pobierz plik - e

e-Palestra, 2016, poz. 1/A
[data publikacji: 21.09.2016]
Marek Antoni Nowicki*
STOSOWANIE EUROPEJSKIEJ KONWENCJI PRAW CZŁOWIEKA
POZA MECHANIZMEM STRASBURSKIM –
PRZYKŁAD KOSOWA POD ADMINISTRACJĄ ONZ
Z dzisiejszej perspektywy wyraźnie
widać, że oddziaływanie standardów
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (dalej jako Konwencja lub EKPCz)
nie ogranicza się do państw czy systemów prawnych objętych bezpośrednio mechanizmem strasburskim z racji
przynależności do Rady Europy i ratyfikacji Konwencji. Stopniowo i wyraźnie
stają się one naturalnym punktem odniesienia i są uznawane na kontynencie europejskim jako wspólna wartość
niezależnie od statusu prawnomiędzynarodowego określonego terytorium.
Dobrym przykładem tej tendencji są
terytoria w Europie, które znalazły się
– w różnym stopniu i postaci – pod
międzynarodowym nadzorem lub protektoratem. Najpierw była to Bośnia
i Hercegowina, która – chociaż znalazła
się pod nadzorem międzynarodowym
– była po ogłoszeniu niepodległości
w 1992 r. formalnie niepodległym państwem, długo jeszcze jednak oczekującym na członkostwo w Radzie Europy1,
a następnie Kosowo – prowincja stanowiąca kolejno część republiki Serbii
w składzie Jugosławii, następnie Serbii
i Czarnogóry2 i wreszcie Serbii – która
na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa nr 1244 z 10 czerwca 1999 r.
w sprawie sytuacji związanej z Kosowem3 przez długi czas pozostawała pod
tymczasową administracją ONZ4.
Przystąpiła do Rady Europy 24 kwietnia 2002 r., ratyfikowała EKPCz 12 lipca 2002 r.
Przystąpiła do Rady Europy 3 kwietnia 2003 r., ratyfikowała EKPCz 3 marca 2004 r.
3
http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N99/172/89/PDF/N9917289.pdf
4
Dopiero w 2008 r. w związku z jednostronnym ogłoszeniem 17 lutego przez Republikę Kosowo
niepodległości i wejściem w życie 15 czerwca jej konstytucji misja ONZ – mimo obowiązywania nadal
w niezmienionej formie rezolucji nr 1244 – zaczęła szybko z biegiem kolejnych miesięcy tracić możliwość efektywnego sprawowania swojego dotychczasowego mandatu i można przyjąć, że od początku
2009 r. nie wykonuje już żadnych uprawnień władczych.
1
2
1
Marek Antoni Nowicki
Nie wszędzie w Europie procesy
kształtowania nowej rzeczywistości
politycznej po 1989 r. przebiegały pokojowo. Przez całą dekadę lat 90. wojny i konflikty prowadzące do ogromnych ofiar towarzyszyły rozpadowi
Jugosławii, tworzeniu się w jej miejsce
nowych państw i zaspakajaniu niepodległościowych aspiracji żyjących
w niej narodów. Wspomniałem o Bośni
i Hercegowinie i Kosowie. W tym artykule zajmę się przede wszystkim tym
drugim – również ze względu na to, że
wiąże się z nim osobiste kilkunastoletnie doświadczenie zawodowe.
Dramatyczny i krwawy konflikt
w Kosowie stał się powodem bezprecedensowej interwencji zbrojnej sił
NATO w Jugosławii w postaci trwających od 24 marca do 10 czerwca 1999
r. nalotów i bombardowań. Poprzedziły ją prowadzone z inicjatywy NATO
negocjacje, które miały doprowadzić
do przyjęcia porozumień między okrojoną już mocno w tym czasie Federacyjną Republiką Jugosławii i delegacją
kosowskich Albańczyków w sprawie
unormowania sytuacji i przyszłości
Kosowa. Ze względów, które pozostawiam historykom, nie było niespodzianką, że 18 marca 1999 r. ich tekst,
znany jako Porozumienia z Rambouillet (Rambouillet Accords)5, został
podpisany tylko przez Albańczyków.
W sferze ważnej ze względu na temat
tego artykułu proponowany dokument
przewidywał m.in. obowiązek zapewnienia w przyszłości przez wszystkich
sprawujących władzę w Kosowie przestrzegania międzynarodowych standardów praw człowieka. Bezpośrednio
e-
obowiązywać miały prawa i wolności
zawarte w EKPCz i Protokołach do
niej. Inne dokumenty międzynarodowe miały być stosowane po wprowadzeniu ich do kosowskiego systemu
prawnego w drodze ustaw. Wszystkie
te prawa i wolności miały mieć zawsze
pierwszeństwo przed innymi regulacjami prawnymi6.
Jak już wspomniałem, po zakończeniu interwencji zbrojnej Kosowo znalazło się pod tymczasową międzynarodową administracją cywilną sprawowaną
przez specjalnie w tym celu powołaną
misję ONZ – UNMIK, oraz pod wojskową kontrolą sił międzynarodowych
– KFOR, skupionych wokół NATO.
Na podstawie ust. 11 (pkt j) rezolucji
nr 1244 Rady Bezpieczeństwa przed
UNMIK stanął m.in. trudny – zwłaszcza
w okresie bezpośrednio po wygaszeniu
najbardziej ostrej fazy konfliktu – ogólny obowiązek „ochrony i promowania
praw człowieka” w tej prowincji.
Już w pierwszym akcie prawnym
wydanym 25 lipca 1999 r. przez stojącego na czele UNMIK Specjalnego
Przedstawiciela Sekretarza Generalnego (SRSG), dotyczącym zakresu władzy
administracji tymczasowej w Kosowie
(nr 1999/1)7, znalazło się stwierdzenie, że „przy pełnieniu swoich funkcji
wszystkie osoby wykonujące obowiązki władz publicznych lub sprawujące
urzędy publiczne w Kosowie przestrzegają uznanych standardów międzynarodowych ochrony praw człowieka” (art. 2). Kilka miesięcy później
– 12 grudnia 1999 r. – zostało wydane
rozporządzenie nr 1999/248 (zmienione następnie 27 października 2000 r.
5
Interim Agreement for Peace and Self-Government In Kosovo, Rambouillet, France, February 23,
1999, http://jurist.law.pitt.edu/ramb.htm
6
Tamże, Rozdział I (Konstytucja), art. VI (Prawa człowieka i podstawowe wolności).
