Materiały poseminaryjne Fu „JA-OBYWATEL iały poseminaryjne

Materiały poseminaryjne Fundacji Edukacji i Rozwoju „FLOW”
„JA-OBYWATEL
OBYWATEL WOBEC PRZEMOCY”
Kwidzyn, dnia 28.11.2014 r.
Materiały poseminaryjne opracowano na podstawie wykładu Grzegorza Kędzioła „Zasady
skutecznej profilaktyki”, na podstawie pracy „Wsparcie województw i społeczności lokalnych w
zapobieganiu narkomanii. Tworzenie gminnych programów przeciwdziałania narkomanii” pod redakcją
merytoryczną Katarzyny
yny Okulicz-Kozaryn
Okulicz Kozaryn w projekcie zrealizowanym w ramach programu
TransitionFacility 2004 dla Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii oraz warsztatów „Dobre
programy profilaktyczne” Katarzyny Pakuły, „Zanim zaczną się kłopoty – kryzysy rozwojowe i
zapobieganie
pobieganie im” Beaty Witkowskiej i „Jak porozumieć się z dzieckiem i nastolatkiem – zasady
skutecznej komunikacji” Marty Oklińskiej.
Działania profilaktyczne
to działania, które stwarzają człowiekowi okazję aktywnego uczestnictwa w gromadzeniu takich
ta
doświadczeń, jakie powodują wzrost zdolności do radzenia sobie w potencjalnie trudnych sytuacjach
życiowych – wg Geralda Edwardsa.
Planując działania profilaktyczne musimy pamiętać, że zachowania ryzykowne zaspokajają
młodym ludziom najważniejsze potrzeby psychologiczne
psychologiczne (miłości, akceptacji, uznania, bezpieczeństwa,
przynależności), realizację ważnych celów rozwojowych (określenie własnej tożsamości, uzyskanie
niezależności od dorosłych) oraz poradzenie sobie z przeżywanymi trudnościami życiowymi (redukcja
lęku i frustracji).
W krótkim okresie na początku XX wieku uważano, że zachowaniom ryzykownym (na przykład
nadużywaniu alkoholu) zapobiegnie informowanie o negatywnych skutkach tych zachowań („edukacja
negatywna”). Okazało się jednak, że korzyści doświadczane przez
przez osobę w krótkiej perspektywie
czasowej przeważają nad przewidywanym, potencjalnym niebezpieczeństwem i wpływają na wybór tych
zachowań.
Współczesna profilaktyka jest rozbudowaną dziedziną wiedzy obejmującą wiedzę teoretyczną i
praktyczną na temat czynników
nników ryzyka i czynników chroniących przed problemami związanymi z
używaniem środków psychoaktywnych i przemocą i modeli teoretycznych wyjaśniających zjawisko
używania środków psychoaktywnych i przemocy.
Czynniki ryzyka to cechy jednostki i środowiska wiążące
wiążące się ze znacznym ryzykiem wystąpienia
chorób i problemów i z dłuższym czasem ich trwania i nasilenia. Czynniki chroniące to te właściwości
jednostek i środowiska, które wzmacniają potencjał zdrowotny i odporność na działanie czynników
ryzyka.
Modele teoretyczne dotyczące zjawiska używania substancji psychoaktywnych:
1. Teoria przywiązania - John Bowbly (1973)
2. Teoria społecznego uczenia – Alfred Bandura (1986)
3. Teoria uzasadnionego działania – Icek Ajzen, Martin Fishbein (1980)
4. Teoria zachowań problemowych – R.Jessor, Sh.Jessor (1980)
5. Teoria psychospołecznej odporności (Resilence) – Michael Rutter (1979), Norman Garmezy (1985)
6. Teoria „Substancji torujących drogę” – Denise Kandel (1992)
Strona 1
Projekt
rojekt dofinansowany w ramach Funduszu AKUMULATOR SPOŁECZNY,
ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich
Z modeli teoretycznych wyprowadzone
rowadzone są skuteczne strategie profilaktyczne.. Odpowiednio:
1. Strategia rozwijania umiejętności wychowawczych (porozumiewanie się z dzieckiem, okazywanie
miłości i troski, rozwiązywanie konfliktów, wspieranie nastolatka w realizacji celów życiowych i
pokonywaniu
konywaniu trudności, ustalenie i konsekwentne egzekwowanie zasad, które dziecko powinno
przestrzegać) i strategia rozwoju zasobów środowiskowych.
2. Strategia edukacji rówieśniczej, strategia rozwijania umiejętności wychowawczych, strategia przekazu
informacji.
