Mały informator o osobach związanych z ziemią kaszubską

Mały informator
o osobach związanych
z ziemią kaszubską
Spis treści :
1. Aleksander Majkowski
2. Bernard Sychta
3. Florian Ceynowa
4. Hieronim Derdowski
5. Jan Drzeżdżon
6. Jan Karnowski
7. Jan Trepczyk
8. Julian Rydzkowski
ALEKSANDER MAJKOWSKI
Aleksander
Majkowski
i
pisarzem
uznanym
dramatów
w
i
(1876-1938)
kaszubskim,
powieści.
kaszubskiej
Urodził
Kościerzynie.
się
jest
znanym
autorem
wierszy,
17
Szkołę
lipca
1876
powszechną
i progimnazjum ukończył w rodzinnym mieście, natomiast
gimnazjum w 1895 r. w Chojnicach. Po dwóch latach, kiedy
znalazły
się
pieniądze,
rozpoczął
studia
medyczne
w Berlinie. Był tam trzy lata. Potem Majkowski kontynuował
studia w Gryfii (Greifswald), gdzie odbył przyspieszony kurs historii Pomorza
i Kaszub. Był już autorem napisanego w berlińskich czasach kaszubskim językiem
satyrycznego poematu Jak w Koscérznie koscelnégo obrelë, abo pięc kawalerów a
jednô jedynô brutka. W Kościerzynie rozpoczął redagować w 1908 roku
kaszubskiego "Gryfa".
Kiedy w 1911 roku przeprowadził się do Sopotu, zajął się
współorganizowaniem w Gdańsku Towarzystwa Młodokaszubów i tworzeniem Muzeum
Kaszubsko-Pomorskiego. W roku 1921 ożenił się i zamieszkał w Kartuzach. Jako
lekarz powiatowy zajął się leczeniem i wrócił do pracy redakcyjnej i pisarskiej.
Zmarł 10 lutego 1938 roku.
ks. BERNARD SYCHTA
Ks. Bernard Sychta (1907-1982) urodził się 21 marca 1907
r. w Puzdrowie w wielodzietnej (trzynaścioro dzieci) rodzinie
kaszubskiej Jana i Anny z domu Karszny. Szkołę podstawową
ukończył w rodzinnej wsi, a dalszą naukę kontynuował
w gimnazjach w Gdańsku i Wejherowie, które ukończył w 1928 r. Po maturze wstąpił
do seminarium duchownego w Pelplinie. Święcenia kapłańskie otrzymał 17 grudnia
1932 r. Przed wojną oraz krótko po pracował jako kapelan w Szpitalu dla Nerwowo i
Psychicznie Chorych. Tu pracował razem z Tadeuszem Bilikiewiczem. Napisał kilka
kaszubskich sztuk teatralnych, w tym najsłynniejszą pt. Hanka sę żeni. Cały nakład
jego sztuki Budzta spiącëch spalili Niemcy na rynku wejherowskim we wrześniu
1939 r. Jej autor był poszukiwany przez gestapo w czasie wojny i ukrywał się m.in.
we wsi Osie. Interesował się kulturą regionu, studiował i gromadził materiały
naukowe z etnografii i językoznawstwa. Próbował opracowywać praktyczną pisownię
kaszubską w oparciu o pisownie innych języków słowiańskich. Uważał język kaszubski
za ogniwo łączące żywe i wymarłe języki słowiańskie, krytykował poglądy odmienne
i sam bywał obiektem krytyki. Pisownię własną kilkakrotnie też zmieniał.
Głównym dziełem Bernarda Sychty jest wielki Słownik gwar kaszubskich. Stał się on
tematem licznych omówień, artykułów i rozpraw naukowych i jest uważany za
pomnikowe dzieło. Zmarł 25 listopada 1982 r.
FLORIAN CEYNOWA
Florian Stanisław Wenancjusz Ceynowa (1817-1881).
