Zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa energetycznego Unii

Zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej
poniedziałek, 28 stycznia 2013 13:49
W naszym wystąpieniu zaprezentujemy 6 zagrożeń, jakie dotyczą obszaru współczesnej
Europy i mogą negatywnie odbić się na funkcjonowaniu poszczególnych krajów, jak i całej Unii
Europejskiej. Zagrożenia te to nacjonalizmy i regionalizmy prowadzące do separatyzmów,
terroryzm, przestępczość zorganizowana, kryzys demograficzny, nielegalne migracje i handel
ludźmi oraz zagrożenia dla bezpieczeństwa energetycznego. Zaczniemy od nacjonalizmów i
regionalizmów.
Zagrożenia i wyzwania bezpieczeństwa energetycznego możemy podzielić na wewnętrzne i
zewnętrzne.
Zagrożenia i wyzwania wewnętrzne
Wśród zagrożeń i wyzwań wewnętrznych możemy wyróżnić 3 podstawowe problemy: brak
jednolitego rynku wewnętrznego, brak mechanizmów solidarności między państwami
członkowskimi Unii Europejskiej oraz nieprzejrzystość powiązań między konsumentami i
eksporterami surowców.
Brak jednolitego rynku wewnętrznego
Unia Europejska jest jednym z największych na świecie konsumentów surowców
energetycznych, jednak wciąż nie stanowi w tej sferze jednolitego rynku. Osłabia to pozycję Unii
jako importera w dialogu z producentami, a także niesie niekorzystne skutki dla europejskich
konsumentów. Pozbawia ich bowiem korzyści, jakie wiążą się z większą konkurencją na rynku
energetycznym oraz czyni zależnymi od krajowych monopolistów.
Jednocześnie nawet dokończenie procesu liberalizacji i tworzenia jednolitego rynku nie oznacza
zupełnego braku związanego z tym ryzyka. Do największych problemów należy zaliczyć
prawdopodobny spadek motywacji do długofalowych inwestycji. Wynika on przede wszystkim
ze wzrostu ryzyka dla producentów energii i operatorów sieci przesyłowych – nie mając
monopolistycznej pozycji i związanych z tym zysków, mogą oni obawiać się angażować w
kosztowne i długoterminowe przedsięwzięcia.
Brak mechanizmów solidarności między państwami UE
Brak mechanizmów solidarności stanowi kolejny istotny problem dla bezpieczeństwa
energetycznego UE. Nawet jeśli istniałaby polityczna wola udzielenia pomocy państwu, które
zostało odcięte od dostaw ropy i gazu, nie ma obecnie procedur i mechanizmów udzielania
1/4
Zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej
poniedziałek, 28 stycznia 2013 13:49
pomocy, podobnie jak brakuje fizycznych możliwości dostarczenia surowców. Niedobór tych
mechanizmów ujawnił się m.in. w trakcie kryzysu rosyjsko-ukraińskiego w styczniu 2009 roku.
Nieprzejrzyste mechanizmy importu surowców
Zjawisko to możemy dostrzec zarówno w handlu ropą, jak i gazem ziemnym, przy czym w
przypadku tego ostatniego ma ono większe rozmiary. Zwłaszcza w handlu surowcami z Rosją
dominują spółki pośredniczące między Gazpromem i poszczególnymi klientami europejskimi.
Spółki te mają zarówno nieprzejrzystą strukturę, jak i nie jest oczywista odgrywana przez nie
rola (wg niektórych analityków służą one przede wszystkim do ukrywania części dochodów z
handlu gazem). Od 2001 roku Rosja tworzyła kolejne tego typu spółki, które pośredniczyły w
handlu surowcami, np. Itera, EuralTransGaz, RosUkrEnergo.
Zagrożenia Zewnętrzne
Zagrożenia zewnętrzne mają swoje źródła w obecnej sytuacji energetycznej UE, na którą
składają się: udział poszczególnych paliw w bilansie energetycznym, zależność od importu z
poszczególnych kierunków, brak funkcjonującego jednolitego rynku gazowego. Najważniejszym
z kolei wydarzeniem politycznym, które wpłynęło na ożywienie i ukierunkowanie debaty o
bezpieczeństwie energetycznym UE, było przerwanie dostaw surowców w styczniu 2006 roku
wskutek sporu Rosji z Ukrainą o ceny gazu.
Podstawowym zagrożeniem dla bezpieczeństwa energetycznego Europy jest właśnie wzrost
cen surowców. Koszt energii jest stałym elementem rozważań dotyczących bezpieczeństwa
energetycznego. Wzrost cen surowców oznacza zmniejszenie konkurencyjności gospodarki
europejskiej. Jego negatywne skutki są jeszcze większe, jeśli kraje-producenci dotują swój
przemysł poprzez utrzymywanie sztucznie niskich cen energii (o taki energetyczny dumping UE
regularnie oskarża Rosję). Źródła wzrostu cen mogą być dwojakie – wskutek procesów na
rynku światowym lub w rezultacie polityki cenowej producenta.