3. Strategia edukacji normatywnej.
4. Strategia kształtowania umiejętności życiowych i strategia alternatyw.
5. Strategia rozwoju zasobów środowiskowych, strategia rozwoju umiejętności wychowawczych,
strategia kształtowania umiejętności życiowych.
6. Z teorii „substancji torujących drogę” wynika potrzeba objęcia profilaktyką młodszych dzieci.
Poziomy profilaktyki
1.
Profilaktyka uniwersalna
iwersalna (działania kierowane do wszystkich bez względu na stopień ryzyka
rozwoju problemów ze zdrowiem psychicznym, na jakie narażone są poszczególne osoby)
2. Profilaktyka selektywna (działania kierowane do osób lub grup osób, które są w wyższym
stopniu niż przeciętny narażone na rozwój problemów związanych z używaniem środków
psychoaktywnych)
3. Profilaktyka wskazująca (działania ukierunkowane na jednostki szczególnie zagrożone
rozwojem problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych z powodu
uwarunkowań biologicznych, psychologicznych czy społecznych lub u których rozpoznano już
pierwsze symptomy zaburzeń)
Rekomendacje – profilaktyka w społeczności lokalnej,
lokalnej, programy profilaktyczne zmierzające do
ograniczenia popytu na narkotyki w społeczności lokalnej powinny:
1.
2.
3.
4.
5.
Stanowić element szerszego programu promocji zdrowia i wychowania
Łączyć się z istniejącymi planami rozwoju i strategiami w zakresie rozwiązywania innych
problemów społecznych
Być dostosowane do potrzeb danego środowiska i uwzględniać specyfikę lokalną
Integrować różne strategie profilaktyczne
Integrować działania wobec określonej grupy odbiorców na wielu
wielu poziomach: zmian w
otoczeniu, pomocy indywidualnej, opieki nad rodziną, zajęć edukacyjnych w szkole i
alternatywnych
w czasie wolnym
Rekomendacje – profilaktyka w szkołach:
Podstawą do działań profilaktycznych w szkołach jest klimat, na który składają się pozytywne
relacje i współpraca pomiędzy uczniami, nauczycielami, rodzicami oraz personelem pomocniczym,
aktywne uczestnictwo uczniów i rodziców w podejmowaniu decyzji, przyjazna dyscyplina i ograniczenie
przemocy. Także jasne, precyzyjne i akceptowane przez wszystkie osoby ze szkolnej społeczności zasady
zachowania uczniów oraz procedury postepowania w przypadku łamania tych zasad.Programy
profilaktyczne wprowadzane do szkół powinny być opracowane na podstawie wiedzy na temat
czynników ryzyka i czynników
w chroniących związanych z używaniem substancji psychoaktywnych,
modeli
Strona 2
Projekt
rojekt dofinansowany w ramach Funduszu AKUMULATOR SPOŁECZNY,
ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich
teoretycznych wyjaśniających ich wpływ na zachowanie oraz sprawdzonych strategiach
profilaktycznych, poddane ewaluacji i monitorowane w trakcie realizacji, realizowane zgodnie ze
scenariuszami przez dobrze przygotowanych nauczycieli.
Rekomendacje - profilaktyka dla rodzin:
1.
2.
3.
4.
Rodzice powinni być włączani do działań profilaktycznych prowadzonych w szkołach i innych
placówkach sprawujących opiekę nad dziećmi i młodzieżą
Programy
ramy dla rodzin powinny służyć wspieraniu rodziców w procesie wychowywania dzieci oraz
wzmacnianiu więzi pomiędzy rodzicami a dziećmi
Szczególnego wsparcia potrzebują rodzice borykający się z problemami związanymi ze
zdrowiem psychicznym i fizycznym, uzależnieni
uzależnieni od środków psychoaktywnych. Skuteczna
pomoc tym rodzinom wymaga zintegrowanych działań współpracujących ze sobą organizacji
lokalnych
Działania wobec rodzin powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości
danej rodziny. Warto również wprowadzać programy, które zakładają współpracę z rodzinami w
ich naturalnym środowisku.
