Podział kompetencji i wstęp do instytucji

Prof. dr hab. Robert Grzeszczak Katedra Prawa Europejskiego
Instytut Prawa Mi dzynarodowego
Wydzia Prawa i Administracji
Uniwersytet Warszawski
KONSPEKT DO ĆWICZEŃ Z PRAWA UE Temat ćwiczeń: Kategorie i dziedziny kompetencji Unii, zasada przyznania, zasada pomocniczości i zasada proporcjonalności, protokół w spr. stosowania zasady pomocniczości i proporcjonalności, wstęp do systemu instytucjonalnego UE (zasada równowagi instytucjonalnej i autonomii instytucjonalnej, zasada lojalnej współpracy. I.
Podział kompetencji UE i podziału kompetencji między UE a jej państwami członkowskimi w TUE, w art. 5, sprecyzowana została zasada podziału kompetencji między Unię a państwa członkowskie, przy czym sprecyzowanie to polega na ich wyraźnym wymienieniu, dookreśleniu i ustanowieniu mechanizmu monitorowania zasady pomocniczości przez parlamenty narodowe o Zasada przyznania o Zasada pomocniczości o Zasada proporcjonalności Jednak w dziedzinie WPZiB wprowadzono wyraźne zastrzeżenie, że WPZiB „podlega szczególnym zasadom i procedurom” (proszę umieć to omówić…) Art. 19 ust.1 TFUE: TSUE jest właściwy do dokonania wiążącej wykładni Traktatów, w tym kompetencji Unii. Trybunał odgrywa decydującą rolę jako „sąd konstytucyjny” UE, w przestrzeganiu równowagi w systemie kompetencji „konstytucji” Unii pomiędzy Unią a państwami członkowskimi (proszę zwrócić uwagę na to zagadnienie …). Kategorie i dziedziny kompetencji Unii: • kompetencje wyłączne UE: obejmują dziedziny, w której traktaty przyznają Unii wyłączność stanowienia prawa oraz przyjmowania aktów prawnie wiążących, natomiast państwa członkowskie mogą podejmować takie działania wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania jej aktów • kompetencje UE dzielone z państwami członkowskimi: obejmują dziedziny, w których Unia i jej państwa członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty wiążące prawnie, przy czym państwa członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji (art. 2 ust. 2 TFUE). • kompetencje UE w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań państw członkowskich: w takim przypadku kompetencja Unii nie zastępuje kompetencji państw członkowskich w odnośnych dziedzinach (art. 4 ust. 5 akapit 1 TFUE). Kompetencje UE: Rządzone są zasadą przyznania, nie są dzielone według dziedzin, lecz ograniczone funkcyjnie tym co jest niezbędne do osiągnięcia celów (proporcjonalność) i wypełnienia zadań, podlegają zasadom subsydiarności (kompetencje dzielone). • Test pomocniczości (subsydiarności!) (proszę zwrócić uwagę na to zagadnienie) Organy UE, podejmując działania wykonawcze, związane są w ramach kompetencji dzielonych, zasadą pomocniczości (art. 5 TUE). Protokół dołączony do TUE (w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności) wprowadza dwustopniowy test subsydiarności. Nakazuje on po pierwsze badanie czy cele UE nie mogą być w wystarczający sposób osiągnięte przez państwa członkowskie i po drugie czy cele te, ze względu na skalę lub skutek proponowanego środka, mogą być osiągnięte „lepiej” przez UE (tzw. komparatywny test skuteczności). • Protokół w spr. stosowania zasady pomocniczości i proporcjonalności: o Test proporcjonalności (składa się z trzech elementów) o Elementy zasady proporcjonalności Zasada ta ma szereg aspektów, m.in. wymaga by podejmowane sankcje były proporcjonalne do powagi naruszenia (przykładowe orzeczenia – zob. wyrok TSUE w spr. 181/84 R. Intervention Board for Agricultural Produce, ex parte Man (tzw. sprawa Sugar) w przypadku szerokich uprawnień dyskrecjonalnych UE, np. w zakresie wspólnej polityki rolnej, środek, aby skutecznie został podwazony, musi być w oczywisty sposób niewłaściwy w stosunku do celu (TSUE w spr. C-­‐331/88 Fedesa) Stosowana jest zgodnie z protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Zasada ta służy także do oceny środków przyjmowanych przez państwa członkowskie. W celu wykonania prawa UE (np. TSUE w spr. C-­‐285/98 Tanja Kreil), w ramach dopuszczalnych derogacji od zasad swobodnego przepływu (np. 120/78 Cassis de Dijon, 