Jak nauczyć dziecko czytania Czym jest czytanie

Jak nauczyć dziecko czytania
Spór wokół najwłaściwszej metody nauki czytania toczy się już
od wielu lat. Opracowano co najmniej kilka technik, z których każda
ma tyle samo zwolenników, co przeciwników. Jedni badacze
preferują metody czytania globalnego, czyli całościowego, i uczą
dzieci rozpoznawania wzrokowo całych wyrazów, a nawet zdań.
Inni z kolei uważają, że uczniowie powinni w pierwszej kolejności
poznać litery oraz dźwięk), jakie się pod nimi kryją. Jedno jest
jednak pewne: czytanie należy rozpoczynać od wyrazów, w których
jednej głosce odpowiada jeden znak graficzny - litera (zgodnie z
zasadą fonetyczną pisowni polskiej).
Ponieważ język polski jest trudny ortograficznie, dzieci uczą się
pisowni niektórych wyrazów metodą wzrokową. Jednocześnie
poprzez czytanie przyswajają sobie coraz większy zasób słów.
Czym jest czytanie
Aby przeczytać dany wyraz, trzeba nie tylko opanować
umiejętność dekodowania, czyli zamiany liter na głoski, lecz także
zrozumieć jego znaczenie. Pierwszoklasista może porodzie sobie
z przeczytaniem słowa skąposzczet1, ale prawdopodobnie nie będzie
wiedział, co to słowo znaczy. Nasz mózg wykorzystuje taki sam
mechanizm do zrozumienia języka pisanego, jak mówionego,
z tą tylko różnicą, że w pierwszym przypadku konieczne jest
dodatkowo „przekształcenie” znaków graficznych w dźwięki.
Dlatego tak ważny okazuje się prawidłowy rozwój języka
mówionego: jest to element nauki czytania dzieci.
Litera a głoska
Język pisany to w rzeczywistości rodzaj szyfru, za którego
pomocą przedstawiane są wymawiane przez nas wyrazy. Wszystkie
wyrazy, jakie wymawiamy, składają się z odrębnych dźwięków,
zwanych fonemami, które realizują się w postaci głosek.
Dzieci rozpoczynają naukę od rozpoznawania głosek, którym
odpowiadają na piśmie pojedyncze grafemy. Wprowadza się na ogół
dwie lub trzy nowe litery tygodniowo, i to zazwyczaj nie według
kolejności alfabetycznej, ale tak, żeby można było w miarę szybko
łączyć poznane litery i nauczyć się czytania zbudowanych z nich
nieskomplikowanych wyrazów. W większości programów nauczania
jako pierwsze przedstawiane są samogłoski: „a", „e", „o", „i", „u",
„y", a następnie spółgłoski: „m", „t", „I", „d" oraz „k", ponieważ
można z nich zbudować wiele prostych słów, np. „Ala", „Ula",
„mama", „tata", „lala", „dom", „kot" itd.
1
Skąposzczet to grupa zwierząt do których należy np. dżdżownica
Na dalszym etapie nauki dzieci uczą się dwuznaków, takich jak:
„sz" ch" si" ci" dzi".
Pierwszy etap - nauka wymowy
Dzieci
rozpoczynające
naukę
czytania
w
pierwszej
kolejności powinny opanować umiejętność rozszyfrowywania
znaków, czyli dopasowywania liter alfabetu do dźwięków, jakie
symbolizują. Badania pokazują, że najlepsze wyniki w tym zakresie
osiąga się poprzez systematyczną naukę poprawnej wymowy,
ponieważ kilkulatek musi powtórzyć nowy wyraz nawet kilkaset
razy, aby zapamiętać jego wymowę. Ważne, by dzieci, ucząc się
prawidłowego wymawiania wyrazów, dodatkowo wzbogacały przy
tym zasób swojego słownictwa.
Po pewnym czasie, gdy opanują już etap rozpoznawania liter
i odczytywania prostych wyrazów oraz zdań, nauka polega przede
wszystkim na rozwijaniu umiejętności czytania ze zrozumieniem.
Wymowa głosek
Podczas ćwiczeń należy pilnować, aby dziecko wymawiało
głoski starannie. Pamiętajmy, by nie używać nazw liter, a jedynie
wymawiać dźwięki jakie symbolizują (np. mówimy: /sss/, zamiast:
/es/). Unikajmy też końcowego /y/ przy wymawianiu spółgłosek
(tzn. mówimy np.: /mmm/, a nie: /my/ i /rrr/, zamiast: /ry/ oraz
zwracajmy uwagę na krótkie /t/ oraz /k/.
