zasady_dydaktyczne - Szkoła Policji w Katowicach

Szkoła Policji w Katowicach
Wydział Metodyki Szkolenia
Zasady dydaktyczne stosowane
w polskim szkolnictwie policyjnym
Opracowanie:
kom. dr Ewa Krzyżak – Szymańska
ŁA PO
O
CJI
LI
S ZK
kom. dr Andrzej Szymański
Wydawnictwo
Szkoły Policji w Katowicach
2001
2
3
Spis treści:
Wstęp
5
1. Pojęcie zasad nauczania
7
2. Zasada poglądowości
9
3. Zasada przystępności w nauczaniu
11
4. Zasada systematyczności
12
5. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania
– uczenia się
14
6. Zasada wiązania teorii z praktyką
15
7. Zasada trwałości wiedzy
16
8. Zasada operatywności uczących się
17
9. Zasady nauczania stosowane w kształceniu dorosłych
18
4
5
WSTĘP
W pracy dydaktyka policyjnego ważną rolę w realizacji procesu nauczania odgrywa
stosowanie zasad kształcenia. Zasady te pozwalają na zrozumienie procesu nauczania – uczenia się
a tym samym dają gwarancję efektywnego kształcenia.
Przedstawiony materiał zawiera przegląd literatury przedmiotu w aspekcie ogólnych zasad
nauczania oraz zasad nauczania osób dorosłych.
Ponadto autorzy prezentują w skrypcie zasady nauczania stosowane w szkolnictwie
policyjnym w Stanach Zjednoczonych Ameryki.
Poniższe opracowanie przeznaczone jest dla wykładowców realizujących zajęcia dydaktyczne
nie posiadających przygotowania pedagogicznego. To z myślą o nich autorzy dokonali przeglądu
zasad nauczania, bez stosowania których proces kształcenia policjantów jest mniej efektywny.
6
7
1. POJĘCIE ZASAD NAUCZANIA
Istnieje wiele różnych interpretacji pojęcia zasad nauczania. Kazimierz Sośnicki rozumie
przez nie „najogólniejsze prawidła, których nauczyciel powinien przestrzegać we wszystkich
swoich szczegółowych zabiegach dydaktycznych”1. Do zabiegów tych zaliczył on każdą czynność
nauczyciela. Wpływają
na postać kształcenia się ucznia, która jest zależna od systemu
dydaktycznego stosowanego przez nauczyciela. Wymienione przez Kazimierza Sośnickiego
zasady nauczania odnoszą się do różnych sfer procesu nauczania i tak na przykład zasada
wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży – odnosi się do celów kształcenia, zasada
materializmu dydaktycznego – do treści nauczania, zasada „urozmaicenia nauki” – do procesu
dydaktycznego. Zatem zasady nauczania w jego ujęciu nie są obiektywnymi prawidłowościami
ogólnodydaktycznymi, nie są również ogólnymi normami działalności dydaktycznej, lecz
wytycznymi postępowania nauczycieli.
Z kolei Józef Półturzycki jako zasady określa „normy postępowania uznane za właściwe
w celu osiągnięcia założonych celów pedagogicznego postępowania, jak też formułują podstawy,
na których opierają się postępowania właściwe dla procesu wychowania lub nauczania”2.
Bogdan Nawroczyński3 operował pojęciem zasad nauczania w dwóch różnych znaczeniach:
-jako zastępnik nazwy „niepełna teoria nauczania”,
-jako normy wytyczające nauczycielowi metodę pracy dydaktycznej.
Współczesny dydaktyk Czesław Kupisiewicz jako zasady nauczania określa „normy
postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać
uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności
poznawcze, wpajając im naukowy pogląd na świat oraz wdrażać do samokształcenia. Tak
rozumiane zasady służą realizacji ogólnych celów kształcenia i obowiązują w pracy szkół różnych
typów i szczebli oraz w zakresie różnych przedmiotów nauczania”4.
1
K. Sośnicki , Dydaktyka ogólna, Toruń 1948, s. 211 – 212.
J. Półturzycki, Dydaktyka dorosłych, Warszawa 1991, s. 141.
3
B. Nawroczyński, Zasady nauczania, Wrocław – Warszawa – Kraków 1961, s. 6, 190.
4
C. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1988, s. 112.
