Upadki jako wielki zespó∏ geriatryczny

Wydawnictwo
VERLAG DASHOFER Sp. z o.o.
Świat profesjonalnej wiedzy
www.dashofer.pl
Katarzyna Wieczorowska-Tobis,
Dorota Talarska, Ewa Zasadzka
t
n
Upadki jako
mepwielki
l
g
ra ek.
f
wy kart
zespó∏mogeriatryczny
ez
r
Daww.b
w
S∏u˝ba zdrowia
Nowe metody terapii
Metody
osób
pracy
niepe∏nosprawnych
z dzieckiem i rodzinà
– program TEACCH
Copyright © 2013 Wydawnictwo Verlag Dashöfer Sp. z o.o. Warszawa
t
en
m
l
ragek.p
f
y t
ISBN 978-83-7537-151-2
ow zkar
m
ar w
.be
Wydawnictwo Verlag DashoferDSp.
z o.o.
ul. Bie˝anowska 7, 02-655 Warszawa
ww
Copyright © 2013
tel.: 22 559-36-13, faks: 22 829-27-27, 829-27-00
www.dashofer.pl, www.ekoinfo.pl, www.eduinfo.pl, www.budinfo.pl
email: [email protected]
Opracowanie edytorskie i korekta: Teresa Pasznik
Sk∏ad: Dariusz Ziach
Wszelkie prawa zastrze˝one, prawo do tytu∏u i licencji jest w∏asnoÊcià Dashöfer
Holding Ltd. Kopiowanie, przedrukowanie i rozpowszechnianie ca∏oÊci lub
fragmentów niniejszej publikacji, równie˝ na noÊnikach magnetycznych i
elektronicznych bez zgody Wydawcy jest zabronione. Ze wzgl´du na sta∏e zmiany w
polskim prawie oraz niejednolite interpretacje przepisów Wydawnictwo nie ponosi
odpowiedzialnoÊci za zamieszczone informacje.
–2–
Metody pracy z dzieckiem i rodzinà
Spis treÊci
1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2. Epidemiologia i przyczyny
zwi´kszonego ryzyka
upadków w staroÊci . . . . . . . . . . . . . . 7
3. Konsekwencje upadków
u starszych chorych . . . . . . . . . . . . . 11
nt
4. Zasady usprawniania
mepl
g
a
.
w przypadku
. . . . . . . . . . . 16
fr upadków
ek
wy art
o zk
5. Rola
w opiece
e
rmpiel´gniarki
b
a
.
pacjentem
z
tendencjà
Dnad
w
wdowupadków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
6. Analiza chorego upadajàcego
– przypadek kliniczny . . . . . . . . . . . . 25
–3–
Metody pracy z dzieckiem i rodzinà
Wykaz piktogramów
wskazówki, zasady, zalecenia
zasady wykonywania zawodu piel´gniarki,
obowiàzki piel´gniarki, kwalifikacje
t
en
m
l
ragek.p
f
uwaga
y t
ow zkar
m
r e
Daww.b
w
przyk∏ad
–4–
Upadki jako wielki zespó∏ geriatryczny
UPADKI JAKO WIELKI ZESPÓ¸
GERIATRYCZNY
1. Wprowadzenie
Upadek to nag∏a i niezamierzona utrata równowagi
t
podczas chodzenia lub innych czynnoÊci,
enw wyniku
m
której osoba poszkodowana znajduje
.pl na ziemi,
rageksi´
f
lub innej ni˝ej po∏o˝onej powierzchni.
wy art
o k
rm.bez
a
D ww w geriatrii wynika
Zainteresowanie upadkami
w
z jednej strony ze znacznej
ich cz´stoÊci, a z drugiej
z ci´˝kich konsekwencji m.in. znacznej niesamodzielnoÊci, prowadzàcych do zwi´kszenia kosztów
leczenia. Wobec tego zapobieganie upadkom stanowi jedno z najwa˝niejszych wyzwaƒ opieki nad
chorymi starszymi.
Upadki sà jednym z wielkich zespo∏ów geriatrycznych, a wi´c wieloprzyczynowych problemów,
które powodujàc niesprawnoÊç pogarszajà jakoÊç
˝ycia chorych.
–5–
Upadki jako wielki zespó∏ geriatryczny
UWAGA!
