zadanie dla mdk - więcej

Raport z debaty klimatycznej
w Zgorzelcu
Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju
Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali:
Helena Wyligała
Jacek Zatoński
Komentarz eksperta:
Wojciech Szymalski
Warszawa-Poznań, 02.02.2013r.
Projekt „Dobry klimat dl powiatów” jest realizowany przy udziale środków
instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Wstęp
Debata klimatyczna w powiecie zgorzeleckim pod patronatem Ministra Środowiska i
Starosty Zgorzeleckiego odbyła się 12 listopada 2012 roku w siedzibie Starostwa Powiatowego
przy ul. Bohaterów II AWP 8. Otwarcia debaty dokonał Starosta Powiatu Pan Artur Bieliński,
słowo wstępne wygłosił przedstawiciel InE Wojciech Szymalski. W debacie uczestniczyło 16
osób reprezentujących urząd starostwa (3), gminy w powiecie (2), organizacje pozarządowe (1),
przedsiębiorstwa energetyczne (4), szkoły (5), policje (1). Głównym celem debaty było
wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju.
Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części: prezentacyjną i warsztatową. W ramach
zajęć warsztatowych uczestnicy pracowali w dwóch grupach.
I. Część teoretyczna
W pierwszej części spotkania przedstawiona została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w
kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na
poziomie międzynarodowym, europejskim/unijnym, krajowym i samorządowym. Gościnnie
prezentację nt. inwestycji proekologicznych zaprezentował także Pan Zbigniew Mosiołek ze
Zgorzeleckiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej (ZPEC). Po prezentacji uczestnicy debaty
obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem.
II. Część warsztatowa
Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także
zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy zostali podzieleni na dwie grupy, których prace
odbywały się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich odbywała się
prezentacja wyników pracy grupowej przez wytypowanego przedstawiciela, dyskusja
podsumowująca, a także komentarz eksperta.
Wyniki sesji warsztatowych
1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z
kwestii zmian klimatu.
Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu w obu grupach zidentyfikowane zostały
determinanty występujące w powiecie, które są rezultatem zmian klimatycznych i mają znaczenie
dla rozwoju gospodarki regionu, można je podzielić na następujące grupy:

uwarunkowania o charakterze negatywnym:

farmy wiatrowe są inwestycjami problematycznymi m.in. wykluczają możliwość
niektórych upraw oraz szpecą krajobraz (nieprzychylność uczestników do tego typu
inwestycji w powiecie),

niedostosowanie rozwiązań architektoniczno-budowlanych obiektów do zmian w
zakresie nagłych zjawisk atmosferycznych,

ograniczenia finansowe społeczeństwa w stosunku do wdrożenia wymagań
europejskich,

nieekologiczne sposoby spalania w domach – niska emisja,

brak dopłat do termomodernizacji budynków osób indywidualnych,

utrata bioróżnorodności:
▪ obniżenie poziomu wód gruntowych,
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego
2
▪ wysychanie bagien,
▪ uprawy monokulturowe (np. kukurydzy);

uwarunkowania o charakterze pozytywnym:

bliskość spalarni odpadów w Görlitz (możliwość współpracy),

przygraniczne położenie umożliwia uzyskanie wsparcia na działania proekologiczne
ze strony niemieckiej,

możliwość wykorzystania
systemowe).
zintegrowanych
systemów
energetycznych
(ciepło
2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod
uwagę zmiany klimatu.
W powiecie wypracowane zostały bardzo zróżnicowane pomysły dotyczące funkcjonowania
gospodarki niskowęglowej w 2030 roku, w różnych zakresach:

przeciwdziałanie zmianom klimatu:



wprowadzenie na szczeblu państwowym i samorządowym warunków finansowoprawnych umożliwiających dostosowanie się do nowych wymagań klimatycznoenergetycznych;
energetyka:

modernizacja sieci dystrybucji,

budowa wysokosprawnego źródła energetycznego w Elektrowni Turów (30%
mniej emisji),

produkcja energii odnawialnej w Elektrowni Turów,

rozbudowa systemów ciepłowniczych (rozwój kogeneracji),

wdrożenie nowoczesnych technologii energetyki rozproszonej odseparowanej
od systemu,

wprowadzenie zakazu stosowania paliw wysokoemisyjnych.