7
http://www.unmikonline.org/regulations/1999/reg01-99.htm
8
http://www.unmikonline4.org/regulations/unmikgazette/02english/E1999regs/RE1999_24.htm
2
2016, poz. 1/A
w drodze rozporządzenia nr 2000/599)
w sprawie prawa obowiązującego
w Kosowie. W art. 1 ust. 3 SRSG ogłosił – wyraźnie w ślad za wspomnianym
wyżej dokumentem z Rambouillet – że
częścią tymczasowego porządku prawnego obowiązującego do czasu podjęcia
ostatecznych rozstrzygnięć w sprawie
politycznego statusu tej serbskiej prowincji są prawa i wolności zagwarantowane w EKPCz i Protokołach do niej
oraz wyraźnie wymienionych najważniejszych instrumentach międzynarodowych obowiązujących w systemie
ONZ. Znalazło to następnie potwierdzenie w rozporządzeniu UNMIK z 25
maja 2001 r. o porządku konstytucyjnym tymczasowych władz lokalnych
(nr 2001/9)10, regulującym do czasu rozstrzygnięć dotyczących statusu Kosowa
najważniejsze kwestie natury konstytucyjnej. Podkreślało ono, że „tymczasowe instytucje samorządowe (PISG)
mają obowiązek przestrzegać i zapewniać przestrzeganie uznanych międzynarodowo praw człowieka i podstawowych wolności”, w tym wymienionych
we wspomnianym wcześniej rozporządzeniu nr 2000/59 (a więc również
EKPCz, z wyjątkiem Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych), a także Europejskiej Karty Języków Regionalnych
i Mniejszościowych oraz Europejskiej
Konwencji Ramowej o Ochronie Mniejszości Narodowych (art. 3 ust. 2).
Od początku toczyły się dyskusje
dotyczące wymaganych odpowiednich
mechanizmów kontrolujących realizację wspomnianego celu. Sytuację do-
Stosowanie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka...
datkowo komplikował fakt, że kontrola
miałaby obejmować kwestie przestrzegania praw człowieka przez instytucje
i organy o charakterze międzynarodowym. Począwszy od 2001 r., w ślad
za wspomnianym rozporządzeniem
nr 2001/9, miała ona objąć także nowo
powstałe tymczasowe instytucje samorządowe, działające jednak – zgodnie
z rezolucją nr 1244 – pod ścisłym nadzorem misji ONZ. Była ona więc za nie
odpowiedzialna również w sferze przestrzegania praw człowieka11.
Tekst Porozumień z Rambouillet
przewidywał powołanie do życia instytucji ombudsmana, poświęcając jej specjalnie rozdział VI. Głównym odniesieniem dla niej miała być EKPCz. Ważną
rolę w procesie wyłaniania kandydata
do pełnienia tej funkcji miał odegrać
prezes Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka.
Po przyjęciu przez społeczność międzynarodową kontroli nad Kosowem
na podstawie rezolucji nr 1244 Rady
Bezpieczeństwa gotowość utworzenia
instytucji międzynarodowego ombudsmana potwierdził sekretarz generalny
ONZ w swoim pierwszym raporcie z 12
lipca 1999 r. w sprawie misji tymczasowej administracji ONZ w Kosowie12.
Po długich dyskusjach i sporach,
które trwały przez wiele miesięcy na
przełomie lat 1999–2000 i dotyczyły
szczególnie celowości powołania i kompetencji ombudsmana (zwłaszcza w sferze ewentualnych problemów praw
człowieka związanych z działaniami
sił KFOR, które w efekcie znalazły się
poza granicami jego jurysdykcji), in-
http://www.unmikonline.org/regulations/2000/re2000_59.htm
http://www.unmikonline.org/regulations/2001/reg09-01.htm
11
Analiza na ten temat: zob. np. opinia częściowa HRAP z 20 marca 2009 r. w sprawie Nexhmedin
Spahiu v. UNMIK (skarga nr 02/08) dotycząca decyzji Niezależnej Komisji ds. Mediów, par. 24–29, http://
www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/default.aspx
12
S/1999/779; http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/1999/779.
9
10
3
Marek Antoni Nowicki
stytucja ombudsmana została ostatecznie utworzona w drodze rozporządzenia UNMIK nr 2000 (38) z 30 czerwca
2000 r.13 Niedługo potem, 10 lipca – na
propozycję rządu Austrii, która przewodniczyła w owym czasie OBWE
– autor niniejszego artykułu został powołany na to stanowisko. W listopadzie
tego samego roku, po kilkumiesięcznych przygotowaniach, instytucja ta,
pod nazwą Ombudsperson Institution
in Kosovo, zaczęła przyjmować pierwsze skargi14.
W przypadku Kosowa społeczność
międzynarodowa w procesie budowania mechanizmów ochrony praw człowieka i kontroli odpowiedzialności za
ich przestrzeganie poszła inną drogą
niż wcześniej w Bośni i Hercegowinie.
Tam na podstawie Aneksu 6 (Prawa
człowieka) do podpisanego w Paryżu
14 grudnia 1995 r. dokumentu znanego jako Porozumienie z Dayton15 został
utworzony specjalny mechanizm w postaci Komisji Praw Człowieka, składającej się z dwóch współpracujących ze
sobą, lecz całkowicie oddzielnych struktur: ombudsmana i sądu praw człowieka nazwanego Izbą Praw Człowieka
dla Bośni i Hercegowiny, orzekającego
w składzie mieszanym: ośmiu sędziów
międzynarodowych (wybranych przez
Komitet Ministrów Rady Europy) i sześciu sędziów bośniackich. Ombudsman, poza badaniem naruszeń praw
człowieka, był m.in. uprawniony do
wnoszenia do tej Izby spraw przeciwko
Bośni i Hercegowinie i jej dwóm organizmom: Federacji Muzułmańsko-Chorwackiej i Republice Serbskiej. Do Izby
należało ostateczne rozstrzygnięcie,
czy w konkretnych sprawach doszło do
e-
naruszenia praw człowieka. Podstawą
ocen obu organów była EKPCz, a poza
nią szereg innych instrumentów ochrony praw człowieka składających się na
systemy ONZ i Rady Europy.
Odmienność rozwiązań przyjętych
w Bośni i Hercegowinie oraz Kosowie
wynikała z tego, że w tej pierwszej istniało niepodległe, chociaż nie w pełni
suwerenne państwo. Struktury międzynarodowe nadzorowały jedynie
implementację Porozumienia z Dayton. W rezultacie za problemy na tle
praw człowieka odpowiedzialne miały
być w głównej mierze władze krajowe.
W tym kontekście nie była brana pod
uwagę, jak się wydaje, kwestia możliwej odpowiedzialności działających
tam organizacji i instytucji międzynarodowych.
