tekst

Jak udowodnić w ZUS i przed sądem pracę w szczególnych warunkach
ZUS przyzna emeryturę z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, tylko gdy
wnioskodawca potwierdzi wymagany okres zatrudnienia świadectwem wykonywania pracy w
szczególnych warunkach albo świadectwem pracy z odpowiednim wpisem. Jednak w postępowaniu
odwoławczym przed sądem dopuszczone są inne dowody, np. zeznania świadków.
Pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach mogą przejść na emeryturę w wieku niższym niż
powszechnie obowiązujący wiek emerytalny (60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn). Warunki w
zależności od daty urodzenia określa ustawa o emeryturach i rentach z FUS (art. 32, 46 w zw. z
art. 32, 184). O warunkach nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach
pisaliśmy w GP nr 183/2007 str. B2 i B3.
Dla celów ustalenia uprawnień do emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych
warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia
oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze
względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy
stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Od 24 czerwca 2004 r., zgodnie z
wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt P 17/03, Dz.U. z 2004 r. nr 144, poz. 1530), w
którym stwierdzono niezgodność z Konstytucją RP art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej, w części
obejmującej zwrot: „w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie
przepisów dotychczasowych” za pracę w szczególnych warunkach uprawniającą do przyznania z
tego tytułu emerytury wcześniejszej uważa się również pracę wykonywaną w szczególnych
warunkach w prywatnych zakładach pracy.
Konieczne dokumenty
Pracownik ubiegający się o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach
musi przedłożyć dokumenty potwierdzające wykonywanie takiej pracy. Podstawowym dokumentem
jest świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Wzór takiego świadectwa stanowi
załącznik do wykazów stanowisk, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach,
ustalonych przez ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze
w porozumieniu z ministrem pracy, płac i spraw socjalnych. Wykonywanie pracy w szczególnych
warunkach potwierdza też świadectwo pracy z odpowiednim wpisem.
KIEDY ZUS ODMÓWI PRZYZNANIA EMERYTURY
ZUS wyda decyzję odmawiającą przyznania prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych
warunkach, jeżeli na podstawie przedłożonej z wnioskiem dokumentacji nie można ustalić:
•
charakteru czy też stanowiska pracy,
•
przynależności resortowej zakładu pracy,
•
faktu, czy praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Od decyzji tej przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
Świadectwo wykonywania prac
Świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach powinno zawierać m.in. informację o
okresie zatrudnienia w danym zakładzie pracy, w tym o okresie wykonywania pracy szczególnych
warunkach, wykonywanej w pełnym wymiarze czasu pracy. Ze świadectwa powinien także wynikać
charakter pracy, określony ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. W świadectwie wykonywania
pracy w szczególnych warunkach musi być także wskazane konkretne stanowisko, dział i pozycja
wykazu załącznika do zarządzenia resortowego.
Zgodnie z powyższym, podany w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach
rodzaj pracy powinien być zgodny z określonym w wykazach A albo B, stanowiących załącznik do
rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze. Natomiast stanowisko powinno ściśle odpowiadać
wykazowi zarządzenia resortowego.
Kto wystawia świadectwo
Uprawnionymi do wystawiania świadectw wykonywania pracy w szczególnych warunkach byli i są ci
pracodawcy, którzy stosowali i nadal stosują resortowe wykazy stanowisk pracy w szczególnych
warunkach, a więc:
•
przedsiębiorstwa, dla których ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne
związki spółdzielcze, określili wykazy stanowisk pracy w szczególnych warunkach oraz
•
podmioty powstałe w wyniku przekształcenia lub restrukturyzacji wymienionych wyżej
przedsiębiorstw czy też przekazane organom samorządu terytorialnego oraz takie, dla których
uprawnienia i obowiązki organu założycielskiego przejęli wojewodowie lub inne organy państwowe.
Świadectwo
o
wykonywaniu
pracy
w
szczególnych
warunkach
może
wystawić
wyłącznie
pracodawca. W razie przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę, nowy
pracodawca ma również obowiązek wystawiać świadectwo wykonywania prac w szczególnych
warunkach. Stał się on bowiem z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy.
Obowiązku takiego nie ma w stosunku do pracowników, z którymi rozwiązano stosunek pracy przed
przekształceniem lub którzy pozostali i są nadal zatrudnieni w nieprzejętej części zakładu pracy,
jeżeli zakład nadal funkcjonuje i nie uległ likwidacji.
Uprawnionym do wystawienia zaświadczenia o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach jest
również syndyk masy upadłościowej lub likwidator. Podmioty te wystawiają te dokumenty do czasu
zakończenia prowadzenia postępowania.