Drugim zewnętrznym zagrożeniem bezpieczeństwa energetycznego Europy są kwestie
związane z transportem surowców. Zagrożenia przesyłu ropy naftowej możemy podzielić na
dwie kategorie: wynikające z ryzyka związanego z transportem drogą morską oraz wynikające z
przebiegu i funkcjonowania ropociągów. W obu przypadkach może dojść do zakłócenia
przesyłu ropy lub całkowitego odcięcia dostaw.
2/4
Zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej
poniedziałek, 28 stycznia 2013 13:49
Zagrożenia na skalę globalną, związane z przerwaniem dostaw ropy, mogą wynikać z istotnych
wydarzeń międzynarodowych, takich jak np. wojna w Iraku, potencjalna blokada cieśniny
Ormuz (zapewniającej wyjście z zatoki perskiej) czy też upadek dynastii Saudów w Arabii
Saudyjskiej.
Zagrożenia dla transportu ropy rurociągami wiążą się przede wszystkim z obszarem byłego
ZSRR i dotyczą głównie krajów Europy Środkowej. Wynika to z jednej strony z ograniczeń
przepustowości rurociągów, a z drugiej zagrożeniem pozostaje odcięcie bądź zmniejszenie
dostaw przez Moskwę.
Bardziej widoczne są zagrożenia dla transportu gazu ziemnego do krajów europejskich. Mają
one dwojaki charakter: mogą wynikać albo z odcięcia dostaw gazu przez danego producenta,
albo z problemów na trasie przesyłu (np. zatrzymanie surowca z powodu konfliktu między
dostawcą i krajami tranzytowymi). Jak dotychczas, zagrożenia te związane są głównie z Rosją i
krajami tranzytowymi – Ukrainą oraz Białorusią. Mimo napięć między Algierią i Marokiem, nigdy
nie doszło do zatrzymania przepływu gazu algierskiego.
Poważnym zagrożeniem dla państw Europy Środkowo-Wschodniej, w tym m.in. Ukrainy,
Białorusi i Polski, jest budowa gazociągów Nord Stream i South Stream. Moskwa w wyniku
połączenia rurociągami z najważniejszymi klientami w Europie Zachodniej zyskuje większą
swobodę zarówno w pertraktacjach z Białorusią i Ukrainą, jak i z państwami Europy Środkowej,
ponieważ będzie w stanie ograniczyć dostawy gazu do tych państw bez konieczności
zmniejszenia dostaw do innych klientów.
Trzecią i ostatnią kategorią zagrożeń zewnętrznych dla bezpieczeństwa energetycznego
Europy są zagrożenia polityczne. Wiążą się one z wykorzystaniem dostaw surowców przez
państwa-producentów w charakterze narzędzia politycznego dla uzyskania od Unii ustępstw w
danej kwestii. Uzależnienie Unii od dostaw z ograniczonej liczby krajów powoduje, że zyskują
one narzędzie presji politycznej na UE oraz ograniczają swobodę działania Unii na arenie
międzynarodowej. Można analizować je na dwóch poziomach. Po pierwsze, dotyczą one całej
Unii i ograniczają jej możliwości działania na arenie międzynarodowej. Po drugie, zależność
krajów bądź grup państw od poszczególnych producentów przyczynia się do osłabienia unijnej
solidarności i faktycznie uniemożliwia wyłonienie jednej polityki, czy to energetycznej, czy
zagranicznej.
Wraz ze wzrostem surowcowego nacjonalizmu nasilają się obawy UE, że państwa producenci
3/4
Zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej
poniedziałek, 28 stycznia 2013 13:49
zdecydują się na powiązanie wprost swojego eksportu z kwestiami politycznymi – dotychczas
było to stosowane w ograniczonym zakresie. Dodatkowym problemem jest zdolność aktorów
zewnętrznych (w największym stopniu Rosji) do narzucenia własnych regulacji. Rosja
sprzymierza się z wielkimi koncernami europejskimi, by blokować inicjatywy Komisji
Europejskiej, np. w dziedzinie liberalizacji rynku gazowego. Przykładem nieudanej próby
ograniczenia roli największych rosyjskich spółek było zwrócenie się liderów europejskich do
Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji, by zbadała rosnącą rolę Gazpromu w Europie, co nie
przyniosło rezultatów.
Kolejnym elementem, który może stanowić zagrożenie polityczne, jest preferowanie przez
państwa unijne dwustronnej współpracy z Rosją na niekorzyść współpracy Unia-Rosja.
Państwa UE chętnie zawierają z Rosją obustronne kontrakty długoterminowe oraz angażują się
we wspólne przedsięwzięcia z Gazpromem, co powoduje, że Rosja oskarżana jest o strategię
„dziel i rządź”.
Problemem Unii pozostaje połączenie dwóch podejść – strategii wolnorynkowej oraz
geopolitycznej. UE uznaje efektywny rynek za ważny i chce promować przejrzyste relacje
handlowe. Jednocześnie takie podejście nie jest wystarczające i Unia będzie zmuszona do
zaangażowania się w rywalizację o dostęp do surowców.
4/4