Główne kierunki zmian we współczesnym polskim modelu

Główne kierunki zmian we współczesnym polskim modelu nauczania i wychowania
– Jolanta Szura, Gimnazjum nr 6 w Tarnowie.
Od jednorodności do różnorodności w działaniu.
Reforma oświaty rozpoczęta 1 września 1999 roku, tworząc nową historyczną
rzeczywistość edukacyjną dała dyrektorom powołanych do życia gimnazjów możliwość
wykreowania przy współpracy rad pedagogicznych, rodziców i uczniów – szkoły, która
odpowiadać ma wspólnie wypracowanej wizji wynikającej z potrzeb społeczności szkolnej,
zasobów środowiska lokalnego oraz dostosowanej do dokonujących się przeobrażeń w
rzeczywistości polskiej i europejskiej. Oparcie koncepcji pracy gimnazjum na wypracowanej
wizji, wynikającej z wyobrażeń o idealnej szkole, możliwość modyfikowania jej
w trakcie realizacji, przypisanie szkole konkretnej wizji, by mogli utożsamiać się
z nią wszyscy, którzy tworzą szkolną społeczność, wreszcie praca nad programem szkoły,
będącym swoistą umową społeczną organizującą szkolną społeczność wokół celów, które
uznaje za własne i godne realizacji - to nowy wymiar polskiej oświaty, zbieżny z
funkcjonującym od lat w wielu krajach europejskich.
Główną ideą polskiej reformy edukacyjnej jest rozwój osobowy ucznia. Zapis ten otwiera perspektywę
filozoficzną i społeczną programu wychowawczego, osadza ją w nurcie personalizmu. W edukacji
personalizacja
oznacza
przyznanie
szkole
autonomii
w
programowaniu
i
podejmowaniu
działalności edukacyjnej. Jak ważne jest odejście w wychowaniu od indoktrynacji ideologicznej i zwrócenie się
w pedagogice ku personalistycznej koncepcji człowieka wyjaśniają słowa Papieża – Polaka: „Osoba
i społeczeństwo pozostają ze sobą w relacji współzależności i wzajemności. Wszystko , cokolwiek czyni się na
rzecz osoby, jest także dobrem wyświadczonym społeczeństwu, wszystko zaś, co się czyni na rzecz
społeczeństwa, obraca się na pożytek osoby”. Uwzględnienie tego stanowiska w koncepcji pracy szkoły oznacza
traktowanie wychowanka jako osoby będącej podmiotem wychowania. Uczeń – wychowanek musi być
dostrzegany w wielu wymiarach, przy równoczesnym traktowaniu go jako zintegrowanej całości. Integralne
widzenie ucznia umożliwia mu pełny rozwój osobowości, nie ogranicza się tylko do zwykłego zdobywania przez
niego wiedzy, ale przenika także na pole uczuciowości i woli. Wychowanie osobowe zaś prowadzi do
wyzwolenia u młodego człowieka poczucia więzi i przynależności do własnego narodu, otwartości wobec
innych narodów, powinno przygotowywać go do uczestnictwa w życiu społecznym, w gospodarce i kulturze
swego kraju.
Kluczem do rozumienia kierunków i celów zmian w systemie polskiej edukacji jest pojęcie jakości.
Szkoła jakości, to taka, która rozeznaje oczekiwania i potrzeby potencjalnych klientów i szkolnej społeczności,
dostosowuje do nich swą ofertę edukacyjną, wciąż diagnozuje realizację przyjętych kierunków rozwoju,
modyfikuje je w zależności od wyników ewaluacji oraz podnosi skuteczność pracy we wszystkich obszarach.
Ten dynamiczny model działań edukacyjnych oparty jest na mechanizmie sprzężeń zwrotnych. Każda sytuacja,
każda informacja podlega analizie i służy do korygowania i wzmacniania całego organizmu, jakim jest szkoła.
Edukacja przeszła od jednorodności do różnorodności.
Szkoła musi być dobra.