2
8
Z kolei Wincenty Okoń5 określa jako zasady nauczania ogólne normy postępowania
dydaktycznego określające, jak należy wcielać w życie cele dydaktyczne6.
W literaturze dydaktycznej dokonuje się różnych podziałów zasad nauczania. Wincenty Okoń
podaje następujące zasady nauczania:
♦ systematyczności,
♦ wiązania teorii z praktyką,
♦ poglądowości,
♦ świadomości i aktywności uczniów w nauczaniu,
♦ stopniowania trudności,
♦ trwałości wyników nauczania7.
Jednocześnie stwierdza on, że nie można powiedzieć, iż są to wszystkie metody nauczania,
gdyż nie jest to jeszcze zbiór zamknięty. Natomiast na pewno jest to zbiór praw i prawidłowości,
który jest znany. Z czasem będzie można poznać nowe prawa wymagające sformułowania nowych
zasad8.
Czesław Kupisiewicz9 skupia swoją uwagę na zasadach: poglądowości, przystępności
w nauczaniu, świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania – uczenia się,
systematyczności, trwałości wiedzy uczniów, operatywności wiedzy uczniów oraz wiązania teorii
z praktyką10.
5
W. Okoń, Zarys dydaktyki ogólnej, Warszawa 1970, s. 160.
Zob. również: D. Jankowski, K. Przyszczypkowski, J. Skrzypczak, Podstawy edukacji dorosłych, Toruń 1996,
s. 130 – 131.
Elementy dydaktyki ogólnej, red. B. Czabański, Wrocław 1994, s. 79 – 84.
7
W. Okoń, Zarys ..., s.162.
8
Tamże, s.161.
9
C. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1988, s.114.
10
Zob. również:
J. Mrożkiewicz, Kompendium dydaktyki ogólnej ze wskazówkami metodycznymi, Kielce 1980;
Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa 1993;
H. Granat, Zasady i metody nauczania funkcjonariuszy MO, Warszawa 1969.
W. Wierzbicki, Zasady nauczania w szkołach MO, Warszawa 1969.
J. Półturzycki, Dydaktyka dorosłych, Warszawa1991,
D. Jankowski, K. Przyszczypkowski, J. Skrzypczak , Podstawy edukacji dorosłych, Toruń 1996.
J. Kostyła, Lekcja na ekranie, „Wprost” 1999, nr 17.
M. Aulich, I. Kujawska, A. Wojciechowska, Jak uczyć każą, „Głos Nauczycielski” 1999, nr 2.
6
9
2. ZASADA POGLĄDOWOŚCI
Jako zasadę poglądowości będziemy rozumieć postulat pełnego współdziałania obydwu
układów sygnałowych, a więc pierwszego i drugiego, to znaczy, aby za słowami ucznia, tj. za
składnikami drugiego układu sygnałowego, kryła się rzeczywistość – rzeczy, zjawisk, procesów
i stosunków, czyli składników pierwszego układu sygnałowego. Zwana jest ona również jako
zasada bezpośredniości.
Poglądowość jest drogą umożliwiającą naukowe poznanie samej rzeczywistości przez
poznanie strony zewnętrznej rzeczy i zjawisk poprzez aktywne spostrzeganie.
Według Wincentego Okonia11 zasadę poglądowości należy interpretować bardzo szeroko
mówiąc, o wykorzystaniu wszelkich dróg prowadzących do bezpośredniego poznania
rzeczywistości. Wśród tych dróg wymienia: po pierwsze drogę polegającą na kojarzeniu rzeczy
i słów, po drugie na kojarzeniu słów, rzeczy i działania.
Pierwsza
forma
jest
najpowszechniej
stosowana.
Proces
kojarzenia
rzeczy
i słów odgrywa ważną rolę w myśleniu uczniów. Mowa z kolei wyraża słowami rzeczy i stosunki
między nimi, te z kolei są właściwą drogą do opanowania mowy. Uczniowie, spostrzegając pewne
stany, wysuwają dotyczące nich sądy. Wskazane jest, aby w obserwacji rzeczy i zjawisk
wykorzystać jak największą liczbę zmysłów.
Druga forma wykorzystuje różne postacie działania. W toku działania uczeń zainteresowany
swą pracą bardzo aktywnie poznaje właściwości tego, co przekształca, czemu nadaje swoją postać.
