zadanie dla mdk - więcej

Raport z debaty klimatycznej
w Słubicach
Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju
Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali:
Helena Wyligała
Jacek Zatoński
Komentarz eksperta:
Wojciech Szymalski
Warszawa, 25.02.2013r.
Projekt „Dobry klimat dl powiatów” jest realizowany przy udziale środków
instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego
2
Wstęp
Debata klimatyczna w Słubicach odbyła się 10 stycznia 2013 roku w budynku Starostwa
Powiatowego przy ul. Piłsudskiego 20. Otwarcia debaty pod patronatem Ministra Ochrony
Środowiska i Starosty Słubickiego dokonał Wicestarosta Leopold Owsiak oraz dr Wojciech
Szymalski, przedstawiciel Instytutu na Rzecz Ekorozwoju i kierownik projektu DOKLIP.
W debacie uczestniczyło 21 osób reprezentujących: urząd starostwa (6), urzędy gmin (5),
publiczne ośrodki powiatowo-gminne (2), nadleśnictwo i parki krajobrazowe (4), organizacje
pozarządowe i szkolnictwo wyższe (3), radnych powiatu (1).
Głównym celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego
programu niskowęglowego rozwoju. Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części:
prezentacyjną i warsztatową.
I. Prezentacje
W pierwszej części spotkania przedstawiona została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w
kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na
poziomie międzynarodowym, unijnym, krajowym i samorządowym. Po prezentacji uczestnicy
debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem.
II. Warsztat
Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także
zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy zostali podzieleni na dwie grupy, których prace
odbywały się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich wyniki pracy
grupowej prezentowane były przez wytypowanego przedstawiciela. Ponadto w sesji
wprowadzającej do warsztatów obie grupy przedstawiły komentarze i refleksje po obejrzanym
filmie.
Wyniki sesji warsztatowych
Gospodarka
i
finansowanie
Emisje i
energetyka
Uwarunkowania
przyrodnicze
1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatu
Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu w obu grupach zidentyfikowane zostały różne
uwarunkowania występujące w powiecie słubickim, które są rezultatem zmian klimatycznych i
mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu:
Zasoby i szanse
Zagrożenia i problemy
- ok. 50% powierzchni powiatu to lasy
- dużo form ochrony środowiska jako
ograniczenie możliwości swobody rozwoju
gospodarczego
- powodzie
- szkody wiatrowe (lasy, budynki)
- susze
- niska emisja
- budowane i istniejące farmy wiatrowe
- wdrażane instalacje solarne
- przeprowadzona termomodernizacja
budynków użyteczności publicznej
- wykorzystywane pompy ciepła
- możliwość rozwoju agroturystyki i rolnictwa
ekologicznego
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego
3
Edukacja
społeczeństwa
Administracja
- brak zainteresowania społeczeństwa
kwestiami ochrony środowiska i klimatu
- brak kompleksowej edukacji ekologicznej
- zbyt mała ilość organizacji typowo
ekologicznych
- projekt wykorzystania autobusów na gaz
- mało ścieżek rowerowych
- duża liczba szlaków komunikacyjnych
- wzmożony ruch tranzytowy w powiecie
- brak wykwalifikowanej kadry
- brak odpowiednich uregulowań prawnych
dotyczących realizacji zadań przez powiaty
niewystarczająca
ilość
planów
zagospodarowania przestrzennego
- niezbadany potencjał energetyczny powiatu
- słabe wykorzystanie rzeki
- niewykorzystany potencjał
wodnych
Woda
Transpo
rt
- ścieżka edukacyjna „Bobrowym szlakiem”
- możliwy do odtworzenia projekt EkoUniwersytetu
- istnieje potencjał edukacyjny na szczeblu
akademickim i szkół średnich
- zadania ekologiczne realizowane przez
powstający Polsko - Niemiecki Instytut
Badawczy
- możliwość współpracy transgranicznej
- projekt SEMS (Sustainable Energy
Management Systems - Zrównoważone