Rekomendacje – profilaktyka dla młodzieży z grup ryzyka
Działania kierowane do młodzieży szczególnie zagrożonej rozwojem problemów związanych z
używaniem środków psychoaktywnych
hoaktywnych powinny sprzyjać: wychodzeniu tych nastolatków poza ich
środowisko, nawiązywaniu kontaktów z osobami mogącymi stanowić pozytywny wzór, podejmowaniu
aktywności na rzecz innych. Skuteczna interwencja wobec młodych ludzi sięgających już po środki
psychoaktywne wymaga bezzwłocznych i kompetentnych działań ukierunkowanych na udzielenie
nastolatkowi i jego rodzicom pomocy w poradzeniu sobie z problemem.Konieczne jest przeciwdziałanie
stygmatyzacji młodych ludzi z grup ryzyka. Warto w tym celu poszukiwać
poszukiw
nowych,
niekonwencjonalnych sposobów docierania z przekazem profilaktycznym do specyficznych grup
odbiorców.
Prowadzenie skutecznej profilaktyki wymaga:
wymaga
1.
2.
3.
4.
Integracji i mobilizacji zasobów społeczności lokalnej.
Diagnozy problemu i oceny potrzeb
Identyfikacji potencjału społeczności
Koordynacji pracy (działań) wszystkich agencji, organizacji pozarządowych, instytucji na
poziomie społeczności lokalnej
Postulaty dotyczące współpracy ponadinstytucjonalnej w zakresie zapobiegania
przemocy iuzależnieniom
uzależnieniom (na podstawie dyskusji w trakcie seminarium)
Cele takiej współpracy to wzrost efektywności pracy, zmniejszenie kosztów pracy
profilaktycznej, rozwój osobisty i zawodowy pracowników, formułowanie i utrzymywanie standardów
zawodowych, docenieniee różnorodności i odpowiedzialności poszczególnych instytucji i zawodów,
tworzenie sieci służącej wsparciu i wymianie doświadczeń, a także wzrost satysfakcji z wykonywanej
pracy i zapobieganie wypaleniu zawodowemu.
Konieczne są jasne procedury współpracy, jasny, jednoznaczny podział kompetencji i
odpowiedzialności, opieranie się na wielu instytucjach i osobach, zakresach ich odpowiedzialności,
możliwości, umiejętności i doświadczenia.
Konstruowanie
onstruowanie zasad współpracy można prowadzić na kilku poziomach:
Strona 3
Projekt
rojekt dofinansowany w ramach Funduszu AKUMULATOR SPOŁECZNY,
ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich
1.
Poziom opracowywania strategii zapobiegania i rozwiązywania problemów społecznych,
poziom polityki samorządowej
Tutaj możliwa i warta zachodu jest współpraca w zakresie konstruowania i prowadzenia programów
profilaktycznych, decydowania o sposobie wydatkowania
wydatkowania pieniędzy na programy profilaktyczne.
Uczestnicy seminarium dostrzegają potrzebę zainteresowania polityków lokalnych tematem i
współpracą w tym zakresie, zainteresowania ich ewaluacją różnych projektów i działań profilaktycznych,
potrzebę prowadzenia
zenia i udziału w konsultacjach społecznych w tej sprawie, udział w komisjach,
bezpośrednie spotkania i przekazywanie sobie informacji.
2.
Poziom współpracy ponad instytucjami
Uczestnicy seminarium zidentyfikowali tu potrzebę poszerzania funkcjonowania zespołów
zesp
interdyscyplinarnych,, roboczych poza procedurę Niebieskiej Karty. Trudność sprawia wyobrażenie sobie
jak formalnie taka ponadinstytucjonalna współpraca miałaby wyglądać, przebiegać;
przebiegać apelowanie do
kierownictwa instytucji o tworzenie i poszerzanie możliwości
możliwości do jej realizowania, wspieranie się
pomiędzy instytucjami i organizacjami w zaangażowaniu i współodpowiedzialności.
3.
Poziom instytucji
Na tym poziomie wydaje się ważne we współpracy wyraźne określenie odpowiedzialności i ról
poszczególnych jednostek, współdziałanie i współodpowiedzialność, dialog pomiędzy zaangażowanymi
w rozwiązanie konkretnego problemu osobami. By te postulaty nie pozostały tylko życzeniami,
konieczne jest organizowanie grup wsparcia i superwizji dla pracowników, jako formy doskonalenia
umiejętności zawodowych oraz praca nad rozwijaniem zaufania, tolerancji, doceniania kompetencji
poszczególnych pracowników.
4. Poziom obywatelski („pomagacze
pomagacze”, pracownicy, rodzice)
Do realizacji współpracy na tym poziomie wydaje się uczestnikom seminarium konieczna dobra
wola i zaangażowanie, wymiana doświadczeń, po prostu, a także wspólna wizja przyczyn i rozwiązań
problemów oparta o szkolenia, wartości, używany do opisu problemów język.