Podczas warsztatu zaproponowano też rozwiązania dla poszczególnych obszarów
regionu:

na północy: rozwój indywidualnych odnawialnych źródeł energii: małe
elektrownie wodne, fotowoltaika i solary, wspierane gminnymi programami
dopłat;

w części środkowej: dostawy energii z elektrociepłowni w Zgorzelcu w
oparciu o węgiel brunatny spalany w technologii kogeneracji;

na południu: Gmina Bogatynia zasilana przez elektrociepłownię Turów.
budownictwo i gospodarka przestrzenna:

powstawanie nowego budownictwa w technologiach energooszczędnych oraz
termomodernizacja istniejących budynków,

działania te powinny zostać wsparte wprowadzeniem zmian w miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego w zakresie dopuszczalnych rozwiązań
architektoniczno-budowlanych dotyczących energooszczędności budynków;
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego
3

społeczeństwo i samorząd:



transport:

modernizacja sieci dróg,

ekologiczny transport publiczny,

rozbudowa ścieżek rowerowych;
gospodarka odpadami:


zintegrowany system edukacyjny polegający na wdrażaniu rzetelnych programów
edukacyjnych „od przedszkola do seniora”;
gospodarka odpadami oparta o zakład utylizacji w Lubaniu (spalarnia);
ochrona środowiska:

rozwój w regionie sieci obszarów Natura 2000,

ograniczenie spalania węgla i odpadów w gospodarstwach domowych..
Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku
W wyniku podsumowania głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w powiecie
mogą być opracowane dwie wizje gospodarki niskoemisyjnej:


Redukcja emisji CO2 w Elektrowni Turów o 30% - dziewięć głosów;
System edukacyjny mieszkańców „od przedszkola do seniora” - dziewięć głosów;
3. Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia
wybranej wizji.
Uczestnicy debaty w dwóch zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i
zadania niezbędne do realizacji wybranych wizji, tj.:
a) Redukcja emisji CO2 w Elektrowni Turów o 30%
Pomysł polega na zastąpieniu starych mocy wytwórczych (600MW) nowoczesną mocą
wytwórczą (460 MW).
Za jego realizację powinien przede wszystkim odpowiadać i zarazem pełnić rolę lidera PGE
Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrownia Turów. Za niezbędne uznano
również wsparcie samorządu terytorialnego oraz organów państwowych.
Przeciwni realizacji tej wizji mogą być lobbyści odnawialnych źródeł energii i źle
poinformowani lub niedoinformowani mieszkańcy.
Dzięki realizacji wizji osiągnie się zmniejszenie emisji zanieczyszczeń oraz dostosowanie się
do wymagań unijnych, w szczególności dotyczy to gazów: CO 2, SOx, NOx oraz pyłów. Wśród
innych rezultatów wymieniono poprawę bezpieczeństwa energetycznego regionu i kraju,
utrzymanie miejsc pracy, stabilizację gospodarki regionu, a nawet jej pobudzenie oraz wsparcie
edukacji mieszkańców.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego
4
Do osiągnięcia tego celu niezbędne są następujące działania:
Faza przygotowawcza
Faza realizacji

pozyskanie zgody
korporacji zarządzającej
elektrownią,

uzyskanie decyzji
administracyjnych,

zabezpieczenie
niezbędnych środków
finansowych.
Faza eksploatacji elektrowni


terminowa
inwestycji.
realizacja idei
społecznej
odpowiedzialności biznesu,
realizacja 
otwarta polityka
informacyjna Elektrowni,