36/75 Rutil, 116/81 Adoui and Cornuaille), powinna być uwzględniana także przy interpretacji środków krajowych (jeśli brzmienie normy dopuszcza różną interpretację, należy wybrać tę, która jest najmniej uciążliwa dla jednostki). Zasady wykonywania kompetencji • zasada pierwszeństwa prawa UE jeśli prawo unijne wyczerpująco reguluje daną dziedzinę, regulacja krajowa jest niedopuszczalna!!! • doktryna przejęcia (the doctrine of pre-­‐emption): przejęcie następuje poprzez zajęcie pola (field occupation) – UE wydała akt, pole jest zajęte, państwa członkowskie nie mogą działać w tym obszarze. Kompetencje, zgodnie z regulacją traktatów (art. 3-­‐6 TFUE) wyróżnia się kompetencje wyłączne, dzielone i koordynacyjne. Nie oznacza to jednak, że w ramach kompetencji wyłącznych podejmowane działania wykonawcze organów UE oparte są o dowolność. Także kompetencje wyłączne państw członkowskich muszą być wykonywane w granicach poszanowania prawa UE (zwłaszcza zasady niedyskryminacji, proporcjonalności, poszanowania swobód rynku wewnętrznego – por. np. orzeczenie C-­‐
300/01 Salzmann p. Austrii Kompetencje państw członkowskich nie są ograniczone jedynie do materii, w których przekazano prawa zwierzchnie na Unię. Istotny wpływ mają swobody podstawowe jednolitego rynku wewnętrznego, na obszary, które „właściwie” należą do kompetencji państw członkowskich. Stosowanie prawa UE może być ograniczone odwołaniem się do tzw. wyjątku dotyczącego danej dziedziny. Taki wyjątek przewiduje wobec swobody przepływu pracowników art. 45 ust.4 TFUE dla administracji publicznej, a w stosunku do swobód przedsiębiorczości i świadczenia usług art. 51 ust.1 TFUE dla działalności, która w jednym z państw członkowskich jest związana, choćby przejściowo, z wykonywaniem władzy publicznej. Jednakże wyjątki te podlegają zawężającej wykładni, a pojęcia prawa unijnego może interpretować tylko TSUE. Ucząc się proszę opracować i przeczytać – odpowiednie części z podręcznika oraz orzeczenia TSUE: 1. istota zasady przyznania jako źródła kompetencji Unii i konsekwencja tez orzeczeń w sprawach van Gend i Costa p. ENEL. 2. Orzeczenie TSUE w spr. C-­‐376/98, RFN przeciwko PE i Radzie -­‐ przeczytać całe orzeczenie, z wyłączeniem pkt 58-­‐80 oraz 106-­‐117 – należy zwrócić uwagę, jak wygląda wybór podstawy prawnej, korzystanie przez instytucje z przyznanych kompetencji. 3. Przemyśleć znaczenie art. 352 TFUE Cz. II Wstęp do systemu instytucjonalnego UE • Katalog instytucji UE – traktat wprost formułuje jednolity katalog „instytucji Unii” Zasady systemu instytucjonalnego UE I.
zasada jednolitych ram instytucjonalnych: została rozwinięta; w art. 13 ust. 1 TUE -­‐ stwierdza się, że zasada ta ma na celu propagowanie wartości Unii, realizację jej celów, służenie interesom jej i jej obywateli oraz interesom państw członkowskich, jak również zapewnienie spójności, skuteczności i ciągłości polityk Unii oraz jej działań, II.
zasada równowagi instytucjonalnej: w myśl której każda z instytucji działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych; art. 13 ust. 2 TUE. Instytucje działają w granicach również „warunków i celów” określonych w traktatach III.
zasada lojalnej współpracy między instytucjami: wywodzona obecnie w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości z traktatowej zasady lojalności odnoszącej się do państw członkowskich, została wyraźnie sformułowana w art. 13 ust. 2 w zdaniu ostatnim – „Instytucje lojalnie ze sobą współpracują” • Generalny zakaz przekazywania własnych uprawnień innej instytucji → TS w sprawie 9/56, Meroni&Co (tzw. Doktryna Meroni) W ww. wyroku TSUE po raz pierwszy użył terminu „równowaga władz”, jako cechę charakterystyczną struktury integracyjne, następnie już konsekwentnie używał pojęcia „równowaga instytucjonalna” -­‐ obowiązek brania pod uwagę uprawnień innych instytucji w procesie realizacji własnych zadań → działania jednej instytucji nie mogą być zagrożeniem dla uprawnień innej, (dot. to roli PE w kształtowaniu prawa) • sprawa 138/79, SA Roquette Freres p. KE • sprawa C-­‐70/88, PE p. KE (tzw. sprawa Chernobyl).