Odwzorowywanie liter
Ta
czynność,
wykonywana
zarówno
na
papierze,
jak i w powietrzu, ułatwia dzieciom zapamiętanie poszczególnych
liter. Dzięki temu od początku uczą się, jak należy je pisać
poprawnie. Dla świeżo upieczonych małych uczniów trudna sztuka
pisania na papierze może się okazać zniechęcająca, dlatego warto im
zaproponować inną bardziej atrakcyjną formę ćwiczeń.
Czytanie słów
Kiedy dzieci znają już pierwsze litery, uczą się czytania słów,
jakie można z nich zbudować, rozpoczynając od wyrazów dwui trzyliterowych (np. „dom", „kot", czy „ma"). W pierwszej
kolejności skupiają się na wyodrębnianiu poszczególnych grafemów,
wymawiając dźwięki, jakie symbolizują (np. „dom" wymawia /d/ /o/
/m/). Następnie składają razem poszczególne głoski, aby zbudować
wyraz. Proces ten nazywamy scalaniem. Jest to jedna z tzw.
syntetycznych metod nauki czytania, ponieważ dzieci uczą się
dokonywać syntezy pojedynczych głosek, oby przeczytać dany
wyraz.
W wielu szkołach uczniowie dostają w formie zadania
domowego pojedyncze słowa lub krótkie zdania, na których mają
uczyć się głoskowania i scalania głosek. Pozwólmy im pracować we
własnym tempie i zachęcajmy do ćwiczeń wymowie, nie
zapominając, jak bardzo motywująca jest każda pochwała otrzymana
od rodziców.
Trening czyni mistrza
Poniżej przedstawiamy kilka ćwiczeń w czytaniu nowych oraz
już znanych wyrazów. Możemy używać oczywiście innych słów,
pod warunkiem że będą się składać tylko z tych liter, które dziecko
już zna. Początkowo mali uczniowie zwykle głośno literują każdy
wyraz, ale jeśli któryś z nich tego nie robi, nie należy oczywiście do
tego zmuszać. Głosowanie w pamięci lub rozpoznawanie całego
słowa wzrokowo to znaki, że nasza pociecha coraz lepiej radzi sobie
z czytaniem.
•
Dobrym pomysłem jest zawieszenie linki w pokoju
dziecka i zaczepienie na niej słów utworzonych
z kartoników z literkami. Dzięki takiemu rozwiązaniu
będzie łatwo codziennie zmieniać je na nowe.
•
Magnetyczne litery można wykorzystać do układania
na drzwiach lodówki słów, które dziecko przeczyta
po powrocie ze szkoły.
Niektóre dzieci wolniej uczą się scalania głosek, ponieważ mają
trudności
z
zapamiętywaniem
liter
lub
wyodrębnieniem
poszczególnych fonemów. Możemy im w tym pomóc, stosując
systematycznie ćwiczenia w głoskowaniu wyrazów. Pamiętajmy te,
że
w
razie
jakichkolwiek
wątpliwości
warto
zwrócić
się
bezpośrednio do nauczyciela.
Szybsze czytanie
Umiejętność głoskowania to pierwszy krok w kierunku
płynnego czytania. Gdy dziecko wielokrotnie przeliteruje dany
wyraz i scali jego głoski, wkrótce będzie w stanie rozpoznawać go
wzrokowo, bez konieczności ponownego głoskowania. Dlatego też
nie zmuszajmy ucznia do literowania każdego ze słów w tekście,
chyba, że ma wyraźne problemy z jego przeczytaniem.
Z upływem czasu liczba wyrazów, które dziecko potrafi
rozpoznać całościowo, stopniowo się zwiększa. Proces ten trwa
praktycznie przez całe życie, gdyż nawet bardzo oczytany człowiek
raz po raz poznaje nieznane mu dotąd słowa, np. obcego
pochodzenia. Poniżej zamieszczamy kilka propozycji zabaw
i ćwiczeń, które wspomagając naukę czytania. Każde z nich można
nieco
modyfikować,
pamiętając,
by wykorzystywać
wyrazy
odpowiednio dopasowane do umiejętności dziecka.
