /braku skuteczności zastosowanych metod.
W kilku innych wystąpieniach zaprezentowano
nowe dane empiryczne o przeżywalności żółwi
w warunkach naturalnych, ale na ich podstawie
nie ma możliwości stwierdzenia, czy zastosowana metoda ochrony w określonych przypadkach
okazała się skuteczna. Z kolei zaprezentowane
nowe wyniki modelowania dynamiki populacji sugerują niską skuteczność tej metody (tego
173
Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 2, 2011
typu wnioski na podstawie modelowania znane są od lat 90. XX wieku; np. Heppell 1998).
W referatach zwracano również uwagę na pewne niebezpieczeństwa związane z programami,
w ramach których w niewoli przetrzymuje się
młode zwierzęta (transfer chorób, trudności
zprzystosowaniem się osobników do warunków
naturalnych, próby powrotu wypuszczanych
żółwi do obszarów hodowli).
W kilku wystąpieniach podkreślono aspekt
edukacyjny programów czynnej ochrony
–wzrost świadomości społecznej i w związku
z tym łatwiejszą ochronę osobników dojrzałych płciowo i środowiska życia. Z pewnością
jest to zaleta tej formy ochrony.
Conservation biology (biologiczne podstawy
ochrony przyrody) jest uważana za dziedzinę
kryzysową (Soulé 1985) – w wielu przypadkach
konieczne jest podejmowanie zdecydowanych
działań ochronnych bez dokładnej wiedzy o historii życiowej gatunku oraz danych demograficznych określonej populacji. Jest to uzasadnione w szczególnych sytuacjach, na przykład
gdy zagrożony wyginięciem (zanikiem) gatunek
albo populacja jest szczególnie cenna ze względu na ochronę zmienności genetycznej. Często
jednak, w przypadkach wielu programów czynnej ochrony żółwi, podejmuje się działania bez
wcześniejszych prób zebrania nawet podstawowych danych o ekologii i obecnej sytuacji. Wielu
herpetologów uważa, że mogą one przynieść pozytywne rezultaty, ale możliwe, że niebezpieczeństwa przeważają nad potencjalnymi korzyściami.
Dlatego też kontynuowanie tej formy ochrony
jest uzasadnione w przypadku, gdy nie ma możliwości zastosowania innych form ochrony populacji (należy pamiętać, że u żółwi wysoka śmiertelność młodych osobników jest zjawiskiem naturalnym). Równocześnie tego typu działania
powinny być zaplanowane jako eksperymenty
naukowe, by móc zebrać dane o skutkach przeprowadzonych działań dla populacji.
174
Wciąż brakuje danych potwierdzających
skuteczność czynnej ochrony żółwi z przetrzymywaniem młodych osobników w sztucznych warunkach w pierwszym okresie życia.
Równocześnie w ramach wielu (większości?)
obecnie prowadzonych programów nie są gromadzone dane mogące poszerzyć wiedzę o tej
formie ochrony. Monitoring w tego typu programach jest trudny z uwagi na długowieczność
oraz późne dojrzewanie płciowe żółwi, niemniej jest konieczny w celu oszacowania efektów. Na wspomnianym sympozjum naukowcy
wielokrotnie podkreślali, że metoda powinna
być stosowana ostrożnie i tylko w przypadkach,
gdy inne metody (głównie ochrona osobników
dojrzałych płciowo oraz środowiska życia żółwi) nie mogą przynieść oczekiwanych rezultatów. Artykuły przygotowane na podstawie
wygłoszonych referatów oraz przez osoby zainteresowane tą tematyką, które nie miały możliwości uczestnictwa w spotkaniu, zostaną opublikowane w „Herpetological Conservation
and Biology” (http://www.herpconbio.org)
w 2011 roku.
PIŚMIENNICTWO
Crump M.L., Donnelly M.A. (red.). 2010. Abstracts
for the 2010 Joint Meeting of Ichthyologists &
Herpetologists. Providence, Rhode Island.
Heppell S.S. 1998. Application of life-history and
population model analysis to turtle conservation. Copeia 2: 367–375.
Klemens M.W. (red.). 2000. Turtle conservation.
Smithsonian Institution Press, Washington and
London.
Mitrus S. 2005. Czynna Ochrona żółwia błotnego
– skuteczna metoda ochrony czy eksperyment?
Chrońmy Przyr. Ojcz. 61 (4): 59–72.
Soulé M.E. 1985. What is Conservation Biology?
BioScience 35: 727–734.