EPOKA ORYGINALNA

BAROK
EPOKA ORYGINALNA

Nazwa epoki pochodzi prawdopodobnie od
portugalskiego terminu jubilerskiego barroco,
oznaczającego
perłę
o
nieregularnych
kształtach.

Słowa,
które
baroku
to:
najczęściej
dziwność,
opisują
epokę
deformacja,
nieregularność, inność, dziwaczność.

Słowo „barok” oznaczało także specyficzny
typ
rozumowania,
w
którym
logiczność
wywodu nie prowadziła do logicznych i
prawdziwych twierdzeń.

Mianem „barokowe” określano wypowiedzi
mylące, niepewne, wykrętne. Nazwa miała
więc
początkowo
(negatywny) charakter.
pejoratywny

Słowo barok stało się z czasem synonimem
przesady, ekstrawagancji, absurdalności i
nieforemności.

Taka też jest epoka baroku. Sztuka XVII
wieku
nastawiona
była
właśnie
na
zaskoczenie odbiorcy, na wywołanie emocji,
pokazanie
zakłóceń,
paradoksów
w
artystycznym.
świecie
sprzeczności,
realnym
i
Geneza epoki

Epoka
baroku
rodziła
się
z
uczucia
sceptycyzmu, które zdominowało schyłek
renesansu.

Nad wiarą w moc i wartość człowieka
zaczęło brać górę zwątpienie w siłę
człowieka i jego zdolność poznania.

Rozbudzone
godność
przez
osoby
i
renesansową
przekonanie
myśl:
o
jej
wyjątkowości, wpłynęły na rozwój reformacji i
wywołały związane z tym konsekwencje
natury teologiczno-politycznej.

Człowiek, samodzielnie decydując o wierze i
religii, brał na siebie odpowiedzialność za
zbawienie bądź potępienie swojej duszy.

Taka możliwość wyboru była dla człowieka
źródłem zagubienia i ciężarem, którego nie
potrafił sam ponieść.

Odpowiedzią
była
tutaj
m.in.
kontrreformacja i sobór w Trydencie, które
stanowiły niejako antidotum na zamęt, jaki
wprowadziły założenia reformacji.

Sobór trydencki, zakończony w 1563 r.,
uzdrowił organizm Kościoła, jednak sam
proces kontrreformacji był niejednolity i
skomplikowany.
kontrreformacja

Sobór trydencki (1563) stawiał Kościołowi
nowe zadania – wzmocnić pozycję papieża,
ograniczać reformację, szerzyć żywą wiarę
wśród wiernych.

Sporządzono
sakralnej,
również
uchwałę
zatytułowaną
O
o
sztuce
świętych
wizerunkach, ogłoszono pierwsze spisy ksiąg
zakazanych, rozwijała się literatura religijna i
kalendarze.

Ustanowiono specjalne jednostki do kontroli
wprowadzania w życie parafii i diecezji uchwał
trydenckich.

Kontrreformacja,
prąd
w
Kościele
katolickim zwalczający reformację w celu
odbudowy własnej potęgi oraz politycznych,
gospodarczych i kulturalnych wpływów.

Wpływy kontrreformacji zaznaczały się od poł.
XVI do końca XVII w.

System
działaczy
dążeniu
poprzez
celów
stawianych
kontrreformacji
do
reformy
pogłębienie
sobie
opierał
wewnątrz
życia
przez
się
na
Kościoła
religijnego,
wzmożenie dyscypliny, eliminację najbardziej
rzucających się w oczy nadużyć kleru.

Kontrreformacja rozpoczęła się po soborze
trydenckim (1545-1563), który podjął kroki
zmierzające
wewnętrznych
do
w
stosunków
uzdrowienia
Kościele
i
przekreślił
wszelkie możliwości ugody z protestantami.

Dużą rolę w rozwoju tego ruchu odegrał
założony w 1540 zakon Braci Jezusowych jezuitów.

Kontrreformacja
wszechstronnie
działała
rozwiniętą
poprzez
propagandę
skierowaną przeciwko reformacji, stosowała
także przymus wyznaniowy.