Wykorzystuje się tutaj zasadę, że najlepiej poznajemy to, co sami zmieniamy.
Uważa się, że zasada ta powinna być stosowana zarówno w podającym jak i poszukującym
toku nauczania – uczenia się, ale formy jej realizacji należy uzależnić od właściwości
psychofizycznego rozwoju uczących się, zasobu ich doświadczenia, stopnia umiejętności
samodzielnego prowadzenia obserwacji rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów, umiejętności
opisywania wyników obserwacji, pomiarów i eksperymentów oraz formułowania poprawnych
wyników.
11
W. Okoń, Zasady ..., s.169.
10
W celu przestrzegania tej zasady stosuje się odpowiednie pomoce naukowe: naturalne okazy
w naturalnym lub sztucznym środowisku, okazy spreparowane, modele, przyrządy i urządzenia,
obrazy, środki umowne (mapy, schematy, wykresy i diagramy).
Zdaniem Czesława Kupisiewicza z zasady poglądowości wyprowadza się następujące reguły:
„ – Bezpośrednie poznanie rzeczywistości, a więc poznawanie oparte na obserwacji, pomiarze
i różnorakich czynnościach praktycznych, powinno być punktem wyjścia pracy
dydaktycznej z uczniami w tych przykładach, gdy nie dysponują oni jeszcze zasobami
spostrzeżeń i wyobrażeń niezbędnych do zrozumienia przerobionego na lekcji tematu.
-
Aby uczeń mógł zdobyć rzetelną, trwałą i operatywną wiedzę w drodze bezpośredniego
poznawania określonych rzeczy zjawisk, wydarzeń i procesów, należy umiejętnie kierować
jego działalnością poznawczą, tzn. dostarczać mu odpowiednich wskazówek i zwracać
jego uwagę na istotne cechy poznawanego przedmiotu”12.
Racjonalne posługiwanie się wyszczególnioną zasadą nie prowadzi do eliminowania słowa,
lecz uzupełnia go o elementy z rzeczywistości i nie pozwala, by słowo zastąpiło rzeczywistość.
Zadaniem tej metody
jest wprowadzenie do świadomości odbiorców odpowiedniej
znajomości faktów, umiejętności prawidłowego kształtowania pojęć, zrozumienia uogólnień
i praw naukowych. Funkcja zasady poglądowości polega również na ułatwieniu zrozumienia
i zapamiętania przekazywanych myśli, pojęć, praw przez graficzne lub innego rodzaju
symboliczne przedstawienie abstrakcji.
12
C. Kupisiewicz, Podstawy ... , s.117.
11
3. ZASADA PRZYSTĘPNOŚCI W NAUCZANIU
Zasada przystępności w nauczaniu
zwana jest również metodą stopniowania trudności.
Wymaga ona od nauczyciela uwzględnienia właściwości rozwojowych uczniów. Aby materiał
nauczania był przystępny, musi być dostosowany do rozwoju uczniów pod względem zakresu13
i jakości14.
Oprócz materiału nauczania ważny wpływ na stosowanie tej zasady wywierają realizowane
przez nauczyciela metody nauczania.
Zasadzie tej odpowiadają następujące reguły:
1/ w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia bliskie, do tego co dalsze,
2/ w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest dla ucznia łatwiejsze, do tego co
trudniejsze,
3/ w nauczaniu należy przechodzić od tego, co jest uczniom znane,
do tego co nowe
i nieznane,
4/ w procesie nauczania – uczenia się należy uwzględnić różnice w tempie pracy i stopniu
zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów15.
Stosowanie tej zasady wymaga ponadto uwzględnienia indywidualnych różnic między
uczniami. Również należy tak kierować pracą klasy, by pozytywne cechy indywidualne rozwijać
na tle pracy zespołowej, jednocześnie zwalczając złe aspołeczne skłonności16.
13
Zakres wiadomości umiejętności i nawyków zależy od tego, ile czasu może uczeń w danym wieku poświęcać na
naukę w szkole i w domu.
[W. Okoń, Zarys dydaktyki ogólnej, Warszawa 1970, s. 179.]
14
Jakość materiału nauczania dotyczy stopnia pogłębienia wiadomości, oparcia ich na mniej lub więcej złożonym
materiale obserwacyjnym, na mniej lub więcej głębokim oświetleniu materiału.