Wprowadzone zostały definicje dobrej szkoły i dobrej placówki. Stworzenie dobrej i twórczej szkoły
nie może obejść się bez otwarcia na wymogi współczesnej rzeczywistości oraz czerpania z doświadczeń
edukacji europejskiej. Szkoła odpowiadająca przyjętym kryteriom – standardom, określonym również przez
MENiS, sprawnie diagnozuje swoją pracę, stale podnosi swą jakość, modyfikuje programy wychowawcze i
dydaktyczne. Zgodnie z Programem Rozwoju, adekwatnie do potrzeb kształci swoją kadrę.
Jakość pracy szkoły odzwierciedla dokument sporządzany przez samą szkołę lub organ nadzoru
pedagogicznego, zwany Raportem z mierzenia jakości pracy szkoły. Z nim zapoznaje się szkolna i lokalna
społeczność. Często wyznacza on poziom akceptacji szkoły przez rodziców, uczniów, nauczycieli, władze
oświatowe.
Kształcić zdolności i wyrównywać szanse.
W dziedzinie kształcenia wskazuje się na wielostronny charakter tego procesu. Odbywa się on poprzez
poznanie, przetwarzanie informacji, przeżywanie i działalność praktyczną. Kolejnym postulatem jest rozwijanie
szeroko rozumianych zdolności: do symbolicznego ujmowania rzeczywistości, do nawiązywania trwałych relacji
interpersonalnych, do autokreacji. Zasady i kryteria, według których uczniowie są później oceniani
i motywowani do wysiłku intelektualnego, ujmuje Szkolny System Oceniania. Jest on modyfikowany zgodnie
z wynikami mierzenia jakości pracy szkoły.
Wyrównywanie szans edukacyjnych jest tym postulatem, który ma wpływ na jakość wszelkich działań
edukacyjnych. Stąd tak eksponowane jest stymulowanie zdolności, wspieranie samodzielnego planowania nauki
przez ucznia i indywidualizacja w procesie nauczania – uczenia się.
Uczeń i nauczyciel – kompetentni.
Ważnym kierunkiem zmian, dotyczących zarówno uczniów jak i nauczycieli, jest wprowadzenie
praktyki badania kompetencji. Pojęcie to obejmuje zakres wiedzy, umiejętności i odpowiedzialności, jakimi
każdy musi się wykazać, by dobrze wykonywać swoją pracę. Wyrazem kompetencji nauczyciela są m.in. wiedza
i umiejętności w zakresie nauczanego przedmiotu, swobodne posługiwanie się nowoczesnymi metodami
nauczania i technikami informacyjnymi oraz umiejętne ich dostosowanie do specyfiki omawianego zagadnienia
a także poziomu i potrzeb uczniów, umiejętność inspirowania i motywowania uczniów do nauki oraz
integrowania ich w zespół, wreszcie właściwa komunikacja. Nauczyciel w swojej pracy ma łączyć nauczanie i
wychowanie. Wymaga to permanentnego rozwoju poprzez uczestniczenie w różnych formach
Wewnątrzszkolnego Doskonalenia Nauczycieli. Także poprzez podnoszenie kwalifikacji zawodowych w ramach
studiów podyplomowych czy pracę naukową. Wszystko to jest niezbędne przy zdobywanie kolejnych stopni
awansu zawodowego. Rytm pracy nauczyciela - wychowawcy wyznaczany jest ponadto przez harmonogram
zajęć w ramach zespołów powołanych do wykonywania określonych zadań np. przedmiotowych,
wychowawców, problemowych itp.
Kompetencje ucznia mają być efektem realizowania przez nich nowych zadań postawionych przed nim
w zreformowanej szkole. Należą do nich m. in. umiejętności: programowania, organizowania oraz oceniania
efektów samodzielnego uczenia się: prezentacji własnych poglądów, sprawnego porozumiewania się, a także
rozumienia różnego rodzaju komunikatów; twórczego myślenia, rozwiązywania problemów, stawiania hipotez,
przewidywaniai spekulowania; współpracy w zespole związanej z podejmowaniem różnych ról grupowych;
podejmowania decyzji, umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z innymi; projektowania
działań, organizowania pracy własnej i innych, przyjmowania odpowiedzialności za jej przebieg i wyniki.