Lekarz, powstaniec, pisarz, etnograf. Urodził się 4 maja 1817
r. w Sławoszynie koło Krokowy (powiat pucki). Pruską szkołę
elementarną ukończył w rodzinnej miejscowości, a następnie
w latach 1831-1841 był uczniem gimnazjum w Chojnicach, gdzie
należał do tajnego kółka filomackiego „Polonia”. W lutym 1846
r.
objął
dowództwo
nad
powstańcami
kociewskimi
i kaszubskimi, których zadaniem był atak na garnizon pruski w Starogardzie
Gdańskim. Po nieudanej akcji został osadzony w więzieniu w Starogardzie, a potem
w berlińskim Moabicie. 2 grudnia 1847 r. został skazany na karę śmierci za zdradę
stanu, zamienioną przez króla na dożywotnie więzienie. W 1848 r. w wyniku Wiosny
Ludów został uwolniony. Zmarł na zawał serca 26 marca 1881 r. Pochowany został
w Przysiersku. Nazywany jest „ojcem regionalizmu kaszubskiego” oraz „ojcem
literatury kaszubskiej”. W 1843 r. opublikował w „Jutrzence” dwa krótkie artykuły
po kaszubsku pt. Wilëjô Nowégò Rokù oraz Szczodraczi (tu tytuły zapisane są we
współczesnej pisowni). W 1850 r. „Szkoła Narodowa” wydrukowała artykuł pt.
Kaszëbi do Pòlôchów oraz wyszły drukiem książeczki pt. Czile słów ò Kaszëbach i jich
zemi i Ksążeczka dlô Kaszëbów. Ceynowa wydawał też pierwszy periodyk kaszubski
pt. Skôrb kaszëbskò-słowińsczi mòwë. Opracował pisownię kaszubską, którą wiele
razy modyfikował.
HIERONIM DERDOWSKI
Jan Hieronim Derdowski (1852-1902) urodził się
9 marca 1852 roku we Wielu - ówczesnym powiecie
chojnickim, obecnie kościerskim. W wieku 9 lat opuszcza
ojczyste Kaszuby i pod kuratelą stryja, dzierżącego
parafię pod Lubawą, kontynuuje tam edukację w
prywatnym progimnazjum. Rok później jest już uczniem
gimnazjum katolickiego w Chojnicach, by po czterech kolejnych latach zostać z
niego usuniętym, za wydaje się , swój mocno „sowizdrzalski” charakter.
W 1879 rozpoczyna stałą pracę w „Gazecie Toruńskiej’, która z przerwami trwa
do 1885 r. Jest to okres największej aktywności literackiej pisarza, na który
przypada wydanie w całości, w roku 1880, sztandarowego dzieła
O
Panu
Zełgoł
dla
Czorlińscim,
co
swojech
druchow
do
Pucka
kaszubściech
po
sece
jachoł.
Jarosz
Derdowski.
W sierpniu 1882 w związku z poważnym kryzysem „Gazety Toruńskiej”
w poszukiwaniu lepszego życia rusza w świat. Najpierw trafia do Petersburga, by
po miesiącu być już w Warszawie. Hieronim Derdowski doznał udaru mózgu, co
doprowadziło do częściowego paraliżu. Coraz częściej zaczyna tęsknić za
ojczyzną. Ostatni raz przed śmiercią wybrał się na piknik z rodziną w okolice
pięknego jeziora Winońskiego, które przypominały mu widoki okolic Wiela.
Następnego dnia po wycieczce doznał wylewu. Do śmierci nie odzyskał
przytomności. Zmarł rano o 3:15 w piątek 13 sierpnia 1902 r.
JAN DRZEŻDŻON
Jan Drzeżdżon (1937-1992) urodził się 16 maja 1937 r.