[W. Okoń, Zarys dydaktyki ogólnej, Warszawa 1970, s. 179.]
15
D. Jankowski, K. Przyszczypkowski, J. Skrzypczak, Podstawy edukacji dorosłych, Poznań 1996, s.130.
16
Zob. również: J. Półturzycki, Dydaktyka dorosłych, Warszawa 1991, s. 145-146.
12
4. ZASADA SYSTEMATYCZNOŚCI
Jest to jedna z zasad decydująca o skuteczności świadomych poczynań ludzi w procesie
nauczania – uczenia się. Mówiąc o systematyczności mamy na myśli w procesie nauczania
planowy, logicznie uporządkowany układ treści nauczania. Ta planowość i logiczność układu
treści powinna występować nie tylko w ramach jednego zagadnienia czy przedmiotu, a w obrębie
całego programu nauczania. Należy przyjąć tutaj, że nowe wiadomości powinny opierać się na
materiale już opanowanym, a przy tym same stanowiły podstawę dla materiału, który ma być
opanowany. Zasada ta wymaga od nauczyciela i ucznia rytmiczności w pracy i skrupulatności
w wypełnianiu codziennych obowiązków szkolnych17.
W myśl tej zasady nauczyciel w swojej pracy dydaktycznej powinien uwzględnić następujące
reguły:
♦ Znać stan wiedzy wyjściowej uczących się i systematycznie do tej wiedzy nawiązywać,
♦ Ustalać, tzw. merytoryczny środek ciężkości każdego tematu, zajęć i na jego tle, w powiązaniu
z nim, eksponować wszystkie pochodne wobec niego, wiadomości i umiejętności.
♦ Zaznajamiać uczących się z nowym materiałem dopiero po uprzednim podzieleniu
omawianego tematu na punkty i podpunkty realizowane kolejno.
♦ Wprowadzać streszczenia i systematyzujące powtórzenia nie tylko na początku danych zajęć
i na ich zakończenie, ale również po zakończeniu poszczególnych tematów cząstkowych.
♦ W celu wdrożenia uczących się do poprawnego formułowania swoich wypowiedzi należy
zwracać uwagę na sposób i formułę wyrażania myśli tych osób.
♦ Od najmłodszych lat powinno się każdą osobę wdrażać do pracy samodzielnej oraz stwarzać
jej możliwości rozwiązywania zadań wymagających dłuższego i systematycznego wysiłku18.
Zasada ta zaleca nie tylko przestrzeganie tych reguł w zaznajamianiu uczniów z nowym
materiałem, w systematycznym przygotowaniu się do zajęć i starannej analizie ich tematu, ale
17
18
W. Okoń, Zarys dydaktyki ogólnej, Warszawa 1970, s. 164.
D. Jankowski, K. Przyszczypkowski, J. Skrzypczak, Podstawy edukacji dorosłych, Poznań 1996, s.131-132.
13
również równomierne zadawanie uczniom prac domowych, częste stosowanie sprawdzianów
i oceny wyników nauczania przez nauczyciela19.
19
Zob. również: J. Półturzycki, Dydaktyka dorosłych, Warszawa 1991.
14
5.
ZASADA
ŚWIADOMEGO
I
AKTYWNEGO
UDZIAŁU
UCZNIÓW
W PROCESIE NAUCZANIA – UCZENIA SIĘ
Zalicza się ją do jednych z najważniejszych norm dydaktycznego postępowania nauczyciela.
Podkreśla ona potrzebę ciągłego aktywizowania ucznia poprzez wprowadzanie go w różne
sytuacje
problemowe
i namawianie
do
ich
samodzielnego,
pod
opieką
nauczyciela,
rozwiązywania.
Szerokie rozumienie tej zasady wiąże się z uwzględnieniem trzech czynników: świadomego
stosunku uczniów do celów uczenia się w szkole, świadomego i aktywnego udziału w samym
opanowywaniu wiadomości, umiejętności i nawyków, świadomego i aktywnego udziału uczniów
w kontroli osiąganych wyników. Nadmienić należy, że nie zawsze czynniki te występują łącznie
i równocześnie. Czasami uczniowie wiedzą, po co się uczą, ale nie prowadzą samokontroli
własnych osiągnięć.
