D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

Sygn. akt III AUa 85/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 października 2014 r.
Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Romana Mrotek (spr.)
Sędziowie:
SSA Urszula Iwanowska
SSA Zofia Rybicka - Szkibiel
Protokolant:
St. sekr. sąd. Edyta Rakowska
po rozpoznaniu w dniu 14 października 2014 r. w Szczecinie
sprawy K. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.
o przeliczenie emerytury
na skutek apelacji ubezpieczonego
od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 16 grudnia 2013 r. sygn. akt VI U 945/13
oddala apelację.
SSA Urszula Iwanowska SSA Romana Mrotek SSA Zofia Rybicka - Szkibiel
Sygn. akt III AUa 85/14
UZASADNIENIE
Ubezpieczony K. K. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. z dnia 10.05.2013
roku o odmowie przeliczenia podstawy wymiaru emerytury.
W odwołaniu ubezpieczony domagał się wyliczenia świadczenia z uwzględnieniem wysokości jego rzeczywistych
wynagrodzeń za lata pracy w Zakładach (...) w D. w oparciu o zapisy w legitymacji związków zawodowych. Wskazał,
że składka związkowa wynosiła 1 % zarobków.
Pozwany – Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniósł o oddalenie odwołania podnosząc, że brak jest
podstaw do uznania legitymacji związkowej za dowód na okoliczność wysokości wynagrodzenia wnioskodawcy za
okresy w niej wskazane.
Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim wyrokiem z dni a16 grudnia 2013r. oddalił odwołanie.
Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony K. K. uzyskał prawo do emerytury na mocy wyroku sądowego z dnia 24.04.2009
roku wydanego w sprawie VI U 255/08. Jej wskaźnik podstawy wymiaru wyniósł 64,91 % .
Wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego przez K. K. w Zakładach (...) w D. nie da się ustalić. Pracował on jako
maszynista typograficzny od dnia 1.08.1970 roku do dnia 05.05.1972 roku i od dnia 02.04.1973 roku do dnia 12.11.1983
roku w pełnym wymiarze czasu pracy.
Sąd Okręgowy wskazał, że przedmiotem sporu w sprawie było to, czy pozwany miał obowiązek przeliczenia podstawy
wymiaru emerytury skarżącego w oparciu o zapisy zawarte w legitymacji związkowej złożonej wraz z wnioskiem
ubezpieczonego.
Przepis art. 111 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(tekst jednolity: Dz.U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.- zwanej dalej: ustawą) stanowi: wysokość emerytury
lub renty oblicza się ponownie, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, od podstawy wymiaru ustalonej w myśl art. 15, jeżeli do jej
obliczenia wskazano podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe
na podstawie przepisów prawa polskiego:
1) z liczby kolejnych lat kalendarzowych i w okresie wskazanym do ustalenia poprzedniej podstawy wymiaru
świadczenia,
2) z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z 20 lat kalendarzowych, poprzedzających bezpośrednio rok
kalendarzowy, w którym zgłoszono wniosek o przyznanie emerytury lub renty albo o ponowne ustalenie emerytury
lub renty, z uwzględnieniem art. 176,
3) z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed rokiem
zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury lub renty, a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest wyższy
od poprzednio obliczonego.
Przepis ten miał zastosowanie do wniosku ubezpieczonego o przeliczenie
emerytury złożonego po wydaniu decyzji pierwszorazowej , ponieważ do wyliczenia emerytury wskazał on podstawę
wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne ( zarobki ) z lat kalendarzowych uwidocznionych w legitymacji
związkowej, wybranych z całego okresu ubezpieczenia ( art. 111 ust 1 pkt. 3 ustawy ) .
Podstawą do odmowy uwzględnienia wniosku skarżącego było twierdzenie, że nie przedłożył on wiarygodnych
dowodów na wysokość podstawy wymiaru składki w spornym okresie .