Wzory określające poziom wiedzy ucznia są standardami osiągnięć tj. kompetencji przedmiotowych
i kluczowych. Są to jasno sformułowane poziomy osiągnięć uczniów na koniec każdego poziomu kształcenia.
Badanie kompetencji daje większe możliwości orientacji nie tylko w poziomie wiedzy, ale także
w uzdolnieniach, samodzielności, dojrzałości i umiejętności współpracy z innymi. Pozwala to na
prognozowanie dalszego rozwoju osobowości ucznia. Egzaminy kompetencyjne sprawdzają wiedzę uczniów
w formie pisemnej.
Uczyć i wychowywać.
Szczególne znaczenie nadano integrowaniu procesu wychowania oraz nauczania – uczenia się. Ten
postulat jest realizowany przez wszystkich nauczycieli za pośrednictwem wszystkich zajęć edukacyjnych oraz
wszystkich zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych.
W konstruowaniu programów dydaktycznych i wychowawczych uwzględniona jest wiedza z zakresu
psychologii rozwojowej, koncepcji etapów i dominant rozwojowych oraz gromadzenia doświadczeń na
przestrzeni wielu etapów wychowawczych. Koncepcja programu wychowawczego opiera się na spójnym
systemie wartości, które wyznaczają cel, jakim jest towarzyszenie uczniowi w rozwoju i wspomaganie go
w kształtowaniu własnej, dojrzałej osobowości. Wyrazem tej dojrzałości są takie cechy, jak: aktywność,
samodzielność, odpowiedzialność, radość życia, wrażliwość, prawość i otwartość na drugiego człowieka.
Zadania i obowiązki nauczycieli względem wychowanków ujmuje Program Wychowawczy każdej szkoły.
Zawiera on opis oczekiwanych umiejętności i postaw uczniów budujących model - sylwetkę absolwenta.
Wspierać rodzinę.
Kolejnym ważnym zadaniem wyznaczonym szkole jest wspieranie działania rodziny. Jest to bardzo
trudne, wymaga specjalistycznej wiedzy z różnych dziedzin i dobrze skoordynowanych działań wielu
profesjonalistów.
Tym, co już od wielu lat z dobrym skutkiem funkcjonuje w polskiej szkole, jest wnikliwa diagnoza
sytuacji ucznia, rzetelna informacja przekazywana rodzicom, a czasem nawet sugestie o konieczności
skierowania dziecka na specjalistyczne badania. Taki rodzaj relacji nauczyciela i wychowawcy z uczniem i jego
rodzicami, budujący wzajemne zaufanie i pozwalający nawiązać trwałą współpracę określa się mianem klimatu
wychowawczego. W praktyce oznacza to taki sposób kierowania szkołą, by każdy (uczeń, nauczyciel, rodzic)
był traktowany podmiotowo, a relacje interpersonalne polegały na wzajemnym wspomaganiu się i doskonaleniu.
Wzajemna wymiana informacji, integrowanie się rodziców wokół celów i konkretnych zadań, postrzeganie
przez nich szkoły jako instrumentu wsparcia w rozwiązywaniu wielu problemów o charakterze wychowawczym,
dydaktycznym rodzinnym, socjalnym, zdrowotnym, wreszcie wzajemna wymiana doświadczeń przy okazji
zebrań, spotkań indywidualnych, uroczystości i konkretna wzajemna pomoc – to tylko niektóre aspekty
właściwej atmosfery szkoły sprzyjającej kształtowaniu pożądanych postaw i nawyków młodzieży oraz dobrych
relacji: nauczyciel- uczeń- rodzic- dyrektor. Skuteczność oddziaływań wychowawczych zależy więc od wpływu
szeroko pojętego środowiska wychowawczego.