Z zasady tej wyprowadzane są następujące reguły postępowania:
- nauczyciel powinien starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów i rozwijać je
w taki sposób, aby coraz bardziej uwzględniały obiektywne potrzeby społeczne,
- nauczyciel powinien stawiać uczniów w sytuacjach wymagających od nich dostrzegania
i wyjaśniania niezgodności między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą,
- nauczyciel powinien stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych
form pracy20.
20
D. Jankowski, K. Przyszczypkowski, J. Skrzypczak, Podstawy edukacji dorosłych, Poznań 1996, s. 131.
Zob. również: J. Półturzycki, Dydaktyka dorosłych, Warszawa 1991, s.147.
15
6. ZASADA WIĄZANIA TEORII Z PRAKTYKĄ
Dotyczy ona posługiwania się przez uczniów wiedzą teoretyczną w różnych sytuacjach
praktycznych. Związek teorii z praktyką w procesie kształcenia może być źródłem wiedzy
o świecie, kryterium prawdziwości tej wiedzy oraz zespołem działań przygotowujących uczących
się do świadomej działalności praktycznej. Jest ona szczególnie ważna w kształceniu,
dokształcaniu i doskonaleniu zawodowym dorosłych. Myślenie dorosłych łatwiej ukierunkować
odwołując się do praktyki aniżeli opierając się tylko na treściach teoretycznych.
Nie bez znaczenia na ostateczne wyniki wiązania teorii z praktyką pozostają czynności
poznawcze uczniów, m.in. sposób uczenia się rozpoznawania przykładów ilustrujących dane
pojęcie, rozpoznawanie poprawnych i niepoprawnych zastosowań określonej zasady w praktyce,
zastosowanie właściwej zasady do rozwiązania danego problemu. Podczas przechodzenia przez
kolejne czynności poznawcze mamy do czynienia z coraz bardziej kształcącymi formami wiązania
teorii z praktyką w nauczaniu, co decyduje o wynikach tych czynności21.
Działalność praktyczna nie może jednak stać się ośrodkiem, dookoła którego koncentruje się
całe nauczanie, ale też powiązanie teorii z praktyką wpływa dodatnio na wyniki nauczania22.
21
22
Szerzej : C. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1988, s. 129.
J. Półturzycki , Dydaktyka ..., s.149.
16
7. ZASADA TRWAŁOŚCI WIEDZY
Wskazuje ona na konieczność podejmowania i stosowania przez nauczyciela licznych
zabiegów dydaktycznych ułatwiających uczniowi trwałe zapamiętanie poznanych przez niego
wiadomości i opanowanych umiejętności.
Zdaniem Józefa Skrzypczaka23 najlepiej zapamiętuje się treści posiadające cechy: prostą
strukturę myśli, ukonkretnienie, odwołujące się do doświadczeń i praktycznej działalności
uczestników kształcenia. Ponadto należy je wielokrotnie powtarzać uwypuklając główne tezy.
Dodatkowym elementem, wpływającym korzystnie na trwałość wiedzy uczących się, jest
stosowanie systematycznej kontroli wyników ich pracy i dokonywanie ich oceny.
Czesław Kupisiewicz24 sformułował następujące reguły dotyczące wyszczególnionej wyżej
zasady:
1. Przygotowując uczniów do zaznajomienia się z nowym materiałem nauczania, musimy
odpowiednio ukierunkować ich zainteresowania i wytworzyć pozytywne motywy uczenia się.
2. Zaznajomienie uczniów z nowymi treściami powinno być tak przygotowane pod względem
organizacyjnym i dydaktycznym, aby uczniowie brali w tym procesie jak najbardziej aktywny
udział.
Zasada ta wymaga od nauczyciela stosowania takich metod i środków, dzięki którym
wiadomości i umiejętności uczniów będą się stawać coraz to bardziej trwałe, dokładne i głębokie,
usystematyzowane i używane25.
23
D. Jankowski, K. Przyszczypkowski, J. Skrzypczak, Podstawy edukacji dorosłych, Poznań 1996, s. 132.
C. Kupisiewicz, Podstawy ... , s. 124.
25
Zob. również: J. Półturzycki, Dydaktyka ..., s. 152-153.