W Kosowie natomiast społeczność
międzynarodowa sprawowała bezpośrednio władzę i administrację na terytorium będącym w sensie prawnym
nadal częścią Serbii. Instytucje ochrony
praw człowieka miały powstać w celu
wypełnienia – w założeniu tymczasowo
– luki powstałej po tym, jak zmuszono
do wycofania się stamtąd struktur państwa serbskiego. W warunkach kosowskich rozwiązanie zastosowane wcześniej w Bośni i Hercegowinie musiało
być więc znacznie poważniejszym wyzwaniem w kategoriach politycznych
i prawnomiędzynarodowych. Organ
sądowy typu Izba Praw Człowieka musiałby orzekać w sprawach, w których
„pozwanymi” byłaby misja ONZ lub
KFOR. Na taki ryzykowny eksperyment nie było w owym czasie ani później politycznej zgody.
3 http://www.unmikonline.org/regulations/2000/re2000_38.htm.
4 Ombudsperson Institution in Kosovo, First Annual Report 2000–2001; http://www.ridi.org/adi/
documents/oikfar2001.pdf
1
5 http://www.state.gov/www/regions/eur/bosnia/bosagree.html
1
1
4
2016, poz. 1/A
Zdecydowano się więc ograniczyć
do stworzenia instytucji ombudsmana, mając świadomość, że ze względu
na brak kompletnego mechanizmu
kontrolnego stworzony w ten sposób
instrument nawet przy najlepszych
staraniach nie będzie mógł spełnić
wszystkich oczekiwań. Fakt, że UNMIK
podlegał w tej materii w kontekście Kosowa wyłącznie jurysdykcji międzynarodowego ombudsmana, stanowił od
samego początku poważny brak w istniejącym tam systemie ochrony praw
człowieka.
Jego mandat polegał na promowaniu i ochronie praw i wolności jednostek i osób prawnych oraz wysiłkach,
aby zapewnić każdej osobie tam mieszkającej efektywne korzystanie, w miarę
możliwości, z praw człowieka i podstawowych wolności, w szczególności tych zagwarantowanych w EKPCz
i Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych. Podkreślenia
wymaga fakt, że na podstawie powołanych wyżej aktów prawnych ONZ
w ten sposób po raz pierwszy w historii
organizacji międzynarodowych zgodziła się poddać działalność swojej misji
w kontekście przestrzegania praw podstawowych niezależnej kontroli, w tym
m.in. sięgając do standardów wypracowanych w innej organizacji – Radzie
Europy, w ramach której powstał i istnieje system EKPCz.
W sytuacji, gdy w przypadku Kosowa – w odróżnieniu od Bośni i Hercegowiny – wspólnota międzynarodowa
ograniczyła się z przytoczonych wcześniej powodów do powołania do życia
instytucji ombudsmana, musiała ona
mieć pod różnymi względami charakter
hybrydowy: była zarazem międzynarodowa i lokalna, pełniła rozmaite role
16
Stosowanie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka...
typowe dla ombudsmana praw człowieka, rozpatrując równocześnie skargi w sposób typowy dla sądów praw
człowieka, tyle że wyłącznie z prawem
wydawania opinii w sprawie naruszeń
wraz z rekomendacjami, a nie w formie
obowiązujących władze wyroków. Instytucja ta była unikalna na tle innych,
podobnych również dlatego, że mogła – z pewnymi wyjątkami – przedstawiać opinie i wydawać zalecenia
w kwestiach związanych ze zgodnością
obowiązujących regulacji prawnych
– w praktyce rozporządzeń UNMIK –
z uznanymi standardami międzynarodowymi, w tym EKPCz16.
Od początku jej istnienia w 2000 r.
instytucja międzynarodowego ombudsmana zajmowała się rozmaitymi problemami na tle praw człowieka, powołując się na standardy wynikające z EKPCz
i orzecznictwo Trybunału. Na temat
wielu z nich ombudsman wypowiadał się w drodze specjalnych raportów
przygotowywanych z własnej inicjatywy, inne miały swój początek w skargach indywidualnych. Umożliwiły one
wypracowanie wyjątkowego zbioru
orzecznictwa praw człowieka na tle bardzo specyficznej sytuacji i szczególnych
problemów charakterystycznych dla
Kosowa, pozostającego przez długi czas
pod swoistą formą międzynarodowego
protektoratu, nazwanego przez ombudsmana „państwem-surogatem” (surogate state). Było ono szeroko publikowane
po angielsku oraz w językach mieszkańców Kosowa: albańskim i serbskim. Poza
funkcją interwencyjną pełniło też ważną
funkcję dydaktyczną, szczególnie istotną w miejscu, gdzie ludność nie miała
(i dotychczas nie ma) dostępu do innych
właściwych ciał kontrolnych – miejscowych lub międzynarodowych – w dzie-
Rozporządzenie UNMIK nr 2000 (38) z 30 czerwca 2000 r., art. 4 ust. 3.
5
Marek Antoni Nowicki
dzinie ochrony praw jednostki. Celem
było również pokazanie praktycznego
wymiaru uznania od początku przez
UNMIK, że prawa i wolności zagwarantowane w EKPCz, obok innych gwarancji międzynarodowych, będą tam częścią
wewnętrznego porządku prawnego nawet przy braku bezpośredniego dostępu
do mechanizmu kontrolnego strasburskiego.
Już w pierwszym raporcie specjalnym z 26 kwietnia 2001 r.17 ombudsman zajął się zasadniczą z punktu
widzenia swojego mandatu kwestią,
czy granice przywilejów i immunitetów przyznanych UNMIK i jej personelowi w Kosowie oraz stosowanie
ich w praktyce było zgodne z międzynarodowymi standardami praw człowieka (misja KFOR pozostawała poza
granicami jego mandatu). Stwierdził,
że zasady przyjęte w regulującym te
kwestie rozporządzeniu UNMIK nr
2000/47 z 18 sierpnia 2000 r. wymagały krytycznej reakcji. Zwykle organizacje międzynarodowe, zgodnie
z ogólnie obowiązującymi zasadami,
korzystają z szerokiego immunitetu,
ale w przypadku Kosowa rola UNMIK,
która zastąpiła w tej prowincji władze
państwowe, daleko wykraczała poza
zwykłe funkcje misji ONZ. W rezultacie w sferach istotnych ze względu
na standardy praw człowieka UNMIK
powinna być traktowana podobnie,
jak każda władza wykonawcza. Zdaniem ombudsmana rozporządzenie
UNMIK nie spełniało także wymogu
regulacji „zgodnej z prawem” w rozumieniu EKPCz, m.in. z tego powodu,
e-
że nie zostało prawidłowo publicznie
ogłoszone, jego postanowienia były
niejasne i nie chroniły jego adresatów,
a więc mieszkańców Kosowa, przed
arbitralnymi działaniami UNMIK i jej
personelu. Raport wskazał na niezgodność rozporządzenia zwłaszcza
z dwoma przepisami: art. 6 EKPCz
z powodu braku dostępu do jakiegokolwiek organu typu sądowego – również ewentualnie w strukturach ONZ
– uprawnionego do rozpatrzenia roszczeń cywilnych przeciwko UNMIK
albo jej personelowi; art. 1 Protokołu
nr 1 – ponieważ UNMIK mogła w pewnych sytuacjach objąć w użytkowanie
mienie prywatne lub korzystać z niego bez odszkodowania. Zaistniała sytuacja stanowiła również problem na
tle art. 15 EKPCz. UNMIK ograniczyła bowiem te i inne prawa człowieka
mieszkańców Kosowa szerzej, niż było
to ściśle konieczne, nawet przyjmując,
że w Kosowie w owym czasie nadal
istniało „publiczne niebezpieczeństwo
zagrażające życiu narodu’” (z czym –
zwłaszcza z biegiem czasu, już nawet
w 2000 r. – można było polemizować).