Systemy Zarządzania Energią), realizowany w
ramach 6 Programu Ramowego UE - Concerto
II, dotyczący promocji odnawialnych źródeł
energii
- wspólny raport o stanie środowiska SłubiceFrankfurt
- możliwość współpracy transgranicznej
elektrowni
2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatu
W powiecie słubickim grupy warsztatowe pracujące niezależnie nad wizjami za istotne uznały
4 obszary: energetyki, transportu, edukacji i administracji, w tej ostatniej zaś płaszczyźnie
uzyskując dużą zbieżność, stworzyły uzupełniające się pomysły dotyczące funkcjonowania
gospodarki niskowęglowej w 2030 roku:
Wizja grupy 1
Wizja grupy 2
ENERGETYKA, EMISJE
- redukcja CO2 o 30% w stosunku do 2013
- tworzenie biogazowi na zagospodarowanych
nieużytkach
- inteligentna sieć zarządzająca systemem
energetycznym w skali powiatu
- termomodernizacja wszystkich obiektów (5
głosów)
- likwidacja CO na paliwo stałe (4 głosy)
- więcej elektrowni wodnych
TRANSPORT
- budowa stacji doładowawczych dla - przekierowanie tirów na tory kolejowe (5
samochodów (pojazdów) elektrycznych głosów)
wraz z ulgami i zwolnieniami dla
posiadaczy e-samochodów (3 głosy)
ogólnodostępne
ścieżki
rowerowe
i
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego
4
zorganizowana jest wypożyczalnia rowerów (3
- sieć ścieżek rowerowych kompatybilna ze głosy)
ścieżkami niemieckimi (4 głosy)
- obwodnica Słubic
ADMINISTRACJA
- ekopowiat & ekogminy: realizacja projektu tworzenie
planów
zagospodarowania
związanego z solarami, pompami, eko- przestrzennego dotyczących lokalizacji farm
szambami w gospodarstwach domowych (6 wiatrowych, solarnych, zabudowy pierzejowej (2
głosów)
głosy) w kontekście zbadania potencjału
energetycznego (3 głosy)
- ekorozwój – wykorzystanie finansowania
na działania w programie operacyjnym UE
na lata 2014-2020
wykonanie
analizy
dotyczącej
niskoemisyjnego
rozwoju
powiatu
słubickiego, zawierającej ocenę stanu
wyjściowego w 2013 r. ze strategią do 2020,
np. z wykorzystaniem narzędzia SWOT (6
głosów)
EDUKACJA
- wznowienie działalności Eko-uniwersytetu (4
głosy)
- edukacja społeczeństwa poprzez media i
wykorzystanie
miejscowych
gazet
samorządowych
Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku
W wyniku podsumowania głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w powiecie
słubickim powinny zostać opracowane dwie wizje sprzyjające gospodarce niskoemisyjnej, tj.:
 Badanie potencjału klimatycznego powiatu (9 głosów)
 Organizacja powiatowego systemu ścieżek rowerowych (7 głosów)
Innymi ciekawymi pomysłami, które zyskały uznanie uczestników debaty było stworzenie
koncepcji ekopowiatu & ekogmin poprzez realizację projektu związanego z powszechną
instalacją solarów, pomp, eko-szamb w gospodarstwach domowych (6 głosów), ponadto program
ten w połączeniu z wykonaniem termomodernizacji wszystkich obiektów publicznych, jak też
prywatnych (5 głosów), wzmocniony edukacją ekologiczną i projektami wizyjnymi, tworzy realną
perspektywę zaistnienia ekopowiatu.
3. Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji.
Uczestnicy debaty w dwóch zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i
zadania niezbędne do realizacji wybranych wizji, tj.:
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego
5

Badanie potencjału klimatycznego – analiza i strategia w oparciu o możliwości
upowszechnienia odnawialnych źródeł energii
W wyniku realizacji projektu pt. badanie potencjału klimatycznego przede wszystkim
wdrożone zostaną działania przyczyniające się do zmniejszenia emisji, zwiększenia
efektywności energetycznej, a w dłuższej perspektywie czasowej do oszczędności.
Rezultatem jaki zostanie osiągnięty będzie bardziej sprawne zarządzanie i planowanie
strategiczne rozwoju powiatu. Zakłada się także zwiększenie ilości lokalizacji inwestycji
proekologicznych, co przełoży się na wzrost zatrudnienia i zwiększenie wpływów z podatków
do kasy gmin, powiatu.