24
17
8. ZASADA OPERATYWNOŚCI UCZĄCYCH SIĘ
Zasada ta podkreśla potrzebę nauczania wielostronnego, wykorzystującego, obok metod
optymalnych na przyswajanie wiedzy,
również metody kształcenia poprzez odkrywanie,
przeżywanie i działanie praktyczne. Chodzi w niej głównie o opanowanie przez uczniów wiedzy
operatywnej czyli pozwalającej na sprawną realizację różnych zadań, również życiowych, nawet
w sytuacjach dla uczniów zupełnie nowych.
Z zasady tej wynikają reguły akceptujące potrzebę wdrażania uczniów do dostrzegania,
formułowania
i
samodzielnego
rozwiązywania
określonych
problemów
teoretycznych
i praktycznych. Dzięki właściwej realizacji tych reguł uczniowie poddają wszechstronnej analizie
problem, z jakim się zetknęli, formułują na tej podstawie hipotezy jego rozwiązania, uzasadniają je
na podstawie posiadanej przez siebie wiedzy, wybierając najlepszą, opracowują do niej plan
działania, wykonują go, a w dalszej kolejności sprawdzają i oceniają otrzymane rezultaty.
Elementy, które wskazano, Czesław Kupisiewicz26 zalicza do nauczania problemowego.
26
C. Kupisiewicz, Podstawy ... , s. 127.
18
9. ZASADY NAUCZANIA STOSOWANE W KSZTAŁCENIU DOROSŁYCH
Opisane zasady mają charakter ogólny i dotyczą obszaru procesu kształcenia różnych grup
wiekowych. Literatura z zakresu dydaktyki dorosłych27 wymienia ponadto zasadę kształcenia
umiejętności uczenia się, zasadę wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych, zasadę
indywidualizacji i zespołowości oraz zasadę ustawiczności kształcenia.
Zasada kształcenia umiejętności uczenia się - jest podstawą wprowadzenia uczniów do
samodzielnego zdobywania wiedzy. Składa się na tę umiejętność
świadome i samodzielne
planowanie, organizowanie pracy umysłowej oraz doskonalenie podstawowych metod nabywania
informacji i rozwijania umiejętności, takich jak obserwacja, korzystanie z podręcznika itp. oraz
umiejętność rejestrowania informacji w formie np. notatek, schematów, rysunków.
Istotne jest również rozumienie poznanych informacji czy umiejętności z racjonalną selekcją,
syntezą i własnym ujęciem opanowanych zagadnień.
Zasada wykorzystania doświadczeń osób dorosłych - wskazuje na
z nawiązywania podczas kształcenia, nie tylko do wiedzy nauczyciela,
korzyści
ale również do
doświadczeń innych uczących się. Jednak należy pamiętać, że doświadczenia te mogą być różne –
pozytywne lub negatywne.
Doświadczenia pozytywne pomagają zrozumieć zagadnienia programowe, szybciej je
opanować i utrwalić. Z kolei doświadczenia negatywne stanowią utrudnienia w realizacji
programu i trudno je zmienić. Mogą one wynikać z sytuacji, gdy praktyka odbiega od wskazań
teoretycznych, lub gdy opiera się na nieaktualnych założeniach.
Zasada indywidualizacji i zespołowości – zwraca uwagę na możliwości indywidualne osób
dorosłych uczących się oraz na problem wymagań i ocen oraz zespołowości w uczeniu się.
Przy realizacji tej zasady nauczyciel głównie winien rozpoznać indywidualne możliwości
poszczególnych uczestników procesu kształcenia
i na podstawie zebranych informacji
i spostrzeżeń dokonywać różnicowania wymagań i ocen uzyskiwanych wyników przez uczących
się.
27
J. Półturzycki, Dydaktyka ... , s. 155-156.
19
Zasada ustawiczności kształcenia – podkreśla ona potrzebę ciągłości i systematyczności
w procesie uczenia się dorosłych. Ma
głównie na celu aktualizowanie zdobytej wiedzy,
podnoszenie kwalifikacji, a ponad wszystko ma
zapewnić możliwość stałego rozwoju
i wzbogacania osobowości.
Doświadczenia innych systemów szkolnictwa policyjnego np. amerykańskiego wskazują, że
również w nich ważną rolę odgrywają zasady nauczania dorosłych.