Ombudsman skrytykował również
np. praktykę, w drodze której SRSG kilkakrotnie pozbawił wolności w trybie
administracyjnym osoby stwarzające
w jego ocenie zagrożenie dla „bezpiecznego i spokojnego otoczenia” albo „bezpieczeństwa i porządku publicznego”18.
Decyzje były podejmowane – w ocenie
ombudsmana – podejmowane z naruszeniem prawa do wolności osobistej
zagwarantowanego w art. 5 EKPCz,
ponieważ miały charakter czysto pre-
17
Special report no. 1 of 26 April 2001 on the compatibility with recognized international standards
of UNMIK Regulation No. 2000/47 on the Status, Privileges and Immunities of KFOR and UNMIK and
Their Personnel in Kosovo and on the implementation of the above Regulation; http://www.ombudspersonkosovo.org/repository/docs/E4010426a.pdf
18
Special report no. 3 of 29 June 2001 on The Conformity of Deprivations of Liberty under ‘Executive
Orders’ with Recognised International Standards; http://www.ombudspersonkosovo.org/repository/
docs/E4010629a.pdf
6
2016, poz. 1/A
wencyjny. Poza tym nie miały podstaw
w obowiązującym prawie i były niezgodne z jakąkolwiek przewidzianą
prawem procedurą. Brak było także
wszelkiej kontroli sądowej. Osoby pozbawione w ten sposób wolności nie
mogły ubiegać się o odszkodowania.
W reakcji na niektóre rekomendacje
zawarte w tym raporcie SRSG, powołując się na „zasady wynikające z Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz z Europejskiej
Konwencji Praw Człowieka”, utworzył
m.in. specjalną składającą się z sędziów
wojskowych z różnych państw Komisję Kontroli Przypadków Pozasądowego Pozbawienia Wolności na podstawie Zarządzeń Administracyjnych19.
Fakt ten stał się przyczyną kolejnego
specjalnego raportu ombudsmana20,
w którym znalazło się stwierdzenie, że
nowy organ, mimo że w jego składzie
miały znaleźć się osoby będące sędziami w swoich krajach, z rozmaitych powodów nie spełniał warunków uznania
go za „sąd” w rozumieniu art. 5 ust. 4
EKPCz. Przede wszystkim jednak nadal nie została rozwiązana kwestia braku właściwej podstawy prawnej tego
rodzaju prewencyjnego pozbawienia
wolności.
Inna ciekawa sprawa była związana z decyzją SRSG o usunięciu z listy
kandydatów w wyborach do Zgroma-
Stosowanie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka...
dzenia Kosowa w listopadzie 2001 r.
trzech działaczy albańskich partii politycznych, rzekomo ze względu na to,
że znaleźli się na sporządzonej przez
władze amerykańskie „czarnej liście”
osób niepożądanych w Stanach Zjednoczonych. Ombudsman stwierdził
w tej sytuacji naruszenie art. 3 Protokołu nr 1 do EKPCz (prawo do wolnych
wyborów), art. 8 (ze względu na reperkusje tego faktu dla życia prywatnego
niedoszłych kandydatów) i art.6 EKPCz
(z braku możliwości dochodzenia przez
nich swoich praw przed sądem)21.
Ombudsman badał m.in. także
zgodność ze standardami EKPCz decyzji SRSG o zawieszeniu grupy oficerów
Kosowskiego Korpusu Ochrony (KPC)
– jednostki cywilnej służby ratowniczej. Z okoliczności wynikało, że zostali
potraktowani w sposób sugerujący poważne śledztwo karne przeciwko nim,
chociaż nie postawiono im formalnie
żadnych zarzutów. W rezultacie zawieszeni oficerowie zostali pozbawieni
podstawowych praw, o których mowa
w art. 6 EKPCz, w tym prawa do obrony, mimo że byli faktycznie podejrzani
w sprawie22.
To tylko kilka przykładów rozmaitych raportów i opinii międzynarodowego ombudsmana na tle problemów
z ochroną praw człowieka w Kosowie,
w których głównym punktem odnie-
19
UNMIK Regulation No. 2001/18 of 25 August 2001 on the Establishment of a Detention Review
Commission for Extra-judicial Detentions Based on Executive Orders; http://www.unmikonline.org/regulations/2001/reg18-01.pdf
20
Special Report no. 4 of 12 September 2001 on Certain Aspects of UNMIK Regulation No. 2001/18 on
the Establishment of a Detention Review Commission for Extra-judicial Detentions Based on Executive
Orders; http://www.ombudspersonkosovo.org/repository/docs/E4010912a.pdf
21
Report of 29 October 2001 regarding the removal of Emrush Xhemajli, Gafurr Elshani and Sabit
Gashi from the list of candidates for the November 2001 elections, ex officio investigation No. 19/01;
http://www.ombudspersonkosovo.org/repository/docs/E3011029a.pdf
22
Report of 30 June 2004 concerning the fair trial rights of twelve suspended members of the Kosovo
Protection Corps, ex officio registration No. 39/04; summary in: Ombudsperson Institution in Kosovo,
Fourth Annual Report 2003–2004, Prishtina 2004, pp. 87–88.23
7
Marek Antoni Nowicki
sienia były standardy EKPCz23. Ombudsman śledził i analizował z tego
punktu widzenia również wiele innych
istotnych aspektów skomplikowanej
kosowskiej rzeczywistości, reagując
w razie potrzeby w drodze listów interwencyjnych, rekomendacji, publicznych oświadczeń, w których podkreślał
kluczowe kwestie praw człowieka, często o charakterze systemowym, które
podsumowywał w kolejnych rocznych
raportach24.