WARSZTAT: Kryzysy rozwojowe i sposoby zapobiegania im – zebrany materiał
Kryzys związany z rozpoczęciem nauki szkolnej:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Nowe obowiązki (natłok zajęć i zwiększony wysiłek umysłowy)
Rozłąka z rodziną (zmiana otoczenia, szkoła, świetlica)
Zmiana
iana sposobu funkcjonowania, nowe zasady
Nadopiekuńczość rodzica, lęk (wrażliwość dziecka)
Pozyskiwanie akceptacji (nowi koledzy, nauczyciel, środowisko)
Zauważenie różnorodności zachowań i charakterów osób spoza najbliższej rodziny (zagrożenie
powielaniem)
Konieczność budowania poczucia bezpieczeństwa w nowych realiach (nadmiar i różnorodność
bodźców)
Ograniczenie czasu wolnego
Funkcjonowanie w określonych ramach czasowych
Sposoby wspierania dziecka w tym kryzysie:
1.
2.
3.
Wsparcie rodziców - rozmowy z dzieckiem
Mówienie
ówienie prawdy o realiach
Akceptacja
Strona 4
Projekt
rojekt dofinansowany w ramach Funduszu AKUMULATOR SPOŁECZNY,
ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich
4.
5.
Budowanie zaufania (relacja oparta na prawdzie)
Pomoc przy jednoczesnym wdrażaniu do samodzielności (bycie z dzieckiem,
dzieckiem ale nie wyręczanie
dziecka)
6. Uczenie obowiązków
7. Konsekwencja (wyznaczanie zasad i granic)
8. Docenianie dziecka (pochwała)
9. Pozytywne wzorce (wskazywanie wartości)
10. Umożliwianie dziecku formułowania własnego zdania i postaw poprzez rozmowę o sytuacjach z
życia
Kryzys związany z rozpoczęciem nauki w gimnazjum:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Negacja myślenia, poglądów, wartości rodziców,
r
bunt
Myślenie o sobie przez pryzmat innych rówieśników (wygląd, poglądy), presja rówieśników,
chęć zaistnienia w grupie
Poszukiwanie tożsamości seksualnej
Poszukiwanie/ciekawość nowych doświadczeń
Pierwsze miłości, odrzucenie
Rówieśnicy - akceptacja/brak,
ja/brak, trudności w porozumiewaniu się
Sieć – media, używki
Sposoby wspierania nastolatka:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Bycie z dzieckiem. Komunikacja
Wspieranie, towarzyszenie
Uważne traktowanie problemów, niebagatelizowanie ich, rozumienie
Uważne słuchanie
Autorytet dorosłych oparty na umiejętnościach, cechach
Wyznaczanie granic, zasad, konsekwencja
Akceptacja
Uczenie się bycia rodzicem i podążanie za dzieckiem
Kryzys związany z rozpoczęciem nauki w szkole średniej:
1.
2.
3.
4.
Zmiany w wyglądzie zewnętrznym
Brak rozumienia przez dorosłych
Poszukiwanie własnej tożsamości
Pojawiają się nowe potrzeby – akceptacja rówieśnicza, chęć bycia zrozumianym przez dorosłych,
przynależność do grupy, realizacja pasji, zainteresowań, „bycie na czasie” – Facebook, moda,
sprzęt, chęć bycia „popularnym”, zauważonym,
zauważonym, chęć wyróżnienia się, potrzeba doświadczenia,
eksperymentowania, pierwszej miłości, docenienia
Sposoby wspierania nastolatka w tym kryzysie:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Zgoda na zachowywanie prywatności
p
Wspierający, akceptujący wygląd kolegów i zainteresowania rodzice
Jasne zasady, ustalenie granic
Stwarzanie możliwość wyboru, podejmowania decyzji
Stwarzanie możliwości do samodzielnego zdobywania doświadczeń
Stwarzanie okazji do wspólnej aktywności, bycia razem
Docenianie
Strona 5
Projekt
rojekt dofinansowany w ramach Funduszu AKUMULATOR SPOŁECZNY,
ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich
WARSZTAT: Dobre projekty profilaktyczne – zebrany materiał
Zagadnienia: Jakie działania profilaktyczne
profilaktyczne można kierować do wskazanych w sytuacjach
sytuacj
1, 2, 3 grup i
dlaczego? Jakiej
kiej kadry wymaga realizacja działań–
działań przygotowanie, cechy? Jakie warunki organizacyjne
byłyby niezbędne?Co
Co pomagało a co przeszkadzało nam we współpracy w poszczególnych grupach
roboczych?