• Możemy wypisać na kartce nazwy kilku przedmiotów,
które znajdują się w domu, a następnie wysłać dziecko
na ich poszukiwanie.
• Przygotowujemy kartoniki z wyrazami i umieszczamy je
w
pustym
pudełku
po
chusteczkach.
Następnie
nastawiamy minutnik i liczymy, ile wylosowanych słów
dziecko potraf i przeczytać w ciągu minuty.
Płynne Czytanie
Wymaga szybkiego i prawidłowego rozpoznawania wyrazów,
co zazwyczaj przychodzi po kilku latach i wymaga wielu ćwiczeń.
Na początkowym etapie nauki największe korzyści przynosi głośne
czytanie w obecności rodzica. Dzieci powinny czytać książki oraz
teksty, które są odpowiednie do ich poziomu wiedzy oraz wieku.
O opanowaniu trudnej sztuki płynnego czytania mówimy wówczas,
gdy dziecko czyta tekst świadomie, w wolnym, nie zmieniającym się
gwałtownie tempie, nie głoskuje i nie czyta sylabami, nie bierze
oddechu w połowie wyrazu, ale czyta słowo całościowo.
Na początku nauka oparta jest na ćwiczeniach z pojedynczymi
wyrazami, hasłami i krótkimi zdaniami, dopiero później pojawiają
się proste książeczki. W większości szkół obowiązują listy lektur dla
poszczególnych klas, odpowiednio dobrane do wieku i poziomu
ogólnego rozwoju uczniów. Coraz częściej stosuje się również
książeczki dopasowane do umiejętności fonicznych dziecka.
Pierwsze czytanki, przeznaczone dla rozpoczynających naukę,
zawierają jedynie proste fonetycznie wyrazy, bez dwuznaków
i zmiękczeń, których głoskowanie nie sprawia dzieciom problemów.
Czytanie w obecności rodzica
W miarę możliwości starajmy się poświęcić codziennie około
10 minut, aby posłuchać, jak dziecko radzi sobie z czytaniem.
Najlepiej wybrać porę, gdy nie jest zmęczone, a my będziemy mogli
przez ten krótki czas poświęcić mu całą naszą uwagę. Perspektywa
samodzielnego
czytania
jest
dla
małego
ucznia
niezwykle
atrakcyjna, starajmy się więc podtrzymywać jego entuzjazm.
Okażmy przy tym dużo cierpliwości, gdyż - co jest naturalne - na
początku będzie czytać po jednym wyrazie, w bardzo wolnym
tempie. Zachęcajmy pociechę do dalszych prób i nie szczędźmy
pochwał, nawet jeśli jeszcze zdarzają się potknięcia i pomyłki
w czytanych wyrazach.
Poprawianie błędów
Jeśli dziecko myli się podczas czytania, nie należy
natychmiast go poprawiać. Lepiej dać muz szansę na to, by
samodzielnie zauważyło swój błąd i podjęło kolejną próbę
poprawnego przeczytania. Jeśli pomyłka nie wpływa na zmianę
znaczenia wyrazu, pozwólmy dziecku doczytać do końca strony,
a następnie poprośmy o jego ponowne przeczytanie lub
przeliterowanie. Jeżeli natomiast przekręcone słowo zupełnie
traci sens, a dziecko tego nie zauważyło, należy od razu zwrócić
mu na to uwagę. Możemy zachęcać je do samodzielnego
poprawiania własnych potknięć, zadając pytania typu: „ Czy to
dobrze brzmi?" albo „ Czy znasz takie słowo?"
Nieznane wyrazy
Czasami zdarza się, że dziecko nie jest w stanie przeczytać
wyrazu, z którym wcześniej nie miało do czynienia. Zachęćmy je
wówczas do przegłosowania. Jeśli wyraz jest trudny fonetycznie,
warto wspólnie zastanowić się, która jego część i dlaczego sprawia
kłopoty. Nie zapominajmy o pochwałach, nawet jeśli pierwsze próby
samodzielnego odczytania okażą się nieudane. Po wyjaśnieniu
trudnego słowa poprośmy naszego ucznia o ponowne przeczytanie
całego
zdania
dla
przypomnienia.
W
miarę
doskonalenia
umiejętności czytania dzieci coraz lepiej radzą sobie z trudnymi do
wymówienia, wcześniej nieznanymi im słowami.