Konwencja i mechanizm strasburski miały duży wpływ również na
samą procedurę rozpatrywania przez
ombudsmana skarg indywidualnych.
Z wewnętrznego Regulaminu Postępowania wyraźnie wynikało, że była
ona w znacznym stopniu – chociaż
z oczywistymi modyfikacjami odzwierciedlającymi specyficzną rolę tego
rodzaju instytucji – oparta na modelu wykorzystywanym w przeszłości
w mechanizmie strasburskim, szczególnie w postępowaniu przed Europejską
Komisją Praw Człowieka. Wpływ ten
był widoczny np. w treści formularza
skargi, sposobie badania warunków
dopuszczalności oraz zbierania i oceny
dowodów. Nawet struktura i sposób
uzasadniania decyzji i raportów bardzo
przypominały znane z dokumentów
strasburskich.
W pracach ombudsmana wiele miejsca zajmowało szkolenie miejscowych
prawników, aby najlepiej przygotować
e-
ich do stosowania EKPCz w praktyce.
Ponadto w latach 2004–2005 z inicjatywy ombudsmana w głównej albańskojęzycznej gazecie kosowskiej „Koha
Ditore” były regularnie publikowane
– wzorem znanej w Polsce wieloletniej
praktyki dziennika „Rzeczpospolita” –
obszerne omówienia najważniejszych
wyroków strasburskich25.
Podnoszone przy rozmaitych okazjach problemy dotyczące praw człowieka w Kosowie oraz brak wystarczających instrumentów ich ochrony,
z których jedynym był ombudsman,
spowodowały, że Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy (PACE) postanowiło przeprowadzić na ten temat
debatę plenarną. Dodatkowym impulsem były gwałtowne wydarzenia, do
jakich doszło w Kosowie w marcu 2004
r. W ramach przygotowań do debaty
PACE zwróciło się m.in. do działającej
w ramach Rady Europy Komisji „Demokracja przez Prawo” (Komisja Wenecka) o ocenę możliwych sposobów
wzmocnienia mechanizmów ochrony
praw człowieka w Kosowie i propozycje w tym zakresie.
Jesienią 2004 r. Komisja Wenecka
przedstawiła dokument, w którym znalazła się m.in. propozycja powołania
do życia Trybunału Praw Człowieka
dla Kosowa – tymczasowego sądu ad
hoc, który rozpatrywałby skargi dotyczące zarzutów naruszeń EKPCz przez
UNMIK, PISG i ewentualnie struktury
23
Więcej w: Marek Antoni Nowicki and Alice Thomas, The European Convention on Human
Rights in the practice of the international Kosovo Ombudsperson, w: Hanno Hartig (red.), Trente ans
de droit européen des droits de l’homme. Études à la mémoire de Wolfgang Strasser, Brussels: Bruylant 2007, s. 229–249, zob. również: M.A. Nowicki, Kosovo: pro memoria, https://listserv.buffalo.edu/
cgi-bin/wa?A2=JUSTWATCH-L;18ae6cf4.0602; M.A. Nowicki, Kosovo, w: The Conscience of Europe:
50 years of the European Court of Human Rights, London, Third Millennium Publishing Limited,
2010, pp. 178–179.
24
Zob. np. Fifth Annual Report 2004–2005 of 11 July 2005; http://www.ombudspersonkosovo.org/
repository/docs/E6050711a.pdf28 11 U.S.C. § 925.
25
Ich autorem był Marek Antoni Nowicki, były opatrywane komentarzami głównego doradcy prawnego w Instytucji Ombudsperson Alice Thomas.
8
2016, poz. 1/A
KFOR. Procedura i orzecznictwo tego
sądu miały być oparte na dorobku strasburskim26.
Powstanie takiego sądu wymagałoby jednak dłuższego czasu. Komisja
Wenecka zaproponowała więc rozwiązania krótkoterminowe, wśród nich
powołanie – obok Izby Specjalnej Sądu
Najwyższego do Zagadnień Konstytucyjnych oraz Zespołu Doradczego (ds.
praw człowieka) KFOR – działającego przy UNMIK niezależnego organu
o charakterze w istocie quasi-sądowym:
komisji doradczej ds. praw człowieka. Jej
zadaniem miałoby być w szczególności
wydawanie opinii w sprawach, w których zdaniem ombudsmana nastąpiło
naruszenie praw człowieka, a UNMIK
się z taką oceną nie godził. HRAP miała również wydawać na wniosek sądów opinie w kwestii zgodności aktów
normatywnych ze standardami praw
człowieka. W ocenie Komisji Weneckiej
UNMIK mogłaby w ten sposób wyraźnie zasygnalizować opinii publicznej,
że „jest gotowa poddać swoje działania
ocenie ciała niezależnych ekspertów
praw człowieka”27. Pewne wątpliwości
do tej propozycji zgłosił w swoim raporcie sprawozdawca Zgromadzenia Parlamentarnego, brytyjski parlamentarzysta Tony Lloyd, który wyraził niepokój,
że rozwiązanie to „może doprowadzić
do osłabienia statusu i wpływu ombudsmana (…) Chociaż jurysdykcja Komisji byłaby do pewnego stopnia szersza
niż ombudsmana, znaczna i ważna
część działań obu tych instytucji pokry-
Stosowanie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka...
wałaby się. (…)”28. Zasadniczo jednak
sprawozdawca zgodził się z ideą powołania Komisji Doradczej, ale w nieco
odmiennym kształcie, z racjonalnym
podziałem zadań między ombudsmana
i Komisję i zachowaniem równoległych
kompetencji obu tych ciał.
Większość propozycji Komisji Weneckiej, w tym dotycząca utworzenia
Trybunału Praw Człowieka oraz Komisji
Doradczej, znalazła ostatecznie akceptację PACE, które uznało, że powinna
ona być raczej ciałem „składającym się
z niezależnych ekspertów międzynarodowych w dziedzinie praw człowieka,
nominowanych przez prezesa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
i powołanych przez SRSG do oceny
zgodności projektów i rozporządzeń
UNMIK i aktów niższego rzędu z międzynarodowymi standardami praw
człowieka oraz innych zadań, takich
jak rozpatrywanie odwołań od decyzji
Biura UNMIK ds. Roszczeń Cywilnych
i przedstawianie UNMIK opinii w kwestiach innych, niż objęte skargami wniesionymi wcześniej do ombudsmana”29.