Sąd Okręgowy wskazał, że środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość zarobku lub dochodu stanowiącego
podstawę wymiaru emerytury lub renty jest zaświadczenie zakładów pracy wystawione według wzoru ustalonego
przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych albo legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca wpisy dotyczące okresów
zatrudnienia i wysokości osiąganych zarobków ( & 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 roku w
sprawie postępowania o świadczenia emerytalno – rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń ( DZU nr 10 poz. 49 ze
zmianami ). Przepis ten nie mógł regulować spornej materii, która dotyczyła lat siedemdziesiątych .
Od 1 stycznia 1968 roku obowiązywał § 33 rozporządzenie Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płacy z dnia 12 grudnia
1968 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalne i zasad wypłaty tych świadczeń zgodnie z którym środkiem
dowodowym stwierdzającym wysokość zarobku stanowiącego podstawę wymiaru emerytury lub renty z ustawy o
p.z.e., z.e.g. i z.e.k. oraz o wypadkach przy pracy jest:
1) dla pracowników uspołecznionych zakładów pracy - zaświadczenie zakładu pracy wystawione według ustalonego
wzoru,
2) dla pracowników nie uspołecznionych zakładów pracy - stwierdzenie właściwego oddziału ZUS o wysokości
zarobków zgłaszanych bieżąco dla wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne,
3) dla obywateli polskich zatrudnionych w przedstawicielstwach i misjach państw obcych - stwierdzenie właściwego
oddziału ZUS o wysokości podstawy wymiaru składki na cele emerytalne lub zaświadczenie jak w pkt 1, jeżeli składka
opłacana była przez przedstawicielstwo lub misję,
4) dla adwokata - członka zespołu adwokackiego - zaświadczenie zespołu adwokackiego.
Środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość zarobku (ust. 1) mogą być również legitymacja ubezpieczeniowa lub
inne dowody w przypadkach określonych w przepisach w sprawie obliczania podstawy wymiaru emerytury lub renty.
W świetle w/w uregulowań nie ulegało wątpliwości, że wysokość zarobków powinna wynikać z dokumentu wydanego
przez pracodawcę, aczkolwiek jego forma nie była ściśle wskazana. Sąd nie jest ograniczony wymogami w zakresie
postępowania dowodowego określonymi w kodeksie postępowania administracyjnego i opiera się na dowodach
określonych w kodeksie postępowania cywilnego. Ubezpieczony taki dowód zawnioskował i Sąd Okręgowy dowód
z zapisów w legitymacji związkowej przeprowadził. Ocena zapisów w tej legitymacji prowadziła do wniosku iż na
ich podstawie nie sposób określić wysokości podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie ( kwoty wynagrodzenia)
ubezpieczonego w spornym okresie. Wskazane zapisy nie odnosiły się w ogóle do wynagrodzenia ubezpieczonego,
a jedynie wskazywały na odprowadzenie składki związkowej za poszczególne miesiące. Tym samym nie mogły być
dowodem na podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne skarżącego.
Wysokość podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne stanowiąca składnik do wyliczenie wysokości
emerytury ubezpieczonego musi wynikać z dowodów konkretnych, jednoznacznych i wiarygodnych. Sąd Apelacyjny
w Szczecinie w wyroku z dnia 2008.10.28 wydanym w sprawie III AUa 560/08 stwierdził : w sprawie, w której
przedmiotem jest prawo do świadczenia rentowo-emerytalnego lub wysokość tego świadczenia, wymaga się dowodów
nie budzących wątpliwości, spójnych oraz precyzyjnych - potwierdzających czy uprawdopodobniających w stopniu
graniczącym z pewnością nie tylko fakt zatrudnienia, ale i pozostałe okoliczności związane ze świadczeniem
pracy. Prymat nadany dokumentacji pracowniczej prowadzi do gradacji mocy dowodowej polegającej na tym, iż
dokumentacja ta stanowi podstawę weryfikacji pozostałych dowodów przedłożonych przez strony.