Rozwiązywanie problemów
Nie martwmy się na zapas, jeśli postępy dziecka wydają nam się
niezadowalające. Nauka czytania wymaga wysiłku i zazwyczaj
przebiega w nierównym tempie. Jeśli jednak czytanie naprawdę
sprawia małemu uczniowi sporą trudność, warto porozmawiać z jego
nauczycielem, aby wyjaśnić wątpliwości i otrzymać wskazówki do
ćwiczeń. W niektórych wypadkach skuteczne bywają zajęcia
wyrównawcze.
Czasami trudno zachować spokój, gdy dziecko wyraźnie nie
przejawia ochoty do czytania i za wszelką cenę stara się go unikać.
Pamiętajmy jednak, że codzienna „walka", aby dziecko usiadło nad
książką może odnieść skutek przeciwny do zamierzonego.
Poszukajmy przyczyny - dzieci często nie lubią czytać, jeśli niezbyt
dobrze sobie z tym radzą.
Spróbujmy więc zamienić nudny, ich zdaniem obowiązek w dobrą
zabawę. Oto kilka pomysłów:
• Czytajmy dziecku na głos i od czasu do czasu prośmy, aby
nas zastąpiło, np. wcielając się w jednego z bohaterów,
• Wybierajmy książki zgodne z zainteresowaniami i poczuciem
humoru swojej pociechy,
• Pozwólmy samodzielnie dobierać lektury i nie krytykujmy ich
wyboru,
• Proponujmy gry i zabawy, które wymagają przeczytania
instrukcji,
• Zachęcajmy dziecko, aby czytało na głos młodszemu
rodzeństwu lub kolegom.
Książeczki dla początkujących czytelników
Doskonałą zachętą dla uczących się czytać jest widok rodzica
z lekturą w ręku, a także książeczki, które sanie tylko łatwe
w czytaniu, lecz także atrakcyjne graficznie. Wybierajmy pozycję
z duża czcionką oraz kolorowymi ilustracjami, które pobudzają
dziecięcą wyobraźnię. Warto pozwolić małemu czytelnikowi na
samodzielny wybór książeczek. Pilnujmy jedynie żeby nie były one
zbyt trudne - kilkulatek powinien być w stanie przeczytać
je samodzielnie z niewielką pomocą dorosłych.
Czytanie ze zrozumieniem
Czytanie to coś więcej niż jedynie umiejętność rozpoznawania
słów - trzeba te zrozumieć czytany tekst. Jeśli dziecko czyta wyrazy,
a treść zdania mu umyka, oznacza to, że dziecko jeszcze nie
opanowało tej trudne sztuki. Na początek musi więc nauczyć się
szybko i poprawnie rozpoznawać słowa, aby następnie skupić uwagę
na przeczytanym tekście i pojąć jego znaczenie.
Umiejętność czytania ze zrozumieniem uzależniona jest od
wielu różnych czynników i rozwija się jednocześnie z umiejętnością
odczytywania słów.
Przede wszystkim rozmowa
Język mówiony to podstawa do opanowania umiejętności
czytania ze zrozumieniem - jeśli nasz mały uczeń nigdy nie słyszał
danego słowa, nie będzie w stanie domyślić się jego znaczenia
w tekście. Dlatego tak ważne jest, by dziecko poprzez rozmowy
nabywało bogatego słownictwa oraz by wiedziało, jak sensownie
łączyć wyrazy w zdania.
Zanim dzieci opanują czytanie, będą poznawać nowe słowa
przede wszystkim z codziennego języka mówionego, szczególnie
z rozmów z dorosłymi oraz z książek czytanych im na głos przez
rodziców.
Jak rozmawiać z dzieckiem:
1. Podczas rozmowy wprowadzajmy nowe, nieznane dziecku
słowa.
2. Wyjaśniajmy ich znaczenie i starajmy się często je stosować.
3. Unikajmy przesadnie uproszczonego języka - dziecko powinno
mieć kontakt ze zdaniami złożonymi.
Słowa, słowa, słowa
Rozmowa na temat wyrazów, które pojawiają się w codziennych
rozmowach, to naturalny sposób na wzbogacenie słownictwa
dziecka. Możemy zwracać mu uwagę na powiązania znaczeniowe
słów (np. „uczeń" i „uczyć się") oraz wskazywać, jak cząstki
wyrazów zmieniają ich sens (np. „ładny" i „nieładny"). Poszukajmy
słów, które wymawiamy i zapisujemy tak samo, ale mają inne
znaczenie (np. : „zamek" królowej i „zamek" w drzwiach),
lub takich, które zapisujemy i rozumiemy inaczej, ale brzmią tak
samo, np. „morze" i „może".