Wyjaśnić trzeba, że zaświadczenia dokumentujące okresy pracy wykonywanej w szczególnych
warunkach wystawiane przez Stowarzyszenie Archiwistów Polskich, archiwa państwowe bądź
prywatnych
przechowawców
nie
stanowią
dowodu
w
prowadzonym
przez
organ
rentowy
postępowaniu, bez względu na formę, w jakiej je wystawiono. Ustalenie okresów zatrudnienia w
szczególnych warunkach na podstawie innych dowodów niż świadectwo pracodawcy (następcy
prawnego), dopuszczalne jest jedynie w postępowaniu odwoławczym przed sądem.
PRZYKŁAD
BRAK UPRAWNIEŃ DO WYSTAWIENIA ŚWIADECTWA
ZUS odmówił prawa do wcześniejszej emerytury 60-letniemu mężczyźnie. Ubezpieczony przedłożył
świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach potwierdzające wykonywanie pracy
wymienionej w wykazie A przez 10 lat. Świadectwo to było wystawione przez byłego pracodawcę.
Natomiast 6 lat pracy udokumentował świadectwem wykonywania pracy w szczególnych warunkach
wystawionym przez archiwum. Ten środek dowodowy został zakwestionowany przez ZUS. Dlatego
też zainteresowany dodatkowo złożył kserokopię dokumentów, na podstawie których archiwum
wystawiło - do czego nie miało prawa - świadectwo pracy. Dokumentacja ta w dalszym ciągu
budziła wątpliwość. Ubezpieczony może dochodzić swoich praw w postępowaniu przed sądem pracy
i ubezpieczeń społecznych, odwołując się od decyzji ZUS.
PRZYKŁAD
UZUPEŁNIENIE DOKUMENTÓW
Zofia T. mająca 56 lat w październiku 2007 r. złożyła wniosek o przyznanie wcześniejszej
emerytury. Udowodniła 26 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Nie jest członkiem
otwartego funduszu emerytalnego. Do wniosku dołączyła świadectwo pracy, w którym pracodawca
wpisał okres wykonywania prac w szczególnych warunkach - 16 lat. W świadectwie pracy brak było
wskazania
wykazu
i
działu
rozporządzenia
w
sprawie
wieku
emerytalnego
pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze odpowiadającego
zajmowanemu
stanowisku.
ZUS
zobowiązał
zainteresowaną
do
dostarczenia
dokumentu
potwierdzającego powyższe. Pracodawca sporządził właściwy dokument, a Zofia T. złożyła go w
ZUS. ZUS przyznał jej prawo do emerytury od 1 października 2007 r., tj. od miesiąca złożenia
wniosku.
Kserokopie dokumentów
Okresy
pracy
w
szczególnych
warunkach
mogą
być
dokumentowane
uwierzytelnionymi
kserokopiami dokumentów, sporządzonymi przez archiwa znajdujące się w dyspozycji wojewody,
na podstawie posiadanej przez te archiwa dokumentacji osobowo-placowej. Oceny przedłożonych
kopii dokonuje ZUS. W razie wątpliwości może prowadzić postępowanie wyjaśniające.
Jeżeli sporządzone przez archiwum kserokopie dokumentów budzą wątpliwości organu rentowego,
archiwum udostępnia do kontroli przeprowadzanej przez ZUS dokumenty, których kserokopie
wydało osobie zainteresowanej.
Wątpliwości ZUS
W
przypadku
gdy
przedłożone
przez
ubezpieczonego
świadectwo
wykonywania
prac
w
szczególnych warunkach nie spełnia wymogów formalnych, czy też budzi wątpliwości albo
pozostaje w sprzeczności z innymi dokumentami, a nie istnieje podmiot, który wystawił to
świadectwo, np. zakład pracy uległ likwidacji, ZUS nie może uznać takiego dokumentu jako
potwierdzającego okres pracy w szczególnych warunkach. W takiej sytuacji pozostaje droga
odwoławcza przed sądem. W świetle ugruntowanej praktyki orzeczniczej w postępowaniu przed
sądem dopuszczalne jest ustalenie okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach, jeżeli
ubezpieczony nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy z powodu jego likwidacji lub
zniszczenia dokumentów dotyczących zatrudnienia.
Świadectwo pracy
Środkiem dowodowym potwierdzającym wykonywanie pracy w szczególnych warunkach jest
również świadectwo pracy zawierające wpis potwierdzający okres wykonywania tej pracy, jej rodzaj
i zajmowane stanowisko (w świadectwie pracy według wzoru określonego w rozporządzeniu w
sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania
jest miejsce na odpowiedni wpis w pkt 4 ppkt 8).
Do uznania okresu pracy w szczególnych warunkach jako uprawniającego do emerytury niezbędne
jest podanie w świadectwie pracy wykazu, działu i pozycji stanowiska w rozporządzeniu w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze. W przypadkach, w których mają zastosowanie zarządzenia resortowe, należy powołać
je w świadectwie pracy. Uszczegółowienie dokonane w świadectwie pracy poprzez odwołanie się do
przepisów resortowych ma dla ZUS wartość informacyjną. Ułatwiają dokonanie oceny dowodów
potwierdzających okoliczności mające wpływ na prawo do emerytury uzależnione od wykonywania
pracy w szczególnych warunkach.