Sąd Okręgowy wskazał, że w postępowaniu cywilnym przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych w sprawie
o przeliczenie wysokości emerytury możliwe jest dopuszczenie i przeprowadzenie wszelkich dowodów, w tym
także dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania samego wnioskodawcy. Nie jest jednak możliwe przeliczenie
wysokości emerytury w oparciu o jakąś hipotetyczną uśrednioną wielkość premii uzyskiwanej przez ubezpieczonego,
wywiedzioną z wysokości premii wypłaconych innym pracownikom. Uśrednione obliczenie wysokości wynagrodzenia
- oparte na wynagrodzeniu otrzymanym przez innych pracowników - nie może oddać indywidualnych cech właściwych
dla danego stosunku pracy. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie obowiązuje zasada prawdy formalnej,
ponieważ całe postępowanie cywilne jest oparte na zasadzie prawdy materialnej (art. 3 k.p.c.). Jednakże uznanie przez
sąd pewnych dowodów za niewiarygodne, niewystarczające lub niemające mocy dowodowej nie oznacza wcale oparcia
się na zasadzie prawdy formalnej ( wyrok SN z dnia 2007.07.04 w sprawie I UK 36/07 publikowany w LEX nr 390123) .
Sąd Okręgowy podzielił wskazane wyżej argumenty judykatury. Ubezpieczony zgodnie z art 232 k. p. c. miał obowiązek
wykazania wysokości podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne uzyskiwanej w spornym okresie. Na
dowód tego powołał dokument z którego w/w okoliczność nie wynikała. Tym samym na jego podstawie nie można
było uwzględnić żądania skarżącego. Skutkowało to wydaniem orzeczenia, jak w sentencji wyroku, na podstawie art.
477 14 § 1 kpc .
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł ubezpieczony. Zaskarżył wyrok w całości. Wskazał, że to pracownik
wybiera okres zatrudnienia, z którego należy obliczyć wysokość emerytury. Podniósł, że na stanowisku maszynisty
typograficznego przepracował 23 lata 5 m-cy i 20 dni, co po obliczeniu służby wojskowej daje 21 lat i 6 m-cy. W
tym okresie przez 10 lat i 5 m-cy pracował w Zakładzie (...) w D., co w myśl ustawy jest podstawą do ustalenia
emerytury, która powinna przekraczać100% przyszłej emerytury. Zdaniem ubezpieczonego nie powinien ponosić
konsekwencji tego, że nie ma jego dokumentacji pracowniczej skoro w aktach ZUS znajdują się zaświadczenia z GUS
w W. potwierdzające zarobki drukarzy maszynistów większe niż średnia krajowa. Dodatkowo przedłożona legitymacja
związkowa potwierdzające pobieranie składki związkowej w wysokości 1% wynagrodzenia może być dowodem na
podstawie którego można wyliczyć wynagrodzenie.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja ubezpieczonego nie jest zasadna.
Kontrola instancyjna zaskarżonego rozstrzygnięcia prowadzi do akceptacji ustaleń poczynionych przez Sąd pierwszej
instancji oraz uznania, iż z dokonanej oceny prawnej Sąd Okręgowy wyprowadził prawidłowy wniosek o braku
podstaw do uwzględnienia odwołania.
Trafnie Sąd pierwszej instancji wskazał, że podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa wymiaru
składki ubezpieczeniowej ustalona dla wybranego okresu, a ponowne obliczenie podstawy wymiaru świadczenia
reguluje przepis art. 111 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.). Wybór okresu przyjętego do podstawy
należy do osoby zainteresowanej, ale ustawa ta w art. 15 zakreśla ramy czasowe, do których należy się stosować.
Wprowadzenie w art. 15 ustawy, od dnia 1 stycznia 1999 r., opcji ustalania podstawy wymiaru świadczenia na
podstawie dowolnie wybranych 20 lat, zrodziło w praktyce orzeczniczej poważny problem dowodzenia wysokości
składników wynagrodzenia uzyskiwanych w bardziej odległych latach, zwłaszcza w zakładach pracy, które już nie
istnieją. W celu złagodzenia tej, niezawinionej przez ubezpieczonych, konsekwencji braku faktycznych możliwości
ustalenia podstawy wymiaru składek pracowniczych, przy bezspornym pozostawaniu w zatrudnieniu, ustawodawca
znowelizował z dniem 1 stycznia 2009 r. przepis art. 15, przez dodanie art. 15 ust. 2a (Dz. U. z 2008 r. Nr 192, poz. 1180).