W zakresie działań, jakie należałoby podjąć w ramach tego projektu, mieszczą się
przede wszystkim:
dokonanie inwentaryzacji budynków, źródeł i inwestycji
ekologicznych/OZE, zaangażowanie Collegium Pollonicum i Europa-Uniwersytet Viadrina
oraz lokalnej społeczności (inwestorów) w realizację i opracowanie dokumentów, pozyskanie
finansowego wsparcia zewnętrznego na wykonanie analizy. W ramach legitymizowanego
społecznie badania potencjału energetycznego powiatu wydzielone zostałyby
najatrakcyjniejsze tereny inwestycyjne, zaś stworzenie etatu doradcy energetycznego
przyczyniłoby się do lepszej koordynacji całego zadania, a w przyszłości kontrolowania
współpracy w tym strategicznym obszarze. W tym kontekście zasadne byłoby powołanie
centrum zarządzania (np. energią).
Zasobami do realizacji powyższego przedsięwzięcia są zlokalizowane w powiecie i
bliskim jego sąsiedztwie uczelnie wyższe (Collegium Pollonicum, Europa-Uniwersytet
Viadrina, Uniwersytet Zielonogórski, WSZ), przedsiębiorstwa energetyczne (PEC/SEC/EON)
dysponujące wiedzą, doświadczeniem i potencjałem oraz inne podmioty publiczne, które
zarządzają zasobami przyrodniczymi (rzeki, pola, łąki, lasy) oraz infrastrukturalnymi.
Powinny one być włączone do projektu z uwagi na zwiększanie skuteczności działania
administracji i lepszej koordynacji jej działań.
Wyznaczenie podmiotów realizujących wizję może odbyć się w dwojaki sposób: z
jednej strony projektem może zarządzać konsorcjum, fundacja lub spółka, z drugiej strony za
realizację zadania może odpowiadać związek powiatu z gminami w formie partnerstwa
publiczno-prywatnego. Przeciwne realizacji pomysłu mogłyby być kopalnie.

Organizacja systemu ścieżek rowerowych
Generalnym rezultatem projektu pt. Organizacja powiatowego systemu będzie przede
wszystkim zdrowie mieszkańców powiatu, a także zmniejszenie ruchu samochodowego, hałasu
i zanieczyszczenia powietrza. W wymiarze konkretnych korzyści połączone zostaną
wszystkie miejscowości powiatu, np. Kunowice-Słubice-Frankfurt, stworzona zostanie
alternatywna forma dojazdu do celu (pracy, uczelni, urzędu), a także zwiększy się potencjał
turystyczny i związanych z nim usług handlowych i gastronomicznych. Realizacja projektu
może także wpłynąć na mniejszą wypadkowość.
Działania niezbędne do realizacji zadania mieszczą się w następującej sekwencji:
a. stworzenie komitetu sterującego (w powiecie) i koordynatorów projektu w gminach;
b. podjęcie stosownych uchwał i porozumień, jako zadanie do wykonania dla
urzędników i radnych;
c. inwentaryzacja istniejącej infrastruktury i zasobów oraz ustalenie głównych
beneficjentów;
d. stworzenie projektu mapy rowerowej powiatu;
e. budowa infrastruktury: ścieżki rowerowe, parkingi, wypożyczalnie, oznakowanie,
wydzielenie przejazdów;
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego
6
f. zakup rowerów, rozważenie zakupu u lokalnego producenta;
g. szeroka promocja projektu wśród mieszkańców powiatu z wykorzystaniem wszystkich
dostępnych kanałów komunikowania
Zasobami, które znajdują się już w posiadaniu powiatu są: istniejące ścieżki
rowerowe, mapa dla ścieżki rowerowej Odra-Nysa, doświadczenie we współpracy trans
granicznej i międzygminnej, odbiorcy projektu – potencjalni użytkownicy (studenci,
mieszkańcy Kunowic, pracownicy strefy). Z pewnością najważniejszą przeszkodą jest brak
własnych funduszy w budżetach gmin i powiatu.
Za realizuję projektu odpowiadać powinny solidarnie powiat i gminy, lecz ciałem
odpowiedzialnym ma być wcześniej opisany Komitet Sterujący. Przeciw realizacji projektu
mogą paradoksalnie występować gminy z powodu ograniczonych zasobów finansowych.