programy dotacyjne
dla przedsięwzięć w
zakresie edukacji i sportu.
Zasoby niezbędne do osiągnięcia tej wizji to wykwalifikowana kadra ją realizująca,
wykorzystanie istniejącej infrastruktury, dobra pozycja gospodarcza PGE (właściciela
elektrowni), a w celu realizacji działań w fazie eksploatacji osiągnięcie odpowiednio wysokiego
poziomu dochodów z działalności.
b) System edukacyjny mieszkańców „od przedszkola do seniora”
Realizacja tej wizji powinna spoczywać w rękach administracji lokalnej, kuratorium
oświaty, organizacji pozarządowych, lokalnych przedsiębiorstw, mediów, uczelni, szkół
(wzajemna współpraca nauczycieli, uczniów i rodziców). W związku z dużym zakresem działań
i podmiotów biorących udział nie można wyznaczyć jednego podmiotu pełniącego rolę lidera.
Przeciw realizacji tej wizji mogą wystąpić tzw. „szemrani przedsiębiorcy i politycy”,
którym może nie zależeć na świadomym i wyedukowanym społeczeństwie.
W wyniku realizacji wizji przewidziane do osiągnięcia są trzy cele:
Świadomość mieszkańców
Zmiana sposobu myślenia
społeczeństwa, którą planuje
się osiągnąć przez programy
edukacyjne dla różnych grup
wiekowych,
do
czego
niezbędna będzie odpowiednia
wiedza
oraz
edukatorzy,
którzy ją przekażą. Uczestnicy
wyrazili opinię, że oba
niezbędne do realizacji celu
zasoby są już w regionie na
poziomie
umożliwiającym
jego realizację.
Postawy mieszkańców
Zmiana sposobu myślenia
przełoży się na bardziej
oszczędnościową w stosunku
do
zasobów
środowiska
i energii
postawę
mieszkańców. Aby jednak
zwiększyć efektywność tego
procesu
zaproponowano
przeprowadzenie
kampanii
informacyjnych
oraz
wprowadzenie systemu kar
i zachęt finansowych. W tym
celu
niezbędne
byłoby
również
wprowadzenie
szeregu zmian w przepisach
umożliwiających stosowanie
takich mechanizmów, dotyczy
to również prawa lokalnego.
Efekty działań
Ostatecznym
efektem
wymienionych działań będzie:
 zmniejszenie
zużycia
energii o 10%,
 obniżenie zużycia wody
o 20%,
 zredukowanie
powstawania
nowych
odpadów o 20%,
 zwiększenie
recyklingu
odpadów o 20%.
Również dla osiągnięcia tego
celu przewidziano działania
wspierające polegające na
dofinansowaniu
ekologicznych
instalacji
i urządzeń dla gospodarstw
domowych
oraz
szkół.
Zasobami niezbędnymi do ich
realizacji
są
lokalni
przedsiębiorcy
wdrażający
tego typu technologie oraz
dofinansowanie z programów
europejskich i krajowych
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego
5
Komentarz eksperta
Uczestnicy debaty w powiecie zgorzeleckim mieli bardzo odmienne zdania na tematy
związane z ochroną klimatu, w szczególności na temat formy i konieczności wdrażania lokalnie
odnawialnych źródeł energii. Nie powinno to być zaskoczeniem, wszak w powiecie znajduje się
jedna z polskich kopalni odkrywkowych węgla brunatnego połączona z elektrownią Turów,
należąca do koncernu PGE, ale także tereny przyrodniczo cenne Borów Dolnośląskich i
fragmentu Gór Izerskich, tych ostatnich zniszczonych przez kwaśne deszcze w latach 80. XX
wieku. Pewne tematy zostały w dyskusji postawione w sposób dość kategoryczny, np.: postulat
izolowania OZE od dostępu do krajowej sieci energetycznej (OZE powinny występować w
sieciach izolowanych od głównej sieci), czy kontynuowania funkcjonowania elektrowni Turów i
przeprowadzenia jej modernizacji. Na uwagę zasługuje także kwestia wykonanych już w powiecie
znacznych inwestycji ograniczających emisję CO2, m.in. przez Zgorzeleckie Przedsiębiorstwo
Energetyki Cieplnej Zgorzelec. Nie zmienia to jednak faktu, że debata spełniła swój główny cel,
tzn. zogniskowała uwagę uczestników na problemie ochrony klimatu i pozwoliła wypracować
ciekawe pomysły na rozwój powiatu do 2030 roku. Niniejszy komentarz ma za zadanie uwypuklić