W takiej sytuacji za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w
okresie pozostawania w stosunku pracy, wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia.
Dalsze złagodzenie rygorów, z tym że w zakresie możliwości dowodzenia przed organem rentowym wysokości
wynagrodzenia przyjmowanego do ustalenia podstawy, wynika z treści § 21 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy
i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe
(Dz. U. Nr 237, poz. 1412), który to przepis zastąpił regulację zawartą w § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń
(Dz. U. Nr 10, poz. 49 z późn. zm.). Przepis § 21 ust. 1 aktualnie obowiązującego rozporządzenia przewiduje
szerszy wachlarz środków dowodowych, niż w poprzednim stanie prawnym wskazując, że środkiem dowodowym
jest nie tylko zaświadczenie pracodawcy i legitymacja ubezpieczeniowa, ale każdy inny dokument, na podstawie
którego ustalić można wysokość wynagrodzenia. Nadto środkiem dowodowym mogą być także kopie dokumentów
stwierdzających wysokość wynagrodzenia, wydawane przez jednostki upoważnione do przechowywania dokumentacji
zlikwidowanych i lub przekształconych zakładów pracy - § 28 ust. 1 rozp. Pod rządem tego właśnie rozporządzenia
z dnia 11 października 2011 r. ubezpieczony złożył wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia. Sąd
Okręgowy rozpatrując odwołanie od decyzji odmownej w żadnym razie nie naruszył wymienionych regulacji, choć
rację ma apelujący, że Sąd pierwszej instancji nie dokonał oceny zaświadczenia z Urzędu Statystycznego odnośnie
przeciętnych płac brutto w przemyśle poligraficznym we wskazanych latach, jednakże uchybienie to nie ma wpływu
na treść wyroku. Istotne naruszenie wymogów z art. 328 § 2 k.p.c. dotyczących konstrukcji uzasadnienia wyroku,
które jest wszak sporządzane po wydaniu wyroku, tylko wówczas prowadzić może do wzruszenia orzeczenia, gdy
nie zawiera danych pozwalających na kontrolę instancyjną zaskarżonego wyroku (zob. uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 5 października 2005 r., I UK 49/05, OSNP 2006/17-18/280 i orzeczenia tam wskazane). Taka
sytuacja w rozpatrywanym przypadku nie zachodzi. Przede wszystkim wymienione zaświadczenie nie jest środkiem
dowodowym potwierdzającym wysokość wynagrodzenia ubezpieczonego, a ustalenie podstawy wymiaru składek
wymaga indywidualizacji. Nadto ustawodawca w art. 15 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS przewidział
możliwość przyjęcia do podstawy wymiaru składek kwot minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w okresie
pozostawania w stosunku pracy, wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia, a nie kwot przeciętnej
płacy brutto w danej branży. Tak więc zaświadczenie Urzędu Statystycznego nie może stanowić źródła odtworzenia
podstawy wymiaru składek wnioskodawcy za poszczególne miesiące i lata spornego okresu.
Odnosząc się do zarzutu dotyczącego możliwości wyliczenia wynagrodzenia w sprawie o zapisy w legitymacji
związkowej wskazać należy, że składka członkowska obliczana była w wysokości 1% zarobków (w tym:
dodatków funkcyjnych, specjalnych, służbowych, wyrównawczych, premii produkcyjnych, wynagrodzeń akordowych,
wynagrodzeń za prace w godzinach nadliczbowych itp.), pomniejszonych o podatek od wynagrodzeń (pkt 13
regulaminu). Do zarobku uwzględnianego przy obliczaniu składki członkowskiej przyjmowane były zatem wszelkie
składniki wynagrodzenia, w tym również takie, od których nie istniał obowiązek odprowadzania składek na
ubezpieczenia społeczne. Przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego uwzględnia się natomiast
wyłącznie przeciętną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenia
społeczne (por. art. 15 ustawy emerytalnej), czyli zarobki od których był obowiązek odprowadzenia składki na
ubezpieczenie społeczne. W zakresie spornej kwestii nieuwzględnienia przez Sąd Okręgowy żądania wnioskodawcy
w zakresie przyjęcia do wyliczenia świadczenia osiąganych przez wnioskodawcę zarobków wyliczonych na podstawie
odprowadzanej składki na związek Zawodowy (...) podnieść należy, że ocena materiału dowodowego przyjęta przez
Sąd pierwszej instancji, w tym zakresie jest prawidłowa i nie narusza art. 233 § 1 k.p.c.
