rekomendacje_polska na uncnd.docx

Warszawa, 7 lutego 2014 r.
Rekomendacje organizacji pozarządowych dotyczące polskiego stanowiska
ws. Deklaracji Ministerialnej i przygotowań do
Specjalnej Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 2016 roku
Tegoroczne spotkanie Komisji ds. Środków Odurzających (dalej CND) jest niezwykle istotne z
punktu widzenia interesów Polski, gdyż towarzyszyć mu będzie ewaluacja obowiązujących od 2009
roku założeń międzynarodowej polityki narkotykowej. Negocjowany w tej chwili, a ogłoszony w
marcu br., dokument będzie wytyczał kierunki działania przyjęte na Specjalnej Sesji Zgromadzenia
Ogólnego ONZ (UNGASS), która odbędzie się w 2016 roku.
W związku z trwającymi w Wiedniu negocjacjami tekstu Deklaracji Ministerialnej, polskie
organizacje pozarządowe działające na rzecz racjonalnej i opartej na wiedzy naukowej polityki
narkotykowej 1 opracowały poniższe rekomendacje, które z naszej perspektywy powinny zostać
uwzgędnione w Deklaracji. Odzwierciedlają one zarówno stanowisko Unii Europejskiej, zgodne ze
Strategią antynarkotykową UE na lata 2013–2020, przedstawione podczas listopadowego
posiedzenia międzysesyjnego CND 2 , a także kluczowe priorytety Krajowego Programu
Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011-2016.
Cieszy nas waga, jaką Unia Europejska oraz przedstawicielstwa państw członkowskich przywiązują
do działań opartych na wiedzy naukowej i danych empirycznych, kwestii dostępu do szerokiego
wachlarza terapii osób uzależnionych, interwencji z zakresu programów redukcji szkód,
zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych. Doceniamy poparcie UE dla uczestnictwa
społeczeństwa obywatelskiego w procesach współtworzenia, wdrażania oraz monitoringu strategii
narkotykowych.
Liczymy, że poniższe punkty okażą się pomocne na końcowych etapach negocjacji Deklaracji
Ministerialnej, a Polska, jako państwo członkowskie UE wesprze na arenie ONZ ten ważny głos,
wyrażony w ww. stanowisku Unii Europejskiej i państw członkowskich własnym krajowym
stanowiskiem (zgodnie z zapisem aktualnego Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii,
zakładającym zwiększenie zaangażowania Polski w prace na szczeblu międzynarodowym 3).
1
Organizacje biorące udział w opracowaniu rekomendacji: Fundacja Inspiratornia, Fundacja Redukcji Szkód, Helsińska
Fundacja Praw Człowieka, Krytyka Polityczna - Stowarzyszenie im. S. Brzozowskiego, Międzynarodowy Program
Polityki Narkotykowej (Global Drug Policy Program) w Open Society Foundations, Polska Sieć Polityki Narkotykowej,
Społeczny Komitet ds. AIDS, Stowarzyszenie Pacjentów Metadonowych JUMP ‘93, Studencka Inicjatywa
Narkopolityki, Wolne Konopie.
2
Elements for the EU intervention at the 4th Intersessional CND meeting, 4 November 2013. Stanowisko wygłoszone
przez Prezydencję UE w dn. 5 listopada, 2013 podczas posiedzenia międzysesyjnego Komisji ds. Środków
Odurzających.
3
Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011-2016: Współpraca międzynarodowa. Kierunek 2:
Zwiększenie zaangażowania Polski w prace instytucji i organizacji miedzynarodowych, innych niz Unia Europejska,
zajmujących się zjawiskami narkomanii w zakresie redukcji popytu i podaży narkotyków.
1
I. Zbalansowana, zintegrowana oraz oparta na dowodach naukowych polityka narkotykowa 45.
Postulujemy uwzględnienie w Deklaracji Ministerialnej zapisu o wzmocnieniu roli Światowej
Organizacji Zdrowia (WHO) w tworzeniu strategii dotyczącej światowej kontroli narkotyków.
WHO jest bowiem organem wyznaczonym do rekomendowania substancji psychoaktywnych, które
mogą mieć przeznaczenie naukowe bądź medyczne. Wpisuje się to w zasadę prowadzenia polityki
narkotykowej w oparciu o dowody naukowe, bowiem skuteczna strategia redukcji podaży i popytu
na substancje psychoaktywne nie może odbywać się bez poszanowania wyników badań naukowych.
Dodatkowo polityka narkotykowa powinna być prowadzona w oparciu o zasadę integracji i
zbilansowania, zatem ważnym postulatem jest również nieograniczanie jej do priorytetu redukcji
podaży i popytu, lecz uwzględnienie także odpowiedniego reagowania na powstające szkody
zdrowotne i społeczne (poprzez włączenie agend i programów UNAIDS, UNDP, WHO, OHCHR,
UNICEF w opracowywanie strategii na poziomie międzynarodowym).