Przed debatą i w trakcie debaty
w PACE ombudsman popierał zwłaszcza ideę Trybunału Praw Człowieka
i wzmocnienia instytucji, którą reprezentował30. Potem jednak proces zmian
politycznych w Kosowie szybko przyśpieszył. Elementem tego procesu była
zapadła w końcu 2005 r. decyzja polityczna o zakończeniu działalności międzynarodowego ombudsmana i zmianie charakteru tej instytucji na czysto
26
European Commission for Democracy through Law, Opinion on Human Rights in Kosovo: Possible Establishment of Review Mechanisms, Opinion No. 280/2004 of 11 October 2004, par. 154.
27
Tamże, par. 124..
28
Protection of human rights in Kosovo, Report of Committee on Legal Affairs and Human Rights,
Rapporteur: Mr Tony Lloyd, United Kingdom, Socialist Group, Doc. 10393, 6 January 2005, par. 44; http://
assembly.coe.int/ASP/Doc/XrefViewHTML.asp?FileID=10755&Language=EN
29
Resolution 1417 (2005) Protection of human rights in Kosovo, Text adopted by the Assembly on
25 January 2005 (3rd Sitting); http://assembly.coe.int/main.asp?Link=/documents/adoptedtext/ta05/
eres1417.htm
9
Marek Antoni Nowicki
lokalny, co spowodowało, że utracił on
jurysdykcję w sprawach dotyczących
UNMIK. Równocześnie w UNMIK toczyły się prace nad ostateczną koncepcją Komisji Doradczej. W nowej sytuacji
miała być ona jedynym niezależnym
ciałem mającym kontrolować UNMIK
w dziedzinie praw człowieka.
Komisja Doradcza ds. Praw Człowieka (Human Rights Advisory Panel
– HRAP) powołana do życia na podstawie rozporządzenia UNMIK nr 2006/12
z 23 marca 2006 r.31 miała w efekcie
kształt odmienny zarówno od wcześniej proponowanego przez Komisję
Wenecką, jak i tego, o jakim była mowa
w rezolucji PACE.
Rozporządzenie przewidywało powstanie niewielkiego trzyosobowego
niezależnego ciała składającego się
z uznanych międzynarodowych ekspertów w dziedzinie praw człowieka,
mającego rozpatrywać wnoszone do
niego skargi indywidualne z zarzutami naruszeń praw człowieka przez
UNMIK i na ich tle wydawać opinie
doradcze adresowane do SRSG wraz
z właściwymi rekomendacjami. Autor
był od początku jej przewodniczącym.
Komisja miała mieć charakter tymcza-
e-
sowy i działać w okresie sprawowania
przez UNMIK mandatu na podstawie
rezolucji Rady Bezpieczeństwa nr 1244.
Całość regulacji wskazywała, iż miało to
być ciało quasi-sądowe rozstrzygające
sprawy w postępowaniu z aktywnym
udziałem stron. Rozporządzenie poważnie ograniczyło jurysdykcję temporalną HRAP, skargi mogły bowiem dotyczyć zarzutów naruszeń, do których
miało dojść nie wcześniej niż 23 kwietnia 2005 r., z wyjątkiem przypadków,
gdy w grę wchodziły naruszenia o charakterze ciągłym. Później, w drodze zarządzenia administracyjnego, UNMIK
przyjął datę końcową przyjmowania
skarg, ustalając ją na 30 marca 2010 r.32
Od samego początku istnienie
i działalność HRAP wskazywały na jej
wyraźne i wielorakie związki z systemem strasburskim. Przede wszystkim,
w celu zagwarantowania jak największej niezależności HRAP – zwłaszcza
że była ona formalnie częścią struktury
UNMIK – rozporządzenie przewidziało
powoływanie jej członków przez SRSG
wyłącznie na wniosek prezesa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka33.
Szczególne znaczenie EKPCz znalazło wyraz w kryteriach, jakie powinni
30
Zob. wystąpienie ombudsmana w związku z raportem Tony Lloyda w sprawie Kosowa, 17 grudnia 2004 r.; http://www.ombudspersonkosovo.org/repository/docs/E7041217a.pdfl; specjalne wystąpienie Marka Antoniego Nowickiego podczas debaty w Zgromadzeniu Parlamentarnym Rady Europy:
http://www.coe.int/t/e/com/files/pa-sessions/janv-2005/20050125_disc_nowicki.asp
31
http://www.unmikonline.org/regulations/unmikgazette/02english/E2006regs/RE2006_12.pdf
32
Art.5 zarządzenia administracyjnego UNMIK nr 2009/1 z 17 października 2009 r. w sprawie implementacji rozporządzenia nr 2006/12 (Administrative Direction No. 2009/1 of 17 October 2009 Implementing UNMIK Regulation No. 2006/12 on the Establishment of the Human Rights Advisory Panel); http://
www.unmikonline.org/hrap/Documents%20HRAP/Regulations%20Eng/AD2009-01.pdf
33
Art. 5 ust. 1 rozporządzenia nr 2006/12; później zapis w tym zakresie został zmieniony w drodze
zarządzenia administracyjnego UNMIK nr 2009/1 z 17 października 2009 r. w sprawie implementacji rozporządzenia nr 2006/12, które w art. 3 ust. 1 stwierdza, iż „prezes Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
wnioskuje zgodnie z obowiązującymi regulacjami ONZ dotyczącymi naboru wystarczającą liczbę odpowiednich kandydatów do powołania”. W razie braku wniosków albo niewystarczającej liczby wniosków
otrzymanych przez UNMIK SRSG może dokonać koniecznego powołania po konsultacjach z odpowiednim ciałem zajmującym się prawami człowieka; w praktyce jednak zapis ten nigdy nie został zastosowany
i powołania w 2010 r. i 2012 r. odbyły się w pierwotny sposób; http://www.unmikonline.org/hrap/Documents%20HRAP/Regulations%20Eng/AD2009-01.pdf
10
2016, poz. 1/A
spełniać kandydaci na członków HRAP.
Poza innymi ważnymi cechami muszą
oni bowiem wykazywać się odpowiednią wiedzą w dziedzinie praw człowieka, „zwłaszcza dotyczącą systemu europejskiego”34.
Zgodnie z art. 1 ust. 2 rozporządzenia nr 2006/12 podstawą rozpatrywania
skarg przez HRAP były rozmaite instrumenty międzynarodowe ochrony praw
człowieka, w szczególności Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, EKPCz
oraz szereg najważniejszych dokumentów obowiązujących w systemie ONZ.
W praktyce jednak skargi były formułowane przez skarżących lub interpretowane przez HRAP (przy braku konkretnej kwalifikacji stawianych zarzutów)
niemal wyłącznie z powołaniem się na
prawa i wolności z EKPCz35. Do wyjątków należały sprawy, w których przedmiot zarzutów wykraczał poza ramy
EKPC albo – w ocenie HRAP – stopień
ochrony na jej podstawie był słabszy
lub węższy niż wynikający z instrumentów prawnych ONZ.