Komentarz eksperta
Sytuacja powiatu słubickiego w kontekście zmian klimatycznych jest bardzo ciekawa.
Jak wynika z głosów podczas debaty działaniami proklimatycznymi bardzo zainteresowani są
bliscy sąsiedzi Słubic – władze Frankfurtu nad Odrą i częściowo nawiązano współpracę w
tym zakresie. Jednak w żadnej z gmin powiatu nie prowadzi się obecnie aktywnej polityki w
zakresie wsparcia OZE czy ochrony klimatu, choć zaawansowanie pewnych inwestycji, np.
biogazowni, elektrowni wiatrowych jest dość duże, a także realizowano projekty pilotażowe,
np. w zakresie montażu instalacji fotowoltaicznych (SEMS). Można zatem uznać, że grunt
pod dyskusję na temat ochrony klimatu w tym powiecie był już wcześniej przygotowany,
dlatego być może właśnie ta debata była jedną z najbardziej obfitych w pomysły oraz
jednocześnie utrzymana na dość konkretnym poziomie proponowanych rozwiązań.
Bardzo budująca jest już lista uwarunkowań wymienionych podczas pierwszego
warsztatu. Ich liczba jest na tyle duża, że w tym przypadku naprawdę przydatny okazuje się
ich podział na grupy według metody SWOT (Silne i Słabe Strony/Wady, Okazje/Szanse,
Trudności/Zagrożenia). Niewątpliwie do Sił powiatu należą lokalne ośrodki badawcze i
uniwersytety, mogące pochwalić się współpracą zagraniczną. Siłą są także dotychczasowe
lokalne doświadczenia we wdrażaniu OZE praktycznie we wszystkich ich rodzajach. Do Wad
należą niezbadany dotychczas potencjał OZE w powiecie, niska świadomość ekologiczna i
niewystarczająca edukacja ekologiczna, o której świadczy także niewielka liczba
ekologicznych NGO, a także brak perspektywicznej polityki gmin i powiatów, wyrażający
się, m.in. w niedostosowaniu planów zagospodarowania do przyjęcia inwestycji w OZE.
Okazje dla powiatu wiążą się z ponawianymi ofertami współpracy w zakresie ochrony
klimatu zza granicznej rzeki Odry, a także z dostępnością coraz liczniejszych środków
zewnętrznych na inwestycje w OZE, w tym środków unijnych. Do Trudności należy zaliczyć
na pewno skutki zmian klimatu dla powiatu takie jak susze, silniejsze wiatry i zagrożenie
powodziowe, ale także duży ruch tranzytowy na drogach, dużą skalę ochrony przyrody w
powiecie oraz brak stabilizacji prawnej w zakresie wsparcia OZE.
Teraz należy się zastanowić w jaki sposób teraz wykorzystać te Siły i Okazje, aby
zniwelować Wady i Zagrożenia? Pozostawiam to pytanie uczestnikom debaty i władzom
powiatu, jako przyczynek do kontynuacji dobrze rozpoczętej podczas debaty dyskusji.
W warsztacie dotyczącym pomysłów, a następnie ich proaktywnego opracowania,
uczestnicy debaty postawili na konkretne rozwiązania. Na pewno analiza potencjału
energetycznego powiatu jest w kontekście ochrony klimatu działaniem bardzo potrzebnym, w
którego realizację można zaangażować lokalne szkoły wyższe i wykorzystać doświadczenia
dotychczasowych wdrożeń OZE w powiecie. Lepszy system transportu rowerowego w
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego
7
powiecie także będzie się przyczyniał do obniżenia presji ze strony gazów cieplarnianych, a
jednocześnie jest konieczny ze względu na duży ruch tranzytowy utrudniający ruch rowerowy
po istniejących drogach. Doświadczenia niemieckie w tworzeniu sieci dróg rowerowych na
pewno będą w przypadku tego projektu bardzo cenne. W obydwa działania może
zaangażować się Starostwo Powiatowe, ale także powinno ono otrzymać wsparcie ze strony
gmin i przedsiębiorców, szczególnie tych, którzy już zrealizowali inwestycje w OZE i mogą
tę wiedzę przekazać innym.