II. Przestrzeganie praw człowieka6.
Ponad wszelką wątpliwość należy wskazać, iż ramy polityki narkotykowej prowadzonej przez
Zgromadzenie Ogólne ONZ powinny opierać się na poszanowaniu dla praw człowieka, które są
fundamentem w stanowieniu prawa przez społeczność międzynarodową. Od niemal połowy XX w.
Organizacja Narodów Zjednoczonych nadzorowała tworzenie regulacji prawnych w dziedzinie
praw człowieka, dokładając wszelkich starań, aby normy te przestały być jedynie etycznymi
wskazówkami, lecz stały się powszechnie obowiązującym prawem.
Konieczność dalszego opierania się na postulacie poszanowania dla praw człowieka przy
opracowywaniu kierunków polityki narkotykowej przez UNGASS wynika m.in. ze stosowania w
niektórych krajach kary śmierci za przestępstwa narkotykowe. W tym kontekście wskazać należy na
prawo do życia, gwarantowane przez art. 6 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i
Politycznych z 16 grudnia 1966 r. Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ustanowił także dążenie
do zniesienia kary śmierci jako jeden z zasadniczych celów międzynarodowego systemu praw
człowieka. Cel ten został osiągnięty Drugim Protokołem Opcyjnym do Międzynarodowego Paktu
Praw Obywatelskich i Politycznych Dotyczącym Zniesienia Kary Śmierci, który został uchwalony
przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 29 grudnia 1989 r. Preambuła Protokołu stanowi, iż zniesienie
kary śmierci przyczynia się do większego poszanowania godności człowieka i dalszego rozwoju
praw człowieka, zaś wszelkie środki podejmowane w celu zniesienia tej kary winny być uznane za
postęp w zakresie respektowania prawa do życia. Sam Protokół zakazuje wykonania kary śmierci
wobec każdej osoby podlegającej jurysdykcji państwa-strony, jak również zobowiązuje każde
państwo-stronę do podjęcia wszelkich środków niezbędnych do zniesienia kary śmierci. Z
perspektywy europejskiej kara śmierci została zniesiona Protokołem 6 i 13 do Konwencji o
Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
4
Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011-2016: Kierunek 2: Zmniejszenie rozpowszechnienia
inicjacji używania środków odurzających, substancji psychotropowych i środków zastępczych wśród młodych polaków;
Kierunek 4: Wzmocnienie jakości systemu oddziaływań profilaktycznych; Kierunek 4: Podnoszenie kwalifikacji
zawodowych osób zaangażowanych w działalność profilaktyczną; Kierunek 1: Zmniejszenie liczby osób używających
narkotyków szkodliwie i uzależnionych, które przerwały proces leczenia.
5
Strategia antynarkotykowa UE na lata 2013-2020: I.12.a, V.27, 30.3, 32.4, 32.9.
6
Strategia antynarkotykowa UE na lata 2013-2020: Przedmowa 2-3, II.19.6, V.25, 27, 29, 30.9, 30.10.
2
W kontekście polityki narkotykowej, realizowanej z poszanowaniem dla praw człowieka, wskazać
należy także na konieczność zapewnienia odpowiedniego leczenia osobom uzależnionym od
substancji psychoaktywnych. Artykuł 12 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych,
Społecznych i Kulturalnych z 16 grudnia 1966 r. gwarantuje prawo do ochrony zdrowia fizycznego i
psychicznego, w tym do zapobiegania chorobom, ich leczenia i zwalczania. Uzależnienie od
substancji psychoaktywnych, zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów
Zdrowotnych ICD-10 (opracowaną przez WHO), uznane jest za jednostkę chorobową. Racjonalna
polityka narkotykowa powinna zatem opierać się na zagwarantowaniu osobom uzależnionym
właściwej terapii, jak również leczenia chorób wynikających z używania substancji
psychoaktywnych. Postulat ten należy wywodzić, podobnie jak postulat niestosowania kary śmierci,
z ogólnej idei poszanowania dla praw człowieka.
III. Redukcja szkód zdrowotnych i społecznych7.
Redukcja szkód - jako filozofia i wynikający z niej szeroki wachlarz działań, nastawionych na
zmniejszanie negatywnych konsekwencji używania i nadużywania substancji psychoaktywnych,
dotykających osoby używające, ale także ich rodziny i całe społeczeństwo - jest jednym z filarów
skutecznej i opartej na faktach naukowych polityki narkotykowej. Realizowana w odpowiednich
warunkach legislacyjnych oraz wpisująca się w szerszą strategię troski państwa o zdrowie publiczne
jest obecnie najbardziej efektywną odpowiedzią na problem szerokiego dostępu do substancji
psychoaktywnych.
Według zapisów Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011-2016 Polska
zobowiązała się do realizowania założeń redukcji szkód, wypełniając w tym zakresie rekomendacje
Unii Europejskiej8.
