Przeczytaj fragment

Słowo wstępne
Uśmiech i humor – to znak zwycięskiego
górowania nad losem.
Stefan Garczyński
Czym innym jest zdolność
do śmiechu, czym innym
poczucie humoru. Zdolność
do śmiechu jest powszechną
i wyróżniającą cechą człowieka […].
Poczucie humoru natomiast
jest rzadkie, zakłada bowiem
umiejętność osiągania przez człowieka
dystansu względem samego siebie,
dystansu ironicznego.
Leszek Kołakowski
Niniejszy tom jest kolejną pozycją książkową powstałą z inicjatywy pracowników Zakładu Edukacji Polonistycznej i Innowacji Dydaktycznych IFP Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, ale
– co mocno akcentujemy – ogromny w niej udział mają także naukowcy innych specjalności z jednostki macierzystej oraz z wielu polskich
i zagranicznych ośrodków akademickich. Poprzednie tego typu zbiory
tekstów były poświęcone przede wszystkim zagadnieniom związanym
z teorią i praktyką szkolną. Dość pokaźny ich zestaw otwiera Nowoczesność i tradycja w kształceniu literackim (2000), po którym ukazały się Nowe wyzwania dla polonisty. Metodyka – Pomiar – Ewaluacja
(2002). W roku 2003 szkice poświęcone przywoływanej problematyce zebrano w opracowaniu Od teatru żaków do Internetu, a artykuły
pozyskane trzy lata później koncentrowały się na istocie kultury popularnej i sposobach jej wykorzystywania w procesie lekcyjnym (2006).
W ramach serii, która swą nazwę wzięła od tytułu pierwszej książki
omawianego cyklu, opublikowano również wypowiedzi poświęcone
8
Słowo wstępne
tekstom kultury w szkole (2008) czy oswajaniu inności w edukacji
polonistycznej (2010).
Paralelnie (poza serią) wydano prace, w których już zdecydowanie
wyraźniej podejmowano kwestię obecności i funkcji kultury w nauczaniu. Należy w tym miejscu wymienić następujące książki: Relacje
między kulturą wysoką i popularną w literaturze, języku i edukacji
(2005), Czytanie tekstów kultury. Metodologia – Badania – Metodyka
(2007), Dialog kultur w edukacji (2009), a także Twórczość w szkole.
Rzeczywiste i możliwe aspekty zagadnienia (2011). Wypada jednocześnie podkreślić i tę zamierzoną prawidłowość, że analizując określony
problem, nigdy nie zrezygnowano z ważnej perspektywy edukacyjnej,
chociaż pole oglądu sukcesywnie wzbogacano o nowe elementy, a wybrane zjawisko starano się pokazywać w kontekście konsekwentnie poszerzanym (pełniejszym).
Tom obecnie oddawany do rąk Czytelniczek i Czytelników jest
poświęcony humorowi – kategorii szczególnie pojemnej, interdyscyplinarnej, badawczo atrakcyjnej. Wartość, specyfikę i złożoność
centralnego zagadnienia pokazano w dwu perspektywach: kulturowej
i językowej, choć – co zrozumiałe – nieustanne przenikanie się obu
obszarów spowodowało, że zakwalifikowanie tekstów do któregoś z nich
charakteryzuje spora doza dowolności (uznaniowości).
Część Spojrzenie kulturoznawcy rozpoczęliśmy odwołującą się
do różnorodnych teorii filozoficznych wypowiedzią Barbary Myrdzik
o roli humoru w rozwoju tożsamości osobowej. Dalej prezentujemy już
nieco węższe tematycznie szkice autorstwa Małgorzaty Karwatowskiej
(Stereotyp studenta w dowcipach internetowych) i Małgorzaty PotentAmbroziewicz (Memy internetowe jako źródło komizmu) oraz Anny
Jeziorkowskiej-Polakowskiej (Śmiech po żydowsku według Roberta
Stillera). Dwa kolejne artykuły odsłaniają mechanizmy prasy propagandowej, a są to teksty: Heleny Sojki-Masztalerz, Humor, ironia
i stereotyp w tekstach satyrycznych z cyklu „Szczotką ryżową” w polskojęzycznej „Gazecie Lwowskiej. Dzienniku dla Dystryktu Galicyjskiego”
oraz Moniki Bartosiak, „Zaklinanie” rzeczywistości. O funkcji polityczno-społecznej humoru w prasie gadzinowej na przykładzie „Dziennika
Radomskiego” (1940–1945). W części pierwszej zamieściliśmy ponadto
rozważania trojga autorów podejmujących tematy kulturowe z dominantą literacką. Do tej grupy badaczy zaliczamy: Janinę Szcześniak
(Humor w utopii pozytywistów), Danutę Łazarską (O literaturze, która
śmieszy i zachęca do przemyśleń antropologiczno-kulturowych) oraz
Janusza Waligórę (Barańczak niepoważny. Zabawy bardzo przyjemne i nader pożyteczne).
Słowo wstępne
9
Część drugą, nazwaną Spojrzenie językoznawcy, wypełniają szkice
– znowu – tematycznie niejednorodne, ale wzajemnie się dopełniające.
Ewa Siatkowska pokazuje humor jako leksem aksjologiczny, Bogusław
Nowowiejski omawia walory humorystyczne historycznych słowników
przekładowych, Leszek Tymiakin przybliża intencje oraz gatunkowe
realizacje wypowiedzi humorystycznej. Nad mocą śmiechu i humoru
w dziecięcym wydaniu zastanawia się Edyta Manasterska-Wiącek,
natomiast Beata Jarosz i Paulina Mucha opisują zabawne potknięcia językowe uczestników dyskursu szkolnego (Humor w szkole,
czyli o błędach językowych uczniów i nauczycieli oraz Niezamierzony
komizm słowny w dyskursie lekcyjnym). Kwestie eksponentów komizmu w toastach i we współczesnych ogłoszeniach matrymonialnych
podnoszą Ewa Grabiec-Stasiewicz oraz Anna Sawa, zaś Aneta Domagała snuje dociekania w obszarze neurologopedii, pisząc o humorze
jako zdolności utraconej.
Przedstawione w tym zbiorze artykułów wskazane aspekty tytułowej kategorii stanowią – rzecz jasna – zaledwie próbę przyjrzenia się
niektórym przejawom jednego z fenomenów towarzyszących człowiekowi od wieków. Mamy jednak nadzieję, że książka stanie się zachętą
do dalszych poszukiwań badawczych w sygnalizowanym zakresie, co
powinno prowadzić do lepszego rozpoznawania źródeł humoru i głębszego rozumienia form jego manifestacji, zmieniających się szczególnie
szybko w dzisiejszej, silnie zdynamizowanej rzeczywistości.
Małgorzata Karwatowska
Leszek Tymiakin