Wiele rozwiązań w Regulaminie Postępowania przyjętym przez
HRAP było zbliżonych do stosowanych w Strasburgu, w tym w rozdziale
„Przepisy końcowe” art. 49 stwierdzał,
że kwestie proceduralne nim nieobjęte
miały być w miarę możliwości rozstrzygane z uwzględnieniem Regulaminu
Proceduralnego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka36.
W uzasadnieniach decyzji o dopuszczeniu skarg i w końcowych opiniach
Stosowanie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka...
merytorycznych HRAP szeroko sięgała
do orzecznictwa Trybunału, posiłkując
się również orzecznictwem innych organów międzynarodowych, w szczególności Komitetu Praw Człowieka
ONZ i Interamerykańskiego Trybunału
Praw Człowieka.
W pierwszym okresie działalności
HRAP większość napływających skarg
dotyczyła zarzutów naruszeń prawa
własności (art. 1 Protokołu nr 1) i prawa do poszanowania życia prywatnego
i rodzinnego (art. 8 EKPCz) w sprawach
dotyczących niszczenia lub bezprawnego zajmowania mieszkań, domów
czy gospodarstw rolnych przez uzurpatorów; gwarancji rzetelnej procedury
sądowej w postępowaniach przed sui
generis organem typu sądowego – Komisją ds. Roszczeń Mieszkaniowych
i Majątkowych (Housing and Property Claims Commission), a w sprawach
związanych z prywatyzacją – Izbą
Specjalną Sądu Najwyższego ds. Kosowskiej Agencji Powierniczej (Special
Chamber of the Supreme Court of Kosovo on Kosovo Trust Agency Related Matters) (art. 6 ust. 1 EKPCz); prawa do sądu
(art. 6 ust. 1 EKPCz) w związku z decyzją UNMIK wstrzymującą w praktyce
na co najmniej kilka lat rozpatrywanie
przez kosowskie sądy cywilne tysięcy
pozwów kosowskich Serbów z roszczeniami przeciwko władzom o naprawę
szkód materialnych doznanych w rezultacie przemocy panującej bezpośrednio
po wejściu do Kosowa sił międzynarodowych latem 1999 r.37
Art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 2006/12.
Zob. np.: HRAP, Annual Report 2008; http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Documents/annual_report2008.pdf; wszystkie decyzje i opinie HRAP dostępne są na http://www.unmikonline.org/hrap/
Eng/Pages/Cases.aspx
36
http://www.unmikonline.org/hrap/Documents%20HRAP/Regulations%20Eng/Rules_of_procedure.pdf
37
Np. sprawa nr 38/08, Petko Milogorić i inni v. UNMIK, opinia HRAP z 24 marca 2010 r.; http://www.
unmikonline.org/hrap/Eng/Cases%20Eng/DC_No_38-08-OPINION.pdf
34
35
11
Marek Antoni Nowicki
W późniejszym okresie do HRAP
napłynęła duża liczba skarg dotyczących w szczególności zarzutu braku
właściwych postępowań wyjaśniających
w sprawach osób zabitych lub zaginionych po wejściu do Kosowa sił międzynarodowych. Z czasem te właśnie sprawy zajęły główne miejsce na wokandzie
HRAP38. Były rozpatrywane przede
wszystkim w kontekście obowiązku
władz prowadzenia skutecznego śledztwa (art. 2 EKPCz). W pierwszej opinii
na ten temat HRAP podkreśliła m.in.,
że zdaje sobie sprawę, że rozpatrywane
przez nią skargi różnią się w rozmaity
istotny sposób od tych, którymi dotychczas zajmował się Trybunał. Były one
bowiem skierowane nie przeciwko państwu, ale przejściowej administracji międzynarodowej, której czasowo została
powierzona odpowiedzialność za Kosowo. Skarżący nie stawiali materialnych
zarzutów wobec UNMIK na tle art. 2.
Nikt nie twierdził bowiem, że misja ONZ
przyczyniła się w jakiś sposób do utraty życia przez ofiary lub do zaginięć. Po
drugie – w sprawach przed HRAP dotyczących zabójstw czy porwań wchodziło
w grę podejrzenie udziału pozapaństwowych struktur paramilitarnych. Skargi
wnieśli prawie wyłącznie Serbowie, dotyczyły głównie tragicznych wydarzeń
lata 1999 r. HRAP musiała te okoliczności brać pod uwagę przy ocenie, czy na
misji ONZ ciążył obowiązek śledztwa
w związku z takimi działaniami na kontrolowanym przez nią terytorium39.
e-
W związku z kwestią naruszenia art.
3 EKPCz (zakaz tortur, nieludzkiego
i poniżającego traktowania) w kontekście tego rodzaju spraw HRAP zwróciła
uwagę m.in., że „zjawisko zaginięć stanowi skomplikowaną formę naruszenia
praw człowieka, która musi być rozumiana i oceniana w sposób integralny
(…)40. Obowiązek na podstawie art. 3
EKPCz różnił się w tych sprawach od
obowiązku proceduralnego władz na
podstawie art. 2, mając charakter bardziej ogólny i humanitarny i odnosząc
się do wymaganej od władz reakcji na
los krewnych zaginionych albo zabitych41. HRAP podkreśliła, że nie wchodziło w grę posądzenie, że UNMIK
miałaby w jakiś sposób być zamieszana
w zaginięcie. W rezultacie nie można
było uznać, że była odpowiedzialna za
psychiczną udrękę w rezultacie zbrodni42. Wchodziło jednak w grę przedłużające się poważne cierpienie w rezultacie
sposobu, w jaki policja UNMIK zajmowała się tymi sprawami, oraz jej stosunku do rodzin ofiar (m.in. chodziło
o niekontaktowanie się, brak informacji
o stanie śledztwa, itd.)43.
W jednej ze spraw pojawiła się kwestia bezprawnego pozbawienia wolności grupy cywilów przez paramilitarne
struktury Armii Wyzwolenia Kosowa
(UÇK) w lipcu 1998 r. Mężczyźni nigdy nie wrócili do domów i do dzisiaj
uznawani są za zaginionych, kobiety
i kilka innych mężczyzn, głównie starszych i niepełnosprawnych, zwolniono
Zob. HRAP, Annual Report 2012; http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Documents/Annual_Report_2012.pdf
39
Sprawa nr 02/09, S.C. v. UNMIK, opinia HRAP z 6 grudnia 2012 r., par. 50; http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Cases%20Eng/02_09%20SC%20Opinion%20FINAL%20for%20WebPage.pdf
40
Sprawa nr 34/09 Jočić v. UNMIK, opinia HRAP z 23 kwietnia 2013 r., par. 102.