szczególnie ważne z punktu widzenia ochrony klimatu kwestie i prześledzić ich powiązania.
Jeśli chodzi o uwarunkowania, to uczestnicy w większej mierze zwrócili uwagę na
sytuację, w jakiej powiat się znajduje obecnie i jakie zasoby posiada, niż na możliwe skutki zmian
klimatu. Wymieniona wśród uwarunkowań kwestia wysychania bagien i obniżenia poziomu wód
może być związana w równej mierze z ociepleniem klimatu, co lokalnie także działalnością
kopalni odkrywkowej. Zwrócić należy uwagę, że uczestnicy debaty nie podnieśli istotnego dla
powiatu problemu powodzi. Poza tym zestaw uwarunkowań jest dość typowy: brak środków
finansowych, niska jakość budynków, problemy z ograniczeniem tzw. niskiej emisji z ogrzewania
domów. Niewątpliwe zaletami regionu przygranicznego jest możliwość korzystania z pomocy dla
regionów przygranicznych czy z pomocy sąsiedzkiej Niemiec, przy czym, co warte podkreślenia
pomoc ta ukierunkowana jest silnie na ochronę środowiska, w tym na ochronę klimatu.
W sesji poświęconej pomysłom pojawiły się bardzo ciekawe idee. Dla mnie osobiście
najciekawszą był podział powiatu na trzy strefy wzajemnego przenikania się wpływów elektrowni
Turów i OZE. Dla uczestników jednak najważniejszą okazała się kwestia ograniczenia emisji i
modernizacji elektrowni Turów oraz edukacja ekologiczna. Niewątpliwie obydwa kwestie są
bardzo ważkie dla ochrony klimatu. Wśród pomysłów godnych uwagi i być może włączenia do
wspólnej wizji rozwoju powiatu do 2030 roku jest rozwój kogeneracji w sieci miejskiej
Zgorzelca. Wątpliwości budzi pomysł oparcia tego pomysłu na węglu brunatnym, który
należałoby dowozić z dość odległej od miasta kopalni – wydaje się, że lepszym rozwiązaniem
byłoby wykorzystanie gazu, a nawet węgla kamiennego. Kogeneracja znacznie zwiększa
efektywność wykorzystania tradycyjnych paliw kopalnych, choć może być także wykorzystywana
w piecach na biomasę, biogazowniach, których jednak w tym powiecie nie postulowano, a także
spalarniach odpadów. Poza tym dobrym kierunkiem w połączeniu z rozwojem sieci cieplnej w
Zgorzelcu jest termomodernizacja budynków. Ciekawym uzupełnieniem tych pomysłów jest
postulat wprowadzenia zakazu stosowania paliw wysokoemisyjnych przez osoby prywatne, ale
także ekonomicznych zachęt do przechodzenia na OZE, choć tylko w wybranych częściach
powiatu oddalonych od elektrowni Turów.
W warsztacie dotyczącym realizacji wybranych pomysłów debata pozostała na nieco
ogólnym poziomie. W tym zakresie wspomnieć należy, że modernizacja elektrowni Turów na
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego
6
pewno przyczyni się do stabilizacji ekonomicznej regionu, ponieważ póki co elektrownia jest
największym, choć stale redukującym swoje zatrudnienie przedsiębiorstwem w powiecie.
Pozostaje pytanie, czy postulowana modernizacja, zapewne realizowana przez duże i
doświadczone firmy, przyniesie korzyści mieszkańcom regionu, choćby w postaci nowych miejsc
pracy? Czy jednak korzystniejsza będzie wizja rozwoju lokalnego w oparciu o wykorzystanie
lokalnych przedsiębiorstw do termomodernizacji, instalacji i serwisu wielu małych lokalnych
instalacji OZE? Czy w tym kierunku nie powinna pójść zatem także edukacja ekologiczna w
powiecie? Niewątpliwie niezależnie o tego jaka będzie odpowiedź na te dwa pytania,
dominującym kierunkiem edukacji ekologicznej w powiecie powinno być oszczędzanie energii.
Pozwoliłoby ono przedsiębiorstwom energetycznym w powiecie na wykorzystanie swoich mocy
wytwórczych na rzecz większej, niż do tej pory, liczby odbiorców, bez znacznego zmniejszania
wolumenu produkcji. Jednocześnie oszczędności energetyczne poczynione przez mieszkańców
wesprą wejście na rynek instalacji OZE, gdyż do zaspokojenia potrzeb będą potrzebne mniejsze