Z kontrreformacją silnie związany był
zakon
jezuitów (czyli Towarzystwo Jezusowe). Zakon
założony został w 1534 roku przez Ignacego
Loyolę.
Jego
zadaniem
była
walka
z
reformacją.

Najwybitniejszym polskim jezuitą był Piotr
Skarga.
Jan Matejko, Kazanie Skargi, 1864

Działania Kościoła przyniosły owoce odnowy
duchowości
człowieka
baroku,
jego
świadomości religijnej.

Z drugiej strony wiele pozytywnych reform nie
przyniosło skutku, gdyż zarówno wyznania
protestanckie, jak i sam katolicyzm dzieliły się
na mniejsze grupy religijne, walczące ze sobą
o idee i wpływy (np. w Anglii).

Jedność Kościoła stała się niemożliwa do
przywrócenia,
zwłaszcza
że
po
epoce
indywidualistów renesansowych wielu ludzi
miało swoje własne sądy o świecie.

Konsekwencją było powstawanie nowych
systemów
moralnych,
chrześcijańskiej
a
tradycji
przeciwstawiano
równoprawne tradycje innych kultur.

Wszystkie te zjawiska stały się podłożem
narodzin nowej epoki – baroku.

Nowa epoka narodziła się z rozdźwięku
pomiędzy ideałami renesansu a zastaną
rzeczywistością.

Ideały pokoju, które tak chwalono w pismach
poprzedniej epoki, w działach Erazma z
Rotterdamu
czy
Andrzeja
Frycza
Modrzewskiego, okazały się nieadekwatne
wobec realiów życia.

Europa, mimo pięknych haseł pokoju i
jedności, pogrążała się w wojnach. Idea
renesansowego
irenizmu
upadła
w
konfrontacji z sytuacją społeczno-polityczną.
Toczyły się wojny religijne, których podłożem
była reformacja.

Jedną z potężnych broni papiestwa do walki z
heretykami stała się inkwizycja, która od 1542
pod nazwą Świętego Oficjum (6 kardynałów
upoważnionych do wyznaczania trybunału
złożonego z dominikanów) rozszerzyła swoją
działalność z Hiszpanii na wszystkie kraje
katolickie.

Od 1543 powierzono biskupom nadzór nad
drukarniami, a w 1559 opracowano po raz
pierwszy wykaz ksiąg zakazanych (Index
librorum prohibitorum).
Polski barok można podzielić na:

Wczesny barok: 1580-1620 – jest to schyłek
panowania Stefana Batorego oraz część
panowania Zygmunta III Wazy.

W tym czasie trwają poszukiwania nowych
kierunków w poezji. Powstaje twórczość
poetów
metafizycznych,
tzw.
poezja
światowej rozkoszy, poezja ziemiańska oraz
mieszczańsko-plebejska. W prozie następuje
odnowa
tradycji
średniowiecznych,
np.
pisania żywotów świętych, a także rozwój
pamiętnikarstwa, kaznodziejstwa, anegdoty.

Jest to okres działalności twórców:

Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, Sebastiana
Grabowieckiego,
Hieronima
Kaspra
Morsztyna,
Zimorowica, Piotra Skargi.
Twardowskiego,
Szymona

Dojrzały barok: 1620-1670 – jest to czas
panowania Zygmunta III Wazy, Władysława
IV i Jana II Kazimierza; przypada tu także
część
rządów
Michała
Korybuta
Wiśniowieckiego. Rozkwita kultura barokowa.

Na polu poezji tworzą: Maciej Kazimierz
Sarbiewski,
Daniel
Naborowski,
Jan
Andrzej Morsztyn. Szybko rozwija się i
nagle podupada proza – dzieła Samuela
Twardowskiego, Zbigniewa Morsztyna.

Merkuriusz
polskiej prasy.
Polski
rozpoczyna
dzieje

Powstaje i bujnie rozwija się teatr.

W połowie XVII wieku następuje kryzys, który
jest następstwem toczonych wojen.

Powstaje kultura sarmacka, której szczytowy
okres rozwoju przypada na panowanie Jana
III Sobieskiego.