w Domatowie w powiecie puckim. W 1955 ukończył Liceum
Pedagogiczne w Wejherowie, następnie pracował jako
nauczyciel w szkołach podstawowych (m.in. w Domatowie,
Łebczu i Żelistrzewie). Od 1960 do 1965 studiował
polonistykę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. W
1970 doktoryzował się (tematem pracy doktorskiej była
literatura kaszubska w latach 1920–1939, praca ta została wydana w 1973 jako
Piętno Smętka). W latach 1968–1976 pracował jako adiunkt w słupskiej WSP. Od
1976 wykładał literaturę na Uniwersytecie Gdańskim. W tym samym roku został
członkiem ZLP. Zajmował się też edycją i redakcją utworów pisarzy kaszubskich
(m.in. Alojzego Budzisza i Stanisława Okonia). Zasług Jana Drzeżdżona dla
kaszubskiej literatury nie da się przecenić – to dzięki niemu ujrzało światło dzienne
wiele pisanych w tym języku utworów. Zmarł w 1992 w Gdańsku po ciężkiej
chorobie, pochowano go w Mechowie. Jan Drzeżdżon debiutował literacko w 1965
artykułami traktującymi o piśmiennictwie kaszubskim. Od 1972 regularnie
publikował w piśmie literackim Pomerania. W 1974 ukazał się jego debiutancki tomik
poezji pisany w języku kaszubskim (Sklaniané pôcorë). Prawdziwym żywiołem
Drzeżdżona była jednak proza; stał się jednym z najważniejszych przedstawicieli
proklamowanej przez Henryka Bereze rewolucji artystycznej. Pozycję Drzeżdżona
ugruntowały następne powieści, w tym monumentalna trylogia Karamoro (1983).
Polskojęzyczne pisarstwo Drzeżdżona uchodzi wśród krytyków literackich za
zjawisko unikatowe i trudne do gatunkowego zaklasyfikowania; wskazywano m.in. na
wielką rolę wyobraźni narracyjnej
i nawiązania do powieści
gotyckiej. Osobnym rozdziałem w twórczości Drzeżdżona były jego książki dla
dzieci, a zwłaszcza nietypowa baśń Kraina Patalonków i jej kontynuacje.
JAN KARNOWSKI
Jan Karnowski (1886-1939) ur. 16 maja 1886
w Czarnowie w powiecie chojnickim, zm. 2 października
1939 w Wyrzysku – sędzia, poeta kaszubski, ideolog ruchu
Młodokaszubskiego, przyczynił się do rozwoju tego ruchu.
Jan Karnowski pochodził z licznej kaszubskiej,
szlacheckiej rodziny Czarnowskich.
Karnowski był zwolennikiem i propagatorem języka
kaszubskiego. Twierdził, że: Kultura polska wtedy tylko
zwycięży nad Bałtykiem, jeżeli oprze się na pierwiastkach iście kaszubskich,
nawiąże do starych tradycji historycznych i nasilać się będzie kaszubskim
duchem. Jako poeta debiutował w wieku 24 lat (w 1910 r.) wydając Nowotné spiéwë
pod pseudonimem "Wôś Budzysz". Debiut ten okazał się udany, gdyż przedstawiał
zupełnie nowe wątki w poezji kaszubskiej. Oprócz poezji Jan Karnowski zajmował
się publicystyką i dziennikarstwem, pisał do Gryfa oraz wydawanego przez siebie
Mestwina, piętnował polityków i karierowiczów, wykorzystujących Kaszubów.
Karnowski pisał prace historyczne, etnograficzne i statystyczne.
Był nazywany „Stróżem ideowym testamentu Mściwoja”. W budynku Sądu
w Chojnicach jego pamięć uczczono tablicą pamiątkową.
30 października 2009 roku w ogrodzie w jego rodzinnej miejscowości został
odsłonięty pomnik, który został zrobiony z ogromnego kamienia znalezionego na
polu rodziny.
JAN TREPCZYK
Jan Trepczyk (1907-1989), poeta, pisarz, publicysta,
kompozytor, chórmistrz i działacz kaszubski, z zawodu
nauczyciel. Autor słownika polsko-kaszubskiego, badacz
folkloru, najpłodniejszy poeta i twórca pieśni kaszubskich,
organizator życia muzycznego na Kaszubach.
Jan Trepczyk urodził się 22 października 1907 r. we wsi
Strysza Buda k. Mirachowa, w powiecie kartuskim, jako piąte, najmłodsze
dziecko w chłopskiej rodzinie Jana i Berty z d. Hebel. W latach 1914-21 uczył się
w szkole podstawowej w Mirachowie, najpierw po niemiecku, potem po polsku.