Zasady te chociaż są
inaczej sprecyzowane zwracają uwagę na podobne elementy
warunkujące efektywność kształcenia dorosłych. I tak na przykład w Stanach Zjednoczonych
Ameryki sprecyzowano następujące zasady nauczania – uczenia się dorosłych oparte o potrzeby
dorosłych:28
1. Ostatniość. Zasada ta mówi, że „to co wyuczone jako ostatnie, jest pamiętane najlepiej." Z tej
właśnie przyczyny ważne jest, aby wykładowcy często dokonywali podsumowania tego co
przekazują na lekcji, a każdą lekcję kończyli przeglądem materiału.
Aby skutecznie stosować tą zasadę należy:
• Każdą sesję realizować nie dłużej niż 20 minut.
• Jeśli sesja musi być dłuższa niż 20 minut, rozbić ją na kilka mniejszych części
i częściej robić
podsumowania.
• Podczas końca sesji należy podsumować całą lekcję podkreślając kluczowe jej punkty.
• Na bieżąco informować słuchaczy o kierunku i postępach w
nauce.
2. Odpowiedniość. Zasada ta twierdzi, że każde szkolenie, informacja, pomoce szkoleniowe,
studium przypadku i inne materiały muszą być stosowne do potrzeb słuchaczy. Jeśli nie zapewni
się materiałów odpowiednich do potrzeb słuchaczy, stracą oni motywację do nauki. Powinno się
również informować ich jak nowy materiał szkolenia, wiąże się z ich wiedzą poprzednią.
Pozwoli to usunąć ich obawy przed nieznanym. Stosując tę zasadę należy:
28
Wykorzystano materiały ICITAP Kurs dla Kierowników Szkolenia
20
• jasno pokazać słuchaczom jak zrealizowanie bloku szkolenia wypełni ich
potrzeby
szkoleniowe,
• wykorzystywać opisy, przykłady, lub ilustracje, które są znajome słuchaczom.
3. Motywacja. Zasada ta oznacza, że słuchacze muszą chcieć się uczyć, muszą być
umotywowani do nauki oraz, że musi dla nich istnieć jakiś powód do kształcenia. Jeśli
słuchacze chcą się uczyć, będą się doskonalić w nauce. Jeśli nie będzie się przestrzegać
zasady odpowiedniości i nie zapewni się stosownych materiałów szkoleniowych, słuchacze
niemal na pewno stracą motywację. Wykładowcy mogą dopomóc słuchaczom we własnym
umotywowaniu poprzez identyfikację potrzeb, które zostaną zaspokojone przez kurs czy
szkolenie.
Wykładowcy muszą poprowadzić słuchaczy od nieznanego do znanego. Powinni umieć
łączyć ze sobą punkty kluczowe, tak aby ich słuchacze wiedzieli dokąd zdążają w procesie
nauki.
4. Pierwszeństwo. Mówi ona, że rzeczy których słuchacze uczą się jako pierwsze są zwykle
wyuczone najlepiej. Dobrą koncepcją jest zaczynanie od stwierdzenia dlaczego to szkolenie
jest ważne, po czym powinno nastąpić wymienienie głównych punktów prezentacji.
Wykładowcy powinni pamiętać o prawie pierwszeństwa kiedy przystępują do uczenia
umiejętności. To dlatego tak ważne jest to aby uczyli oni uczestników szkolenia
prawidłowych sposobów już od pierwszej prezentacji. Przyjętym powszechnie jest
stwierdzenie, że „ćwiczenie czyni mistrza". Jest to tylko częściowo prawdziwe.
„Nadzorowane ćwiczenie czyni mistrza. Ćwiczenie bez nadzoru utrwala. (również złe
nawyki)”. Zatem, wykładowcy powinni prowadzić krótkie zajęcia praktyczne. pamiętając
o regule ostatniości. Ponadto winni oni uświadamiać słuchaczom kierunek i postęp ich nauki.
Powinni zapewnić to, że ich uczestnicy kursu otrzymują możliwie najbardziej prawidłowe
informacje już za pierwszym razem.
5. Komunikacja dwustronna. Zasada ta mówi, że sukces w nauczaniu zależy od tego, jak
wykładowca komunikował się z uczestnikami szkolenia, tak aby nie była to tylko
komunikacja do nich. Kiedy trzeba zastosować metodę wykładu, powinni oni podjąć próbę
21
zachęcenia do zadawania pytań i pobudzenia do dyskusji, na ile to tylko możliwe. Należy
cały czas włączać wzajemne oddziaływanie wykładowcy i słuchaczy w plan szkolenia.