41
Tamże, par. 103.
42
Tamże, par. 110.
43
Tamże, par. 124.
38
12
2016, poz. 1/A
po kilku dniach. HRAP zwrócił uwagę,
że pozbawienie wolności w takich warunkach w przypadku kobiet narażało
je dodatkowo na niebezpieczeństwo,
w tym przemocy na tle seksualnym.
Uznał, że w tego rodzaju sprawach
art. 5 EKPCz wymagał prowadzenia
skutecznego śledztwa również w tym
zakresie, a jego brak ze strony policji
UNMIK oznaczał naruszenie44.
Były również dwie sprawy, które
przykuły szczególną uwagę, również
opinii publicznej, także międzynarodowej. Jedna dotyczyła umieszczenia
i przetrzymywania przez kilka lat społeczności romskiej uratowanej z pogromu w lipcu 1999 r. w mieście Mitrovica
w specjalnie w tym celu utworzonych
obozach na północy Kosowa w warunkach bezpośrednio zagrażających życiu i zdrowiu ze względu na poważne
zatrucie środowiska ołowiem (art. 2, 3
EKPCz i inne)45 i w sposób oznaczający ich dyskryminację ze względów rasowych (art.14 EKPCz). Druga sprawa
związana była z zarzutem nadużycia
siły, w tym głównie kul gumowych,
przez policję UNMIK przy rozpraszaniu pokojowej demonstracji w Prisztinie w lutym 2007 r. (zginęło wtedy kilka
osób, byli również ranni; główny zarzut
dotyczył naruszenia przez policjantów
prawa do życia – art.2 EKPCz, ale również prawa do pokojowego zgromadzania się – art. 11 EKPCz)46.
Stosowanie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka...
HRAP podkreślała systematycznie
w swoich opiniach, że „nie zapomina o przejściowym charakterze administracji UNMIK i związanych z tym
trudnościach, które należy brać pod
uwagę w rozmaitych sytuacjach, ale
w żadnych okolicznościach elementy te
nie mogą służyć jako usprawiedliwienie w obniżeniu standardów poszanowania praw człowieka należycie wpisanych w mandat UNMIK”47.
Ze względu na swoją specyfikę, wynikającą głównie z faktu, iż Kosowo od
1999 r. długo pozostawało pod administracją międzynarodową, sprawy „kosowskie”, postrzegane na tle EKPCz,
odnosiły się często do bardzo specyficznych okoliczności i problemów, z którymi – przynajmniej w taki sam sposób –
Trybunał w Strasburgu nigdy się jeszcze
nie stykał. Orzecznictwo w tego rodzaju sprawach, wypracowane najpierw
przez ombudsmana, a następnie przez
HRAP, stanowi istotny wkład w rozwój standardów EKPCz i powinno być
inspiracją dla samego Trybunału, jeśli
przyjdzie mu stawać w przyszłości wobec kwestii praw człowieka podobnych
do tych, jakie pojawiły się w Kosowie.
Doświadczenie kosowskie powinno
mieć również duże znaczenie dla ONZ
w dalszych poszukiwaniach mechanizmów kontroli w specyficznym kontekście misji międzynarodowych administrujących określonym terytorium48.
44
Sprawa nr 111/09 i inne, Bogoljub Kostić i inni v. UNMIK, opinia HRAP z 23 października 2015 r.,
par. 311–346; http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Pages/Case-status.aspx
45
Sprawa nr 26/08, N.M. i inni v. UNMIK, opinia HRAP z 26 lutego 2016r.; http://www.unmikonline.
org/hrap/Eng/Cases%20Eng/26-08%20NM%20etal%20Opinion%20FINAL%2026feb16.pdf
46
Sprawa nr 04/07, Balaj i inni v. UNMIK, opinia HRAP z 27 lutego 2015 r.; http://www.unmikonline.
org/hrap/Eng/Cases%20Eng/04_07%20Balaj%20Opinion%20FINAL%20rev2mar15.pdf
47
Zob. sprawa Petko Milogorić v. UNMIK, par. 44; http://www.unmikonline.org/hrap/Eng/Cases%20
Eng/DC_No_38-08-OPINION.pdf
48
The Human Rights Advisory Panel. History and Legacy, 2007–2016, http://www.unmikonline.org/
PublishingImages/2016/HRAP%20Final%20Report/HRAP%20Final%20Report%20(final%20version%20
30%20June%202016).pdf
13
Marek Antoni Nowicki
W tym sensie oba mechanizmy: ombudsmana i HRAP, powinny być uznane za
ważne – w kategoriach ogólnych – eksperymenty i lekcje w dziedzinie ochrony praw człowieka. Ze względu na te-
e-
mat tego artykułu, a także bezpośredni
i wiodący udział autora w działalności
obu ciał, nie znalazły się tu żadne oceny
ich pracy i skuteczności. To zadanie autor pozostawia innym.
* Marek Antoni Nowicki, adwokat; w latach 1993–1999 członek Europejskiej Komisji Praw Człowieka w Strasburgu; w latach 2000–2005
międzynarodowy ombudsperson w Kosowie; w okresie styczeń 2008–
czerwiec 2016 przewodniczący Komisji Doradczej ds. Praw Człowieka
(Human Rights Advisory Panel) przy misji ONZ w Kosowie.
Summary
APPLICATION OF THE EUROPEAN CONVENTION ON HUMAN RIGHTS
BEYOND THE STRASBOURG PROTECTION MECHANISM: THE CASE OF
KOSOVO UNDER THE UN ADMINISTRATION.
The article demonstrates how the application of the European Convention on
Human Rights (ECHR) is not limited to countries that directly participate in the
Strasbourg mechanism but gradually and explicitly its standards are adopted as
natural points of reference and representation of common values for all people residing on the European continent, irrespective of the territory or State of residence
or its status. The author presents this new trend on an example of Kosovo placed
under interim international civil administration by a UN mission. In this context he
describes a role of two control mechanisms set up by the UN in the area of protection and promotion of human rights: Ombudsperson Institution in Kosovo (2000
– 2005) and Human Rights Advisory Panel (2007 – 2016).
Keywords: Interim international civil administration, International human rights standards, protection of individual rights, human rights accountability, human
rights complaints, Strasbourg mechanism
Pojęcia kluczowe: Tymczasowa międzynarodowa administracja cywilna, standardy międzynarodowe ochrony praw człowieka, ochrona praw jednostki, odpowiedzialność za nieprzestrzeganie praw człowieka, skargi w sprawie naruszeń
praw człowieka, mechanism strasburski
14