W 1926 r. ukończył szkołę i podjął pracę jako nauczyciel w szkole podstawowej
w Kartuzach. Od 1927 r. uczył w Miszewie k. Żukowa jako nauczyciel i kierownik
w jednej osobie tamtejszej małej szkoły.
Włączył się w pracę kulturalno-społeczną na Kaszubach. Publikował m.in.
w „Zrzeszy Kaszëbskiej”, „Echu Ziemi Wejherowskiej”, „Kaszëbach”
i „Pomeranii”. Tworzył poematy, krótkie nowele i szkice, a przede wszystkim
wiersze i pieśni, do tekstów własnych i cudzych. Nie miał specjalistycznego
wykształcenia muzycznego, ale miał niezwykły talent i zmysł melodyczny, którego
dowodem są jego utwory na chór. Sam pięknie śpiewał, potrafił też grać m.in. na
skrzypcach. W latach 1952-54 zbierał folklor kaszubski po wsiach i małych
miasteczkach, studiował też mowę kaszubską, jej odmiany i słownictwo. Pracował
nad pisownią kaszubską. Stawał się jednym z głównych działaczy regionalnych na
Kaszubach. Zmarł nagle w niedzielę 3 września 1989 r. w Wejherowie, gdzie
został też pochowany. Spoczywa w grobie na cmentarzu w Śmiechowie z żoną
Leokadią, zmarłą prawie 10 lat później, 28 listopada 1998 r.
JULIAN RYDZKOWSKI
Julian Rydzkowski (1891-1978) urodził się 13 lutego
1891 r. w Bydgoszczy. Po ukończeniu nauki
podstawowej, zostaje praktykantem w zawodzie
kupieckim będąc uczniem popołudniowej szkoły
handlowej. Rok 1912 był dla Niego jak i dla miasta
Chojnice rokiem przełomowym. Zapewne nie zdawał
wtedy sobie sprawy, że los zetknie go z naszym
miastem na ponad 60 lat. Pracę, podjął zgodnie ze swoim wykształceniem w
firmie kupca bławatnego Jana Schreibera. W tym zawodzie dotrwał do września
1939 r. W 1923 r. był również samodzielnym producentem ramek i luster
ręcznych. W 1924 r. Wyspecjalizował się również w zawodzie dekoratora. Już
wtedy zwracał uwagę na wygląd witryn sklepowych twierdząc, że stanowią
również wizytówkę miasta. To przeświadczenie pozostało mu do końca życia.
Należy wspomnieć, że praca, którą rozpoczął w okresie dążeń
niepodległościowych nie była łatwa, chociażby z powodu zgermanizowania miasta.
Mając 27 lat Julian będąc inicjatorem powstania Towarzystwa Śpiewu „Lutnia”
doprowadza do odprawiania mszy w j. polskim. Za swą długoletnią działalność
i oddanie dla miasta, wśród wielu odznaczeń na uwagę zasługuje „Medal Stolema”
przyznany przez klub „Pomerania” Cieszy się on największą estymą i uznaniem.
Lata powojenne to okres gromadzenia i zabezpieczania zbiorów ocalałych
z zawieruchy wojennej. Zabezpieczył wiele bezcennych okazów bibliofilskich.
Książki to Jego wielka „miłość” Gdziekolwiek działo się „coś” ciekawego – była to
zasługa p. Juliana. Bohater wielu publikacji prasowych zaprzyjaźniony
z środowiskiem dziennikarskim całej Polski. Cenił wysoko dobry humor i żart. To
dzięki jego staraniom muzeum otworzyło swoje podwoje średniowiecznej Bramie
Człuchowskiej rodzaju „ Rudy kot”. W 1960 r. doprowadził do realizacji swojego
największego pragnienia. Zrealizował na nowo Muzeum Regionalne gdzie po raz
drugi podarował swoje zbiory. Do 1972 r. był honorowym kustoszem
i kierownikiem. Spoczywa na chojnickim cmentarzu w Alei Zasłużonych dla
miasta. Zmarł 10. 07. 1978 r. w Chojnicach.