Późny barok: 1670-1730 – są to tzw. czasy
saskie (na tronie polskim zasiadają: M. K.
Wiśniowiecki
(1668-1674),
Sobieski(1674-1696),
August
Jan
II
III
Fryderyk
Mocny(1696-1704 i 1709-1733), Stanisław
Leszczyński 1704-1709; następuje okres
bezkrólewia do 1733

Jest to epoka kryzysu, zamierania dawnych
wzorów, powstawania nowych idei i nurtów
estetycznych (rokoko).

Tworzą poeci: Wacław Potocki, Wespazjan
Kochowski,
Stanisław
Lubomirski, ks. Józef Baka.
Herakliusz

W
pamiętnikarskim
nurcie
słynie
Jan
Chryzostom Pasek.

Wciąż działają teatry polskie. Jednak w
latach 30. XVIII wieku społeczna funkcja
literatury
ulega
publicystyka.
Z
obniżeniu,
tego
wkrótce oświecenie.
nurtu
rozwija
się
narodzi
się

Wydarzenia historyczne:
1545 – sobór trydencki
1600 – wojny polsko – szwedzkie
1609 – rokosz Zebrzydowskiego
1618 – wojna trzydziestoletnia
1621 – bitwa z Turkami pod Chocimiem
1635 – powstaje Akademia Francuska
1642 – wojna domowa w Anglii
1648 – powstanie Chmielnickiego
1651 – bitwa pod Beresteczkiem
1655 – potop szwedzki
1658 – wygnanie Arian z Polski
1665 – rokosz Lubomirskiego
1673 – bitwa pod Chocimiem
1683 – odsiecz wiedeńska
1697-1763 – rządy Sasów
Antonio de Pereda, Sen szlachcica (ok. 1655)

w lewym dolny rogu widać mężczyznę, który
śpi, po tytule dzieła możemy domyśleć się, że
to rycerz, jednak po zestawieniu tej postaci z
licznymi symbolami śmierci i marności można
założyć, że rycerz ten śpi snem wiecznym. Nad
nim,
w
centralnej
części
obrazu
widać
pięknego, z rozłożonymi czarnymi skrzydłami,
spoglądającego na rycerza, anioła.

Anioł ten ma krwistoczerwoną szatę, która
może symbolizować cierpienie, bądź miłość.
Postaci anioła towarzyszy tajemniczy napis na
szarfie, który głosi: "Wiecznie kłuje, szybko
odlatuje i zabija". (miłość? śmierć?)

wszystko to co ziemskie jest marne, więc i
nasze przyziemne cele również, w związku z
tym musimy myśleć o tym co ważne, czyli o
życiu
po
życiu.
Jak
wszyscy
wiemy
początkiem tego życia jest śmierć, która jest
również
tematem
Antonia de Predy.
obrazu
"Sen
rycerza"

patrząc na ten obraz od razu rzuca nam się w
oczy ilość symboli, przedmiotów, które zostały
tam zawarte. Najbardziej rzuca się w oczy
ludzka
czaszka,
która
jest
symbolem
przemijania i śmierci. Jest tam również
maska, która może oznaczać, że życie jest jak
teatr, a my nie mamy wpływu na to co się
stanie na scenie, oraz kiedy skończy się
sztuka, w której gramy.

uczone księgi zapisane drobnym druczkiem,
symbolizują doczesną wiedzą, która przeminie,
bo
wiedza,
która
dotyczy
spraw
ludzkich
(marnych) w zaświatach jest nieprzydatna; widać
również piękny zegar, który odmierza upływające
życie, symbolizuje nieuchronną śmiertelność, a
dzięki
wyszukanej
pokazuje
nam,
że
formie
przedmiotu
powodzenie
sukcesy także przeminą
i
autor
wszelkie

na stole rozsypane są pieniądze oraz inne
drogocenne, dobra doczesne, które symbolizują
(jak większość elementów zawartych w tym
obrazie)
przemijanie
i
najcenniejszych ludzkich dóbr.
ulotność
nawet