Warto zachęcać dzieci, aby poszukiwały znaczeń nieznanych im
wyrazów - praca ze słownikiem dla najmłodszych, w tym głośne
odczytywanie
definicji
słów,
będzie
dla
nich
doskonałym
ćwiczeniem w czytaniu.
Poszerzanie wiedzy
Ponieważ do prawidłowego zrozumienia czytanego tekstu
dziecku potrzebna jest wiedza na temat otaczającego nas świata,
rodzice powinni dołożyć wszelkich starań, aby poszerzać horyzonty
swych pociech.
Wycieczki do muzeów, zwiedzanie zamków i parków
tematycznych, a nawet spacery po okolicy to doskonała okazja
do tego, by kilkulatek zdobywał nowe doświadczenia.
Równie dobrym źródłem wiedzy są książki niebeletrystyczne,
telewizyjne i komputerowe programy edukacyjne oraz Internet.
Pamiętajmy jednak, że w przypadku dzieci, które nie potrafią
jeszcze dobrze czytać, korzystanie z nich wymaga obecności
i pomocy dorosłych.
Głośne czytanie dzieciom
Warto pamiętać jest, jak ważne jest głośne czytanie dzieciom,
które dopiero zaczynają się uczyć. Najmłodsze mają wówczas
kontakt ze słownictwem, jakiego nie używają na co dzień, poznają
różne style pisania i konstrukcję tekstów, a przede wszystkim
poszerzają swoją wiedzę. Wszystko to ułatwi im opanowanie
umiejętności czytania ze zrozumieniem.
Proponujmy
kilkulatkowi
różne
gatunki
książek,
od niebeletrystycznych po przygodowe, fantastykę i poezję.
Pozwólmy mu też dokonywać samodzielnych wyborów - czytanie
ma być przecież przede wszystkim przyjemnością. Warto wziąć pod
uwagę zainteresowania
najmłodszych, pamiętając przy tym,
że dzieci na ogół uwielbiają takie historie, z których bohaterami
mogą się identyfikować. Zamiast książek równie dobrze możemy
wykorzystać czasopisma tematyczne, np. sportowe.
Dzieci w wieku szkolnym potrafią skupić uwagę przez dłuższy
czas, toteż głośnie czytanie może każdorazowo trwać około 15 - 20
minut. Najlepiej wybierać ilustrowane dłuższe powieści (podzielone
na rozdziały), których przeczytanie zajmuję kilka dni, nawet tygodni.
Pamiętajmy, że lektury czytane przez rodziców powinny mieć
wyższy poziom trudności od tych ,z którymi mały uczeń radzi sobie
samodzielnie. Warto też czytać z dzieciom fragmenty na zmianę
oraz z podziałem na role.
Rozmowa o książkach
Aby zrozumieć treść książki, doświadczeni czytelnicy cały czas
skupiają się na tekście. Kiedy czegoś nie rozumieją w wątku czy
głównej fabule, wracają, by odnaleźć zagubiony sens. Są w stanie
dotrzeć analogię między własnymi doświadczeniami a opisywanymi
w książce, umieją czytać między wierszami, a nawet przewidzieć
rozwój akcji.
Pomożemy dzieciom w wykształceniu tego typu umiejętności,
jeśli będziemy je zachęcać do wyrażenia opinii o wspólnie czytanych
książkach.
Zanim rozpoczniemy czytanie, sprawdźmy, czy dziecko
pamięta, co wydarzyło się w poprzednim rozdziale. Rozmowę
nawiązującą do czytanego w danym dniu fragmentu najlepiej
zostawić na koniec, ale jeśli dziecko już podczas lektury wypowiada
swoje uwagi, lepiej przerwać czytanie i na bieżąco podejmować
dyskusję lub wyjaśniać wątpliwości. Przebieranie się i odgrywanie
scen z książki to nie tylko doskonała zabawa, lecz także poznawanie
budowy fabuły.
Opracowała - pedagog mgr Iwona Buczek na podstawie poradnika
Fiony Chandler „Pomagamy dziecku w nauce czytania i pisania".
Tekst artykułu pochodzi ze strony http://pppszydlowiec.pl. (CC BY 3.0)