W ocenie Sądu Apelacyjnego prawidłowo uznał Sąd pierwszej instancji, że na podstawie wpisu w legitymacji
związkowej, w której uwidoczniona jest jedynie wysokość składki nie jest możliwe ustalenie wysokości wynagrodzenia
ubezpieczonego w spornym okresie. Ubezpieczony nie wykazał wystarczającej inicjatywy dowodowej i nie przedłożył
nowych dowodów, na podstawie których byłoby możliwe określenie, od których składników wynagrodzenia była
ustalana składka. Poza tym materiał dowodowy w tym zeznania wnioskodawcy, jak słusznie podnosi Sąd Okręgowy,
nie wykazał jakie dokładnie składniki wchodziły w skład jego wynagrodzenia w spornym okresie. Z zeznań
wnioskodawcy wynika w prawdzie, że w skład jego zarobków prócz wynagrodzenia zasadniczego wchodziły zmienne
składniki, jednakże ubezpieczony nie był w stanie określić czy od wynagrodzenia była odprowadzana składka na
ubezpieczenia społeczne.
Natomiast zauważenia wymaga, że sama kwestia wyliczenia wynagrodzenia wnioskodawcy na podstawie pisma
z Zakładu (...) z 10.03.2010r. było już przedmiotem oceny Sądu Okręgowego i Apelacyjnego w poprzednim
prawomocnie zakończonym postępowaniu - sygn. akt VI U 1461/10.
W związku z tym prawidłowo Sąd uznał, że ubezpieczony nie wskazał, żadnych nowych dowodów, które pozwoliłyby
na precyzyjne ustalenie składników wynagrodzenia wnioskodawcy w spornym okresie oraz zasad obliczenia składki
poza ogólnym stwierdzeniem, że jest to 1% wynagrodzenia.
Wiarygodne wpisy w legitymacji mogą stanowić legalne potwierdzenie okresów składkowych, jednak nie stanowią
dowodu dla ustalenia wynagrodzenia wnioskodawcy od grudnia 1963 do listopada 1973r. Odnosząc się do zarzutu
ubezpieczonego dotyczącego wyliczenia wskaźnika za cały rok 1983r. – podczas gdy ubezpieczony pracował w tym
roku do 12.10.1983r. – wskazać należy, że jest to zgodne z treścią art. 15 ust. 4 ustawy emerytalnej. Zgodnie z tym
przepisem w celu ustalenia podstawy emerytury oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek. W okresie każdego
roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej
kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, a następnie
oblicza się średnia arytmetyczną tych procentów która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury.
Oczywiście, organ rentowy ma obowiązek przyjąć wersję najkorzystniejszą dla wnioskodawcy i uwzględnić lata oraz
sposób liczenia (w granicach określonych w art. 15 ustawy) dający możliwość wyliczenia świadczenia w najwyższej
wysokości. Taką możliwość organ rentowy zastosował i rok 1983r. obliczył przyjmując kwotę 112.558 za okres od
1.01.1983r. do 12.10.1983r. na podstawie zaświadczenia Rp 7 i wynagrodzenie za okres od 13.10.1983r. do 31.12.1983r.
w wysokości minimalnego wynagrodzenia w kwocie 14.110 zł. Stosunek sumy tych kwot (126.668) do rocznej kwoty
przeciętnego wynagrodzenia w roku 1983r. tj. 173.700 dało wskaźnik w roku 1983 – 72,92%.
Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 385 k.p.c.
SSA Urszula Iwanowska SSA Romana Mrotek SSA Zofia Rybicka - Szkibiel