W swojej działalności spotkałem się z mapą istniejących i planowanych instalacji
energetycznych dla okręgu Lausitz-Spreewald w Niemczech, czyli położonego stosunkowo
niedaleko od powiatu słubickiego, w Niemczech. Być może tamte doświadczenia mogłyby
być łatwo wykorzystane w Polsce i warto się nimi zainteresować poprzez istniejące w
powiecie kontakty z zagranicą. Warto także pomyśleć o tym, czy na bazie współpracy
lokalnych uniwersytetów i firm energetycznych nie udałoby się stworzyć Centrum Analiz
Energetycznych, które w przyszłości, gdy już powstanie duża liczba źródeł OZE, mogłoby
stać się Centrum Zarządzania Energią w powiecie. Z kolei ze współpracy powiatu i gmin
mogłaby powstać, wspierająca finansowo i organizacyjnie inwestycje w OZE, specjalna
Fundacja Ekoenergetyczna, być może dofinansowywana także przez stronę niemiecką.
Tworzenie sieci dróg rowerowych może być powierzone doświadczonym doradcom w tym
zakresie, którzy często wywodzą się z organizacji ekologicznych zajmujących się
promowaniem transportu rowerowego i mają w tym zakresie spore osiągnięcia. Przy czym
takie postępowanie nie wyklucza szerokiego udziału społecznego w tym procesie, ponieważ
są one - jako organizacje ekologiczne - wyczulone na tę kwestię i same promują konsultacje
społeczne.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego
8
Model ochrony i adaptacji do zmian klimatu powiatu słubickiego
Opracowanie: Wojciech Szymalski, na podstawie wyników pracy uczestników debaty klimatycznej w Słubicach, 10.01.2012
Siły
Wady
Okazje
Trudności
Lokalne ośrodki
badawcze i
uniwersytety,
przykłady wdrożeń
OZE z terenu
powiatu,
doświadczenia
projektów np.
SEMS
Niezbadany
potencjał OZE w
powiecie, niska
świadomość
ekologiczna i liczba
NGO, brak strategii
inwestycji w OZE
np. zapisów MPZP
Propozycje
współpracy
transgranicznej z
Niemiec,
dostępność
dofinansowania
zewnętrznego
(NFOŚiGW, UE,
środki z Niemiec)
Zagrożenia
klimatyczne (susze,
wiatry, powodzie),
ograniczenia
związane z ochroną
przyrody, słabe
prawo krajowe o
OZE, tranzyt
drogowy
Pomysł wiodący (wizja)
Analiza potencjału
energetycznego
alternatywnych źródeł
energii w powiecie
słubickim
Pomysły wspierające
Stworzenie infrastruktury transportu rowerowego,
jako alternatywy dla spalinowego transportu
drogowego
Wyposażenie mieszkańców w domowe instalacje
ekologiczne: solarne, pompy ciepła, oczyszczalnie
ścieków
Termomodernizacja obiektów użyteczności
publicznej i obiektów prywatnych
Edukacja ekologiczna poprzez Eko-uniwersytet
Cele
Współpraca
Sprawniejsze zarządzanie i
planowanie rozwoju
powiatu
Zwiększenie ilości
inwestycji w OZE na terenie
powiatu
Zwiększenie wpływu
samorządów z podatków
Zwiększenie zatrudnienia na
terenie powiatu
Lokalne uniwersytety i
spółki energetyczne –
Centrum Analiz
Energetycznych
Powiat i gminy – związek i
porozumienie samorządowe
na rzecz OZE lub Fundacja
Ekoenergetyczna
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego
9
Co po debacie?
W ramach projektu „Dobry klimat dla powiatów” w jednym powiecie uczestniczącym
w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w
pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie
ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu
organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu,
który
podpisał
deklarację
„Dobry
klimat
dla
powiatów”.
http://www.chronmyklimat.pl/theme/UploadFiles/File/DOKLIP/Deklaracja_red.pdf
Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem
społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu
zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków
Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020.
Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń
programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w
społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie
zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii – pierwszego
niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700droga_ku_niskoemisyjnosci___przyklad_z_kornwalii]
W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego
można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie
aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów
projektu „Dobry klimat dla powiatów”. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem:
http://liso.chronmyklimat.pl
Projekt „Dobry klimat dla powiatów” jest realizowany przy udziale środków
instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu słubickiego
10