Przyjąć należy również, że niezbędnym elementem do stosowania tej zasady jest „język
ciała".
6. Sprzężenie zwrotne. Zasada ta mówi, że zarówno wykładowca jak i uczestnicy szkolenia
potrzebują wzajemnej komunikacji. Wykładowca potrzebuje wiedzieć czy słuchacze
nadążają i czy rozumieją materiał. Słuchacze potrzebują informacji zwrotnej o swoich
postępach w nauce. Należy stosować zatem bodźce przy zapewnianiu sprzężenia zwrotnego.
Bodźcem pozytywnym może być, nawet coś tak prostego jak pochwała słowna. Bodziec
negatywny (kara) z kolei, chociaż początkowo skuteczny, nie daje trwałych zmian
w zachowaniu. Zwykle kiedy kara ustaje, pożądane zachowania zanikają również. W pracy
wykładowcy należy często stosować sprzężenie zwrotne, aby sprawdzać postępy słuchaczy.
Im prędzej uczestnicy otrzymają informacje zwrotne, tym na dłużej zapamiętają materiał.
Chociaż informacje pozytywne są najlepiej widziane, uczestnicy szkolenia muszą wiedzieć
również kiedy nie wypełniają norm. Należy szukać okazji do dawania bodźców
pozytywnych. Kiedy słuchacz udziela dobrej odpowiedzi, należy to docenić przed frontem
całej grupy. Umocni to pozytywne zachowania słuchacza i zachęci innych do udziału.
7. Uczenie się aktywne. Zasada ta pokazuje, że słuchacze uczą się i zapamiętują więcej gdy są
aktywnie zaangażowani w proces. Nazywa się to „nauką przez działanie." Dorośli
szczególnie chcą być aktywnymi uczestnikami w swojej własnej nauce. Wskazuje się by:
• Stosować ćwiczenia praktyczne w czasie kursu tak często, jak to możliwe.
• Używać wielu pytań.
• Stosować formy quizu aby utrzymywać aktywność słuchaczy. Zapewni to również obu stronom
sprzężenie zwrotne.
• W miarę możliwości dawać słuchaczom do wykonywania rzeczy, których właśnie się uczą.
8. Uczenie się z wykorzystaniem wielu zmysłów . Będzie ono znacznie bardziej efektywne, jeśli
słuchacze będą używać więcej niż jednego ze swoich pięciu zmysłów. Najlepszym sposobem
22
zapewnienia, aby
słuchacze używali większej ilości zmysłów jest dawanie im wielu
możliwości „nauki praktycznej."
Trzeba pamiętać aby :
• mówić słuchaczom o czymś i jednocześnie próbować im to również pokazać,
• powodować żeby słuchacze używali tylu zmysłów, ile należy.
9. Ćwiczenie. Obejmuje ono informację, która jest powtarzana. Przyjmuje się, że powtarzana
informacja jest najlepiej pamiętana. Powtarzanie w procesie uczenia zwane jest „powtórką".
Powtórki ułatwiają zwiększenie zrozumienia i długoterminowego zapamiętywania. Aby
uniknąć znudzenia, trzeba powtarzać materiał na różne sposoby. Ćwiczyć należy również
intensywność. Przykładem tego jest ćwiczenie ze szkolenia strzeleckiego.
Przyjmuje się zasady, że:
• im więcej razy słuchacze coś będą powtarzać, tym bardziej prawdopodobne jest, że to
zapamiętają,
• częste pytania sprzyjają powtórkom,
• należy często dokonywać podsumowań na koniec sesji.
• trzeba powodować, aby słuchacze przypominali sobie co właśnie przerabiali (To również
pozwoli utrzymać ich aktywność i zaangażowanie).
Przedstawione zasady kształcenia zarówno w ujęciu funkcjonującym w dydaktyce polskiej jak
i w rozwiązaniach amerykańskich pokazują, że wykładowca powinien uczyć się cały czas podczas
swojej pracy zawodowej i doskonalić swój warsztat pedagogiczny. Takie rozumienie wagi
problemu z biegiem czasu przyczyni się w pracy wykładowcy do podniesienia efektywności jego
pracy w kontekście nie tylko słuchacz – wyniki końcowe szkolenia ale w szerszym zakresie,
wykładowca – realizacja zadań służbowych w jednostce policji przez absolwenta szkolenia.