K. POPULARYZATORSKI OPIS REZULTATÓW PROJEKTU

Nr wniosku: 165773, nr raportu: 13106. Kierownik (z rap.): dr hab. Katarzyna Budzyńska
K. POPULARYZATORSKI OPIS REZULTATÓW PROJEKTU
WERSJA W JEZYKU
˛
POLSKIM
Celem projektu było zrozumienie sposobu, w jaki ludzie wpływaja˛ na przebieg komunikacji, oraz sposobów,
w jaki logika modeluje dialog i retoryczne strategie charakterystyczne dla praktyki życia społecznego. W rzeczywistej praktyce komunikacyjnej, dobrzy mówcy z duża˛ sprawnościa˛ potrafia˛ wpłynać
˛ na przebieg dyskusji i
zwi˛ekszyć szans˛e wygranej poprzez stosowanie najróżniejszych technik retorycznych. Przykładowo, w debacie
z 2007 roku Tusk systematycznie wykorzystywał technik˛e ignoratio elenchi, polegajac
˛ a˛ na uzasadnianiu innej
tezy niż ta, która˛ miało si˛e bronić:
(1)
a.
b.
Jarosław Kaczyński mówi, Pan zaproponował w 2005 roku (...) radykalne ograniczenie wydatków budżetowych, co oznaczało radykalne ci˛ecia socjalne (...) Czy pan podtrzymuje tego rodzaju
polityk˛e?
Donald Tusk mówi, Musz˛e powiedzieć panu, że wykazał pan wyjatkow
˛
a˛ odwag˛e, zadajac
˛ pytanie
o konieczne ci˛ecia budżetowe. Chc˛e, żeby państwo to usłyszeli, ile kosztuje dziś utrzymanie władzy
(...) chc˛e panu powiedzieć, żeby pan zaczał
˛ oszcz˛edniej urz˛edować.1
Z kolei, współczesne teoriogrowe modele dialogów naturalnych, da˛żace
˛ do badania strategii graczy, celowo
projektuja˛ protokoły gier w taki sposób, aby uniemożliwić dyskutujacym
˛
korzystanie z technik retorycznych
takich jak ignoratio elenchi zastosowane przez Tuska. W efekcie, formalne modele dialektyczne znalazły si˛e
w efekcie w paradoksalnej dla siebie sytuacji: z jednej strony da˛ży si˛e do reprezentowania, badania i wykorzystywania strategii osiagania
˛
zwyci˛estwa w dialogu, podczas gdy z drugiej strony – z założenia wyklucza si˛e
stosowanie technik retorycznych tak cz˛esto stanowiacych
˛
podstaw˛e strategii mówców w praktyce społecznej.
W projekcie pokazaliśmy, że w kontekstach naturalnych, odbiorca wypowiedzi rozstrzyga, czy należy uznać
ta˛ wypowiedź, nie tylko na podstawie jej treści (logosu), ale również na podstawie charakteru nadawcy (etosu).
Kluczowym dla rozwiazania
˛
problemów dotyczacych
˛
modelowania rzeczywistych strategii retorycznych stała
si˛e kategoria warunku etotycznego, który określa upoważnienie nadawcy do wykonania danego aktu mowy. Badania rzeczywistych tekstów j˛ezyka naturalnego prowadzone w stylu lingwistyki korpusowej pozwoliły nam na
weryfikacj˛e, czy i jak ludzie faktycznie posługuja˛ si˛e taka˛ struktura.˛ Szczególna˛ uwag˛e poświ˛eciliśmy szeroko
omawianym w retorycznej literaturze technikom argumentów ad: ad hominem (atak na osob˛e), ad baculum
(odwołanie do groźby), ad verecundiam (odwołanie do nieśmiałości), ad ignorantiam (odwołanie do braku
wiedzy). Pokazaliśmy, że te strategie retoryczne, które typowo utożsamiane sa˛ z logosem lub patosem, zawieraja˛ istotny komponent etotyczny.
(2)
a.
b.
c.
Hanson mówi, It is not impractical to send more men to the moon
Johnson mówi, Why?
Hanson mówi, Just try to prove that I am wrong2
Wprowadzony przez nas warunek etotyczny pozwala nam wyjaśnić dynamik˛e zastosowania techniki ad ignorantiam wykorzystanej w (2) (pełna˛ anotacj˛e można zobaczyć na mapie 4914 dost˛epnej w korpusie „Arguments
Ad”, www.arg.tech/ArgAd). W ruchu (2-c) Hanson atakuje warunek etotyczny dla (2-b), to znaczy podważa prawo Johnson’a do kwestionowania opinii wyrażonej w ruchu (2-a). Zauważmy, że taka interpretacja
ujawnia istotna˛ różnic˛e mi˛edzy naszym podejściem a teoria˛ aktów mowy (jedna˛ z ważniejszych teorii opisuja˛
cych zachowania komunikacyjne), w którym charakter nadawcy jest sprowadzany do szczerości: trudno sobie
bowiem wyobrazić atak na szczerość wykonywania pytania (szczera, czyli zgodna z moimi faktycznymi pogla˛
dami, może być asercja), natomiast naturalne jest zaatakowanie czyjegoś prawa do kwestionowania opinii.
Wyniki uzyskane w projekcie zostały opisane w dwóch monografiach „Strategie retoryczne, techniki komunikacyjno-poznawcze, bł˛edy i sofizmaty” oraz „Dynamika dialogów w uj˛eciu formalnym” (wyd. IFiS PAN,
2015). Stanowia˛ one podsumowanie i całościowe opracowanie wyników, które zostały upowszechnione w 19
artykułach (w tym 14 artykułach w j˛ezyku angielskim); 64 wystapieniach
˛
(w tym 16 zaproszonych wykładach,
29 wystapieniach
˛
w j˛ezyku angielskim, 13 - w j˛ezyku polskim, oraz 1 - w j˛ezyku ukraińskim); oraz 5 kursach
dla młodych badaczy (w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, oraz Polsce).
1
Treść
debaty
znajduje
na
stronie:
http://www.platforma.org/pl/aktualnosci/newsy/art80,
-tusk-kaczynski-zapis-debaty.html z dn. 17.04.2010.
2
Polskie tłumaczenie dialogu (2): (2-a) Hanson mówi, Niepraktycznym jest wysyłanie kolejnych osób na ksi˛eżyc, (2-b) Johnson
mówi, Dlaczego?, (2-c) Hanson mówi, W takim razie udowodnij, że nie mam racji (tłum. własne).
1