Istotnym jest, by Polska jako państwo członkowskie także na arenie ONZ podzielała stanowisko
Unii Europejskiej i zarówno podczas posiedzeń CND, jak i podczas negocjacji międzysesyjnych
jasno opowiadała się za wpisaniem odpowiednich sformułowań dotyczących redukcji szkód w treś
oficjalnych dokumentów, w tym Deklaracji Ministerialnej. Odnosi się to w szczególności do takich
działań, jak programy prowadzące wymianę igieł i strzykawek 9 oraz rozdawanie prezerwatyw;
wprowadzanie terapii substytucyjnej osób uzależnionych od opioidów, zwiększenie dostępności do
leczenia w szczególności związanego z zakażeniami HIV, HCV i gruźlicą; prowadzenie rzetelnych,
opartych na badaniach naukowych i uczciwych programów profilaktycznych i prewencyjnych (tj.
wszelkich działań mających przyczynić się do zwiększenia wiedzy na temat substancji
psychoaktywnych). Istotne jest wspieranie zapisów deklaracji międzynarodowych umożliwiających
szeroką współpracę z innymi instytucjami i programami ONZ w kwestii polityki narkotykowej, jak
UNAIDS czy UNDP, i korzystania z ich doświadczeń we wdrażaniu odpowiednich programów
opieki socjalnej, tworzenia miejsc pracy w państwach rozwijających się. Zagwarantuje to
interdyscyplinarne i wieloaspektowe spojrzenie na zjawisko konsumpcji/popytu i produkcji/podaży
substancji psychoaktywnych na świecie.
7
Strategia antynarkotykowa UE na lata 2013-2020: Przedmowa: 6, I.9, II.17, 18, 19.1, 19.4, V.27, 30.3.
Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011-2016: Leczenie, rehabilitacja, ograniczanie szkód
zdrowotnych i reintegracja społeczna. Kierunek 2: Poprawa stanu zdrowia osób używających szkodliwie i osób
uzależnionych od narkotyków 2.2-2.6.
9
Stanowisko UE zawiera stwierdzenie, że cele zawarte w Politycznej Deklaracji w kwestii HIV/AIDS ONZ z 2011 roku,
by do 2015 roku zredukować ilość zakażeń HIV wśród użytkowników iniekcyjnych o 50 procent nie zostaną osiągnięte.
8
3
IV. Wsparcie aktywnego uczestnictwa i zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego,
zwlaszcza organizacji pozarządowych.
Ważnym szczególnie dla nas, jako przedstawicieli organizacji pozarządowych, jest zawarty w
stanowisku UE postulat o wspieraniu aktywnego uczestnictwa i angażowania społeczeństwa
obywatelskiego w formułowanie, wdrażanie, monitorowanie i ewaluację polityk narkotykowych
zarówno na poziomie krajowym jak i międzynarodowym 10 . Eksperci, naukowcy i specjaliści
zainteresowani problematyką narkotykową i na bieżąco obserwujący tendencje i zmiany w
politykach krajowych i na poziomie globalnym, mogą być pomocnym głosem opiniującym i
doradczym. Realną wydaje nam się możliwość wypracowania odpowiednich mechanizmów
konsultacji (działających już zalążkowo na poziomie Unii Europejskiej 11 ), które moglibyśmy
praktykować na poziomie przygotowywania stanowiska polskiej delegacji przed spotkaniami w
ONZ12, szczególnie włączenie strony społecznej w przygotowania do UNGASS 2016.
Wiele dokumentów będących wynikiem Zgromadzeń Generalnych ONZ lub raportujących stan
realizacji postulatów rekomenduje włączenie strony społecznej w przygotowania stanowiska na
poziomie narodowym, jak również uczynienie z niej strony w procesie monitoringu implementacji
strategii wypracowanych na poziomie ONZ. Takie zalecenia zawiera także Deklaracja
Międzynarodowego Forum Organizacji Pozarządowych „Beyond 2008”.
Liczymy, że polscy reprezentanci poprą te postulaty, sygnalizowane już w Deklaracji Politycznej i
Planie Działań w 2009 roku, mówiące o narodowej, regionalnej i międzynarodowej współpracy z
organizacjami pozarządowymi, przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego i reprezentantami
środowisk naukowych.
***
Mamy nadzieję na potraktowanie przedstawicieli strony pozarządowej jako partnerów i
reprezentantów ważnego głosu społeczeństwa obywatelskiego. Deklarujemy gotowość aktywnego
włączenia się w proces powstawania polskich strategii dotyczących polityki narkotykowej, w tym
stanowisk na spotkania CND oraz inne posiedzenia na szczeblu krajowym i międzynarodowym.
Fundacja Inspiratornia
Fundacja Redukcji Szkód
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Krytyka Polityczna - Stowarzyszenie im. S. Brzozowskiego
Międzynarodowy Program Polityki Narkotykowej (Global Drug Policy Program) w Open Society
Foundations
Polska Sieć Polityki Narkotykowej
Społeczny Komitet ds. AIDS
Stowarzyszenie Pacjentów Metadonowych JUMP ‘93
Studencka Inicjatywa Narkopolityki
Wolne Konopie
10
Strategia antynarkotykowa UE na lata 2013–2020: IV 24.5.
Forum Społeczeństwa Obywatelskiego ds. Narkotyków (Civil Society Forum on Drugs, CSF)
12
Strategia antynarkotykowa UE na lata 2013–2020: IV.23
11
4