Wyjaśnić trzeba, że gdy w świadectwie pracy wykazano okres zatrudnienia w szczególnych
warunkach, ale brak w nim szczegółowych informacji, o których mowa wyżej, ZUS przeprowadza
postępowanie wyjaśniające.
Obowiązki prywatnego pracodawcy
Prywatny pracodawca, u którego nie obowiązywały i nie obowiązują zarządzenia resortowe, ma
obowiązek w przypadku zatrudniania pracownika na stanowisku lub przy pracach wymienionych w
załączniku A albo B do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wydania mu świadectwa pracy ze
stosowną informacją. W przypadku, gdy nie następuje rozwiązanie stosunku pracy, a pracownik
występuje z wnioskiem o wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach,
prywatny pracodawca musi, podając wszystkie niezbędne dane, potwierdzić informację o
wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach w zaświadczeniu.
Gdy brak świadectw
Jeżeli pracownik występujący o przyznanie emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych
warunkach nie może przedłożyć świadectwa o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach albo
świadectwa pracy z odpowiednim wpisem, gdyż nie ma pracodawcy ani następcy prawnego i nie
może ustalić, kto przejął dokumentację, powinien w organie rentowym złożyć wszelkie inne dowody
potwierdzające okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Złożone przez niego
dokumenty, np. legitymacje ubezpieczeniowe, służbowe, umowy o pracę czy pisma skierowane
przez zakład pracy do pracownika w czasie trwania zatrudnienia (np. o powołaniu, mianowaniu,
angażowaniu, zwolnieniu, wyróżnieniu, udzieleniu urlopu), zawierające informację o stanowisku, na
którym był zatrudniony, choć nie stanowią środka dowodowego w postępowaniu przed ZUS o
świadczenia emerytalno-rentowe w zakresie udowodnienia okoliczności wykonywania pracy w
szczególnych warunkach mają duże znaczenie. Dotyczy to także zeznań świadków. Wydanie przez
organ
rentowy
decyzji
odmawiającej
przyznania
emerytury
umożliwi
bowiem
osobie
zainteresowanej dochodzenie roszczeń na drodze postępowania odwoławczego przed sądem.
PRZYKŁAD
PRZED SĄDEM WSZYSTKIE DOWODY SĄ DOPUSZCZONE
Mirosław G. 13 grudnia 2006 r. ukończył 60 lat. W tym samym dniu złożył wniosek o emeryturę.
Udowodnił 34 lata okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 18 lat pracy w budownictwie i
przemyśle materiałów budowlanych. Wykonywał prace przy produkcji betonu kruszywowego, a
więc prace zakwalifikowane do pracy w szczególnych warunkach zgodnie z wykazem A dział V poz.
15 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze. Na potwierdzenie wykonywania tej pracy przedłożył
zaświadczenie wystawione przez prywatne archiwum - przechowawcę akt po zlikwidowanym
zakładzie pracy. ZUS nie uznał tego dokumentu jako środka dowodowego. Decyzją z 14 stycznia
2007 r. odmówił prawa do emerytury z powodu braku udokumentowanego co najmniej 15-letniego
okresu pracy w szczególnych warunkach. Mirosław G. odwołał się od decyzji do sądu. W jego
sprawie zeznawało dwóch świadków - współpracownik i kierownik z zakładu pracy. W listopadzie
2007 r. sąd wyrokiem przyznał prawo do emerytury Mirosławowi G. od 13 grudnia 2006 r. ZUS,
wykonując wyrok sądu, ustalił uprawnienia do emerytury od osiągnięcia wieku uprawniającego do
emerytury wcześniejszej.
Z ORZECZNICTWA
■
Zakład pracy wydaje zaświadczenie o zatrudnieniu w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji, natomiast w sądowym
postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie tych okresów także w oparciu o inne dowody.
Uchwała SN z 21 września 1984 r., III UZP 48/84, niepublikowana
■
W postępowaniu sądowym, toczącym się z odwołania ubezpieczonego od decyzji organu
rentowego,
dopuszczalne
jest
jednak
przeprowadzenie
wszelkich
dowodów
dla
wykazania
okoliczności mających wpływ na prawo skarżącego do świadczenia, i to zarówno wtedy, gdy
pracodawca wystawił świadectwo pracy, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwestionuje jego treść,
jak i wówczas, gdy dokument taki z żadnych przyczyn nie może być sporządzony.
Wyrok Sądu Apelacyjnego Katowicach z 14 grudnia 2004 r., III AUa 2474/03, niepublikowany
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 32, 46, 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
■ Par. 1, 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8,
poz. 43 z późn. zm.).
■ Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej
treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania (Dz.U. nr 60, poz. 282
z późn. zm.).
źródło: Gazeta Prawna Nr 232 (2102) czwartek, 29 listopada 2007 r. > MARIUSZ WOLSKI