instalacje, a więc i koszty ich zakupu będą niższe, dzięki czemu istnieje szansa, że więcej
mieszkańców i samorządów będzie na nie stać. Jednocześnie świadczenie usług energetycznych
na rzecz efektywności energetycznej (audyty, doradztwo dla instalatorów itp.) to dla
przedsiębiorstw tradycyjne będących jedynie sprzedawcami energii, na uwolnionym rynku
energetycznym, może być dodatkowym źródłem przychodów. W Danii dla niektórych
przedsiębiorstw energetycznych tego typu usługi szybko stały się dominującym źródłem
przychodów.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego
7
Model ochrony i adaptacji do zmian klimatu powiatu zgorzeleckiego
Opracowanie: Wojciech Szymalski, na podstawie wyników pracy uczestników debaty
klimatycznej w Zgorzelcu, 12.11.2012
Stan elementów systemu energetycznego w powiecie w świetle zmian klimatu
Sieć energetyczna nie gotowa na przyjęcie OZE
Silne przedsiębiorstwa energetyczne w Turowie i Zgorzelcu wykorzystujące węgiel jako
paliwo, ale ograniczające emisje
Duża rola niskiej emisji z budynków niepodłączonych do sieci cieplnej
Stare, nieefektywne energetycznie budynki
Nierozwiązany problem segregacji i spalania odpadów
Pomysł wiodący (wizja)
Ograniczenie produkcji
energii i emisji w elektrowni
Turów o 30% oraz
stopniowy rozwój
kogeneracji i efektywności
energetycznej wspomagany
przez edukację ekologiczną
mieszkańców „od
przedszkola do seniora”
Pomysły wspierające
Zastosowanie OZE do ogrzewania czy produkcji
prądu w systemach odizolowanych od sieci
energetycznej
Termomodernizacja istniejących budynków i
wdrażanie nowego budownictwa jako
energooszczędnego
Spalanie części odpadów w powiecie (Lubań) lub w
spalarni w Goerlitz, jako dodatkowe źródło energii
Większa kontrola spalania paliw w piecach
domowych
Realizatorzy
PGE – Oddział Turów
ZPEC Zgorzelec
Starostwo powiatowe i
urzędy gminne
Szkoły państwowe i
organizacje pozarządowe
Instrumenty
Wymagania energetyczne dla budynków w planach
zagospodarowania przestrzennego
Administracyjny zakaz stosowania paliw
wysokoemisyjnych w piecach domowych
Dopłaty do mieszkańców dla instalacji OZE
instalowanych jako izolowane od sieci energetycznej
Dopłaty do inwestycji w termomodernizację
budynków
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego
8
Co po debacie?
W ramach projektu „Dobry klimat dla powiatów” w jednym powiecie uczestniczącym w
projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w
pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie
ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu
organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu,
który
podpisał
deklarację
„Dobry
klimat
dla
powiatów”.
http://www.chronmyklimat.pl/theme/UploadFiles/File/DOKLIP/Deklaracja_red.pdf
Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym
mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu
zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków
Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020.
Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń
programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w
społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie
zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii – pierwszego
niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700droga_ku_niskoemisyjnosci___przyklad_z_kornwalii]
W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można
wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie
zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu
„Dobry klimat dla powiatów”. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem:
http://liso.chronmyklimat.pl
Projekt „Dobry klimat dla powiatów” jest realizowany przy udziale środków
instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego
9