Znajdujà si´ one równie˝ na liÊcie niespecyficznych
objawów wyst´pujàcych u starszych pacjentów,
gdy˝ mogà manifestowaç tak ró˝ne nagle wyst´pujàce problemy kliniczne, jak zawa∏, zapalenie p∏uc
czy nadczynnoÊç tarczycy, a tak˝e – niepo˝àdane
dzia∏ania leków (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne, w tym np. preparaty ibuprofenu, które nie tylko
sà dost´pne w aptekach bez recepty, ale równie˝
np. na stacjach benzynowych czy w sklepach spo˝ywczych, u chorych z niewydolnoÊcià serca mogà
prowadziç do dekompensacji uk∏adu krà˝enia i manifestowaç si´ upadkami).
t
en
m
l
ragek.p
f
y art upadków praOsoby starsze cz´sto nie zg∏aszajà
ow zkprzypisujàc
m
cownikom opieki zdrowotnej,
ich wyar w.be
D
st´powanie zaawansowanemu
wiekowi. Nieinforww efektem przekonania o niemowanie mo˝e te˝ byç
mo˝liwoÊci zaradzenia wyst´pujàcemu problemowi,
jednak mo˝e tak˝e wynikaç z obawy przed umieszczeniem w domu opieki spo∏ecznej. Obowiàzkiem
wi´c profesjonalnych pracowników sektora medycznego jest zapytanie chorego, b´dàcego pod ich opiekà,
o wyst´powanie problemu. W praktyce oznacza to,
˝e ka˝da osoba starsza (zalecenia dotyczà osób
powy˝ej 70 r.˝.) powinna byç zapytana o wyst´powanie upadków przynajmniej raz w roku.
–6–
Upadki jako wielki zespó∏ geriatryczny
2. Epidemiologia i przyczyny zwi´kszonego ryzyka
upadków w staroÊci
Upadki sà przyk∏adem patologii, której ryzyko
narasta z wiekiem. Uwa˝a si´, ˝e wÊród wszystkich
osób starszych (wiek: co najmniej 65 lat) mieszkajàcych we w∏asnych domach przynajmniej raz w roku
upada mniej wi´cej co trzecia. Upadki sà, w porównywalnych grupach wiekowych, znacznie cz´stsze
u chorych hospitalizowanych i wÊród mieszkaƒców DPS. Kobiety upadajà cz´Êciej ni˝ m´˝czyêni.
narastanie ryzyka
upadków z wiekiem
Wi´kszoÊç upadków zdarza si´ osobom starszym
podczas wykonywania codziennych czynnoÊci, takich
t
jak np. poruszanie si´ po powierzchniach
en p∏askich
m
(np. wskutek poÊlizgni´cia lubfrpotkni´cia),
ag k.pl wstarte czy pokowanie z krzes∏a lub ∏ó˝ka (tak˝e
wy kzatoalety)
o
nywanie schodów. Problemem
ezte˝ mo˝e byç kàpiel.
b
arm
.
D
w
Z praktycznego punktu
u osób deklarujàwwidzenia,
cych samodzielnoÊç w
w zakresie tej czynnoÊci nale˝y
zawsze sprawdziç w jaki sposób radzà sobie z wchodzeniem do wanny i wychodzeniem z niej. Zdarza
si´ bowiem, ˝e majà w zwyczaju przytrzymywaç
si´ np. baterii kranowej lub kranu, a nawet wiszàcych r´czników. Uwa˝a si´, ˝e w przypadku 2 na
ka˝de 5 upadków znaczenie majà czynniki ryzyka
Êrodowiskowego, a tylko 5% ma zwiàzek z wykonywaniem czynnoÊci potencjalnie niebezpiecznych.
WÊród czynników ryzyka upadków zwraca si´
uwag´ na stosowane przez starszych chorych leki.
Sama wielolekowoÊç (jednoczesne stosowanie
kilku ró˝nych leków) stanowi zagro˝enie bez wzgl´du
na rodzaj stosowanych preparatów – dla upadków
ma znacznie stosowanie ponad 4 leków. Ponadto
–7–
problemy lekowe
jako czynnik
aprzyjajàcy upadkom
Upadki jako wielki zespó∏ geriatryczny
niektóre grupy leków sà szczególnie niebezpieczne
(przede wszystkim leki psychotropowe, przeciwdepresyjne i benzodiazepiny, a tak˝e np. leki moczop´dne).
Z punktu widzenia sprawowanej opieki wa˝ne jest
te˝, aby pami´taç, ˝e ryzyko upadków jest zwi´kszone ponad 2-krotnie u chorych, u których wyst´pujà ograniczenia w wykonywaniu podstawowych
czynnoÊci ˝yciowych mierzonych w skali ADL
(przedstawiono w rozdziale 9.1.2.). Zwi´ksza je te˝
poruszanie si´ za pomocà specjalistycznego sprz´tu
oraz upadki w wywiadzie.
t
Przyczyny upadków dzieli si´ na wewn´trzne
–
en
m
l
g
p
zale˝ne od czynników zwiàzanych
z
organizmem
a
.
r k
y f a–rtezwiàzane
oraz zewn´trzne (Êrodowiskowe)
z otow
o zk budzà najwi´ksze
czeniem pacjenta. Term
ostatnie
e
Daww.bna ich potencjalnà modyzainteresowanie ze wzgl´du
w
fikowalnoÊç i, w wyniku
tego, mo˝liwà popraw´
bezpieczeƒstwa pacjenta.
WÊród czynników wewn´trznych równie˝ wyró˝nia si´ dwie grupy – pierwszà wynikajàcà z procesu
starzenia oraz drugà, którà tworzà wyst´pujàce
u pacjentów choroby i pobierane przez nich leki.
Proces starzenia (nawet najbardziej optymalny czyli,
taki, który przebiega w nieobecnoÊci chorób przewlek∏ych) powoduje, ˝e osobie starszej, która si´
potknie bardzo trudno jest nie upaÊç. Wynika to
m.in. ze zmniejszenia sprawnoÊci fizycznej i spowolnienia odruchów. Dodatkowo, osoby starsze
ni˝ej unoszà stopy ponad powierzchni´ podczas
poruszania oraz gorzej widzà (presbyopia) dlatego
te˝ cz´Êciej si´ potykajà.
–8–
przyczyny upadków
wewn´trzne
przyczyny upadków
Upadki jako wielki zespó∏ geriatryczny
Lista chorób przewlek∏ych, sprzyjajàcych upadkom
jest d∏uga. Zawiera ona m.in. tak ró˝ne problemy
kliniczne, jak:
● zmiany w uk∏adzie ruchu (np. choroba zwyrodnieniowa stawów, choroby stóp),
● zaburzenia neurologiczne (np. niedow∏ady po
udarach, choroba Parkinsona, zaburzenia ukrwienia oÊrodkowego uk∏adu nerwowego),
● zmiany w uk∏adzie krà˝enia (np. zaburzenia
rytmu serca, hipotonia ortostatyczna, niewydolnoÊç serca),
● niedowidzenie (np. zaçma, jaskra),
● schorzenia psychiczne (np. ot´pienie, ci´˝ka
depresja),
t
● zaburzenia metaboliczne (np. cukrzyca,
en niedom
˝ywienie, hipowolemia). frag k.pl
choroby przewlek∏e
sprzyjajàce upadkom
JeÊli chodzi o przyczyny Êrodowiskowe to ocena
zagro˝eƒ z nich wynikajàcych stanowi jedno z najwa˝niejszych ogniw w prewencji upadków. Nale˝à
do nich:
● nieodpowiednie oÊwietlenie,
● Êliskie pod∏ogi, podwini´te rogi dywanów,
ruchome dywaniki,
● êle dobrane obuwie,
● przedmioty utrudniajàce poruszanie (np. zagracone mieszkania, w których poruszajàcy si´
chory mo˝e ∏atwo zawadziç o blokujàce przejÊcie meble czy le˝àce luêno na pod∏odze kable/
przewody),
przyczyny
Êrodowiskowe
upadków
e
wy kart
o
Jednak równie˝ wielochorobowoÊç,
czyli wspó∏wyez
b
arm
.
D
w
st´powanie wielu problemów
klinicznych zwi´kww
sza ryzyko upadków.
–9–
Upadki jako wielki zespó∏ geriatryczny
●
●
●
●
zbyt niskie tapczany i fotele (lub zbyt wysokie
∏ó˝ka – uniemo˝liwiajàce si´gni´cie do pod∏ogi
nogami podczas siedzenia na ich brzegu),
brak udogodnieƒ w ∏azienkach i toaletach (np.
uchwytów u∏atwiajàcych zmian´ pozycji),
nieumiej´tne pos∏ugiwanie si´ sprz´tem u∏atwiajàcym poruszanie (np. kule czy laski) i/lub
z∏e jego dobranie,
nieprawid∏owe oprotezowanie narzàdu wzroku
i/lub s∏uchu (lub brak takowego).
Zdaç sobie jednak nale˝y spraw´, ˝e wi´kszoÊç
upadków zdarza si´ przy skumulowaniu wielu przyczyn. Przyk∏adem mo˝e byç niedowidzàcy pacjent
t
z zaawansowanà chorobà zwyrodnieniowà
en stawów
m
l
(czynniki wewn´trzne – niedowidzenie,
ragek.p choroba
f
y apotyka
rt si´ o le˝àcy
zwyrodnieniowa stawów), który
ow zspieszy
k
m
na pod∏odze przed∏u˝acz,
kiedy
si´, aby otwoar w.be
D
rzyç drzwi (s∏yszy dzwonek
– czynnik zewn´trzny;
ww równie˝ le˝àcy luêno, nieczynnikiem takim jest
zabezpieczony przed∏u˝acz).
Podobnie nale˝y rozpatrywaç upadek u chorej na
nadciÊnienie osoby starszej (zwi´kszone ryzyko
hipotonii ortostatycznej w wyniku choroby i stosowanych leków – czynniki wewn´trzne), która upada
nagle wstajàc podczas próby odebrania dzwoniàcego telefonu (czynnik zewn´trzny – dzwoniàcy
telefon zlokalizowany odlegle, nag∏e wstanie).
– 10 –
kumulacja
czynników ryzyka