Sytuacja nr 1. (w skrócie) Trzecia klasa szkoły podstawowej – konflikty pomiędzy dziećmi, brak
współpracy
Pomysły na działania: Zajęcia sportowe (rywalizacja między
międz klasami) m.in. tor przeszkód/cel:
przeszkód/
integracja
klasowa, rozładowanie,
zładowanie, wzrost koncentracji
Spotkanie
nie z dziećmi z klas czwartych/cel:
czwartych/cel: dostarczanie informacji, zadawanie pytań w celu wymiany
doświadczeń
Zajęcia warsztatowe: „Co chcielibyście robić na zajęciach pozalekcyjnych – kółka zainteresowań” praca w
grupach/cel: zorganizowanie nowych kółek, dzieci mają poczucie decydowania, integracja klasowa,
konstruktywne spędzanie wolnego czasu
Rajd pieszy dzieci z rodzicami/ integracja rodzic-dziecko,
rodzic
nauka współpracy, wymiana doświadczeń,
obaw i oczekiwań
Kadra: wychowawca, nauczyciel w-f,
w pedagog szkolny/Cechy:
Cechy: kreatywny, aktywny fizycznie, otwarty na
potrzeby dzieci, komunikatywny//Warunki:
Warunki: sala gimnastyczna, sala lekcyjna, boisko szkolne, teatr
Sytuacja nr 2. (w skrócie) Dzielnica mieszkań komunalnych, gdzie mieszkają rodziny marginalizowane,
wykluczane za zaległości czynszowe z innych miejsc zamieszkania; duża grupa dzieci, z problemami
szkolnymi, przejawiającymi szereg dysfunkcji
Pomysły na działania: Streetworking – praca pedagogów ulicy
Spotkania sąsiedzkie – dzieci i rodziców/cel: wyremontowanie budynków
Wycieczki poznawcze okolicy i regionu
Pomoc finansowa bezgotówkowa
Pomoc koleżeńska
Organizacja koncertu
Kwartalne spotkania przedstawicieli zaangażowanych instytucji/organizacji
insty
Kadra i jej cechy: pracownicy pomocy społecznej (pracownik świetlicy socjoterapeutycznej,
ocjoterapeutycznej, asystent
rodzinny, dzielnicowy,
lnicowy, pracownicy szkoły),
szkoły moderator
or spotkania (pracownik MOPS/ GOPS)/Warunki:
Bazowanie na istniejących miejscach, placówkach,
placówk
bibliotekach
Sytuacja nr 3. Miejscowość/dzielnica, w której lawinowo rośnie liczba młodych osób uzależniających się
od dopalaczy; zauważane jest duże rozluźnienie więzi rodzinnych, brakuje oferty zajęć dla dzieci, brak
wsparcia rodziny oraz osób młodych;
młodych; funkcjonuje w niej szkoła, dom kultury, ośrodek pomocy
społecznej i stacjonarny ośrodek leczenia uzależnień; panuje marazm i duże bezrobocie.
Pomysły na działania: Zorganizowanie klubo-kawiarenki,
klubo kawiarenki, domu sąsiedzkiego, utworzenie grupy
przedstawicieli różnych
żnych organizacji i wolontariuszy, spowodowanie otwarcia stacjonarnego ośrodka
leczenia uzależnień na środowisko lokalne i stworzenie poradni/ambulatorium leczenia uzależnień
Kadra i jej cechy: specjaliści leczenia uzależnień, psychoterapeuci, animatorzy społeczni/otwarci,
s
zaangażowani, chętni do rozwoju osobistego i zawodowego/Warunki:
zawodowego
budynek z wieloma
pomieszczeniami na różnorodne działania (terapia, spotkania sąsiedzkie,
sąsiedzkie inne)
Co pomagało nam w pracy w grupie: własne doświadczenia – jako znajomość tematu, wspólny cel,
zaangażowani, znajomość sytuacji/diagnozy, wspólna wiara, że można coś osiągnąć, ekspert w gronie
twórców, otwartość na dialog, słuchanie.Co
słuchanie
nam przeszkadzało w pracy w grupie: własne doświadczenia
– jako wąskie (tyko z perspektywy mojego
mojego zawodu) spojrzenie na temat, brak informacji na temat
funduszy, bardzo ograniczony czas na opracowanie pomysłu, brak wiary, że można coś zmienić,
świadomość ograniczeń prawnych.
prawnych
Strona 6
Projekt
rojekt dofinansowany w ramach Funduszu AKUMULATOR SPOŁECZNY,
ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich